ورجاءُ
هوءَ سمجهندي به زهر جو ڍڪ ڀريندي، منهن جي ڦڪائي سان چوندي هئي، ”ادي، رستي جي مال ٿيڻ کان بهتر آهي، ته ماڻهو ٻڏي مري!“
اڄ شام، هن جي دل ته بنهه نه پئي چاهيو، ته گهر جي چانئٺ کان ڪا ڳيري جيتري وک به ٻاهر ڪڍي، پر هن جڏهن نڪمي ۽ پانڊيءَ پٽ جا اهڙا ئي بڇڙا تارا ڏٺا، جيڪي هن جوانيءَ ۾ پهريائين پيءَ ۽ پوءِ مڙس جا ڏٺا هيا، ته ڇرڪجي وئي هئي.
”مان ٿو چوانءِ، ته اڄ ڪاڏنهن به ڪري ماکي پئسا آڻي ڏي!“، پٽهنس هڪ هڪاڻيءَ واري انداز ۾ تارا ڦيرائيندي چيو هيس.
”اڄ، ڪاڏنهئون اوڌر سوڌر وٺي وڃي ڌوڙ پاءِ!“، هن خفي ٿيندي ۽ سمجهائيندي چيو هيس.
”ٻڌايانءِ ته اها وري پڻهين يا مڙسهين جي قبر کوٽي اوڌر وٺان ڇا؟“، پٽهنس توائي ٿي وراڻيو هيو.
”ته وڍيا، ايڏا پئسا ڪاڏنهن آڻيان جو گهر به هلايان ۽ توکي روز جوا ۽ چرس لاءِ به ڏيان!“
”روز ٿا خدو ۽ شاهو وارا ٽِڪريءَ تي ڦوري لاهن ۽ طعنا ٿا هڻن ته، جي ماڻهين ڪانگهاري ٿي وئي ٿي، ته ڀيڻين ته ويٺي ٿئي!..... مان ٻڌايانءِ ٿو جي اڄ نه مليا ته !......“
”ته!؟“، هن سمجهندي به پٽ جا ارادا ڪنن سان ٻڌڻ پئي چاهيا.
”ته زُبيءَ کي مان پاڻ اڏي تي ڇڏي ايندس، هاڻي ڏنڊي ڏوٽي آ پاڻ به ڪمائي، اسان کي به کارائي!“، پٽهنس ڪچ بالغ ڀيڻ ڏنهن اشارو ڪندي چيو. جنهن جو ڪنڌ، ڀوءَ کان فريم ۾ ڦاٿل ڪپڙي تي آر هڻندي ويتر جهڪي ويو.
اهو ٻڌندي شاهده جي ڪپڙن کي به ڄڻ باه لڳي وئي :
”خبردار! پانڊيءَ جا پٽ، جي هن جيتامِڙيءَ جو نالو ورتو ٿئي. مان اڃا جيئري آهيان. جيسين دم ۾ دم آهي، منهن ڏيندي رهندس، نانگڻ ناهيان جو ٻچا کائينديس!“
هن هڪدم پراڻي شو ڪيس جي آئيني سامهون پاڻ سنوارڻ شروع ڪيو. پر هن کي اڄ به آئيني ڄڻ احساس ڏياريو هيو، ته وقت جي آڏو حُسن ڏاڍو ويچارو ۽ بي وس آهي. جيترو وقت آئيني اڳيان ويٺي رهي، پاڻ کي پريشانيءَ وچان سنواريندي رهي. پاڻ زوري پُٽَ جي اڄوڪي دڙڪي سندس ڪن کڙڪائي ڇڏيا هيا. هن کي پٽ جي اکين مان ان بي حيا ۽ بي غيرت مرد جو عڪس صاف نظر اچي رهيو هيو؛جيڪو لاهي پائي جڏهن پنهنجيءَ تي ايندو آهي ته اهو سڀ ڪجهه ڪندو آهي، جنهن جو تصور ايندي ئي هن جا ڏوهه ڏڪي ٿي ويا. هن پنهنجي حياتيءَ جو ورجاءُ ڌيءَ ۾بالڪل ڏسڻ نه پئي چاهيو. هن اٽل ارادي سان رڍ جھڙي معصوم ڌيءَ تي آخري نظرون وجهي گهر کي پٺ ڏني هئي، ته ڪنهن به قيمت تي پنهنجي ڌيءَ کي انهيءَ ذلل ۾ نه وجهندي، جنهن ۾ هوءَ پاڻ پيل آهي.
سونيءَ جي اَڏي تي پير سوريندي پهتي هئي. پر هن ڏٺو ته اڳيئي اَٺ ڄڻيون پنهنجي پنهنجي نصيب جي انتظار ۾ ويٺي،سگريٽ ۽ ٻيڙيون ڦوڪي رهيون هيون. هن کي ائين محسوس پئي ٿيو ،ته جيئن پوءِ تيئن شهر ۾ بيروزگاري ۽ بک جو راڪاس ڪاهيندو پيو اچي يا وري هاڻي جسم وڪڻڻ فيشن ٿي پيو آهي.
گراهڪ ايندا ويا، پنج ڄڻيون پنهنجي پنهنجي نصيب جو داڻو پاڻي چڳڻ هلي ويون هيون . ليڪن اڃا هن سوڌو ٻه ڄڻيون پنهنجي نصيب جي داڻي پاڻي جي انتظار ۾ويٺيون رهيون. کين ويٺي ذري گهٽ ٽي ڪلاڪ ٿي چڪا هيا. سندن چهرن مان هڪ عجيب قسم جي بي وسي ۽ بي قراريءَ جا آثار بکي رهيا هيا. جن سندن ميڪ اپ ٿڦيل چهري ۾ ڏار وجهي کين ڀوائتو بڻائي ڇڏيو هيو. ليڪن سڀن کا وڌيڪ شاهده بي چيني ۽ بي قراري ۾ پاسا پئي ورايا. کيس معصوم ڌيءَ جي ڳڻتي ۽ اُگهليل پـٽ جي الڪي اندر ۾ آنڌ مانڌ مچائي ڇڏي هئي. هوءَ سوچي رهي هئي، ته سندس زُبيده ڪيئن هلي سگهندي، هن ذلالت ۽ رزالت واري ڌنڌي ۾؟... هوءَ ته جيئري ئي مري ويندي !....هن کي ڪنهن شريف گھراڻي ۾ پرڻائي ڏيان ته جيئن عزت جي زندگي گذاري....پر ڪيئن؟.... ڇا هڏ حرام پٽ منهنجي مڃيندو ۽ ڇڏي سگهندو، پيءُ ڏاڏي جي ڀڙوت واري ڌنڌي کي؟..... هُوءَ اهڙي اندر جي وسوسن ۾ لڳي پئي هئي، ته سوني اوڙاپي تي سڀن کي چيو، ”اديون، ويهو منهنجين اکين تي ... باقي هاڻي اڃا ڪهڙو آسرو ٿيون ڪيو!؟ ...رات جا يارنهن ٿيا آهن..... ڏسو پاڻ ٿيون ته اڄڪلهه هرڪو شوقين آ ننڍي گوشت جو، وڏي جي ته ڄڻ سڀني کي رک آ“. ٻيون ته نڪ پڪو ڪري ويهي رهيون، پر هن کان سٺو نه ٿيو. هن کي هيڪر ته دل ۾آيو ته سونيءَ کي سڌيون ٻڌائي ۽ کيس اهو وقت ياد ڏياري، جڏهن سونيءَ جي اَڏو سندس نالي تي هلندو هيو. ٻه ڏينهن نه ويندي هئي، ته نياپا موڪليندي ۽ ميارون ڏيندي هئي. پر پوءِ اهو سوچي چپ ٿي وئي ته، ڪير ٿو ياد ڪري پراڻي وقت کي. هونئن به هي ڌنڌو ئي اهڙو آهي، جتي صرف تازي گوشت جو ملهه هوندو آهي.
سوني جي اڏي تان، هوءَ اهو پڪو پهه ڪري اٿي هئي, ته زُبيده جي ڪري کيس رستي جو مال ٿيڻو پيو ته به ٿيندي . پر پنهنجي ڌيءَ کي انهيءَ رستي تي نه لائيندي، جنهن ۾ رڳو ڪاريءَ وارا ڪک ۽ ڌوڙ وارا دڳ آهن. هوءَ ميرالي بازار ڏانهن هلڻ لڳي. هن دل ئي دل ۾ خاڪي شاه تي پنهنجي جان جي صدقي ڏيڻ جا پنجاه روپيا باسي ڇڏيا هيا. ڇو ته ميرالي بازارمان ٽنهي طرفن ڏانهن اهي سنهيون گھٽيون نڪرنديون هيون، جتان هلندي هلندي جسمن جو به واڪ لڳي ويندوهيو.
هن کي اتان هلندي ڏاڍو عجيب محسوس ٿي رهيو هيو. ڇو ته ان کان اڳ گراهڪن هميشه کيس جسم جي دوڪان تي اچي ڳولهيو هيو. پر هي پهريون دفعو هيو، جڏهن هو جسم جو وکر کڻي گهورارڻ ٿي گھٽين ۾ هوڪو ڏئي رهي هئي. گھٽين ۾ هلندي خوف وچان هن جي دل تيزيءَ سان ڌڙڪڻ شروع ڪري ڏنو هيو. هوءَ سوچيندي هلي رهي هئي ته، ’جي اڄ هتي به نه کتي ته ڇا ٿيندو؟.....‘ اهو سوال سندس اندر ۾ مسلسل هيانوَ پٽ ڪندو پئي هليو.
پر هن اندر جي وسوسن ۽ ڊپ کي دٻائي، آڙيڪاپ ڇيڪ عورت جيان خوامخواه هيڏانهن هوڏانهن شڪ هڻڻ شروع ڪري ڏنا. سندس اندازو هيو ته اهڙو انداز شوقينن کي ايئن ڇڪيندو جيئن چقمق لوهه جي ذرن کي ڇڪيندو آهي. ان جو اثر اهو ٿيو ، ته گھٽين مان لنگھندڙ ماڻهن کيس مڙي مڙي ۽ گهوري ڏسڻ لڳا. مخصوص گھٽين منجهان هلندي ،هن ائين محسوس ڪيو، ته اهي گھٽيون ڪچن چرچن، اُڇلن ۽ چٿرن جي ڪنڊن ۽ سُين سان سٿيل آهن. ڪنهن کيس اُڇل ڏني هئي، ”سهڻا کل ته سهي!.... کلڻ ۾ گسي ته نه ويندئو!“... ڪنهن ساڻس ڪچو ڀوڳ ڪيو هيوته ڪنهن چٿر ڪئي هيس، ”چمڙي جا جهاز، ڪاڏي چڙهائي آ، ها ته ڪر، پوءِ به سودو رضائي آ!“.......... ڪنهن گھٽيءَ ۾ مخصوص هوٽل جي مانڊڙيءَ ۾ ويٺل بسيءَ ۾ چانهه پيئندي صلاح هنئي هيس، ”چانهه ٻانهه پي وڃو!..... ڪو بسڪوٽ ڌسڪوٽ کائو!“
هن جو به سڄي عمر ماڻهن سان وهنوار رهيو هيو، هن به ڪي ڍور ته ڪونه چاريا هيا. هن کي اندازو هيو، ته اهي سڀئي ٺڙڪائو عاشق آهن. جيڪي گهران کيسي ۾ چانهن جي ڪوپ جيترا پئسا کڻي ٻاهر اچي هوٽلن تي ويهندا آهن، ڊاڙان ڊشان هڻي وات جو چشڪو وٺي وري گهر موٽي ويندا آهن. هن هلندي ترڇين نگاهن سان ڏسي ورتو هيو ته هڪ اوفٽو شخص هوٽل جي مانڊڙيءَ مان نڪري پاڇي جيان سندس ڪڍ لڳي پيو آهي. ڳپل پنڌ هلڻ کانپوءِ ، اهو ساڻس بي حد حجائتو ٿيندو پئي ويو. سندس پٺيان ڪنهن وهريل ڍور جيان رڀندو پئي آيو، ”ڪنهن جي تلاش ۾ آن؟......... اسان به نوڪري واهه جي ڏيندا سي.... آزمائي ڏس !....... مولا ٿو ڄاڻي ته اڳيان وسري ويندئي! ........ ڇا ٿي مرضي؟........ ها يا نه؟“. آس پاس لنگھندڙ ماڻهن سندس فحش جملن تي ڏند ڪڍي، کک! کک! ڪندا گذرندا پئي ويا. هيڪر هن جي دل ۾ آيو، ته موٽ ۾ کيس ڪچيون گاريون ڏي. هن سان گڏ ٻين ماڻهن کي به ٻڌائي، ته هوءَ مردانگي طاقت جي تلاش ۾ ناهي نڪتي. پر هوءَ انهيءَ پئسي جي تلاش ۾ نڪتي آهي، جنهن جي طاقت اڳيان مردانگي طاقت به پٺ هڻائيندي آهي. پر ان ڪري ڪُڇي نه سگهي، جو پهريون ڀيرو رستي جو مال ٿي آئي هئي. تنهن ڪري کيس هر مرد جو واڪ ڪن کولي ٻڌڻو هيو ۽ پاڻ وڪڻڻو هيو. ٿورو اڳتي هلڻ کانپوءِ ان اوفٽو ماڻهوءَ آسرو نه سمجھي پويان پير ڪيا هيا. هن دل ئي دل ۾ شڪر ڪيو هيو ته ايتري ۾ سندس جان ڇُٽي هئي، نه ته خبر ناهي ته کيس انهيءَ چچڙ مان جان آجي ڪرڻ لاءِ ڪهڙو جتن ڪرڻو پوي ها؟
هوءَ هاڻي هڪ اهڙي گھٽيءَ ۾ اچي پهتي هئي، جتي ڇدا پاڊا ماڻهو گذري رهيا هيا. هن کي سمجھ ۾ نه پئي آيو ته هاڻي ڇا ڪري، ڇا نه ڪري؟..... هوءَ انهيءَ ڪشمڪش ۾ پاڻ سان ڏي وٺ ڪندي پئي هلي، ته هن اهڙين گهمندڙ عورتن واتان ڪيئي دفعا ٻڌو هيو، ته بي گاهه وقت ڪنهن سنسان گھٽيءَ مان چڱڙي عورت جو اڪيلو گهمڻ ائين هوندو آهي، جيئن ڳوهه جو شڪارين جا گهر ڳولڻ. ته پوءِ اهي شڪاري ڪيڏانهن مري کپي ويا؟.... هوءَ ٻڏتر جي حالت ۾ دليون هڻندي هڪ ويڪري روڊ تي اچي پهتي هئي، جنهن تان ڪافي ماڻهو ٽولن جي صورت ۾ هلي رهيا هيا. ڳپل پنڌ هلڻ کانپوءِ هن رڪشا جي ”ڊرر! ڊرر!“ جي آواز تي پٺتي لئوڻو هڻي ڏٺو، ته هڪ رڪشا سندس پيڇو ڪندو اچي رهيو هيو. هن کي ياد اچي ويو ته هڪ اهڙي عورت کيس ٻڌايو هيو ته وڏن روڊن تي ڪار، رڪشا يا ٽانگو ڪڍ لائيندڙ باز مثل هوندا آهن، جيڪي جھپڙ هڻي هنيون کنيون ويندا آهن،پوءِ جيڪو نصيب. هن سوچيو، ٿي سگھي ٿو اُهي هجن. جهٽ کان پوءِ رڪشا جي پٺئين سيٽ تي ويٺل هڪ بي ڊئولي شخص، بغير ڪنهن جهجهڪ جي ساڻس ڳالهائڻ شروع ڪري ڏنو:
”هلي هلي ٿڪجي پئي هونديئَين!..... اچي ويهه!......... حساب ڪتاب ۾ ٺهي پونداسي!“، هن کي ان شخص جو اهو پنهنجائپ وارو انداز ڏاڍو وڻيو. هن کي ائين لڳو هيو، ڄڻ سندس ڪنن ڪنهن جوڳيءَ جي سوز ڀري مرلي ٻڌي هئي. هوءَ بغير ڪنهن اڳ ڳڻتيءَ جي ڪنهن مست نانگڻ جيان ٽپو ڏيئي، رڪشا ۾ چڙهي ويٺي ۽ پوءِ رڪشا هڪ وڏو رانڀاٽ ڪندي روڊ تي ڊوڙڻ لڳو. ان وقت ڪاميابي جي احساس، سندس اندر جي چنتا واري آڳ تي ڪجهه ڇنڊو هنيو هيو.
ٿوريءَ دير کانپوءِ رڪشا وروڪڙ هڻندو، هڪ ڪچي آباديءَ جي سوڙهين گهٽين مان ٿيندو، هڪ بند گهٽيءَ جي سامهون اچي بيهي رهيو. هن رڪشا تان لهڻ کان اڳ ۾ ان شخص کان صرف ايترو پڇيو هيو، ”تون مون کي ڪيڏانهن ٿو وٺي وڃي؟“
”پنهنجي گهر!“، ان شخص مختصر جواب ڏنو هيو ۽ پوءِ هوءَ ڪنهن رڍ جيان سندس پٺيان هلڻ لڳي هئي. ان شخص اڳتي هلي هڪ پراڻي جاءِ جو دروازو کڙڪايو. دروازو کلڻ کانپوءِ اهو شخص کيس اندرئين ڪمري ڏانهن وٺي آيو هيو. جتي ٽي مرد اڳيئي ڄڻ سندس انتظار ۾ ويٺا هيا. هن حيرانگيءَ مان پڇيو:
”هي ڇا آهي؟“، هن پنجن مردن کي پريشانيءَ وچان ڳڻيندي پڇيو.
”پنجني سان منهن ڏيڻو پوندئي!“، ان شخص مشڪندي وراڻيو.
”پر مان ته هڪ سمجھيو هيو“.
”نئين آ ڇا؟.. چئه، گهڻو؟“، ان شخص بي رخي انداز مان کانئس پڇيو. گهڙيون اڳ منهن جو مٺڙو شخص هاڻي کيس وِهه جهڙو ڪؤڙو پئي لڳو. هن جي دل ۾ آيو، ته سنئون سڌو انڪار ڪري، پر ٻي دل ۾ زبيده جو خيال آيس ته سوچڻ لڳي، گپ ۾ گهڙڻ کانپوءِ ڦينگن جو ڪهڙو ڀؤ.
”ٻه هزار!“، هن پنهنجو ريٽ ٻڌائيندي چيو.
”پنج سؤ!“، ان شخص هن جو ملهه ڪيرائيندي وراڻيو.
”نه اصلي نه!“، هن فيصلي واري انداز ۾ نهڪر ڪئي.
”ته پوءِ آخري ڳالھ، هزار!“
”نه پندرنهن سَو!“
”وڌيڪ تنهن جي آ، مرضي!“، ان شخص ٺپ جواب ڏنس.
هڪ دفعو زبيده جو معصوم چهرو وري اکين اڳيان ڦري ويس، ”چڱو ٺيڪ آ!“، هن بي دلئي انداز سان ائين هائوڪار ڪئي هئي، جيئن ڪو چوندو هجي، ٻڏيءَ ٻيڙيءَ جون هريڙون به ڀليون. پوءِ هوءَ رات جو ٻي وڳي تائين بازن جي چنبن ۾ پٽ ڳيريءَ جيان ڦٿڪندي رهي ۽ منهن ڏيندي رهي. جڏهن جان آجي ڪرائي، رڪشا تي موٽ ڪري رهي هئي، ته رکي رکي سندس اندر مان ڪا اڳئين ياد ۽ ڪو پراڻو سور سٽ ڏيئي پئي اڀريو. ماءُ جي اها نصيحت کيس ياد اچڻ لڳي، جڏهن ماڻهنس جو آخري وقت ڀرجي آيو هيو، ”ڇوري! پڇاڙيءَ لاءِ ڪا پاڇي بچائجانءِ، نه ته ڏاڍا ڏکيا ڏينهن ڏسڻا پوندءِ!“ پر ڪيئن بچائي ها؟...... جواني ۾ ڪمايائين ته پهريان پڻهس اُڏايو ۽ پوءِ مڙسنهس. رهيل سهيل ميڙي چونڊي، ڳهه ڳٺا مڙسهنس جي ڊگهي ۽ چيڙهالي سلھ ۾ ڳري پاڻي ٿي ويا. ماڻهو سچ چوندا آهن، ته هن ڌنڌي ۽ ڦيٿي جي ڪمائي ڪنهن ڪنهن کي ڦَرندي آهي. جي اها ڦَرڻ جهڙي هجي ها ته سڀئي ان ڌنڌي وارا سونيون جايون نه جوڙائين ها؟.. ماريءَ جي گھر ۾ هڏن جو ڍير. هوءَ ماءُ جي نصيحت جي جواب ۾ پاڻ وٽ رکيل دليل ۽ ڳالهيون ڊوڙائيندي رهي. ماءُ جي ياد ايندي، سندس اکين جي تنرن ۾ پاڻي ڀرجي آيو. هوءَ رڪشا واري کي پنهنجي گھر جو رستو ٻڌائيندي، وري پنهنجي معصوم زبيده بابت سوچڻ لڳي، ’ڇوريءَ جو ڪو الله ڀاڳ ڀلو ڪري نه ته!؟‘.... هن جون اهڙين سوچون تڏهن ختم ٿيون، جڏهن رڪشا گھر ڀرسان پهچي چڪو هيو. رڪشا مان لهڻ وقت سندس چهري مان ڪاميابي ۽ اطمينان جو احساس جھلڪيون پئي ڏنيون. هن گهر جي دروازو کڙڪايو مس، ته پٽهنس ڀڄندي اچي تاڪ کوليا. پٽ کي هميشه وانگر بي صبرو ٿي کانئس پئسا نه گهرڻ ۽ مٺ تي سگريٽ جا ڪش آرام سان هڻندي ڏسي، کيس حيرت ٿي. هن اندر جي هُٽ-کُٽي کي مارڻ لاءِ وري به پٽ کان پڇي ورتو:
”اَڪو، زبي ته ڪمري ۾ ننڊ پئي آ نه؟!“
”امان، تو دير ڪئي ته مان سمجهيو ته اڄ به جهونيءَ کي گراهڪ نه مليو...... امان، زُبي ڇوريءَ جا ڀاڳ ته ڏس، اُٿندي ئي پندرهن هزارن جو گراهڪ مليس... پئسا کپنئي امان؟“
”بي ديدا!... بي غيرت !.... ڀيڻ کي ڪاٿي ڇڏي آئين!؟“، شاهده کي ڄڻ وڇونءَ ڏنگ هڻي ڪڍيو هجي.
”ماسي سونيءَ جي اَڏي تي!... پر تون ڪاٿي هُئينءَ!؟“، پٽنهنس مٿانئس هلڪي ڪاوڙ ڪندي پڇيو.
شاهده پٽ کي جواب ڏيڻ بجاءِ بي وسيءَ ۾ زور سان چنبو پنهنجي منهن تي هڻي ڪڍيو ۽ پوءِ رات جي پيٽ ۾ ڳڀرو پٽ کي هٿ کڻي پاراتو ڏنائين:
”الله ڪندو سڙيا!.. ڪو پيءُ وانگر سلهه ۾ لوڙي چوڙي مرندي!؟“
پٽنهس چرس ڀريل سگريٽ جو ڊگهو ڪش هڻندي کِلَ ۽ کنگهه ۾ ٻٽجي ويو. شاهده ائين محسوس ڪيو ڄڻ ڪلهوڪو ڏينهن هيو؛ جڏهن ماڻهنس به پڻهنس کي رات جي پيٽ ۾ ائين هٿ کڻي پاراتا ڏنا هيا ۽ پڻهنس به اهڙي شيطاني کِلَ ۾ ٻٽجي ويو هو.