بي بي سانئڻ!
چوندا آھن تہ بي بي سانئڻ کي سندس ڏاڏي مرحيات نور فاطمہ کان روحاني رمز مليل ھئي. ھڪ طريقي ڪار جي تحت، ھن پنھنجو علم کيس منتقل ڪيو ھو. باقي سندن ڏاڏو نور عالم شاھ تہ گادي نشين ھو. سندس اوطاق تي عالم، پير ۽ فقير پري کان ڪھي ايندا ھئا. صوفي راڳ جو شوقين ھو . ھو قادري مسلڪ جو پوئلڳ ۽ ڀٽائي سرڪار جو عاشق ھو . سڄو رسالو کيس زباني ياد ھو.
بي بي سانئڻ عبادت ۾ مصروف رھندي ھئي. خاص طور تي تھجد جي نماز ۾ کيس پنھنجو وجود ڪائنات جي اسرار سان ھم آھنگ ٿيندي محسوس ٿيندو ھو. سندس دعا، ڦيڻن ۽ سڳن ۾ شفا جو ھنر ھو. ڪيترا مريض سندس در تان صحتياب ٿي ويا. ڪيترن جي من جون مرادون پوريون ٿيون، ڪيئي سھاڳڻيون بڻيون ۽ ڪيترن مائرن جي خالي جهول آباد ٿي. سندس گفتگو ۽ آواز ۾ سحر ھو.
ھوء گهڻي ڀاڱي اڪيلي رھندي ھئي ۽ ماڻھن جي وچ ۾ پاڻ کي اپرو محسوس ڪندي ھئي.
ھڪ رات ڦڦي خورشيد کيس چيو :
”روحانيت جي وڏي رمز رابطي ۽ جذب جو ھنر آھي. رب سان رابطو انسانن وسيلي ممڪن ٿئي ٿو. انسانن سان محبت، جاندارن تي ٻاجهہ ۽ ساڻن پاڻ کي ڳنڍڻ وسيلي روحاني رمز ملي ٿي. “
”مان رب کي بنان وسيلي جي پائڻ جي ڪوشش ڪري رھي آھيان . “ بي بي سانئڻ چيو.
”رب جي خلقيل دنيا جي سمجهہ ء رابطي بنان بندي کي ڪجهہ بہ حاصل نہ ٿيندو آھي جنت فاطمہ. “ ڦڦي جون اکيون بند ھيون ۽ ھوء جذب جي ڪيفيت ۾ جهومي رھي ھئي.
پر بي بي سانئڻ کي اھا ڳالھہ سمجهہ ۾ نہ آئي.
ڦڦي خورشيد ڳوٺ جي ھر عورت جي اندر جو ڳجهہ پرکي وٺندي ھئي
پر بي بي سانئڻ مختصر ڳالھہ ٻڌندي ھئي. گهر ڀاتين سان بہ ھڪدم ڪاوڙ اچي ويندي ھيس.
”جنت فاطمہ گهڻا وظيفا انسان کي جلالي بڻائي ڇڏيندا آھن. تون ايتري عبادت ڪر، جيڪا توکان برداشت ٿي سگهي. عبادت ڪرڻ جا بہ طريقا ٿين ٿا. ڪي قرآن جون آيتون، پنھنجي صفت ۾ باھ جيان ٿين ٿيون تہ ڪي ماڪ ڦڙن جھڙيون ٿڌيون. جي ڪاوڙ ۾ ھجين تہ قرآن نہ پڙھندي ڪر. “ ڦڦي سمجهائيندي ھيس.
ھن کي بہ محسوس ٿيندو ھو تہ ڪا منزل حاصل ٿيندي غائب ٿي وڃي ٿي. ھاڻ ھن جي مٿي ۾ سور رھڻ لڳو آھي. ڳجهہ کي پائڻ جي جستجوء ۾ اتاولي رھڻ لڳي آھي. ڏاڏي نور فاطمہ کي جيڪو عرفان حاصل ھو، اھو ھوء ڪوشش جي باوجود حاصل ڪري نہ سگهي آھي. ڦڦي خورشيد جي آواز ۽ ڳالھہ ۾ اثر آھي. بي بي سانئڻ کان اثر جي طاقت وڃائجي وڃي ٿي ۽ ھوء علم جي آڏو ڪوري ڪاغذ جيان بڻجي پوندي آھي. سندس ڪيفيت ان وقت کان آھي، جڏھن کان ھن وٽان من پسند شيءَ کسجي وئي. ھوء ننڍپڻ کان پنھنجي ماسات ولي محمد کي پسند ڪندي ھئي . ھو بہ جنت کي پسند ڪندو ھو. ماسي رشتو پڪو ڪندي کيس ولي محمد جي نالي جي منڊي پاتل ھئي. پر جڏھن ھو يونيورسٽي ويو تہ بدلجي ويو . ڪلاس ۾ پڙھندڙ ڇوڪري پسند اچي ويس. ننڍي ڀيڻ سوغات بي بي جي شادي تي ڪنوار وٺي آيو ھو، جنھن کي ڏسي تپي باھ ٿي وئي. رسمون ڏسندي مڙي تہ ولي صفا ويجهو زال سان بيٺو ھو. جنت جون اکيون ھن جي اکين جي ڀنئور ۾ اٽڪي پيون . جنت جي اکين ۾ قھر ۽ ولي جي اکين ۾ بي حسي ھئي. واپس ويندي گاڏي جو ايڪسيڊنٽ ٿي پين جنھن جي ڪري ٻئي زال مڙس زخمي ٿي پيا. پر شڪر آھي تہ ڪو وڏو نقصان نہ ٿيو.
”جنت فاطمہ، ولي کي معاف ڪري ڇڏ. محبت درگذر جو جوھر رکي ٿي. تون جيترو نفرت ۽ انتقام کي ھيانء ۾ سانڍي رکندينء اوترو روح جون رمزون توکان پري ڀڄنديون. “ ڦڦي خورشيد سمجهائيندي چيس.
ڦڦي جي اکين ۾ ڪا ايڪسري مشين ھئي، جيڪا انساني سوچ ۽ ڪيفيتن کان جلد آگاھ ٿي ويندي ھئي.
ھوء جيترو پنھنجي روح کي فتح ڪرڻ جي ڪوشش ٿي ڪري اوترو ئي سندس دل، ذھن تي غالب اچي وڃي ٿو. روحاني سفر ۾ من کي مارڻو پوي ٿو. نفس جي ابتڙ ھلڻو پوي ٿو. ھن روح جي دنيا سان گڏ، خواھشن جو تاج محل جوڙڻ گهريو ھو . قيمتي ڪپڙا ۽ زيور کيس پسند ھئا. جيئن ڪو نئون برانڊ يا جيولري مارڪيٽ ۾ ايندي ھئي ھوء گهرائي پائيندي ھئي.
لباس خوبصورت ۽ فيشن مطابق پائيندي ھئي. ان مطابق جتي، زيور ۽ پرس بہ کڻندي ھئي. ڪٻٽن ۾ ڪپڙا سٿيا پيا ھوندا ھئا.
”جنت فاطمہ اھي ڪپڙا غريب مريدياڻين ۾ ورھاء تہ ڪٻٽ سان گڏ، من جو بار ھلڪو ٿيئي. “ ڦڦي چوندي ھيس. پر ھن کي پنھنجي ھر شيءَ سانڍڻ جو شوق ھو.
”ايترا قيمتي ڪپڙا آھن مريدياڻين کي ڇو ڏيان ۽ فيشن تہ پيو ڦرندو گهرندو آھي. “
ٻئي ڏينھن شام جو ھن وٽ ھڪ مريدياڻي آئي، جيڪا پريشان ھئي . من جي مراد ٻڌائيندي چيائين:
”بي بي سانئڻ وڏي اميد کڻي آئي آھيان . “
”ھا چئہ. “ جنت فاطمہ چيو .
”بي بي سانئڻ منھنجي شادي مائٽن زوريءَ ڪرائي آھي . منھنجو مڙس مون کي گهٽ وڌ ٿو ڳالھائي. مان چاھيان ٿي تہ ڪو اھڙو وظيفو ٻڌايو جيئن مون کي طلاق ڏئي. “
”تون ڪنھن ٻئي سان شادي ڪرڻ گهرين ٿي؟“
”جي سانئڻ . “ عورت چھرو ھيٺ ڪندي چيو.
”شاديءَ کان اڳي توھانجي پاڻ ۾ محبت ھئي؟“
” جي بي بي سانئڻ“. مريدياڻيء جي مک تي ڪيئي رنگ وکري ويا.
ھڪدم ڦڦي خورشِيد جو آواز ڪنن تي پيس. قرآن جي آيتن کي غلط مقصد لاءِ نہ ڪتب آڻجانء . قرآن ھڪ پاڪ ڪلام آھي، جيڪو دل جي صفائي ۽ نيت جي پاڪائي لاءِ پڙھيو ويندو آھي. “
اول تہ دل ۾ آيس تہ مريدياڻيءَ کي دڙڪا ڏئي پر پاڻ تي ظابطو ڪندي کيس استغفار پڙھڻ لاءِ ڏنائين. ان سان گڏ درود پاڪ پڙھڻ جي تلقين ڪندي چيائين .
”ھي يا صبور جي تسبيح فجر جو سو پنجٽيھ ڀيرا پڙھجانء. “
”ان سان منھنجي من جي مراد پوري ٿيندي بي بي سانئڻ؟“
”سڀ ڪجهہ رب جي وس آھي. “ بي بي سانئڻ چيو.
ھوء عورت ھلي وئي. عورت جنھن سان نفرت ڪري ٿي، ان سان ڪڏھن محبت نہ ڪندي آھي. انڪري مذھب ۾ واضع طور تي شاديءَ کان اڳي رضامندي پڇڻ جي تلقين ڪئي وئي آھي.
اڳي ھوء اھڙن معاملن تي وظيفا ٻڌائيندي ھئي پر کيس اندازو ٿيو تہ ھوء قدرت جي ڳجهہ ۾ مداخلت ڪري رھي آھي. انسان ڇا ڄاڻي تہ ڪھڙِي رمز سندس حق ۾ بھتر ثابت ٿيندي. ڪڏھن من جون مرادون بہ بي فيض ٿي پونديون آھن. پر انسان دل جي فيصلن اڳيان مجبور ٿي پوي ٿو ۽ تقدير جي حڪمت سمجهڻ کان نابري واري ٿو بيھي.
دل جي شڪست کيس موڳو ڪري ڇڏيو آھي. ھوء جيترو پنھنجي پھرين ۽ آخري محبوب ولي کي در گذر ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿي اوتروئي نفرت ھن جي من ۾ اچي واھيرو ڪيو آھي.
نفرت، ڪروڌ ۽ دنياداري روحانيت کي جاء نہ ڏيندا آھن .
ھاڻ مريدياڻيون ھن ڏانھن اچڻ بدران ڦڦي خورشيد ڏانھن وڃڻ لڳيون آھن. ھن جي عبادت ۾ بہ دل نہ ٿي لڳي. آھستي آھستي غم جي اڏوھي کيس ڳارڻ لڳي ۽ ھوء بيمار ٿي پئي.
” جنت فاطمہ من مارڻ سان فيض حاصل ٿيندء . ڪروڌ سان منزل ڏور ٿيندي ويندء . اھا فقيرياڻي بڻج، جيڪا پنھنجي لڙڪن سان، دل ۽ روح جي زمين نرم بڻائي ٿي. دل جي نرمي، روحانيت جو پھريون ڏاڪو اٿئي. “
ڦڦي ھن جي پلنگ ڀرسان ويھي ھن کي سمجهائي رھي ھئي.
پر ھوء ڦڦي جي دعائن ۽ ڊاڪٽرن جي علاج مان تندرست نہ ٿي. تندرستي بہ من جي قبوليت جو نالو آھي. شاھ سائينء ٺيڪ چيو آھي،
ڦڪيون فرق ڪن جڏھن امر ڪرين ان تي
سڀ ڪجهہ دل جي قبوليت سان ملي ٿو . . .
يقين وڏي دوا آھي. . .
مريدن کي يقين شفا ٿو ڏئي. . .
شفا انسان جي پنھنجي ھٿ ۾ آھي. نفرت، ضد ۽ ڪروڌ جھڙين بيمارين جي ڪا دوا نہ آھي.
ھو ڏينھون ڏينھن بيمار ٿيندي وئي. حيرت جي ڳالھہ آھي تہ نہ ڦڦيءَ جو علاج لڳس نہ ڊاڪٽرن جو. کائڻ پيئڻ بند ٿيندو ويس ۽ ساڻائي وڌي ويس . سڄو ڏينھن بستري تي پئي ھوندي ھئي. اکيون ڏرا ڏيئي ويس ۽ چھري جي رونق ختم ٿيڻ لڳي.
ھڪ ڏينھن گهر جي نوڪرياڻي سون خاتون دم ڪيل پاڻي کڻي آئي.
” بي بي صاحبہ ھي عورت ڪا پھتل نہ آھي پر سندس دعا ۾ فائدو ٿئي ٿو، . سڳو بہ ڏيندي آھي ۽ پاڻِ بہ دم ڪري ڏيندي آھي. “
ھن پاڻي پيتو تہ شام تائين اکيون کليس. رات جو سڳو پاتائين تہ ٻئي ڏينھن کائڻ پيئڻ جھڙي ٿي. ائين ھوريان ھوريان چاق ٿيڻ لڳي.
ھڪ ڏينھن سون خاتونء کي چيائين تہ :
” مون کي ان بزرگ مائيءَ سان ملڻو آھي وٺي ھل. “
اھو ٻڌي سون خاتون حيران ٿي وئي.
”جي سانئڻ ڳوٺ جي ٻاھران گهر اٿس، مائي ايمڻا سڏينس ٿا. “ سون وراڻيو.
”مان گاڏي تي نہ پر پنڌ ھلنديس جيئن ڪنھن کي خبر نہ پوي. “
”جي سانئڻ ! ڪجهہ چاڪ ٿيو تہ مان توھان کي وٺي ھلنديس. “
بي بي سانئڻ ڪجهہ بھتر ٿي تہ سون خاتون ساڻ ڪري مائي ايمڻا سان ملڻ ھلي. پنڌ جي عادت نہ ھئڻ ڪري پنڌ پري لڳس. ڦڦي خورشيد جي ڳالھہ ياد پيس تہ آرام واري زندگي ترڪ ڪرڻ بعد روحاني رمزن جي پروڙ پوي ٿي. ھلندي ھلندي ڳوٺ کان ٻاھر سندن زمينن جي ڀر ۾ مائي ايمڻا جي جهوپڙيِ نظر آئي، جنھن جي وڏي اڱڻ جي چوڌاري وڏو لوڙھو ڏنل ھو. اندر ڇوڪريون نظر آيس . ڪي سيپارو پڙھن پيون تہ ڪي ٻئي ڪم ۾ رڌل ھيون. ٻہ ٽي بڪريون گاھ چرين پيون. ڪي ڪڪڙ اڱڻ ۾ ڊوڙي رھيا ھئا. پاٽڙن ۾ پکين لا۽ داڻو پاڻي پيو ھو.
مائي ايمڻا جي گهر ۾ ٿڌي روشني محسوس ٿيس، جيڪا ھن پنھنجي روشن گهر ۾ بہ نہ محسوس ڪئي ھئي. ھوء سندس مريدياڻي ھئي. کيس ڏسي ٽپ ڏيئي اٿي ۽ سندس پيرن تي ڪري پئي .
” بي بي سانئڻ ! مون کي حڪم ڪيو ھا تہ مان پاڻ اچان ھا. “
ھن مائي ايمڻا کي مٿي ڪيو.
” نہ مون کي پاڻ اچڻ جو حڪم ٿيو. “ بي بي وراڻيو.
مائي ايمڻا ھڪ سٺي رلي ڪڍي کٽ تي وڇائي ۽ کيس ويھاريو.
” ھي ڇوڪريون تھنجون آھن؟ “ جنت پڇيس.
” يتيم ڇوڪريون آھن سانئڻ، جن کي مان پاليان پئي . “ ايمڻا جي اکين ۾ محبت جا ڪرڻا جهلڪي اٿيا. ڦڦي جو آواز ڪنن ۾ آيس جي رب، عبادت سان ملي ھا تہ ھر ڪنھن کي ملي پوي ھا . رب دلين ۾ وسي ٿو، رحم ۽ ٻاجهہ جو گهر آھي.
” تنھنجي دم ڪيل پاڻيءَ مون کي چاڪ ڪيو آھي. توکي جيڪو گهرڻو آھي گهر. “ بي بي سانئڻ پڇيس.
” ھنن يتيم ڇوڪرين کي پنجين درجي تائين پڙھايو اٿم . ھي ٽوپو ٽڙو ڪندِيون آھن . ڀرت بہ ڀرين ان مان گذر سفر ٿئي پيو. ھن وقت تائين ڪونہ ڪو وسيلو نڪتو پئي پر ھنن جي وڌيڪ پڙھائڻ جي وصيت ڪونہ اٿم . ڏينھن رات نماز ۾ اھا دعا گهرندي ھيس تہ رب پاڪ ھنن يتيم نياڻين لاءِ ڪو حيلو وسيلو ڪڍ . سو رب پاڪ سڏ ورنايو. بي بي صاحبہ ھنن جي وڌيڪ پڙھائڻ جو انتظام ڪري ڏيو. “
جنت فاطمہ کي حيرت ٿي تہ ھن پنھنجي لاءِ ڪجهہ نہ گهريو ھو.
” تون فڪر نہ ڪر مان کين پڙھائينديس. “ بي بي سانئڻ وراڻيو.
مائي ايمڻا جو چھرو گلاب جيان ٽڙي پيو.
بي بي سانئڻ جي چھري تي تعلق جي روشني وکري وئي.
❒