ساروڻيون
گرمين جي گلشن جهڙي ضلعي جيڪب آباد ۾ هڪ آبادگار گهراڻي ۾ اک کولي ته سمجهه ڀرو ٿيڻ وقت ظاهري طور اڀرندڙ سج ڪارو پي نظر آيو. ڳوٺ ۾ هڪڙو پرائمري اسڪول هو جتي منجهند ڌاري مدرسي کان پڙهي موٽندڙ ٻار، جيئي ڀٽو، مردِ مومن مردِ حق ضياءُالحق جي نعرن جو مقابلو ڪندي’ اسڪول ۾ حاضر ٿيندا هئا. اهي MRD جي تحريڪ جا ڏينهن هئا جڏهن مدرسي جي طالبن کان ڪو پڇندو هو ته ضياالحق ڪير آهي ته’ سندن جواب هوندو هو ته مولوي صاحب پيو چوي ته ضياالحق هن وقت جو هڪ ولي ۽ مردِ مومن مسلمان آهي، جيڪو اسلامي قانون لاڳو ڪندو. تڏهن انهن ئي مولوين مان هڪ تاريخ ۽ ديني علم جو وڏو عالم مولانا عبدالحقؓ فرمائيندو هُئو ته حلوا خور مُلن جو مٿو خراب ٿيو آهي ۽ انهن جي اعمالن جي نتيجي ۾ دجال جهڙي ضياالحق، ڀٽي صاحب کي شهيد ڪري ڇڏيو آهي منهنجي خوشقسمتي هئي جو مولانا عبدالحق صاحب کان ٻين طالبن کان الڳ ٿلڳ تعليم الاسلام جا چارئي جلد پڙهيم. ان کان پوءِ مولانا نور محمد کوسي مرحوم مغفور کان فارسي جي تعليم پرائي، جڏهن مون فارسي جا ڪتاب ڪريمه، نامهِ حق، محمود نامه، گلستان ۽ بوستان پڙهي پورا ڪيا ته پرائمري تعليم پڻ پوري ڪري چڪس.
ڳوٺ ۾ مڊل اسڪول ته هيو پر استادن جي اڻ هوند ڪري منهنجي بابي سائين مون کي ڳوٺ کان 6 ميل پري ڳوٺ عبدالغني شاهه جي مڊل اسڪول ۾ داخلا وٺي ڏني.
منهنجي زندگيءَ ۾ ڄڻ ته يڪسر تبديلي اچي وئي. صبح جو سوير سائيڪل تي ڳوٺ کان نڪري آباد زمينن جي تنگ پيچرن کان ٿيندو، بغير ڦاٽڪ جي ريلوي جو بند ڪراس ڪري’ ڪچي سڙڪ ذريعي مال وند ڌنارن جون هڪلون، هوڙون ٻڌندو وڃي اسڪول پهچندو هئس. اسڪول ۾ استادن جو دادلو هوندو هئس ان ڪري ڇهين کان ئي اسڪول جو مانيٽر ٿيس. اسڪول جو هيڊ ماستر جناب سائين نظام الدين نوناري مون کي پٽ وانگر ڀائيندو هُئو. راند روند ڪرڻ جي ڪا عادت هئي ئي ڪو نه. رسيس دوران اسڪول ۾ استادن سان گڏ ۽ وري ڳوٺ ۾ اوطاق تي ڏاڏا سائين مير سکيو خان جي ڪچهري پيو ٻڌندو هئس. ڏاڏا سائين ۽ سندس دوست ڄڻ ته گهمندڙ ڦرندڙ تواريخ هئا. مغليه دور جون ڪهاڻيون هجن يا مير چاڪر خان رند ۽ مير گهرام خان لاشاري جي ويڙهه جا قصا’ سڀ انهن کان ٻڌا. ڪجهه عرصو ته منهنجي ٽيليويزن ۾ دلچسپي ايتري حد تائين وڌي وئي جو پاڪستان ٽيليويزن جي پروگرام فهم القرآن کان وٺي فرمانِ الاهي تائين سڀ پروگرام پيو ڏسندو هئس. ان ڪري گهر ۾ اڪثر دڙڪا به ملندا هئا پر مان هڪ سرائيڪي ”چواڻي ته ڌاندي ڌان وڃي مين اپڻي ٽور نه مٽيسان“ پٽاندڙ پنهنجي ضد تي قائم رهيس. انجو مون کي تمام وڏو فائدو اهو ٿيو ته اردو ٻولي آساني سان ڳوٺ ۾ هوندي ئي لکڻ پڙهڻ جي قابل ٿي پيس. جڏهن اٺ درجا پاس ڪيم تڏهن والد صاحب حاجي علي بخش لاشاريءَ مون کي جيڪب آباد جي Vocational Institute ۾ داخل ڪرايو’ جتان 1987 ڌاري مئٽرڪ پاس ڪئي. ان کان پوءِ گورنمنٽ ڊگري ڪاليج جيڪب آباد ۾ فرسٽ ايئر ۾ داخلا ورتي، انهي دوران باضابطا طور منهنجو لاڙو شاعريءَ ڏانهن ٿيو’ جنهن کي مون اڳ ڪڏهن به سنجيده نه ورتو هو. پر حقيقت ۾ ڳوٺاڻي زندگيءَ ۾ شاعريءَ جو اتساهه هڪ نوجوان مريد لاشاري کي ڏسي مليو هو. ٿيو ائين جو اسان ننڍڙن ڇوڪرن وچ ۾ هڪ ڏاڙهيءَ سان همراهه اچي ويٺو’ خبر پئي ته هي گهراڻو بلوچستان مان لڏي آيو آهي ۽ مريد لاشاريءَ پڙهائي ڇڏي ڏني هئي پر هاڻ وري پڙهڻ جو شوق ٿيو اٿس. ان سان گڏ اها به خبر پئي ته مڙس شاعري به ڪندو آهي ۽ ڳائيندو به آهي. پوءِ ته اسڪول ۾ آخري پيرڊ ۾ ڏاڍو مزو ٿيندو هو جو مريد لاشاري ڪو نه ڪو برتن کڻي وڄائڻ شروع ڪندو هو ۽ ڳائيندو هو.
گورنمنٽ ڊگري ڪاليج جيڪب آباد ۾ پڙهائي دوران مون بابا سائين جي دوست ڊاڪٽر غلام نبي سڌائي جي صحبت ۾ رهي ڪري باضابطا شاعريءَ جو آغاز ڪيو. آئون ڪو نه ڪو غزل يا بيت لکي سائين غلام نبي سڌائي جن کي ڏيکاريندو هيس ته سائين جن منهنجي تمام وڏي حوصلا افزائي ڪندا هئا. سائين غلام نبي سڌايو جن شاعرن جي سرتاج حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ ؓ جي شاعريءَ ۾ علامت نگاريءَ تي ڊاڪٽريٽ جي ڊگري حاصل ڪئي آهي ۽ سندن ادبي پورهيو تمام اعليٰ مقام رکي ٿو. ايڏي وڏي ماڻهوءَ هڪ ڏينهن منهنجي شاعري جي تعريف ڪجهه هن طريقي سان ڪئي ته ”لاشاري تو ته هي شاعري چورائي آهي“ . آئون حيران ۽ پريشان ٿي سائين جن اڳيان عرض رکيو ته، سائين ڪنهن جي شاعري چورائڻ آئون گناهه ڪبيرو ٿو سمجهان. تڏهن سائين جن وڏو ٽهڪ ڏيئي وراڻيو ته بابلا اهو به تعريف جو هڪ انداز آهي تو واقعي ڪا چوري نه ڪئي آهي.
منهنجي بابا سائين جو شوق هو ته آئون هر حال ۾ انجنيئر ٿيان، ان ڪري انجنيئرنگ ۾ داخلا به ورتي هُيم’ ڇو ته ڳوٺاڻي زندگيءَ دوران مون معاشري ۾ تمام گهڻو اونداهو دؤر ڏٺو هو. هڪ دفعي جو ذڪر آهي ته اسان جي ڳوٺ جي ڀرپاسي ۾ هڪ سيفل نالي نوجوان ٻڪريون چاريندو هو ۽ اسان جي زمينن تي لڳل ٽيوب ويل مان ٻڪرين کي پاڻي پياريندو هو، آئون اڪثر ان کي ڏسندو هئس. هن جي چهري ۾ مون کي هڪ عجيب قسم جي چمڪ محسوس ٿيندي هئي. سنهڙا شهپر وڏي نڪ هيٺان تلوار وانگر’ هڪ خاص بيهڪ ۾ تمام خوبصورت نظر ايندا هئس ۽ هو مون کي ڏسي هڪ خاص مسڪراهٽ سان چوندو هو ته وڏيرا پاڻي ٻڪرين کي پياريان ٿو انجي اجازت آهي نه؟ ۽ آئون کلي ڪري چوندو هئس ته’ اهو ته ثواب جو ڪم آهي. سندس هٿ ۾ چمڪندڙ ڪهاڙي هوندي هئي جيڪا سج جي روشني تي تجلا ڏيندي هئي.
هڪ ڏينهن جمعي جي ڏهاڙي (انهن ڏينهن ۾ جمعي تي اسڪولن کي موڪل هوندي هئي) آئون ٽيوب ويل تي بيٺو هئس، ڇو ته منهنجي لاءِ موڪل ڏهاڙي اها ئي تفريح هوندي هئي ته ٽيوب ويل وٽ بيهي ٻير ۽ ڪڪرن جي ڇانو هيٺان پيو سنسار جو نظارو ڪندو هئس، مون ڏٺو ته پري کان هڪ ماڻهو ڊوڙندو پي آيو، سندس پٺيان ٻه ماڻهو لڳل هئا. ٻه فرلانگ کن مون کان ڏورانهن ٻن ماڻهن ان اڪيلي همراهه تي هلان ڪري ڏني. بس پوءِ ته وارو وارو ٿي ويو. ماڻهو جيڏان ڪيڏاهن ڊوڙندا انهن ڏانهن پي ويا. آئون به اوڏانهن تيز تيز وڃڻ لڳس’ جڏهن ماڻهو انهن کي قريب پهتا ته حملو ڪندڙ پوئتي ڀڄڻ لڳا ماڻهن جو هجوم ٿي ويو. آئون جيئن ئي اتي پهتس ته منهنجو دماغ هڪدم مفلوج ٿي ويو، ڇا ڏسان ته سيفل جي حسين جواني رت ۾ رڱيل هئي. ڪو ڪهاڙين جا وار ڪري کيس ابدي ننڊ سمهاري ويو هو. ٿوري دير کان پوءِ ڀر واري ڳوٺ مان بندوق جا ٻه ٺڪا ٻڌڻ ۾ آيا’ ايتري ۾ سيفل جو ڀاءُ ۽ ڪجهه ٻيا عزيز روئيندا پٽيندا سيفل جي لاش تي پهتا. روڄ راڙي واري ماحول ڄڻ ته سڄي ماحول کي سوڳوار ڪري ڇڏيو هو جنهن ڌرتيءَ مسڪرائيندڙ چهري سان سيفل پنهنجي ٻڪرين سان گڏ پيو ٽلندو هو، انهي ڌرتيءَ جو ٿي ويو. پوليس ڏي ماڻهو ڊوڙايو ويو ڇو ته انهن ڏينهن ۾ ڳوٺن ۾ ٽيليفون وغيره جو ڪو بندوبست نه هو، ٿاڻو ويهارو ڪلو ميٽر پري ٺل شهر ۾ قائم ٿيل هو. ڪچي سڙڪ هوندي هئي. بهر حال پوليس کي اطلاع ڏيڻ وارو همراهه اڃان ٺل شهر پهچڻ وارو مس هو ته 52 ماڊل جي خاڪي رنگ جي جيپ تي پوليس وارن ان ڳوٺ جو رخ ڪيو اطلاع ۽ ڏيڻ واري شخص کي مليا. هُن اشارو ڪري جڏهن پوليس کي روڪيو ته پوليس وارن پنهنجي انداز ۾ پڇيو ته’ ڇا مسئلو اٿي. هن وراڻيو ته ڳوٺ چوڪ لاشاري ڀرسان هڪ خون ٿي پيو آهي’ پوليس علمدار وراڻيو اڙي خبر آهي سيفو جي ڳالهه پيو ڪرين نه؟ هن ڪنڌ ڌوڻي هائو جو اشارو ڪيو ته وري پوليس واري وراڻيو، پرايو لوڙهو لتاڙيو اٿس. هن به ته پنهنجي ڌيءَ ماري آهي’ ڀلاڪو پنهنجي مٿان اهڙو الزام يا قتل جو ڦندو پنهنجي ڳچيءَ ۾ وجهندو ڇا؟ بهرحال ان ماڻهوءَ سوڌو پوليس سيفل جي لاش مٿان پهتي ته’ اتي ڪراڙي ماءُ بيهوش سيفل جي لاش جي ڀر ۾ پيل هئي. ائين پئي لڳو ته هيءَ به ڄاڻ ڌڻيءَ حوالي ٿي.
اصل ماجرا اها هئي ته شعبان نالي همراهه پنهنجي ڌي کي سيفل سان ڳالهائيندي ڏسي ورتو هو ۽ ان ڳالهائڻ واري گناهه ٻه حسين نوجوان حياتون کسي ورتيون هيون. شعبان گرفتاري ڏني پر راڄوڻي انڌي قانون مطابق، جيڪڏهن سيفل جا وارث ڪيس جي پيروي ڪن ها ته وڌيڪ ڏنڊ چٽيون ڀرڻيون پون ها. پر هنن ڪجهه نه ڪيو ائين ڇههن، اٺن مهينن کان پوءِ شعبان آزاد ٿي، شهپر وٽيندو گهر پهتو ۽ سيفل جا ڀائر ان ڳوٺ مان لڏي وڃي ٻيو علائقو وسايائون.
جيءُ جهوريندڙ هڪ ٻيو واقعو به پڙهندڙن لاءِ عرض رکان ته منهنجي مائٽن جي هڪ ڳالهه آهي ته هڪ گهر۾ ڇوڪري پيدا ٿي. سندس والد جي چاچيءَ لاڏا ڳائڻ شروع ڪيا’ هي انهن ڏينهن جي ڳالهه آهي جڏهن آئون پرائمري پڙهندو هئس. ڪنهن پڇيس ته اڙي مائي ڇو پئي لاڏا ڳائين ته وراڻيائين ته ادا مبارڪ هجئي منهنجي ننهن پيدا ٿي آهي، هاڻي آئون ارسلان پٽ جا لاڏا پئي ڳايان. پڇندڙ الهرکيو نئين ڄاول ڇوڪريءَ جي گهر پهتو ۽ چيائين ته فلاڻي مائي لاڏا پئي ڳائي، هي ڪهڙو ڪلور ڪيو اٿَو. ارسلان جي منهن تي ڏاڙهي آهي ۽ هي معصوم. اهو جوڙ ڪيئن ٺهندو. ته ڇوڪريءَ جي ڏاڏيءَ وراڻي ڏني ته معصوم کي گار ته ڏني اٿن، هاڻي آئون ڪهڙن جرڳن لئي چوان هونئن به انهن جو سڱ پيٽ اسان ڏي رهندو آهي.
”جيڪي نياڻيءَ جا نصيب“
وقت گذرندو رهيو. اها ڇوڪري ٻارنهن سالن جي مس ٿي ته، ارسلان جي ماءُ پنهنجي وڏي پٽ سان گڏجي شادي جي تاريخ وٺڻ اچي پهتي. ان زماني ۾ آئون گريجوئيٽ ٿي چڪو هئس. برادريءَ جي پڙهيل لکيل ماڻهن احتجاج ڪيو ته هن جاهلاڻي قدم کڻڻ کان پاسو ڪريو، ڇو ته ارسلان جي ڏاڙهي سفيد ٿي چڪي هئي ۽ نسوار کائڻ جي ڪري ڏند به ڀڄي چڪا هئس، بس ان حوا جي ڌيءَ، نصيبن جي ماريءَ کي جيئري جهنم جي حوالي ڪيو ويو. جيڪا اڄ تائين عذاب واري زندگي گهاري رهي آهي.
ان ڳوٺاڻي ماحول کان هاڻي تائين’ آءٌ زندگيءَ جا انيڪ روپ ڏسي اڄ وڪيل هجڻ جي ناتي، هر بري عمل تي پنهنجي وس آهر احتجاج رڪارڊ ڪرائيندو پيو اچان. پوءِ اهو ڪنهن پٽيشن جي شڪل ۾ هجي، اخباري مضمون جي صورت ۾ هجي يا وري ڪا شاعري جي صنف هجي.
صدا لاشاري
301 صابري منزل، 98
مارسٽن روڊ، ڪراچي