مايوسي
”نہ ھي صاحبہ تہ بلڪل بہ نہ . . . “ اظھر جي لھجي مان حسد جهاتي پاتي.
ڪميٽي جي ميمبر دانشور اظھر، صفيہ نور جو نالو ڏسي رڙ ڪئي.
” سائين ھن محترمہ جو وڏو ڪم ٿيل آھي ۽ ادب جي ڄاڻ بہ گهڻي اٿس. “ سارنگ چيو.
اظھر ڀرسان ويٺل ويٺل دانشور، عزيز ڏانھن طنزيہ انداز ۾ ڏٺو.
”سائين ھيءَ خاتون مغرور گهڻي آھي. گذريل سال انڪار ڪيو ھئائين. “ٻہ چاپڙي اديب محسن اعتراض واريو، جيڪو صاحبن جي خوشامد ۽ فائدن حاصل ڪرڻ ۾ اڳڀرو ھو.
”ڪو مسئلو ھوندس سر!“ سارنگ ڪوشش ڪئي تہ ڪميٽيءَ جا ميمبر مڃي وڃن.
پوءِ نالو ان ليکڪا جو تجويز ٿيو، جيڪا سماجي طور تي متحرڪ ھئي. پر ھن جو ادب ۾ ڪو خاص ڪم نہ ٿيل ھو سواء اسٽيج تي نظر اچڻ جي.
سڀني ان نالي جا تائيد ڪئي.
ٻيو نالو کنيو ويو، جيڪو ھڪ بااثر اديب جو ھو.
ٽيون نالو ھڪ دانشورجوھو، جنھن جا ذاتي تعلقات مٿي اھم شخصيتن تائين فعال ھئا ۽ ھو ھر پروگرام جو اھم حصو ھوندو ھو.
سارنگ کي مايوسي ٿي . ھن سوچيو ھن نون ليکن جا نالا آندا ھئا پر ھتي تہ دانشورن جي ھڪ ھٽي لڳي ھئي. ھو دوستن، عزيزن ۽ خوشامندڙين جا نالا ڳڻائي رھيا ھئا. ھن سوچيو ھو تہ ھو ھن اداري ۾ ڪا نئين روايت قائم ڪندو پر ھتي تہ معاملو ئي ٻيو لڳو پيو ھو.
ھڪ ٻئي نالي تي ھڪ معزز ليکڪ سميع صاحب ناراض ٿي ويو. سندس، ان اديب سان ذاتي ناراضگي ھئي.
” ھي اديب سدائين متضاد ڳالھہ ڪندو آھي. اھڙي وڳوڙي ذھن رکندڙ اديب کي گهرائڻ پروگرام خراب ڪرڻ جي برابر آھي. “
”پر سائين کيس ادب جي ھر موضوع تي وڏي ڄاڻ آھي. “ سارنگ چيو. خير اھو نالو بہ رد ٿي ويو. ٻئي دانشور کيس گهوري رھيا ھئا.
ان سيمينار لاءِ ھر سٺو نالو رد ٿيو ۽ ساڳيا نالا تجويز ٿيا، جن ڪنھن بااثر کان فون ڪرائي ھئي يا زباني چورايو ھو. ھي اھي اديب ھئا، جيڪي اسٽيج تي نروار ٿيڻ لاءِ پيا ڪوششون ڪندا ھئا. انھن مان ڪيترا سالن کان ذھني طور تي غير فعال ٿي چڪا ھئا. نہ ڪو مضمون لکيو ھئائون ۽ نہ ئي چڱو ڪتاب پيش ڪري سگهيا ھئا. فقط ڳالھين جا بادشاھ ھئا. ھنن کي اڳتي وڌڻ ۽ بيٺل کي ڪيرائڻ جا گرُ چڱيءَ طرح ايندا ھئا.
ڊاڪٽر فاسٽس جي ڊرامي ۾ ست موتمار گناھ ياد پيس، جيڪي ھٿ ۾ ھٿ ڏيئي نچڻ لڳا. . .
غرور، لالچ، ھوس . حسد، فخر، ھٻڇ، ڪاوڙ ۽ ڪاھلي. . .
ھنن سفارشي اديبن جو شروع کان طريقو ھو تہ ھر پروگرام ۾ اڳين ڪرسين تي قبضو ڪري ويھندا ھئا. پوءِ تعلقات ٺاھيندا ھئا. اھڙن اديبن جو پاسو وٺندا، جن جو چڱو نالو ھوندو. پوء حڪومتي سرپرستي حاصل ڪرڻ کانپوءِ ھر محفل جي زينت بڻجي ويندا آھن.
سيمينار ختم ٿيو تہ سارنگ مانيءَ جو انتظام ڪيو. مانيءَ دوران بہ پنھنجون پليٽون ڀرڻ سان گڏ. اديب ۽ دانشور ھڪٻئي جي گلا غيبت ڪندا رھيا.
ادب جي دنيا سوچ جي ورجاء، سياست ۽ با اثر اديبن جي روايتي سوچ. مفاد ۽ سفارش جي نظر ٿي چڪي ھئي. ادب ۾ ڪو نئون لاڙو ھو نہ ئي ڪو تازي ھوا جو جهوٽو محسوس ٿيندو ھو. ھن جو ساھ روايتي سوچ جي ٻوسٽ ۾ پيو منجهندو ھو.
ان ڏينھن گهر موٽيو تہ رات جي مانيءَ تي منجهيل رھيو .
”اڄ تہ ميٽنگ ۾ وڏا اديب ۽ دانشور آيا ھوندا . توھان ضرور انھن جي ڪمپنيءَ ۾ ڪجهہ پرايو ھوندو. “
سرھاڻ پڇيو، جيڪا ڪتابن پڙھڻ جي شوقين ھئي ۽ وڏن اديبن سان ملڻ جو چاھ بہ ھيس. ھوء کين ماورائي مخلوق سمجهندي ھئي.
”مون اڄ ساڙ، حسد ۽ گلا غيبت جو سبق پرايو آھي. “ سارنگ مايوسيءَ مان چيو.
”ڇا مطلب؟“ سرھاڻ حيرت مان چيو.
”جيڏا وڏا نالا، اوترا ننڍا انسان آھن. “ سارنگ جي چھري تي نفرت ڦھلجي وئي. اھو ٻڌي ھوء پريشانيءَ مان کيس ڏسڻ لڳي، ڄڻ مڙس جي ذھني توازن بگڙڻ جو شڪ ٿيو ھجيس.
”توھان چوڻ ڇا ٿا چاھيو؟“
”سرھاڻ مان ھي نئين آفس جوائن ڪري اچي ڦاٿو آھيان . ھتي منھنجي صلاح يا راء جي ڪا اھميت نہ آھي. مان فقط نالي جو آفيسر آھيان. اھي نالي وارا دانشور ۽ ليکڪ پنھنجي لکڻين کان گهڻو مختلف آھن. “
”پوءِ توھان جو خاموش رھڻ بھتر آھي. “
”ڇو خاموش رھان!“زال جي ڳالھہ ٻڌي ڪاوڙ لڳس.
”پنھنجي عزت ۽ نوڪري بچاء ٻي صورت ۾ بدلي ڪري ڇڏيندء . “ سرھاڻ سمجهداريءَ سان چيو.
”ناانصافي ٿيندي ڏسي تڪليف ٿي پھچي، حقدار جو حق پائمال ٿيندي ڏسي نہ ٿو سگهان. نئين نسل کي ڪوڙ، فريب ۽ خوشفھميءَ جو زھر پيا پيارين. اسان جو آئيندو اونداھو ٿيندي نظر ٿو اچي. تاريخ کي ڪھڙو منھن ڏيکاريندس!“
سرھاڻ ڳالھہ نہ سمجهندي ٿانو کڻي باورچي خاني ۾ آئي.
ھو ٻارن جي ڪمري ڏانھن وڌيو. سونو ۽ راڻي گھري ننڊ ۾ ھئا. سندن نرڙ تي مٺي ڏيئي پنھنجي ڪمري ۾ آيو.
ٻئي ڏينھن آفيس ۾ ڪانفرنس جي تياري ڪندي، مصروف ڏينھن گذريس. ڪانفرنس جي تاريخ طئي ڪئي وئي. اديبن، محققن ۽ دانشورن کي خط موڪليا ويا. شام جو دير ٿي ويس . آفيس مان نڪتو تہ شام جي شفق رات جي اونداھين ۾ جذب ٿيڻ لڳي. ھن رستي ۾ گاڏي روڪي ٻارن لاءِ شيون ۽ سرھاڻ لاءِ گلدستو ورتو.
گهر ۾ داخل ٿيو تہ ٻئي ٻار ڏانھنس ڊوڙيا.
”بابا. . . بابا!“
ھن ٻنھي ٻارن کي ڀاڪرن ۾ ڀري پيار ڪري شيون ڏنيون ۽ ھو لائونج ڏانھن ڊوڙي ويا، جتي ٽي وي تي سندن من گهريا ڪارٽون ھلي رھيا ھئا. سرھاڻ ڪجهہ اداس ھئي پر گل ڏسي ٽڙي پئي.
”اڄ منھنجي سالگرہ تہ ناھي. “ گل وٺي خوش ٿيندي چيائين.
”گل توکي وڻندا آھن نہ. “ سارنگ بہ مرڪي وراڻيو.
ماني کائي ھو اچي لائونج ۾ ڪرڪيٽ ميچ ڏسڻ لڳو.
سرھاڻ، ھن لاءِ کيرڻي کڻي آئي ۽ ھو شوق مان کيرڻي کائڻ ۾ مصروف ٿي ويو.
”مان بہ ڪانفرنس ۾ ھلندس. “ سرھاڻ چيو.
”اديب گهڻو ڪري گهر جون عورتون نہ آڻيندا آھن ادبي محفلن ۾ . “
”پر مان ننڍي ھوندي ھيس تہ بابا مون کي ادبي محفلن ۾ وٺي ويندو ھو. ڪاليج ۽ پوءِ يونيورسٽيءَ ۾ پھتس تہ بہ بابا سان ادبي پروگرامن ۾ ويندي ھيس. “
”ٺيڪ آھي پوءِ ھلجانء. “ سارنگ کيرڻي کائيندي ميچ ڏسندو رھيو.
آخر ڪانفرنس جو ڏينھن بہ آيو. سرھاڻ بہ ڪم واري مائي شھزادي کي منٿ ميڙ ڪري گهر ۾ ترسائي ڇڏيو، جيڪا شام جو گهر ھلي ويندي ھئي.
ھوء ڪانفرنس ۾ پھتي ۽ اڳيان سيٽ تي سارنگ کيس ويھاري ھليو ويو.
ھڪ فيشن ايبل اديبہ آئي ۽ اڳين سيٽ نہ ملڻ تي گوڙ ڪري بيٺي تہ ھن اٿي پنھنجي سيٽ ڏنس ۽ پويان اچي ويٺي. وري ڪو اديب آيو تہ اڳيان سيٽ نہ ملڻ تي واپس وڃڻ لڳو تہ سارنگ ھن کي اٿاري چوٿين قطار ۾ خالي پيل ڪرسيءَ تي ويھاري آيو.
پروگرام شروع ٿيو تہ ڪمپيئر اچي ڊيگهہ ڪئي. موضوع کان ھٽي گفتگو ڪري رھيو ھو. منسٽر ۽ وڏا اديب خاص مھمان ھئا. تقريرون شروع ٿيون تہ ڪا نئين ڳالھہ نہ ھئي. موضوع کان ھٽيل تقريرون ھيون. حاضرين ايترو گوڙ ڪري رھيا ھئا، جو تقريرون ٻڌڻ ۾ نہ پئي آيون. ڏھن اديبن ۾ فقط ھڪ ليکڪا پنھنجو مقالو پيش ڪرڻ آئي. ھوء ڪافي عرصي کانپوءِ ادبي پروگرام ۾ آئي ھئي.
سرھاڻ پراڻودور ياد ڪرڻ لڳي، جڏھن تقريرون معياري ۽ موضوع جي مناسبت سان ھونديون ھيون . ھر لفظ گھرو ۽ متاثر ڪندڙ ھو. سٺن لفظن تي تاڙيون وڄنديون ھيون. ھتي تہ سڀ خاموش ھئا ڄڻ تہ اديب ڀتين سان ھمڪلام ھجن!
ڪرسيون خالي پيون ھيون . جيئن موسيقيءَ جي محفل شروع ٿي تہ الائي ڪٿان نوجوان ڇوڪريون ۽ ڇوڪرا ۽ ٻيا ماڻھو ظاھر ٿيا ۽ ھال ڀرجي ويو. پوءِ جهمريون شروع ٿي ويون .
پروگرام ختم ٿيو تہ ٻئي گاڏي ۾ ويٺا. سارنگ گاڏي اسٽارٽ ڪئي. ھوء خاموش ھئي. ھن آخر ۾ پنھنجي پسند جي اديب جو عجيب مشاھدو ڪيو. ھن سان گڏ ڪرسيءَ تي نوجوان ويٺو پر اتي ھڪ خوبصورت ڇوڪريءَ ويھڻ گهريو تہ اديب ان نوجوان کي ٻانھن کان پٽي اٿاريو ۽ ڇوڪريءَ کي ڀرسان ويھاري، ان تي مرڪن جي ورکا ڪرڻ لڳو . نوجوان روئڻھارڪو اٿي ويو.
اھو منظر ڏسي ھوء مايوس ٿي.
”ڪانفرنس ڪيئن ھئي؟“ سارنگ پڇيو.
”مون کي حيرت ٿي تہ اديب موضوع کان ھٽي ڳالھائي رھئا. ھنن جي گفتگو ۾ ڪا نواڻ نہ ھئي. ۽ ھنن جا رويا بہ اڳي وارا نہ رھيا آھن. “سرھاڻ مايوسيءَ مان چيو.
”دنيا بدلبي تہ زندگيءَ جي ھر شعبي تي ان جو اثر پوندو آھي پوءِ ادب تي بہ پوندو نہ. “
سارنگ سگنل تي گاڏي روڪي.
”اتي موجود ماڻھو تہ تقريرون ٻڌڻ بدران ڳالھين ۾ مصروف ھئا. ايترو گوڙ ھو جو ٺيڪ طرح سان آواز نہ پئي آيو. “ سرھاڻ مايوسيءَ مان چيو.
”ٻيو ڪجهہ“ . سارنگ مرڪندي پڇيو.
”اھو ڏسي افسوس ٿيو تہ اديب ڪرسين تي وڙھي رھيا ھئا. “
”بس ھن ملڪ ۾ ڪرسين جو ئي مسئلو ھلي پيو. “ سارنگ طنز ڪندي چيو.
”اسٽيج ۽ فرنٽ سيٽ کپي ھر اديب کي. “ سرھاڻ چيو.
”ادب ۽ آرٽ ذاتي مقصد ۽ ڏيکاء جو ذريعو بڻجي ويا آھن. “ سارنگ گهر جي در تي گاڏي بند ڪندي چيو.
گهر جي اندر پھتا تہ شھزادي لائونج جي صوفي تي ننڊ جا جهوٽا پئي کاڌا. ھنن کي اندر ايندي ڏسي اٿي بيٺي.
” تون آرام ڪر شھزادي “ سرھاڻ چيو تہ ھوء ڊرائنگ روم ۾ ھلي وئي.
سارنگ جي دل تي بوجهہ ھو . ھن جي ذھن ۾ مارلو جي ستن موتمار گناھن جي راند جاري ھئي. انھن منفي ڪردارن جو گوڙ وڌي ويو. ھو خوفزدہ ٿي ڪٿي لڪڻ چاھي ٿو، پر اھي ڀوائتا چھرا، خوابن ۾ بہ سندس پيڇو ڪندا رھن ٿا!