بنيادي غلطي
هميشه وانگر جڏهن اڄ به ڪلاس مان ايئن جهڳي هڻي نڪتو هيو، ته انهيءَ مونجهاري سان سندس ليڪچر، جيڪو سوين ڪتابن جو نچوڙ ۽ مشاهدي جي عرق ريزي هيو؛ تنهن مان سندن شاگردن لاڀ پرايو هوندو به يا نه ؟....
عام ڏينهن وانگر اڄ ڪلاس وٺڻ کان پوءِ کيس ايتري فرصت ڪو نه هئي، جو ٽيچرس ڪامن روم ۾ ٻين استادن سان گڏ ويهي شاگردن جي حالت زار تي اهو تجزيو ڪري، ته شاگردن جي نه پڙهڻ ۽ سمجهڻ جو وڏو سبب سندن ڪٽنبن جي بي توجهي آهي. ڇو ته هو انهيءَ نظريي سا متفق هيو ته ، بنيادي طور تي ڪٽنب ئي ٻار جو پهريون درسگاهه آهي، جتان کيس سوچڻ ، سمجهڻ جي صلاحيت ملي ٿي ۽ انساني فڪر ۽ شعور کي وڌائڻ وارن بنيادي سوالن جا جواب ملن ٿا. ان ڪري هو شاگردن کي delinquent childrenيا ”کريل ٻارن“ جي اصطلاح سان سڏيندو هيو. سندس خيال م اهڙن نوجوانن کي ڪاليجن ۾ هئڻ جي بجاءِ اصلاح لاءِ ڪنهن بورسٽيل جيل ۾ موڪلڻ کپندو هيو. گهڻو ڪري سڀيئي استاد سندس ان پيچده مگر پر مغز ڇنڊ ڇاڻ سان اتفاق ڪندا هيا ۽ حمايت ۾ پنهنجو رايو به ڏئي ڇڏيندا هئا.
جيئن ته سندس کيسي ۾ جوڻهنس جي سودي سلف لاءِ ڏنل لسٽ ۽ صبح سان ورتل تازي پگهار پئي هئي. تنهن ڪري هن جو ساه ٽَنگ ٿي پيو هيو، خريداريءَ جي لاءِ .... کيس ڪچڙي منجهند ته ڪاليج ۾ ئي ٿي وئي هئي، ڏينهن تپندو پئي ويو. وقت ۽ قوت کي بچائڻ خاطر رڪشا جو سهارو وٺي، شاهي بازار پهچي چڪو هيو. بازار ۾، گهر واريءَ جي ڏنل لسٽ ۽ سرڪار جي ڏنل پگهار جي جڏهن پاڻ ۾ ڀيٽ ڪيائين ، تڏهن اهو احساس کائي ويس ته طلب تمام گهڻي ۽ قوتِ خريد تمام گهٽ آهي. ڪافي شيون ڪٽڻيون پيس يا گهٽ تعدا ۽ مقدرار۾وٺڻيون پيس. ايئن سڄي بازار ۾ اگهه پڇائيندي، شين تان لاهه گاهه ڪرائيندي شام ٿي ويس. جڏهن سج لٿي گهر پهتو، ته جوڻهس مرچ لوڻ کان وٺي ڪپڙي لٽي تائين اهڙي آڏي پڇا ڪيس، جيئن ڪو اٻوجهه ماڻهو پوليس چوڪي وارن جي ور چڙهي ويو هجي. صبر ۽ ضبط سان هر سوال جو جواب ڏيڻ کان پوءِ به اهو ساڳيو رايو مليس ته، ”پاڻ ڦرائي آيو آ!“
وهنجڻ سهنجڻ کان پوءِ پاڻ کي هلڪو ڦلڪو محسوس ڪيائين. ڊائننگ ٽيبل تي رکيل منجهند واري ماني اطمينان سان ويهي کائڻ لڳو. ان سان گڏوگڏ سندس نظرون ننڍڙي پٽ جو پيڇو ڪري رهيو هيون. جيڪو جوڻهس جي پٺيان پٺيان سندس چولي جي دامن کان ڇڪيندي ڪجهه پڇي رهيو هيو ۽ هوءَ بيزاريءَ مان چولي جو دامن ڇڏائيندي کيس ڇڙٻون ڏيئي رهي هئي.
”اڙي ڇاهي!؟.... ڇاٿو پڇئي؟“، هن رڙ ڪندي زال کان پڇيو.
جوڻهس، جيڪا رات جي ماني جي تياريءَ لاءِ رڌڻي ۾اچ وڃ ڪري رهي هئي. تنهن پٽهنس کي ٻانهن کان گهليندي سندس سامهون آڻي بيهاريو:
”هاڻي هي پٽهين ته منهنجي لاءِ مصيبت ٿي پيو آ، اهڙا اهڙا ٿو سوال ڪري جو، هجي ڪو واندو جو هن کي ويهي جواب ڏي!“
”آخر پڇي ڇا ٿو؟“،هن ماني جو آخري گره کائيندي پڇيو.
”ڪڏهن پيٽ ڏانهن اشارو ڪندي پڇي ٿو ته هن پيٽ ۾ ڇا آهي؟..ڏيس جواب ته ادڙو اندر سمهيو پيو آهي.... ته چئي ٿو، اندر ڇو ويو آ... ڏيکار!؟..... ڇا لاءِ ايڏي ننڊ ڪري ٿو؟..... ڪلهه ته پاڙي وارين ماين جي اڳيان اهڙو اچي تنگ ڪيائين، جو ٿڦ هڻي بس ڪرائڻي پئي.... هاڻي هن کي اسڪول ۾ داخل ڪراءِ ته منهنجي جان ڇٽي!“، هن مڙس کي پٽ جي عجيب ۽ غريب سوالن ڏانهن ڌيان ڇڪائيندي بيزاري وچان ٻڌايو.
”ان ڳالهه تي ٻار کي هيسائين ۽ مارين ٿي!؟“، هن زال تي هلڪو غصو ڏيکاريندي چيو.
”ته پوءِ سنڀال پنهنجي کي!... ڏيس سوالن جا جواب ته پوئي خبر!...“، جوڻهس خفي ٿيندي، وري رڌڻي ۾ گهري وئي. ڳورهاري زال جي اڀريل پيٽ کي ڏسي سوچڻ لڳو، جيڪڏهن هيءَ هڪ ٻار کي سنڀالي نه ٿي سگهي ته پوءِ ايندڙ مهمان سان ڪيئن منهن ڏيندي؟..... ان وقت هن کي احساس ٿيو ڄڻ هن شادي ڪري وڏي غلطي ڪئي هجي. ماني کائڻ کان پوءِ هن جلدي ۾ هٿ ڌوئي ورتا ته جيئن ڪجهه جهٽن لاءِ پٽ کي ريجهائي سگهي. هن پيار مان پٽ کي کڻندي چيو، ”بابا!..... پاڻ مٿي ڇت تي هلي ٿا چنڊ ڏسئون... ٺيڪ آ نه بابا؟“.
”ٺيڪ آ!“، پٽهنس خوش ٿيندي جواب ڏنو.
ڇت تان چنڊ چٽو پٽو صاف آسمان ۾ نظر اچي رهيو هيو. هن جي اندازي مطابق چوڏهين يا پندرهين تاريخ جو هيو. سندس ٿڌي ٿڌي روشني پيءُ ۽ پٽ ٻنهي کي فرحت پئي ڏني. چانڊوڪيءَ جو سحر ٻنهي تي طاري ٿي ويو. ليڪن ننڍڙي ٻار جي جستجو ۽ سوال ڪرڻ واري فطرت ان سحر کي ٽوڙي وڌو:
”بابا،چنڊ ڇو ٿو چمڪي؟“
”چنڊ ۾ روشني آ بابا!“، هن پٽ کي پيار ۾ ڳلن تي ٿڦڪي ڏيندي جواب ڏنو.
”ڪيئن؟“
”جيئن بلب ۾!“، هن پٽ کي مثال سان سمجهائيندي چيو.
”بلب ۾ ته تار هوندي آهي!“، پٽهنس مشاهدي تحت آڏي پڇا ڪيس. اهڙي آڏي پڇا احساس ڏياريس ته سندس پٽ هاڻي ڪافي ذهين ٿي چڪو آهي، جتوڻيڪ اڃا پورن پنجن سالن جو به نه ٿيو آهي. هن پهرين ڪوڙ کي ثابت ڪرڻ لاءِ ٻيو ڪوڙ هنيو، ”چنڊواري تارلڪيل آهي، بابا!“
”ڪنهن لڪائي آ؟“، پٽهنس ڄڻ لڪائيندڙ واري جي چوري پڪڙڻ وار خواهش جي تحت سوال ڪري وڌس.
”الله سائين!“، هن اهو الزام انهيءَ تي ئي مڙهي ڇڏيو ، جنهن تي هر بي دليل ماڻهو مڙهي ڇڏيندو آهي.
”الله سائين، ڪٿي آ؟“، پٽهنس قديم پر ڏکيو سوال ڪري وڌس.
”الله سائين پ...ري.......پ......ري!....... آسمان ۾ رهندو آهي.“، هن هٿ کي آسمان ڏانهن ٽي فوٽ کن مٿي ڇڪيندي پٽ کي خدا کا ن گھڻو پري ڪندي سمجهايو.
”بابا، الله سائين،اسان کان ڇا لاءِ پري آهي؟“، پٽهنس معصوميت مان حيران ٿيندي پڇيس.
هاڻي هن جي ڪوڙن جوابن جو پيمانو خالي ۽ ڪاوڙ جو پيمانو لبريز ٿي چڪو هيو:
”چيم، جو پري آ!“،هن رڙ ڪندي پٽ کي جواب ڏنو.
”ڇو؟.....“، پٽهنس به ضد واري انداز ۾ پڇيس.
”ان کان ڪير پڇي، سندس مرضي آ.“
”ڇا لئه ان جي مرضي آ؟“
”ڇو ۽ ڇا لاءِ جا پٽ! يڪو مٿو ئي کائي ويو آ!“
ٻارن جي نفسيات جي استاد اهو ئي طريقو اختيار ڪيو، جيڪو هر وڏي جو ننڍي کي خاموش ڪرائڻ لاءِ هوندو آهي. هن ڪاوڙ ۾ اچي پٽ کي ٿڦ وهائي ڪڍي ۽ اهو وساري ويٺو ته کانئس به ڪا بنيادي غلطي ٿي رهي آهي.