شاهه سائين جي سير و سفر بابت
جواب: قرآن شريف، فارسي ۾ مثنوي مولانا روم ۽ شاهه ڪريم جو ڪلام بيان العارفين.
سوال: ڀٽائي سرڪار پهريون سفر ڪيتري عمر ۾ شروع ڪيو؟
جواب: 20 يا 21 سالن جي عمر ۾.
سوال: شاهه سائين جوڳين ۽ سامين سان گڏ ڪيترا سال سفر ڪيو؟
جواب: ٽي سال، ٻي روايت مطابق پنج يا ڇهه سال.
سوال: هڪ ڪٿ مطابق ڀٽائي سرڪار ڪل ڪيترا سال سفر ڪيو؟
جواب: ٻاويهه سال، 1120هه کان 1142هه تائين.
سوال: شاهه سائينءَ سنڌ ۾ ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ ڪيترن قسمن جو سفر ڪيو؟
جواب: ٽن قسمن جو هڪ پيرين پيادو يعني پنڌ، ٻيو ٻيڙين تي ۽ ٽيون اٺن، گهوڙن تي.
سوال: شاهه سائينءَ پنهنجي زندگيءَ ۾ تقريبن ڪيترا سفر ڪيا؟
جواب: ڏهه ٻارنهن کان وڌيڪ سفر ڪيائون، ٻه هنگلاج جا، هڪ لاهوت جو، هڪ ملتان جو، ٿر جا سفر ، لاڙ تان ڀيرا، ٽي سماواتي ايراضيءَ جا، ٻه ساهتي پرڳڻي جا، هڪ اُتر سنڌ ترائيءَ جو ۽ ٻه خدا آباد طرف.
سوال: شاهه سائين ڪهڙي سال ملتان جو سفر درياهه وسيلي ڪيو؟
جواب: 1154هه / 1741ع ۾ .
سوال: ڪهڙو بزرگ شاهه سائين جن جي ويراڳي فقيرن مان هو ۽ ملتان واري سفر ۾ به ساڻن ساٿي رهيو؟
جواب: ميان عبدالغفور بن آخوند نور محمد ڀٽي. (محقق. سرمد چانڊيو )
سوال: شاهه صاحب ڪهڙي بزرگ سان گڏ ڪاشيءَ جون سرون وٺڻ لاءِ ملتان ويو هو؟
جواب: درويش ڏاتار ڏنو بن درويش اسحاق سڪريو سان.
سوال: شاهه سائين، سنياسين جي ساٿ سان روانو ٿيو ته، گهر وارن ڏانهن ڪهڙو الوداعي بيت چوائي موڪليائين؟
جواب: اڄ ملينديس ماءِ ڌاڄا ڪندس ڪپڙا،
جيجا جوڳياڻي ٿيان، مون کي جهل مَ پاءِ،
هوت ٻروچي لاءِ، ڪنين ڪنر پائيان.
سوال: هنگلاج تي هنگلاج نالو ڪيئنءَ پيو؟
جواب: هنڱور ، هنگول يا هنگلور نديءَ جي نالي پويان.
سوال: هنگلاج ياترا دوران ڪيترا تيرٿ آسٿان آهن؟
جواب: 13 پڙاءَ ۽ 24 تيرٿ آسٿان.
سوال: هنگلاج واري قافلي جي اڳواڻي ڪندڙ فقير کي ڇا سڏيو وڃي ٿو؟
جواب: اڳووي.
سوال: شاهه سائينءَ هنگلاج جو سفر ڪٿان شروع ڪيو هو؟
جواب: گنجي ٽڪر کان.
سوال: گنجي ٽڪر تي ڪهڙو مندر جوڳين سناسين جو وڏو مرڪز هو؟
جواب: ڪالي مندر (هتي ڀٽائيءَ چله ڪشي ڪئي.)
سوال: ڀٽائي ۽ جوڳي فقير ڪڇ ۽ جونا ڳڙهه جي تيرٿن ڏانهن سفر جي ابتدا ڪٿان کان ڪندا هئا؟
جواب: گنجي ڏونگر کان هاڻوڪي حيدرآباد جي ڏکڻ ۾ هل پارڪ وٽان.
سوال: شاهه سائين، هنگلاج جو سفر ڪهڙي عيسوي سال ۾ ڪيو هو؟
جواب: 1710ع ڌاري.
سوال: شاهه سائين ٻيو ڀيرو هنگلاج ڪڏهن ويو هو؟
جواب: 1740ع ڌاري.
سوال: هنگلاج واري قافلي جي اڳواڻي ڪندڙ کي مسلمان ڪهڙي نالي سان سڏيندا آهن؟
جواب: اڳو وي.
سوال: هنگلاج جا پانڌي ٺٽي شهر مان ڪهڙي ماڳ کان پنهنجو سفر شروع ڪندا آهن؟
جواب: مڪلي واري ڪالي مندر کان.
سوال: هنگلاج جي سفر وقت شاهه سائينءَ پهرين منزل ڪٿي ڪئي هئي؟
جواب: حب نديءَ وٽ.
سوال: هنگلاج جي سفر وقت ڀٽ ڌڻيءَ نئه گگهر ڪراس ڪري ڪهڙيءَ واديءَ ۾ پير پاتو هو؟
جواب: ملير واديءَ ۾.
سوال: هنگلاج جا، ياتري ڪراچيءَ کان هنگلاج تائين ڪيتريون منزلون ڪندا هئا؟
جواب: نَوَ منزلون، (1) حب ندي. (2) ڀواني سراءِ. (3) نئه وندر. (4) لياري. (5) ڪنڊيءَ واريءَ ڀرپاسي ۾. (6) ڦور ندي يا هنگور ندي. (7) آسا پورا. (8) ڪالي اسٿان. (9) هنگلاج.
سوال: هنگلاج ڏانهن ويندڙ جوڳي ٻيو پاڻو ڪٿي ڪندا هئا؟
جواب: پانواري جبل تي. (شاهه لطيف جو تڪيو )
سوال: هڪ سفر ۾ شاهه سائين نار ۾ تري ڀڳل لوٽيءَ کي ڏٺو ته ڪهڙو بيت چيائون؟
جواب: تر ي ڀڳي ڪنگري ٺلها ڦيرا ڏئي.
آڻي نڪي نئين تب سلهاڙيو وتي ساٿ سين.
سوال: هنگلاج جي سفر دوران اڳوا جڏهن هنگلاج کان ٺٽي پهچندو هو ته کيس ڇا ڏنو ويندو هو؟
جواب: سفيد مڻين جي مالها.
سوال: شاهه سائين پنهنجي شاعريءَ ۾ ڪاپڙين جو ذڪر ڪيو آهي، ڪاپڙين جو آستان ڪٿي آهي؟
جواب: ڀڄ شهر جي اتر اولهه ۾.
سوال: جوڳين جو ڪهڙو فرقو 18 سو سال پراڻو آهي؟
جواب: ڪاپڙي.
سوال: ڪاپڙين جون ڪيتريون برادريون آهن؟
جواب: 120.
سوال: ڪاپڙين جو وڏو ڪهڙي لقب سان سڏبو آهي؟
جواب: راجا.
سوال: جوڳي ۽ سامي سلام ۽ ڪلام ڪرڻ کان پوءِ ڪهڙ ا لفظ چئي ملندا آهن؟
جواب: آديس گرو.
سوال: جوڳي مرشد کي ڪهڙي لقب سان ياد ڪندا آهن؟
جواب: صابر ۽ گرو.
سوال: هنگلاج ۽ لاهوت، هن ڪتاب ۾ هنگلاج ديويءَ جو ذڪر ڪيترن بابن ۾ ڪيل آهي؟
جواب: يارنهن بابن ۾.
سوال: ڪهڙي ڪتاب ۾ لاهوت لامڪان جو ذڪر ستن بابن ۾ ڪيل آهي؟
جواب: ڪتاب، هنگلاج ۽ لاهوت، محقق، بدر ابڙو، ڇاپو پهريون سيپٽمبر 1991ع.
سوال: شاهه بلاول نوراني ڪهڙي هجري سال لاهوت لامڪان وٽ ديرو ڄمايو هو؟
جواب: 900هه ۾.
سوال: ڪهڙي بزرگ کي ”پٻ جو پهلوان“ چوندا آهن؟
جواب: شاهه بلاول نوراني.
سوال: شاهه بلاول نوراني لاهوت واري غار ۾ رهائش اختيار ڪئي ته ساڻس گڏ ڪيترا خادم هئا؟
جواب: 12 خادم. تن ۾ چار فقير هئا.
سوال: شاهه سائين ڪهڙي سر ۾ نانيءَ جو ذڪر ڪيو آهي؟
جواب: سر رامڪلي ۾.
سوال: ڪهڙي قوم جا هاري بيبي نانيءَ کي ڏن طور اَٺ ڪاسا اناج ڏيندا آهن؟
جواب: ڪوچڪ قوم جا هاري. (حوالو، بلوچستان جي قديم آثارن جي ڊائريڪٽري)
سوال: لاهوت لامڪان ڪٿي آهي؟
جواب: ضلعي خضدار جي علائقي سارونه ۾ هڪ پهاڙ اندر. (شاهه بلاول کان چار ميل ڏکڻ ۾ لسٻيلي ۾.)
سوال: صوفي اصطلاح ۾ لاهوت لفظ جي معنيٰ ڇا آهي؟
جواب: ذات جو مرتبو.
سوال: پهريائين لاهوت ڪرڻ گهرجي يا هاهوت؟
جواب: هاهوت.
سوال: لاهوت جي جوڳين، سالڪن لاءِ ڪهڙيون چار منزلون آهن؟
جواب: ناسوت، ملڪوت، لاهوت ۽ هاهوت.
سوال: ڪهڙي قسم جا جوڳي پنهنجي جهنڊي ۾ مور جا کنڀ ٻڌندا آهن؟
جواب: ناٿ پنٿي جوڳي.
سوال: شاهه سائينءَ جوڳين سان گڏ ”ڪوهه نور“ ڏانهن سفر ڪيو هو، توهان اهو ٻڌايو ته ”ڪوهه نور“ ڪٿي آهي؟
جواب: مڪران ۾ لاهوت لامڪان جي ڀرسان.
سوال: آدم جي مچ ۽ شينهن لڪ وٽ شاهه سائينءَ جا ڪهڙا آثار چيا وڃن ٿا؟
جواب: آدم جي مچ وٽ لطيف جي مسجد ۽ چلو، چنگڻ جي ڀرسان لطيف جي کوهي ۽ ڪنڊو، شينهن لڪ کان اورين منزل لطيف جي مسجد ۽ کوهي ۽ لطيف جو مچ. (محقق، لطف پيرزادو.)
سوال: آدم جي مچ وٽ ”حلالي حرامي“ نالي واري دريءَ کي پڻ ڇا سڏيو وڃي ٿو؟
جواب: سئي ناڪو.
سوال: سيوهڻ کان لاهوت ڪيترا ڪلوميٽر پري آهي؟
جواب: 200 ڪلوميٽر پري.
سوال: لاهوت جي سفر وقت شينهن لڪ ۽ ڀولا لڪ کان ٿيندو ڀٽ ڌڻي ڪٿي پهتو هو؟
جواب: محبت فقير وٽ.
سوال: هي بيت سيد حبيب شاهه ڪهڙي موقعي تي چيو؟
ڪوڙا سڀ سامي، ڪوڙا سندن پنڌ،
هوت وسي هن هنڌ، هو وڃن هنگلاج ڏي.
جواب: جڏهن شاهه سائين هنگلاج ڏانهن واپس گهر پهتو ته ان موقعي تي.
سوال: ان بيت جي جواب ۾ شاهه لطيف ڪهڙو بيت چيو هو؟
جواب: سچا سڀ سامي، سچا سندن پنڌ،
هوت وسي هر هنڌ، هنين ڏٺو هنگلاج ۾.
سوال: ڪن روايتن موجب شاهه حبيب کي شاهه سائينءَ جي هنگلاج وڃڻ واري ڳالهه نه وڻي ته پوءِ ڪهڙو بيت چيائين؟
جواب: ناٿ جنهين ننڌ، تت نه نهاريو جوڳئين،
ڪي ڪويساهيا ڪاپڙي، پريا پراهين پنڌ،
هو هنهين هنڌ، ٿي هُنهئين ويا هنگلاج ڏي.
سوال: شاهه سائين هنگلاج جي سفر جو ذڪر ڪهڙن سرن ۾ ڪيو آهي؟
جواب: رام ڪلي، کاهوڙي، سسئي، معذوري، حسيني ۽ ڪوهياري ۾.
سوال: هنگلاج ۽ لاهوت جي سير ڪرڻ وقت شاهه سائينءَ ڪهڙين ندين جا درشن ڪيا؟
جواب: حب ندي، ڦور ندي، هنگول ندي، اگهور ندي ۽ باران نديءَ جا.
سوال: شاهه سائين هنگلاج ۽ لاهوت لامڪان جي سفر دوران سر رامڪلي ۾ ڪهڙن تيرٿن جو ذڪر ڪيو آهي؟
جواب: لاهوت لامڪان، پٻ، ڇپر، گوندر، گنجو ڏونگر گام، پورب، قلات، دوارڪا، عدم، حرم، اتر، هنگلاج، ڪابل، ڪشمير، هنگلور، گنگا، ڪابول.
سوال: جيڪو فقير هنگلاج ياترا ڪندو آهي. تنهن کي ڇا سڏيندا آهن؟
جواب: اگوري.
سوال: هنگلاج جو ميلو هر سال ڪڏهن لڳندو آهي؟
جواب: 9 اپريل کان 13 اپريل تائين (حوالو ڀيڄ ڀٽائي مئگزين، اپريل-مئي 2004ع).
سوال: صوفين جي طريقن ۾ مريد کي مرشد جي طرفان خرقو ملندو آهي، شاهه سائينءَ سنڌيءَ ۾ ان کي ڪهڙي نالي سان بيان ڪيو آهي؟
جواب: گودڙي.
سوال: جوڳي جوڳ تي ويهڻ وقت ڪهڙي شيءِ استعمال ڪندا آهن؟
جواب: ڪاٺ جي ٺهيل بيراڳڻ.
سوال: جوڳين کي ڪهڙو سامان سدائين ساڻ هوندو آهي؟
جواب: بيراڳڻ، جهنڊو، گودڙي، چمٽو، مالها، ڪشتو، سنک ۽ ترشول.
سوال: شاهه سائين پنهنجي ڪلام ۾ جوڳي بنجڻ لاءِ ڪهڙي هدايت ڪئي آهي؟
جواب: ڪلمي سان گڏ، پنج وقت نماز ۽ رمضان جا ٽيهه روزا رکڻ جي هدايت ڪئي آهي.
سوال: شاهه سائين سر رامڪليءَ ۾ جوڳين جا ڪيترا قسم بيان ڪيا آهن؟
جواب: ٻارهن قسم.
سوال: ڪهڙي قسم جا جوڳي ڌرمي ڪريا ڪرمن جي لحاظ کان ويراڳي ۽ گوسائين سڏبا آهن؟
جواب: سنياسي يا ويراڳي ۽ ڪن ڦٽ جوڳي.
سوال: شاهه سائين سر رامڪلي ۾ جوڳي پنٿ سان واسطو رکندڙ پوشاڪ لاءِ ڪهڙا لفظ ڪم آندا آهن؟
جواب: سڳيون، چيلها، ڌاڄا، جاڳوٽا، جٽائون، لنگ، گبري/ بگري، مالها.
سوال: شاهه سائين گيڙو رتن ڪپڙن کي ڇا سڏيو آهي؟
جواب: ڌاجا (ڌاڄا).
سوال: شاهه سائين پنهنجي شاعريءَ ۾ ويراڳين جو ذڪر ڪيو آهي، 1901ع جي آدمشماريءَ موجب سنڌ ۾ ويراڳين جو تعداد ڪيترو هو؟
جواب: تعداد 2178 هو. جن مان 922 عورتون هيون.
سوال: شاهه سائين ڪڇ ڀڄ، لکپت، نارائڻ سر ۽ ڪوٽيشور جو سفر ڪهڙي بزرگ سان گڏ ڪيو هو؟
جواب: ڀڳت هريداس سان.
سوال: شاهه سائين، ڀڳت هريداس سان ڪٿي ملاقات ڪئي؟
جواب: گنجي ٽڪر واري مهامايا مڙهيءَ ۾.
سوال: نارائڻ سر ڪٿي آهي؟
جواب: لکپت تعلقي ۾.
سوال: لکپت ۾ ڪهڙو بزرگ، شاهه سائينءَ جي دعا سان ڄائو هو؟
جواب: سانولو فقير.
سوال: هي لفظ شاهه سائينءَ ڪنهن کي چيا ”ابا مينهن ۽ هوا توکي رستي ۾ ڪونه گڏيا“ ؟
جواب: سانولي فقير کي.
سوال: هي بيت شاهه سائين ڪنهن کي مخاطب ٿيندي چيو هو؟
ادا ڙي ويسر مڇ ! کاءُ نه ته مرندين،
ڪٿان پئندين اڇ، جو لوڪ مڙوئي لڙ ٿيو.
جواب: ويسر جت ولد سانولو فقير جت کي.
سوال: سانولي فقير جت جي مزار ڪٿي آهي؟
جواب: ڀٽائو مڪان پير شهر جي ڀرسان.
سوال: لکپت کان پوءِ شاهه سائينءَ ڪهڙن ماڳن تي ڪجھه بزرگن سان رهاڻيون ڪيون هيون؟
جواب: ڌيڻو ڌر جبل، رامپور، ابڙاسو، اڳياهه، نارائڻ سر ۽ ڪوٽيسر مندر.
سوال: شاهه سائين ٻالا پير جي درگاهه تي حاضري ڀري هئي، اهو ٻڌايو ته ٻالا پير جي درگاهه ڪٿي آهي؟
جواب: ڀُڄ شهر ۾.
سوال: شاهه سائين ڪڇ ۾ پير گهمائڻ کان پوءِ ڪهڙن ٻن مشهور شهرن ڏانهن سفر ڪيو هو؟
جواب: مارواڙ ۽ ڪاٺياواڙ ڏانهن.
سوال: شاهه سائين جوڳين سان لسٻيلو، ڪڇ، گجرات، مارواڙ ، نارائڻ سر ۽ ٻين تيرٿن کي ڀيٽي جڏهن واپس موٽي ڀٽ تي آيو ته ڪهڙو بيت چيائين؟
جواب: جي ڀانئين جوڳي ٿيان، ته منجهئي ٻري مر،
منجهين تيرٿ تڪيا، منجهين نارائڻ سر،
منجهين بابو بکيا، منجهين گروءَ جو گهر،
بستي ڏور م بر ، تون خود آهين تڪيو.
سوال: ننڍي کنڊ ۾ سامين جا ڪيترا آکاڙا آهن؟
جواب: 9 آکاڙا.
سوال: مارواڙ کان ايندڙ سامي، جوڳي هنگلاج جي سفر دوران ٿر ۾ ڪٿي ٿاڪ ڪندا هئا؟
جواب: عمر ڪوٽ ۾.
سوال: جهونا ڳڙهه جي ڀرسان شاهه سائينءَ ٻيا ڪهڙا شهر گهمي ڏٺا؟
جواب: لکپت، ڀڄ، هالار ۽ پور بندر.
سوال: ڪڇ ۽ ڪاٺياواڙ جي اولهندي پاسي کان ويندي ڄام ننگر ۽ جهونا ڳڙهه تائين علائقو ڪهڙي نالي سان سڏجي ٿو؟
جواب: هالار.
سوال: شاهه سائين پنهنجي ڀٽ کان ٿر وڃڻ جي لاءِ ڪهڙو رستو اختيار ڪيو هو؟
جواب: ٽنڊي آدم وارو رستو.
سوال: شاهه سائين سفر دوران ايندي ويندي ٻيپهري يا ٽيپهريءَ جي وقت جي نماز ٽنڊي آدم جي ڪهڙي مسجد ۾ پڙهندو هو؟
جواب: لورڙ پاڙي واري موجوده محمدي مسجد ۾.
سوال: شاهه سائين ٿر کي ڪيترن حصن ۾ ورهايو آهي؟
جواب: ٽن حصن ۾. کائر، ڍٽ، پائر.
سوال: شاهه سائين جي رسالي جا ڪهڙا سر سڌو سنئون ٿرپارڪر سان واسطو رکن ٿا؟
جواب: سر مارئي، ڏهر، سارنگ، مومل راڻو، ليلا چنيسر ۽ سورٺ راءِ ڏياچ.
سوال: شاهه سائين ٿرپارڪر جي جاگرافيائي ماحول جو ذڪر ڪيترن سرن ۾ ڪيو آهي؟
جواب: 15 سرن ۾. (جديد تحقيق مطابق)
سوال: شاهه سائينءَ ٿر جا ڪهڙا ڀاڱا گهمي ڏٺا؟
جواب: مهراڻو، ونگو، ڏٽ، سامروٽي، ڇاڇراٽي، کائڙ ، پائر ، پارڪر ، ملير ، ڪاڪ، لڊاڻو ، جيسلمير وغيره.
سوال: شاهه سائين ڪهڙن سرن ۾ سڌي ريت ٿرپارڪر خطي جي جاگرافيائي ماحول ۽ ڪردارن کي ڳايو آهي؟
جواب: سر کنڀات، سارنگ، سورٺ، بروو سنڌي، مومل راڻو، رپ، ليلا چنيسر، ڏهر ۽ مارئي.
سوال: شاهه سائين جي ڪهڙن سرن ۾ ٿر جي خطي جا ڪجھه جاگرافي اشارا ملن ٿا؟
جواب: سر يمن ڪلياڻ، سر پورب، سر سامونڊي، سر سريراڳ، سر رامڪلي ۽ سر کاهوڙي.
سوال: ٿر جي سفر کان واپسي وقت ڀٽ ڌڻي رحمڪي بازار مان ٿيندو ڪهڙو پتڻ اُڪري سنڌ واپس آيو؟
جواب: پُراڻ جو پتڻ اڪري.
سوال: شاهه سائين رحمڪي بازار وٽ ڪهڙي ڌاڙيل جي ڳالهه ٻڌي؟
جواب: ڪانجي سنگ.
سوال: شاهه سائين کي ڪانجي سنگ جي ڌاڙن جي ڄاڻ ملي ته ڪهڙو بيت چيائون؟
جواب: هي پڇوٽيو پڇ ڍائو، دودي لڳي ٿيو دلير،
نه ته ڪانجي ويچارو ڪير، جو رهي رحمڪي بازار ۾.
سوال: شاهه سائين پنهنجي زندگي جو وڏو حصو ڪهڙي ضلعي جي مختلف ايراضين ۾ سير سفر ۾ گذاريو؟
جواب: ٿرپارڪر ضلعي جي.
سوال: منگهارام اوجها موجب پارڪر واري ڀاڱي جي ڊيگهه ۽ ويڪر ڪيترا ميل آهي؟
جواب: ڊيگهه 30 ميل ۽ ويڪر 20 ميل.
سوال: شاهه سائينءَ ٿر جي نَوَ علائقن جو سير ڪيو هو. انهن جا نالا ٻڌايو؟
جواب: (1) کائر. (2) ڪنٺو. (3) پارڪر. (4) سامروٽي. (5) ونگو. (6) وٽ. (7) مهراڻو. (8) اڇڙو ٿر. (9) ڍاٽ يا ڍٽ.
سوال: شاهه صاحب ٻيلي کان اوڀر نيڙ واري ايراضيءَ جي ڪهڙي تلاءَ ۾، پٿر کي پاڻيءَ مٿان ترندو ڏسي فرمايو!
صاحب تنهنجي صاحبي عجب ڏٺي سون،
پن ٻوڙين پاتار ۾ پهڻ تارين تون،
جيڪر اچي مون، ته ميريائي مان لهان (سر ڏهر)
جواب: والهوٽيءَ واري تلاءَ ۾.
سوال: ڪهڙي سفر دوران ڀٽ ڌڻي مانڊوي کان ٿيندو دوارڪا ۽ پور بندر ويو هو؟
جواب: ڪڇ جي سفر دوران.
سوال: شاهه عبداللطيف ڀٽائي، گوهر شريف پهتو ته صالح فقير ڪهڙي بيت سان سندس مرحبا ڪئي؟
جواب: سيد پير سمونڊ هيءُ ڄامن سندو ڄام،
اگهيو در الله جي، تنهن ڪامل جو ڪلام،
جن ڏٺو لال لطيف کي، آيو تن آرام،
پُري پڇو پانڌيا، تنهن گوهر سندو گام،
ڪونه رهيو ڪو خام، سڀ سکي ٿيا صالح چوي.
سوال: تنهن تي شاهه لطيف ڇا فرمايو؟
جواب: صالح ٿي سڌير سڻ هنئين سين ڳالهڙي،
منجهان لئون لطيف چئي، پرت سان پير،
ڌاران منهن مرشد جي، کو کنڊون ٻن کير،
اسم جو اڪسير، ويهه تنهن سين واڳ جي.
سوال: صالح فقير ڪهڙي سفر ۾ شاهه سائينءَ سان گڏ هو؟
جواب: سورٺ، ڪاٺياواڙ ۽ فاران سنڌ. (حوالو، مهراڻ، 5 جنوري 1962ع ).
سوال: شاهه سائين ڪهڙي فقير کان اُٺ وٺي پوءِ ڪڇ جا ڪجھه ٻيا حصا گھمڻ ويو هو؟
جواب: صالح فقير گوهري کان.
سوال: شاعر صالح فقير گوهري ڪڇ جي ڪهڙي ڳوٺ ۾ رهندو هو؟
جواب: ڳوٺ گوهر شريف ۾، پوءِ ڀٽ تي اچي رهيو.
سوال: هڪ دفعي شاهه صاحب تلهار ويو ته، ڀر پاسي جي ڳوٺن جا ماڻهو شاهه جي سڪ ۽ اڪير ۾ اتي پهچڻ شروع ٿي ويا، ان وقت صالح فقير ڪهڙو بيت چيو؟
جواب: جنهن ڏٺو لعل لطيف کي، آيو تنهن آرام،
پري پڇيو پانڌيا، گوهر سندي گام،
ڪونه رهيو ڪو خام، سڀ سکيا ٿيا صالح چوي.
سوال: شاهه سائين جڏهن ڪڇ جي سفر تان واپس موٽيو ته ساڻس ڪهڙا فقير گڏ هئا؟
جواب: صالح گوهري، مهراڻ، ٻڍو، جمعو گوهر، رمضان جت، راول درس ۽ ابراهيم آڌيلو.
سوال: شاهه سائين ڪڇ جي سفر تان موٽڻ وقت پنهنجي فقيرن سان گڏ ڪهڙي بزرگ جي اوطاق تي مانجهاندو ڪيو هو؟
جواب: حضرت شيخ قرهئي ڀانڊاريءَ جي اوطاق تي.
سوال: ڀٽ ڌڻي جڏهن به ڪنهن ڀلاري بزرگ ڏانهن سفر ڪندو هو ته ڇا فرمائيندو هو؟
جواب: پنبڻيون پير ڪري، پر پيراڻي پار،
ڏٺي جنهن ڏئار، رهي نه رتيءَ جيترو. (سر ڌناسري)
سوال: شاهه سائين ڪهڙي درگاهه اڳيان پاڻ کي پازي ڪري ڪوٺيندو هو؟
جواب: شاهه قادريءَ جي درگاهه تي ۽ اتي پنهنجا غم گوندر لاهڻ لاءِ ان درگاهه تي حاضري ڀريندو هو.
سوال: شاهه قادري جي درگاهه تي حاضري ڀرڻ وقت شاهه سائين ڪهڙو بيت چيو؟
جواب: ڪر پير ڪرم پازيءَ مٿي پنهنجو،
جو مون تان هيءُ مرم، سو غم گيلاني ڪاٽئين. (سر ڌناسري)
سوال: ”مون کي انهيءَ جڳهه تي دفن ڪجو، جتي مرشد لطيف چاليهو ڪڍيو هو ۽ منهنجي قبر تي مقبرو نه ٺهرائجو“ هي لفظ ڪهڙي بزرگ چيا هئا؟
جواب: سيد حسن شاهه جوڻاهه واري.
سوال: لاڙ جي سفر دوران شاهه سائين سان ڪهڙو فقير گڏ هئو؟
جواب: گهنور فقير جت.
سوال: لاڙ جي سفر دوران شاهه سائين، رمضان جت جي ڳوٺ ڀرسان ڪنهن وٽ مانجھاندو ڪيو هو؟
جواب: مائي گنگا جتڻ وٽ.
سوال: گنگا جتڻ جي خدمت بعد شاهه سائين سڄي جت قبيلي لاءِ دعا طور ڪهڙو بيت چيو؟
جواب: ججهي جس جتن کي جتي جت رهن،
ڳاڙها گل گگهن تي مٿي ٽئونر ٽلن،
اڇي ڦيڻ اٺن جي رهي منهنجي من،
جيءُ ۾ جت رهن، ٻئي پرٿڻي پاسي رهي.
سوال: شاهه سائين جڏهن بڙ واري ڍوري تي پهريون ڀيرو خير جا پير گهمايا ته سندس عمر ڪيتري هئي؟
جواب: 16 سال.
سوال: گنگا جتڻ جي مزار واري ڪتبي تي ڇا اڪريل آهي؟
جواب: ڏاڏي گنگا جت.
سوال: سامونڊي جهاز جي رواني ٿيڻ وقت شاهه سائين، حاجين کي الله تعالى جي حوالي ڪرڻ وقت ڪهڙو دعائيه بيت چيو هو؟
جواب: سڙهه سنوان لاڄو نوان اولا سندن عاج،
ساٿي سفر هليا ڀري جنگ جهاج،
حاصل ڪرين حاج، واحد وڻجارن جي.
سوال: شاهه سائين ڪهڙي ماڳ تي سهندڙيءَ جي رسم ۾ شامل ٿيندو هو؟
جواب: لاکاٽ ۾ سيد نانگي شاهه وٽ.
سوال: شاهه سائين روپا ماڙيءَ واري ماڳ تي علاؤالدين خلجي ۽ ابڙي سمي جي لڙائي جو واقعو ٻڌو ۽ اتي تلوارن جا ٽٽل ٽڪرا ڏسي پوءِ ڪهڙو بيت چيائين؟
جواب: منجھس ريکون رڪ جون ڪي ڪنجھو ڪي پاٽ،
هي تڏهوڪو گھاٽ، جڏهن سمي هئي صاحبي.
سوال: شاهه سائين، روپا ماڙي کي ڏٺو ته ڪهڙو بيت چيائين؟
جواب: ڪڏهن ڳاڙهو گهوٽ، ڪڏهن مڙهه مقام ۾،
واريءَ سندو ڪوٽ، اڏي اڏيندي ڪيترو.
سوال: شاهه سائين روپا ماڙيءَ کان پوءِ ٿورو اڳتي نڪري ڪهڙي بزرگ سان ملاقات ڪئي؟
جواب: حضرت يوسف فقير سان.
سوال: شاهه سائين، حضرت يوسف فقير سان ملاقات دوران ڪهڙو بيت چيو هو؟
جواب: ڪڇي ڪاڇوٽي نانگن ٻڌي نينهن جي،
جهڙا آيا جڳ ۾، تهڙا ويا موٽي،
انهن جي چوٽي، ٿيندي پورب جيئن پڌري.
سوال: شاهه سائين کي ”ٻَريءَ تي ٻارڻ وارو نڪتو“ ڪٿي پسند آيو؟
جواب: لاڙ ۾ حضرت شيخ قرهئي جي اوطاق ۾، شيخن فقيرن پاران سماع جو مچ ٻارڻ وقت.
سوال: حضرت شيخ قرهئي جي مقبري تان ڀيرو ڪرڻ وقت شاهه سائين قرهئي پوٽا شيخن کي ڪهڙي لفظ سان ياد ڪيو آهي؟
جواب: جوڳيئڙا ۽ جوڳي لفظ سان.
سوال: حضرت شاهه عبداللطيف حضرت شيخ قرهئي جي مقبري لڳ اوطاق تي مانجهاندو ڪرڻ کان پوءِ ڪيڏانهن روانو ٿيو هو؟
جواب: نرم ڄار ڏانهن.
سوال: چشتي طريقي جي رهبر حضرت شيخ قرهئي ڀانڊاري جو وصال ڪڏهن ٿيو هو؟
جواب: 675هه 1276ع ۾ (محقق محمد سومار شيخ.)
سوال: پراڻ جي پراڻن شهرن مان اهو ڪهڙو پراڻو شهر آهي جنهن جو لطيف سائين سير سفر ڪيوهو؟
جواب: ونگو شهر.
سوال: ونگو شهر ڪنهن جو ٻَڌايل هو؟
جواب: ويڳا جت جو.
سوال: لفظ ونگو، ونگ مان نڪتل آهي ان جي معنيٰ ڇا آهي؟
جواب: موڙ.
سوال: ونگو شهر ڪٿي آهي؟
جواب: پورالي مهراڻ جي ساڄي ڪلهي تي بدين ضلعي جي اوڀر واري سرحد تي آهي. (ماهوار نئين زندگي، آڪٽوبر 1986ع، ص: 25 )
سوال: سومرن جي صاحبيءَ دوران ونگو بازار ڪهڙي پرڳڻي ۾ شامل هئي؟
جواب: ڍيرڪ پرڳڻي ۾.
سوال: محمد بن قاسم جي ڪاهه وقت ونگي شهر ۽ ان جي آسپاس ڪنهن جي سرداري هئي؟
جواب: موڪو پٽ وسايو جي سرداري هئي. (حوالو، نئين زندگي آڪٽوبر 1986ع ).
سوال: نور محمد ڪلهوڙي جو ڪهڙو ديوان، اربابن کان محصول وٺڻ لاءِ ونگي شهر جي ڀرسان پنهنجي ماڙي ٺهرائي رهڻ لڳو؟
جواب: ديوان ٽيڪراءِ.
سوال: شاهه سائين ۽ سيد حبيب شاهه جن ونگي شهر ۾ اچڻ وقت پنهنجن ڪهڙن عزيزن وٽ اچي رهندا هئا؟
جواب: سيد ڪريم شاهه ۽ سيد جمال شاهه وٽ.
سوال: ”مون کان پوءِ تون ئي منهنجي گادي تي ويهندي ۽ پاڻ ٻنهي جي جاءِ هڪ هنڌ آهي“ اهي لفظ شاهه سائينءَ ڪنهن کي چيا هئا؟
جواب: سيد جمال شاهه کي.
سوال: شاهه سائين، ڳٺي ڍوري جي سفر دوران ڪهڙي ظالم بادشاهه جو واقعو ٻڌو هو؟
جواب: توت بادشاهه جو.
سوال: شاهه سائينءَ کي پرمانِ سَتيءَ جي وڍجڻ، چيرجڻ ۽ چچرجڻ جي خبر پئي ته سندس قبر مٿان ختمي کان پوءِ ڪهڙو بيت چيو هو؟
جواب: ستي تنهنجي سيل ۾، ڳالهه گهرجي ڳچ،
وڍيو چيريو چچريو، پر ۾ اڀي پَچُ،
اِن پر اُٿي اچ، ته ٿئين ساماني ساڻيهه ۾.
سوال: شاهه سائين، ڄار پتڻ جي ڪهڙي سخي دل انسان وٽ مهماني کاڌي هئي؟
جواب: رحمةالله وٽ.
سوال: شاهه صاحب، شاهه بندر جي سفر وقت ڪهڙيءَ عورت جي مهماني کاڌي هئي؟
جواب: شتر بانوءَ جي.
سوال: روايت مطابق شاهه سائين هڪ سفر دورانِ ڪانگ پکيءَ کي مئل ڏسي ڪهڙو بيت چيو هو؟
جواب: ڪانگل ڪوه ٿيوءِ، پيو آهين پٽ ۾،
اڳ اس تڙڪو نه سهين، اڄ سارو ڏينهن سٺوءِ،
پسي حال سندوءِ، ڪانگن ڪانگيرو ڪيو.
سوال: شاهه سائين نصرپور شهر ۾ شاهه محمود جي درگاهه ۾ قل پڙهي پوءِ ڪهڙا شعر چيا هئا؟
جواب: جي تون آسائو آهين ته نصرپور نهار،
موچاري شاهه محمود جي ديک هلي درٻار،
ته ترت ۾ تيار، مطلب مڙئي حاصل ٿئي.
جي تون آسائو آهين ته ڪر بخاريءَ ڀيرو،
موچاري شاهه محمود جو ديک هلي ديرو
ته ترت ۾ تيرو، مطلب مڙئي حاصل ٿئي.
سوال: شاهه سائين ڪهڙي ڳوٺ وارن کي پاراتو ڏنو؟
جواب: راهوجن جي ڳوٺ وارن کي.
سوال: شاهه سائين راهوجن جي ڳوٺ ۾ ڪهڙو بيت چئي روانو ٿيو؟
جواب: راهوجن ۾ رات، قادر پوي نه ڪنهن جي،
رنون رب رُلايون، آهير اگلي ذات،
پليجن مان پاٽ، ڀرجي آئي ڀت جي.
سوال: شاهه سائين، بڊام جي ڪهڙن چئن مشهور بزرگن جي فاتح خواني ڪري پوءِ ساموئي يا سما ننگر جي کنڊرن ۾ پهتو؟
جواب: جهنڊو پاتڻي، جهڏو فقير، خاڪي پير ۽ ڦل فقير جي مزارن تي.
سوال: حضرت شيخ جهنڊو پاتڻيءَ جي ذات ٻڌايو؟
جواب: ملاح.
سوال: جهڏو فقير جي آخري آرامگاهه ڪٿي آهي؟
جواب: جهڏي شهر جي ويجهو.
سوال: ڪهڙو بزرگ لاڏاڻي واري ڏينهن پنهنجي قبر کوٽي پنهنجي ٻنهي پٽن کي وٺي آيو ۽ قبر ۾ سمهي ڏيکاريائين؟
جواب: جهڏو فقير.
سوال: خاڪي پير جو اصل نالو ۽ ذات ٻڌايو؟
جواب: اصل نالو ميرو ۽ ذات جو چارڻ هو.
سوال: ڦل فقير هن وقت ڪهڙي نالي سان مشهور آهي؟
جواب: کٽي پير.
سوال: ڦل فقير جي آخري آرامگاهه ڪٿي آهي؟
جواب: روشن آباد ۾.
سوال: شاهه سائين جڏهن روهڙي جي صراف صديقن وٽ آخري دفعو آيو ته پوئين جا حال ڏسي ڪهڙو بيت چيائين؟
جواب: وياسي وينجهار، هيرو لعل ونڌين جي،
تنين سندا پوئيان سيهي لهن نه سار،
ڪٽين ڪٽ لهار، هاڻي انين ڀيڻيين. (سريراڳ).
سوال: شاهه سائينءَ لاءِ ڪهڙي حڪمران سرڪش گھوڙو موڪليو هو؟
جواب: ميان نورمحمد ڪلهوڙي.
سوال: ان گھوڙي تي سوار ٿيڻ وقت شاهه سائين ڪهڙو بيت چيو هو؟
جواب: هلايو ته هلي وڃان، بيهاريو ته بس ميان،
واڳ ڌڻي تو وس ميان، آءُ ڪا پاڻ وهيڻي.
سوال: چمبڙ شهر کان اوڀر طرف شاهه سائين ڪهڙي بزرگ جي بٺيءَ جي ڀر ۾ ڪنڊيءَ جي وڻ هيٺ آرام ڪندو هو؟
جواب: لوسو فقير ڪاڪڙو جي ڀرسان.
سوال: شاهه سائينءَ، سيد دوسن شاهه ۽ سيد الهه وسايو شاهه جي آستانن جو ذڪر ڪهڙي سر ۾ ڪيو آهي؟
جواب: سر سارنگ ۾.
سوال: شاهه سائينءَ سان گڏ ٻئي ڪهڙي بزرگ، ڳاڙهي صدر ولد ڪيوڙو اوٺو جي مرقد تي چار قل پڙهيا؟
جواب: شاهه عنات رضويءَ.
سوال: شاهه لطيف، مدن فقير ۽ شاهه عنات رضويءَ کي ڪهڙي ايراضيءَ جي وڻڪار وڻي هئي؟
جواب: تلهار واري ايراضي.
سوال: شاهه لطيف ڪهڙن بزرگن سان گڏ سماواتي ايراضيءَ جا ڪافي سفر ڪيا هئا؟
جواب: شاهه عنات ۽ مدن فقير سان.
سوال: شاهه سائينءَ ڪهڙي ايراضيءَ جي سفر دوران ڀوري ۽ ڦلوند جي داستان کان واقف ٿيو؟
جواب: سماواتي ايراضيءَ جي سفر دوران.
سوال: شاهه سائين چوٽيارين ۾ (ڄامل جوڻيجو) مائي ڄامان جي ٺهرايل شاندار مسجد ويران ڏسي ڪهڙو بيت چيو هو؟
جواب: چائت رکي چت ۾ سنهو ڪتيو جن،
تن جو صرافن، دڪو داخل نه ڪيو.
سوال: مائي ڄامان ڪپهه ڪتي ۽ ڀرت ڀري پئسا گڏ ڪري چوٽيارين جي نئين ڳوٺ ۾ هڪ ٻي سادي مسجد ٺهرائي، لطيف سائين جن جڏهن اها مسجد ڏٺي ته ڪهڙو بيت فرمايائون؟
جواب: محبت رکي من ۾ رنڊا روڙيا جن،
تن جو صرافن، اڻ توريو اگهايو.
سوال: مائي ڄامان ڪيتريون مسجدون تعمير ڪرايون هيون؟
جواب: ستن کان وڌيڪ.
سوال: سئر سفر کان واپسيءَ ۾ ڪهڙي جاءَ تي لطيف سائين عبادت ۾ ايترو ته مشغول ٿي ويو جو کيس مٿان واريءَ ڍڪي ڇڏيو هو؟
جواب: واگهين جي ڀٽ تي.
سوال: ان ماڳ تي شاهه حبيب پنهنجي پٽ کي واريءَ ۾ ڍڪيل ڏسي ڪهڙا لفظ چيا ؟
جواب: لڳي لڳي واءُ ويس انگڙا ڍڪجي،
جواب ۾ لطيف فرمايو! پئي کڻي پساهه پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي.
سوال: ڀٽائي کان سندس امڙ پڇيو ته ”ابا تون ان دڙي وٽ ڇا کائيندو هئين“ پوءِ شاهه سائين ڪهڙو جواب ڏنو؟
جواب: ڀٽائي وراڻيو ڇانهين ۽ پنن تي گذارو ڪندو هئس.
سوال: ”جي اهي به نه واپرائين ها ته منزل اڃا ٻي هجئي ها.“ اهي لفظ شاهه سائين کي ڪنهن چيا؟
جواب: سندس امڙ.
سوال: شاهه سائين چوٽيارين جي جوءِ ۾ ڪهڙيءَ ڀٽ تي چلو ڪڍيو ۽ کٻڙ جي ويجهو هڪ کروت به ٺاهي هئي؟
جواب: واڳئين (واگهين) جي ڀٽ تي.
سوال: واگھين واري ڀٽ تي جتي شاهه سائينءَ چلو ڪڍيو هو، اتي ڪاشي واري سر تي شاهه سائين جو ڪهڙو بيت لکيل آهي؟
جواب: هن مند مارو سنرا جيائي جيالين،
چاريو لنب لطيف چئي واڳئين ويهارين،
ڪيٽائين ڪاهين، مينهن وسندا موٽ تون.
سوال: شاهه سائينءَ ڪهڙي ڳوٺ جي حجري ۾ چلو ڪڍيو هو؟
جواب: ڳوٺ محمد اسماعيل ملان جاني.
سوال: شاهه سائين کي ڪهڙي حڪمران قرآن پاڪ جو نسخو ۽ مولانا جلال الدين روميءَ جي مثنوي سونهري اکرن ۾ لکيل تحفي طور ڏني هئي؟
جواب: ميان نور محمد ڪلهوڙي. (مثنوي مولانا روم تي سيد جمال شاهه جا هٿ اکر هئا).
سوال: گنباٽ واري ايراضي جي پکيڙ ڪيستائين هئي؟
جواب: شهدادپور ۽ ٽنڊي آدم جي وچ کان اولهه طرف ويندي سکر بئراج تائين، اتر ۾ ملدسي ۽ گولي پير تائين ڏکڻ ۾ ڳوٺ ملي مکڻ تائين هئي.
سوال: شاهه سائين، خدا آباد ڪيترا دفعا ويو هو؟
جواب: ٻه دفعا.
سوال: شاهه سائينءَ ڪهڙي بزرگ جي مزار تي دعا گهرندي فرمايو هو ته ”پنهنجي مريدن جو خيال ڪجو“؟
جواب: حضرت قلندر لعل شهباز جي مزار تي.
سوال: شاهه سائينءَ ڪيترا ڀيرا قلندر لعل شهباز جي درگاهه تي حاضري ڏني؟
جواب: پنج ڀيرا.
سوال: شاهه سائين، حضرت لعل شهباز قلندر جي مزار تي مٽيون ڀرڻ وقت، ڪهڙو بيت جهونگاريندو هو؟
جواب: حبيبن هيڪار منجهان مهر سڏ ڪيو،
سو مون سڀ ڄمار، اورڻ اهو ئي ٿيو.
سوال: شاهه سائين، بودلي بهار عرف ”سڪندر بودلي“ جي ڪُسجڻ جو واقعو ٻڌڻ وقت ڪهڙو بيت چيو هو؟
جواب: سر ڍونڍيان ڌڙ نه لهان، ڌڙ ڍوڍيان سر ناهه،
هٿ ڪرايون آڱريون ويا ڪپجي ڪانهه،
وحدت جي وهانءُ، جي وياسين وڍيا.
سوال: گل پير سان شاهه سائين جي ملاقات ڪٿي ٿي هئي؟
جواب: خدا آباد ۾.
سوال: شاهه سائين، شڪارپور جي سفر تان واپسي وقت، ڪهڙي فقير کي پاڻ سان گڏ ڀٽ تي وٺي آيا هئا؟
جواب: سومر فقير لاڙڪ کي.
سوال: شاهه سائين ڪيترن سالن جي عمر ۾ ڳوٺ نظر ڏيٿو ۽ مسو ديري جي علائقي ۾ ڀيرا ڪيا؟
جواب: 40 سالن جي عمر ۾. (حوالو، نئين زندگي. نومبر 2004ع).
سوال: شاهه سائين، ڳوٺ نوشهرو ابڙو ۽ ترائي مان ٿيندو ڪهڙن ڳوٺن ۾ ترسندو هو؟
جواب: ڳوٺ نظر ڏيٿو ۽ پوءِ مسو ديري ۾.
سوال: شاهه سائينءَ ، ڪربلا معليٰ جي زيارت ڪرڻ لاءِ نڪتو ته ڪٿي اچي منزل ڪيائين؟
جواب: ونگ ولاسر (ونگو ولاسو). اتان کيس سيد جمال شاهه موٽايو هو. ٻي روايت سيد محمود شاهه واپس ورايو هو. حوالو، ڪتاب، نت نت آهه نئون، ص: 196.
سوال: شاهه سائينءَ کي پڇاڙيءَ وارن ڏينهن ۾ ڪهڙي سفر جو شوق پيدا ٿيو؟
جواب: ڪربلا (عراق جي سفر جو).
سوال: ڪربلا واري سفر تان اڌ سفر ۾ ئي موٽڻ کان پوءِ شاهه سائينءَ ڪهڙو سُر چيو؟
جواب: سُر ڪيڏارو.
سوال: گهانڊار وسيلي مرونءَ کي ڦاسائڻ جو نظارو شاهه سائينءَ ڪٿي ڏٺو هو؟
جواب: ولاسي ۾.