دوزخ جو ترو
ايڏي سانت سانت ۽ چپ چپات واري ماحول ۾ ٻن ماڻهن جي اکين مان ننڊ ڪوهين ڏورهئي. هڪ مجاور جي، جيڪو روضي اندر ڪنهن وڏي ويچار يا وظيفي ۾ غرق هيو. رکي رکي ڪنهن سُرمائي رنگ جي ڪبوتر جي ڦڙ! ڦڙ! يا پکي جي هلڪي چخ !چخ! کانسواءِ روضي اندر هڪ پر اسرار خاموشي ڇانيل هئي. ٻي ننڊ حرام هئي ته شمل جي جيڪا مسافر خاني جي ڪچي پڪي ٺهيل ڪوٺيءَ ۾ رلهيءَ سان گڏ ڄڻ وڇائي پئي هئي. ڪن پهرن کانوٺي ڇت واري پکي جي پرن ۾ سندس جهوت هئي. پکو سنها چيڪٽ ڪندي، ڪنهن مست مواليءَ وانگر مٿانئس جهومي رهيو هيو.
اڄ هوءَ ڪنهن وڏي ٽٻ ۾ هئي. هُنَ جون سوچون پکي جي پرن جيان آهستي آهستي ڦيرا پائي رهيون هيون .هوءَ دل ئي دل ۾چئي رهي هئي،” آخر ڪيستائين، کيس بي اولاد ٿي رهڻو پوندو ۽ سندس ڪُک سائي نه ٿيندي ؟“. هن سوچيندي پنهنجو پاڻ کان هڪ سوال ڪيو، ”ايسيتائين جيسيتائين هو نه مرندو؟.... پوءِ به خبر ناهي، الائي ڇا؟ ... الائي ڀائرن جي درن تي ڀاڄاين جا اوڙاپا سهندي مران يا وري قسمت ۾ ڪو ٻيو ٺڪر جھڙو مرد لکيل هجي، جيئن هاڻي لڳل آهي!...“ هوءَ سوالن ۽ جوابن جي ڄار ۾ ڦاسندي وئي، ”ان ڏينهن به ته هٿ پير ٺري ويا هيس، اکيون وڃي ڇت ۾ لڳيون هيس. سڀيئي مِٽ پڇڻ جي بهاني مٿان ائين مڙيا هيس، جيئن ڍونڍ تي ڳجهون . هيڏانهن هو مري ته هوڏانهن هو وارثي ڪنس“.
ائين سوچ ڊگهي ٿيندي، کيس ماضيءَ ۾ کڻي وئي، ”ابي امان به ڏسي وائسي کڻي باه ۾ اڇليو هيو. اڌ رنگي سان اٽڪائي چيو هئائون ، اَن پلي ذات ڀلي ... ڇورو ڇنو آ،پر مال ملڪيت وارو آ.... راڄ ڪندينئن!“ پوءِ پاڻ ئي راءِ ڏيندي چيائين،”هونھ! راڄ ٿي ڪيان يا عذاب ٿي سهان! “
هن جي اندر جا ٻيون حسرتون به ڪري موڙي اُٿيون هيون، جن سندس اندرين ڦٽن کي کولي وڌو هو، ”ٻارنهن سال خدا جا ٿيا آهن، اولاد لاءِ سڪندي، ڪو آسرو ته هجيم ها!..... ڪيڏانه حيلا هلايا اٿم. اهي دايو مايون، حاذق حڪيم، پير فقير، بيبيون، جوڳين جا ڍارا، ڦيڻان، ڦارون...... رڳو ڪوڙو آسرو مليو!“
هن ٿڌا ساهه ڀريندي ڀرسان ستل ماءُ کي ڏٺو، جيڪا گهري ننڊ ۾ ڦڙهه لڳي پئي هئي. هن جون سوچون اڃان سندس اندر ۾ اڌ وسايل چوچڙين جيان دکي رهيو هيون، ”ان ڏينهن هُن به ته چيو هيو، ته اڙِي! ڪو وارث پيدا ڪري وجھين ها، نپٽي آئٽي! منهنجا مائٽ ته ملڪيت ۾ ٻلي جيان تاڙ وجهيون ويٺا ٿي؛ مان مُئي کانپوءِ پل به ترسڻ نه ڏيندءِ گھر ۾... ڇا چوانس، ته تو ۾ جو مڙسي ڪونهي ته ان ۾ منهنجو ڏوھ!..... چپ ڪئي هيم ته ويتر اچر چرچي ۾ پيو، ته هاڻي ٻي شادي ٿو ڪيانءِ، تو مان ته ڪجهه نه ٿيو!..... پوءِ مان به منهن لائي چئي ڏنو مانس ته وارو ڪر؛ مان به ڏسان ته اُها چـڱي رنَ ڏيڍيءَ تي ڇڻڪار ڪرڻ واري سان ڪيئن ٿي نڀائي؟.... پوءِ ته شڪي ٿي اکيون هيٺ ڪري چيو هيائين، اڙِي! مان ته ڪجھ ڏينهن جو مهمان آهيان؛ پوءِ تون ڄاڻ ۽ تنهنجي قسمت ڄاڻي!....هن جا اهي اکر ته اندر ۾ وڍ وجهندا آهن. الله حياتي ڏئيس، جهڙو تهڙو به منهنجي لاءِ، ته ڇپر ڇانو آهي!“
هن ستل ماءُ کي ڏٺو ته ويتر سندس اندر ٽهڪڻ لڳو، ”هاڻي هيءَ به ماءُ آ... ويٺي ابتا سبتا ڏَس ڏي ته هينئن ڪر، هونئن ڪر!... مون کان ته نه ٿيندو ائين!“. هن ستل ماءُ کي نفرت سان ڏٺو، جيڪا اڃا بي سڌ لڳي پئي هئي. هن سندس ڏنل ڏسن کي ياد ڪرڻ شروع ڪيو، ”چئي ٿي، جيئن تيئن ڪري وارث پيدا ڪر! نه ته نه رهنديئن مئن ۾، نه جيئرن ۾... سڀ ڪجھ سمجھان ٿي ته حرامي ٻار ڄڻيان ته جيئن هن جو ڀلو ٿئي. پوءِ مون کي چَڪي پٽي، پٽن کي ڏيندي رهي. پر هن ويچاريءَ جو به ڪهڙو ڏوهه. جوان هئي ته مڙس اڳيان مجبور، پوڙهي ٿي ته پٽن اڳيان لاچار. مڙيئي مڙدن جي آ سرسي هن دنيا ۾.... هاڻي هي وري نئون ڏس مليو آ اڀن سرڪار جو، جيڪ سڪا ٿو ساوا ڪري..... الائي ڪيئن ٿو ڪري؟“، هوءَ دليل ويڙهائيندي منجهي پئي ۽ اندر ئي اندر جڪ کائڻ لڳي:
”صبح به، ته اڀن سرڪار جي مجاور ساڳيا ئي ٽِڪساٽ ٻڌايا، چئي ست ڏينهن کبڙ پيءُ!.. درگاهه جي مٽي مٺائي ڪري کاءُ!... ساندهه ست مهينا درگاهه تي نذرانو ڏئي وڃ!.... ڪهڙي نئين ڳالهه ڪيائين جيڪا مون نه ٻڌي هئي. اها خبر هجيم ها ته اچان ئي نه ها. پر مڙئي مون واري ماءُ جو کڻي سائين جي درگاه جي ساراهه ڪئي، ته منهنجي مڙس به کڻي ڇيڏڪ هنيو، ته وڃ متان ڪا واهر ٿي پئي!..“
هاڻ هوءَ سوچيندي سوچيندي پاسا ورائي ٿڪجي پئي هئي ۽ پوءِ بيزاري مان اٿي، ٻيڪڙيل دروازو کولي ٻاهر ڏٺائين. جهولي جي سَٽڪي کيس احساس ڏياريو ته ٻاهر قهر جو ڪاڙهو لڳو پيو آهي، پر پوءِ به هن جي اندر جي ڪاڙهي کان ڄڻ گهڻو گهٽ هيو.
هوءَ اوچتو ڪنهن اٽل ارادي سان پيرن ۾ چپل ڪري، منهن تي پلئه ڏئي درگاه ڏانهن هلڻ لڳي. درگاهه جي چائنٺ تي جتي لاهي، صحن تي پهتي ته صحن جي تتل ٿوٻيءَ جهڙن گرم سرن کيس روضي ڏانهن ڊوڙڻ تي مجبور ڪري وڌو. هوءَ ڊوڙندي ڊوڙندي جڏهن روضي ۾ داخل ٿي ته سندس پير درگاهه ٻاهران لنگرخانه جي ڪنهن روٽ جيان پچي چڪا هيا. هوءَ کن پل ته روضي جي اندر ڪاشِيءَ جي سرن واري فرش مٿان، پيرن جون تريون رڳڙيندي رهي ۽ سهڪندي رهي. انهيءَ سڄي عمل دوران روضي اندر ويٺل مجاور پنهنجو منهن مونن مان ڪڍي ، سندس ظاهر ۽ باطن کي گھرين نظرن سان توري چڪو هو ۽ پوءِ ظاهر ۾وري ڪنڌ جهڪائي ڄڻ مراقبي ۾ هليو ويو. هن جڏهن روضي اندر ٿڌي ڇانو، پکي جي هوا، گلن ۽ اگر بتين جي نڪ ۾ گهرندڙ تيز خوشبوءِ ۾ ساهه پٽي ورتو ته منهن ۽ ڪنڌ تان رئي جي پلئه سان پگهر اگهندي هلڪي کنگهڪر ڪيائين . مجاور منهن مونن مان ڪڍي ڪنڌ مٿي ڪري کيس ڳاڙهين خماريل اکين سان ڏٺو ته هن کيس نماڻائي سان عرض ڪيو:
”فقير سائين، هڪڙو عرض کڻي آئي آهيان!؟ “
”چئو بابا!“، مجاور کيس سنجيدگيءَ سان جواب ڏنو.
”فقير سائين، اڀن سرڪار کي تون ئي حجت ڪري چئه، ته مونکي الله جي درٻار مان پٽ وٺي ڏي؟“. مجاور پنهجي ڪيس ڪيل چيروين ڏاڙهيءَ ۾ هٿن سان ڦڻي ڪندي کيس سمجهايو، ”بابا! جيئن صبح جو توکي چيم ته، تون مرشد کي سنڀالي وڃي اونئن ئي ڪر، مرشد ڪندو ته ٻيڙا پار ٿي ويندءِ .....پاڻهي هڪڙي ڏينهن هتي اچي پُٽڙي جي جهنڊ لهرائي ويندينءَ“
پر ان آٿت کيس ڪا به دلجاءِ نه ڏني. هن هڪ هڪاڻي واري انداز ۾ ڪنهن ضدي ٻار وانگر چيس، ”فقير! اهي کبڙ ڌبڙ به گهڻا کاڌا آهن، ته اهي مِٽيون به گهڻيون ڦڪيون آهن. هاڻي ڳالهه ڪر هڪڙي، پٽ وٺي ڏيندين يا نه!؟“
سندس، انهيءَ ضد واري انداز تي مجارو، جهٽ کن خاموش ٿي ويو ۽ پوءِ وڏي ٿڌائپ سان کيس سمجهائيندي چيائين، ”بابا حجت ناهي ڪبي، مالڪن کي عرض ڪبو آ. “
پر شمل ڪنهن انتهائي نٺر ٻارجيان رڏي ڪيس، ”پر فقير، هاڻي ها ڪر يا ننهن ڪر!.. وڌيڪ نه ٻڌنديسانءِ!“
مجارو پنهنجي بردباري جو ڀرم رکندي، کيس آهستگيءَ سان سمجهايو، ”بابا! ٻڌو نه ٿي ته، حجت ناهي هوت سان منهنجي ٻانهپ جي ٻولي!“
”فقير! مان ائين نه ويندس جيسين، ها نه ڪندين“، ائين چئي، هوءَ مجاور جي سامهون ڪنهن نٺر ٻار جيان، ڇڙيون هڻڻ واري انداز۾ويهي رهي. سندس وڏين وڏين اکين ۾ آيل پاڻي ۽ سندس چهري تي بي وسيءَ جي ريکائن ڄڻ مجاورکي مشڪل ۾ وجهي ڇڏيو. مجاور هڪ وڏو گھرو ساهه کڻندي ۽ ڪجهه گهڙيون غور ڪندي، سندس اڳيان هڪ راز فاش ڪري ويٺو:
”تون ته مائي ماري وڌو!... اڀن سرڪار طرفان مونکي ته هن سال رڳو هڪڙي پٽ ڏيڻ جي اجازت مليل آهي.... هتي ته هزارين سوالي. فقير ڌڻي بخش وڃي ته ڪاڏي وڃي؟!“، مجاور ڌڻي بخش پنهنجي پريشاني ظاهر ڪندي، ٿڌو ساه ڀريندي وري منهن مونن ۾ هڻي ڇڏيو.
شمل جي اکين ۾ هڪدم ننڍڙي ٻار جو تصور اچي ويو، جيڪو سندس گود ۾ هونگڙيون ڏئي رهيو هيو. هوءَ ويتر اتاولي ٿي وئي:
”وارو ڪر فقير، اهو ٻار مونکي وٺي ڏي. هي پيرين ٿي پوانءِ!“، شمل سندس پيرن تي هٿ رکندي ليلائيندي چيو. مجاور ڌڻي بخش هڪدم منهن مٿي ڪري سندس وڏن وارن تي هٿ ڦيرائي رحم کائيندي وراڻيو:
”اٿ مائي اٿ! وڏي ڪا قسمت واري آ“، ائين چئي هن پاتل ڪاري الفي جي سڄي پاسي واري کيسي مان ست رنگا ڌاڳا ڪڍيا. جنهن کي ست ڳنڍيون ڏيئي اڀن شاهه جي مزار سان گهندي ۽ پوءِ شمل کي هٿ ۾ ڏيندي کيس سختي سان هدايت ڪئي:
”مائي هان وٺ، هي چيلهه سان ٻڌي هر سومر تي مڙس ڏي وڃجانءِ.... سورنهن سومر لاڳيتا... گسائڻو نه آ... سمجھيئي يا اڃا کولي سمجھايانءِ!“
شمل ڌاڳو وٺندي، شرم کان ڪنڌ جهڪائيندي جهيڻي آواز ۾ چيو:
”فقير، مڙس ته منهنجو عليلڙو آ....... ڀلا سومر ضروري آ ڇا؟“
”ها نه، بابا! ائين ڪرڻو ضروري آهي!“، مجاور ’ضروري‘ تي زور ڏيندي وراڻيو.
”جي نه ٿي سگهي ته پوءِ!؟“، شمل هٻڪندي ۽ جملي کي کائيندي چيو.
مجاور، سندس مونجهڪاري مان اندازو لڳائي چڪو هو، ته هوءَ اڃا فقيري رازن کان اڻواقف آهي. پوءِ سندس مشڪل پاڻ ئي حل ڪندي چيائين، ”مائي، درگاهه تي هر سومر جو، اسان وٽ حاضري ڀرجانءِ، پوءِ کڻي اها ڊوٽي به اسان ڏينداسين؛ مڙئي تنهنجو بلو ته ڪرڻو آهي نه! “
مجارو جي انهيءَ جملن، شمل جا ڪن ٺاري ڇڏيا. هن کي ائين لڳو، ڄڻ زندگي دوزخ جو ترو آهي، جنهن مان نڪرڻ جي ڪا واهه ئي ڪونهي ............