باب پندرهون
ڏهه ڏينهن واري مهلت کي هاڻ پندرهون ڏينهن هو، ته هن کي جيل ۾ معمول کان ڪجهه وڌيڪ خاموشي محسوس ٿي، ٻارنهن وڳي جو وقت ۽ اربع جو ڏينهن هو ته، اُهو آفيسر سندس کولي جي در تي بيٺل هو.
“هن کي ٻاهر ڪڍو؟” اهو ساڳيو آواز ۽ ساڳيو حڪم جيڪو قربان ان آفيسر جي زباني پنهنجي وارڊ ۾ پندرانهن ڏينهن اڳ به ٻڌو هو. سندس انهن ساڳي لفطن مان ئي سمجهي ويو ته، “آفيسر جي سخت روين ۾ ڪا به تبديلي ناهي.” هن کي ان کولي مان ڪڍي، هن ڀيري هڪ خلاصي ڪمري ۾ آندو ويو، جنهن ۾ صرف هڪ ٽيبل ۽ ٻه ڪرسيون رکيل هيون، هن جون پير ڪڙيون کولي هن کي ڪرسي تي ويهڻ جو چيو ويو، ٿوري دير ۾ اهو ساڳي شهزادو آفيسر آيو، جيڪو قربان کي منهن مهانڊن ۾ تمام گهڻو پي وڻيو، هن دفعي به ڪمري ۾ چار سپاهي هيا، آفيسر قربان کي سامهون ڪرسي تي ويهڻ شرط چيو “سمجهه ۾ ڳالهه اچي ٿي- يا اڃان خود کي سمجهائي نه سگهيو آهين؟”
آفيسر جو اهو جملو هن کي جيلر ڪمار جي گفتگو جو تسلسل لڳو، هي خاموش ئي رهيو ۽ ان سوال جي جواب ڏيئڻ جو هن ارادو ئي ڪون ڪيو ته آفيسر وري چيو “تنهنجي خاموشي مان لڳي ٿو، توکي پنهنجي زندگي جو ڪجهه احساس ٿيو آهي!”
اهو آفيسر هن کي آهستگي سان چيو ۽ باقي ماڻهن کي ڪمري مان نڪري وڃڻ جو اشارو ڏنو ۽ پوءِ ٿوري دير ۾ ئي هاڻ ڪمري ۾ صرف هي ٻه هئا. ۽ پوءِ آفيسر پنهنجي مسڪراهٽ سان، پنهنجي چهري ۾ خوبصورتي آڻيندي چيو “زندگي کان اتم ٻيو ڪجهه ناهي هوندو- مونکي يقين هو ته، تون هڪ سمجهو ماڻهو آهين ۽ زندگي کان وڌيڪ غلطي کي اهميت ڪون ڏيندين- هاڻ ٻڌائي- تفصيل سان ٻڌائي ته هينئر ويجهڙ ۾ ڀارت مان گهڻيون ڇوڪريون وڪرو ڪيون اٿو!؟”
۽ قربان به ساڳي مسڪراهٽ سان جواب ڏيندي چيو “مونکي افسوس آهي، جو آئون تو جهڙي آفيسر سان ڪوڙ نٿو ڳالهائي سگهان، نه ته اها حقيقت پوري طرح سمجهو ٿا ته، ڪوڙي دنيا لاءِ سمنڊ به سوڙهو آهي ۽ ان جو ڪو دين، ڌرم نه هوندو آهي!”
آفيسر جي چهري مان خوبصورتي موڪلائي وئي. منهن جي اڇي چمڙي ڳاڙهاڻ مائل ٿيڻ لڳي ۽ بي رخي وچان چيائين “واهه.... ۽ تنهنجو..... ڌرم ڪهڙو!؟”
آفيسر جي پڇڻ جو مقصد هو ته “سچ، يا ڪوڙ” پر قربان ان جو مختلف جواب ڏنو “سيدا فاطمه جي اولاد سان ٿيل ظلمت تي لعنت وجهڻ کان وڌيڪ، ڪنهن ٻي دعوتِ دين جي ضرورت ئي نه اٿم- مونکي مولا حسين پنهنجو ڪيو آهي، آئون ان جو آهيان،”
“ته معنيٰ منهنجي سوچ غلط ثابت ٿي- تون هڪ گوشت خور قوم جو نسل آهين، تو مان اها هٺيلي وهشيت ڪڍڻي پوندي- افسوس مون اجايا ڏينهن ضايع ڪيا!” هاڻ آفيسر ڪرسي تان اٿي بيٺو ۽ وڏي آواز چوڻ لڳو“ڪوڙ....! تنهنجو ته دين، ڌرم ئي ڪوڙ آهي!” سندس اهو آواز ڪمري کان ٻاهر سپاهين ٻڌو، ته اهي جيئن ئي اندر ڊوڙي آيا ته انهن کي حڪم ڏيندي چيائين “هن جو منهن بند ڪريو، اکيون ٻڌو ۽ سلوار لاهي هن جي جان ۾ لڪل سچ جٿي به آهي مونکي اڌ ڪلاڪ ۾ اُهو ڪڍي ڏيو؟”
هاڻ هن جي اکين تي ڪاري پٽي ٻڌي ويئي، وات تي پلستر چاڙهيو ويو ۽ سلوار لاهي ابتو ٽنگيو ويو ته قميص پاڻهي ابتي لهي سندس منهن ڍڪي ڇڏيو هو، هن کي ٻن ڄڻن بيهه چمڙي جي مخصوص پترن سان ڪٽڻ شروع ڪيو ته ٻن منٽن ۾ ئي سندس ٻنُڍڻ ۽ پٺن جي چمڙي تي ڪارا داغ ٿي، چمڙي ڦاٽي پئي، جنهن مان رت سمڻ شروع ٿي وئي، وات پلستر سان بند هئڻ سبب، سندس دانهن ڪوڪ بس رڳو سندس دل تائين هئي، پنجن منٽن کانپوءِ سندس ڦاٽل چمڙي وارا ڪارا داغ هاڻي ڦٽ ٿي پيا هئا، هاڻ سندس چمڙي اهڙي ڪچي ٿي پئي هئي جو اُهي چمڙي وارا پترا، هاڻ سندس جسم جو گوشت چٽي رهيا هئا.
۽ پوءِ هن کي کولي فرش تي ڇڏيو ويوڪ، وات تان پلستر لاٿو ويو ۽ اکين تان ڪاري پٽي کولي وئي، پر هن پنهنجون اکيون بند رکيون، پر سندس اکين بند رکڻ وارو عمل آفيسر کي پسند نه هو ۽ داٻي سان چيائين “اکيون کول.... پنهنجي غيرت کي اکين سان ڏس؟” هن اکيون کوليون ته آفيسر ٺٺول واري لهجي ۾ چيو “شاباش.... هاڻ ٻڌائي رانجهن شاهه جي ڌي، عدن کي تون ڪنهن سان وڪڻي آيو آهين؟”“
ان مهل قربان جي اکين مان ٻه لڙڪ ائين ڪريا، جيئن پپر جي پن تان ماڪ جا ڦڙا ترڪي ڪرندا آهن ۽ هن آفيسر کي چيو “توهان هڪ اهڙي سچ کي قتل ڪرڻ تي اٽل آهيو، جنهن جي مقابلي ۾ اگر ڪوئي ڪوڙ آهي ته اها اوهان جي غلطي آهي يا اوهان کي ڀلايو ويو آهي- مون توهان کي اڳ به ٻڌايو آهي ته، هُوءَ منهنجي محبت آهي- پر هاڻ سچ اهو آهي ته، جو ڪجهه هُن سان ٿيو آهي، سوئي شايد مون سان ٿيڻ وارو آهي!”
“بند ڪر پنهنجي طلسماتي تقرير، افلاطون جي اولاد!” ۽ سپاهين کي چيائين“مسالو لڳايو هن کي؟“ ۽ پُوءِ ان مهل هن جي قميص به لاٿي وئي ۽ هن کي اونڌو ليٽائي هن جي زخمن تي لوڻ ۽ ڳاڙهن مرچن جو پائوڊر هنيو ويو، ته چند گهڙين ۾ ئي، سندس بدن ڪنهن تازي ڪٺل گوشت جيان رڦڻ لڳو، تنهن وقت آفيسر سندس پاسي ۾ ويهي کيس چيو “زندگي کان وڌيڪ ڪنهن سان پيار ڪرڻ واري عمل کي ڇا چئبو....!؟”
“عشق!” قربان چيو.
“خودڪشي ڇو نٿو چوين نادان!” آفيسر چيو.
ته هڪڙي سپاهي چٿر مان چيو “سر هي ايڪيهين صدي جو عاشق آهي!”
“ته پوءِ هن کي سوم رس جو شربت پيارو ۽ گنگاجل جو شنان ڪرايو!؟”
هاڻ هن کي اگهاڙو ئي اونڌو ٽنگيو ويو ۽ مرچن جو پائوڊر پاڻي سان ملائي سندس نڪ جي ناسن ۽ وات ۾ وڌو ويو، هن بچاءُ خاطر اکيون بند ڪيون ته سندس اکيون کولرائي هڪ سڄو گلاس سندس اکين ۽ منهن ۾ اڇلي هنيو ويو ۽ ٻه گلاس ان مسالي جا سندس ٽُنگن ۽ ٻنڌڻ کان اهڙي طرح هاريا ويا، جو اهو پاڻي سندس پٺن جي زخمن کي جلائيندو ڪنڌ تائين آيو.
ايڏي ساري اذيت کانپوءِ به، هن هڪ لفظ به وات مان ڪون ڪڍيو ته آفيسر پنهنجي شڪست محسوس ڪندي باهوڙجي پيو ۽ سپاهين کي چيائين “وارڊ مان ٽي مڇي مار کڻي اچو، هڪ ڪيپٽن، ان جو اسٽنٽ ۽ ان جو باورچي؟”
جڏهن سپاهي انهن کي وٺڻ ويا ته، آفيسر کي اڪيلو ڏسي قربان پنهنجي جهيڻي آواز ۾ چيو “انهن بيگناهه غريبن کي سزا ڏئي توهان پنهنجي ڪيفيت کي وڌيڪ شڪستا ڇو ٿا ڪرڻ چاهيو؟”
آفيسر کي سندس اهڙا بهادر لفظ تمام ناگواره گذريا، پر شڪست انسان کي وقتي طور بزدل به ڪري ڇڏيندي آهي، ان مهل آفيسر پنهنجو جهڙو حوصلو برقرار رکندي چيو “تنهنجي بدن تي ڪجهه گوشت وڌيڪ هجي ها، ته هُنن کي گهرائڻ جي ضروت ئي ڪون هئي!”
ايترو چئي آفيسر ڪمري مان نڪري ٻاهر ٿي بيٺو، شايد فرش تي پيل قربان جو رت سان رنگيل اگهاڙو جسم سندس ناڪامي هئي، جنهن ڪري هن هاڻ انکي ڏسڻ به پسند نه پي ڪيو.
جنهن مهل ناکئو صديق، بصر سرنگ ۽ عرس ڀانڊاري، اهي پهتا ته، پهريان انهن کي فرش تي پيل قربان جي حالت ڏيکاري وئي ۽ پوءِ، ان کي ڏوهاري قرار ڏيندي آفيسر ڇيو “هن جي ته هاڻ ارٿي کڻڻ جي به اوهان کي تڪليف ڪون ڏينداسين- پر ڇا اوهان به هن وانگر زندگي مان بيزار آهيو- جيڪڏهن ائين آهي ته لاهيو ڪپڙا؟”
تنهن مهل پنهنجي ٻرندڙ جسم سان اونڌي منهن قربان چيو “انهن جو ان معاملي سان ڪو تعلق ناهي- مون توهان کي اڳ ۾ چيو هو ته، آئون مڇي مار ملاح ناهيان، انهن جو بس اهو ڏوهه آهي ته، اسان هڪڙي ديس جا آهيون!”
پر آفيسر قربان کي اڻ ٻڌو ڪري، ملاحن کي چيائين “لاهيو ڪپڙا” تڏهن ناکئو صديق ۽ سرنگ بصر ڪپڙا لاهڻ لڳا ته ڀانڊاري عرس دل ٻڌي آفيسر کي چيو “سائين، هو صوفي صحيح پيو چوي.” پر ڀانڊاري عرس، اها جهڙي آفيسر کي گار ڏئي ڪڍي ۽ آفيسر کي رانجهن شاهه جي سيٺ، عمر ڦلياڻي جي معرفت جيڪا رپورٽ مليل هئي ته “اهو قربان نالي شخص، صوفين جي ويس ۾ ڀارت ۽ سنڌ جي وچ ۾، نوجوان ۽ خوبصورت عورتن جو ڪاروبار ڪندڙ آهي ۽ هن وقت اهو ماڻهو، رانجهن شاهه جي ڌيءَ عدن کي يرغمال ڪري ان جي وڪري، واپار لاءِ عربي سمنڊ جي رستي سرحد تي پڪڙيو ويو آهي.”
هاڻ اهو ساڳي صوفي قربان آفيسر جي اڳيان موجود هو، ته هاڻ ان رپورٽ کي ڪير به ڪوڙو ڪري ڪون پي سگهيو ۽ پنهنجي ملڪ جي نوجوان عورتن جو ڪاروبار کي روڪڻ يا ان مان مال ڪمائڻ لاءِ آفيسر کي هڪ لاوارث قيدي هٿ چڙهي ويو هو، جنهن کي ڀانڊاري عرس هڪ دفعو وري به گرم ڪري وڌو هو-، آفيسر ان مهل قربان ۾ نظر وڌي ته ان ۾ هاڻ هن کي باقي موت نظر پي آيو ۽ پوءِ هن ناکئ صديق، بصر سرنگ ۽ ڀانڊاري عرس جا ڪپڙا لاهرائي، انهن جا پير ۽ پٺا ڪٽرايا، پر انهن وٽ ته نه قربان جو ڪو راز هو ۽ نه ڪجهه حاصل ٿيو، قربان جو حال محرم بس اُهوهڪڙو ئي ٻيڙياتو، ناکئو قاسم هو، جنهن وٽ سندس سڀ راز هئا، پر سو ته ان وقت سنڌودرياهه ۾ ان تڙ تي وڃي روز قربان کي پيو ساريندو هو، جنهن تڙ تي هن قربان ۽ عدن جون ملاقاتون پئي ڪرايون.
هاڻ ان ڏينهن آفيسر پاڻ کي ٿڪائي، آخر۾ قربان کي ائين چئي هليو ويو ته، “پنهنجي هڪ محفل اڃان ٿيندي، تيستائين جيلر کي چئي ٿو وڃان ته تنهنجي باقي جسم کي هو زنده رکندو،.”
آفيسر جي وڃڻ کان پوءِ ترت ئي جيلر ڪمار پاڻ سان هڪ ڊاڪٽر وٺي آيو جنهن قربان کي ڏسندي، پهريان ته سندس علاج کان انڪار ڪندي چيو “او، باءِ گاڊ.... ڪمار صاحب توهان چيو پي ته هڪ مڇي مار قيدي آهي.... پوءِ هن سان هي حالت.... توهان سمجهو ٿا..... هي صورتحال جيڪڏهن ميڊيا تائين وڃي- ته دنيا ۾ اسان جي جمهوريت کي جيڪي هار پارايا ويندا ان جو ذميوار ڪير آهي-!”
۽ وري اونڌي منهن پيل قربان جي پاسي ۾ ويهي سندس زخمن ڏانهن اشارو ڪندي چوڻ لڳو “هي، هن ويچاري ۾، اڳ ۾ هو به ڇا ۽ پوءِ باقي اوهان هن ۾ ڇڏيو به ڇاهي- هن کي هسپتال ۾ ايڊمت ڪرڻو پوندو- هي هتي ته هن کي جيل جا ڪيڙائي ماري ڇڏيندا؟”
پر جيلر ڪمار کي، آفيسر سخت هدايتون ڏئي ويو هو ته “هن کي جيل جي اندر اهڙو محفوظ رکي، جو هن تي ڪنهن جي به نظر نه پوي ۽ مهيني جي اندر، هي ماڻهو مون کي وري صحيتياب کپي.”
پنهنجي آفيسر جون اهي هدايتون، جيلر ڪمار ڊاڪٽر کي تفصيل سان ٻڌائيندي جنهن مهل ان آفيسر جو نالو کنيو، ته جيلر جي منهن ۾ ڏسندي ڊاڪٽر جا لڱ ڍرا ٿي ويا، ۽ قربان کي اتان کڻائي جيل اندر هڪ محفوظ ڪمري ۾ هن جو علاج شروع ڪري ڇڏيائين. مئي ۽ جون جا ٻئي مهينا سندس علاج ۾ گذري ويا. سندس جسم جا ڦٽ ائين ڪڙيون ٻڌي چڪا هئا، جيئن وڻن ۽ ٻوٽن جا گل ڇڻي هاڻ انَ وجهي چڪا هئا، سندس آخري ڏينهن واري چيڪ اپ دوران ڊاڪٽر صرف ايترو کيس چئي ويو هو ته “جيڪڏهن اهو ساڳيو آفيسرتو وٽ وري تفتيش لاءِ اچي ٿو، ته پوءِ پنهنجو هي تون مڪمل علاج نه سمجهجانءِ پوءِ ٿي سگهي ٿو، هي تنهنجو آخري علاج هجي!”
۽ پوءِ سندس جسم تان ڪڙيون به لهي باقي سندس جسم تي رڳو پنهنجا نشان ڇڏي ويون هيون، انهن نشانن ۾ ڏسندو هو، ته انهن مان به کيس عدن جي صورت پئي نظر ايندي هئي.
هاڻ جولاءِ مهيني جو پهريون هفتو هو ته، اهو آفيسر وري اچي ڪڙڪيو، پر هن ڀيري قربان کي آفيس۾ گهرايو ويو، هي جيئن ئي آفيسر وٽ پيش ٿيو ته آفيسر کيس ڏسندي چيو “اڃان زنده آهين!؟”
“ظاهر ۾ ته ائين پيو نظر اچان - ٿي سگهي ٿو، اها توهان سميت ڪنهن ٻئي جي نظر جي به خواهش هجي” اهو قربان، سندس آفيسر واري حيثيت نظرانداز ڪندي ائين چيو، ڄڻ هو آفيسرکي پاڻ لاءِ ڀڙڪائيندو هجي ۽ آفيسر جي طبيعت سندس ان انوکي جواب ۾ واقعي به ڄڻ وساڻل ٽانڊي جيئان دکي پئي، پر ڪنهن، ڪنهن جي طبيعت ۾ ٻرندڙ دُونهه يا محبوبن جي يادن جي ورونهه به ڏٺي آهي؟
انسان جو ڪجهه پنهنجي اندر ۾ ساري، سنڀالي ٿو، اها ئي سندس طبيعت واري سيرت سندس صورت پسائيندي آهي.
هي پنهنجي يادن جي مزار جو ڏيئالي به پاڻ ته ان مزار جو نظارو ۽ ديدار به پاڻ آهي .
قربان ان مهل پنهنجي محبوبا جي يادن واري طوفان جي گهيري ۾ آفيسر کي به ان ۾ گڏائيندي ائين چئي ڏنو هو ته “ٿي سگهي ٿو، منهنجو جياپو، توهان سميت، ڪنهن جي نظرن جي به خواهش هجي!”
۽ پوءِ ان مهل آفيس ۾ ڪا ضروري ڪاغذي ڪارروائي ڪري، هن کان ڪجهه صحيحون ورتيون ويون، جنهن کانپوءِ هن کي هٿ ڪڙي هڻي، اکين تي ڪاري پٽي ٻڌي، هن کي ان جيل مان کڻي وڃي ڪنهن ڳجهي ٽارچرسيل ۾ بند ڪري ڇڏيائون. جنهن ۾ هڪ ڏينهن هن کي پهريان سندس جسم جي گردن کي سامهون پاسن کان اليڪٽريڪل شاڪ ڏنا ويا، جنهن ۾ هن سان حالت اها هئي جو، سندس اکيون ڄڻ منهن مان نڪري هيٺ ڪرڻ واريون هيون، پوءِ به هن رڳو ايترو چيو ته “مون ڪوڙ ناهي ڳالهايو” پر سندس ساهه ۾ ايڏي آنڌ، مانڌ ٿي پئي، جو سندس ڦڦڙ ڇاتي ڦاڙي ڄڻ ٻاهر نڪرڻ جي ڪوشش ڪندا هجن! ۽ پوءِ ٻن ڪلاڪن جو وقفو رکي هاڻ هن کي سندس مرداڻي عضوي کي اليڪٽريڪل شاڪ ڏنا ويا، ته ان ۾ هن جو ڪنڌ پوئتي وري ويو، وات ڦاٽي ويو ۽ زبان سڄي ٻاهر نڪري آيس، سندس اکيون پوريل هيون ۽ ٽنگن ۾ اهڙي رڦڻي هئس، جو سندس ٽنگون ڄڻ ڪپي ڌار ڪيون ويون هجن، ان دوران آفيسر هن کان بار، بار پي سوال پڇيا، پر هن هڪ لفظ به نه ڳالهايو، پر ٽيون دفعو جنهن مهل هن جي مرداڻي عضوي کي شاڪ ڏنائون، ته ان مهل هي مڪمل بي هوش ٿي ويو.
ان کان پوءِ جڏهن آفيسر کي پنهنجي مقصد وارو ڪو نتيجو حاصل نه ٿيو، ته ٽي ڏينهن ڇڏي چوٿين ڏينهن هن کي سندس لوڻن کان دماغن جا شاڪ ڏنا ويا، جنهن ۾ سندس پورو جسم جڪڙي ٻڌو ويو هو، پر هن جي جسم جي هڪ آڱر به ڪان چُري هئي، هن بس دل ۾ رڳو اُهي لفظ دُهرايا، جيڪي حضرت عيسيٰ نبي پنهنجي اگهاڙي جسم سان ٽنگيل صليب تي وڏي آواز چيا هئا ته:
“ايليٰ ايليٰ، لما سسبقنثي”
اي منهنجا خدا، اي منهنجا خدا تو مونکي ڇڏي ڏنو”
۽ پوءِ جنهن مهل ڊاڪٽر جي هدايت کان وڌيڪ وقت ۽ پاور وارو ڊگهو شاڪ ڏنو ويو، تنهن مهل سندس وات مان اڇي گجي نڪري آئي ۽ سندس هيٺيون ڌڙ ٿڌو ٿي ويو هو، تنهن کان پوءِ آفيسر پنهنجي مقصد کان نااميد ٿي هن مان هٿ ڪڍي ڇڏيو هو ۽ هن کي وري ساڳي جيل ۾ پنهنجي ساٿين واري وارڊ ۾ رکيو ويو، پر ڪجهه ڏينهن ۾ ئي سندس گردا ڪم ڪرڻ ڇڏي چڪا هئا، جنهن ڪري پيشاب جي تڪليف هن کي وڌي وئي ۽ مرداني عضوي واري شاڪ سبب سندس چهل مڪمل ڪم نه پي ڪيو ۽ اٿڻ، ويهڻ کان به لاچار ٿيڻ لڳو هو، دماغ واري شاڪ هن کان سڀ ڪجهه کسي ورتو هو، پر پنهنجي محبوبا عدن جي اداس ياد هاڻ هن کان ڄڻ سندس ساهه جي موڪل پي ورتي! هنن کي يارهن مهينا قيد ۾ ٿيا هئا ته، سفارتي ڪوششن سان 52 پاڪستاني ملاحن کي ڀارتي جيلن مان آزادي ملي، جنهن ۾ ڏهه ڄڻا هي به هئا، جڏهن پنهنجي، پنهنجي ڳوٺ پهتا، ته قربان جي حالت جو ٻڌي سندس عيادت لاءِ، ماڻهن جا ميڙ وري پيا هئا، پر هن ڪنهن سان ڪجهه به ڪون پي ڳالهايو، سندس ڀاءُ حافظ امين، ٻه مهينا اڳ ۾ تبليغ تان موٽي آيو هو، پر سو هاڻ کيس ويجهو ئي ڪون ايندو هو ۽ پنهنجي جماعت جي هڪ پٺاڻ کي بم سان گڏ ڦاٽندو ڏسي ڀڄي آيو هو.
قربان اوطاق جي اڳيان هڪ وڏي نم جي وڻ هيٺان تڏو وڇايو سڄو ڏينهن ان تي پيو هوندو هو.
هڪ ڏينهن سندس حال محرم ٻيڙياتو دوست، ناکئو قاسم سندس طبيعت پڇڻ جي بهاني سان آيو ۽ هن کي پنهنجي منهن چيائين “عدن سان ملندين- سانجهي هوڙو کڻي اچان، ۽ تون سانجهين مهل هتان رڙهي تڙ تي اچجئين- پوءِ هلنداسين!”
۽ پوءِ سانجهين مهل هي رڙهي تڙ تي پهتو، ته سج لهي چڪو هو، ناکئو قاسم هن کي هوڙي تي کڻي درياهه جي ٻي پار وڃي لاٿو، جٿي درياهه جي ڪنڌيءَ سان عدن جي مزار هئي، اتي هن قربان کي ٻڌايو ته “تو صديق ناکئي سان درياهه ۾ وڃڻ کان اڳ ۾ منهنجون پڇائون ڪيون هيون، آئون ٻي ڏينهن اسپتال مان پنهنجا ٻارڙا وٺي آيس ته، تون ناکئي صديق جي هوڙي تي چڙهي، هڪ ڏينهن اڳ ۾ نڪري چڪو هئين، پر مونکي تون هر رات ياد ايندو رهئين ۽ پوءِ الئي ڇو انهي هفتي جمع جي رات چار بجي مون ان تڙ تان رڇ پوکيو، جتي آئون توکي تنهنجي هن محبوبا ڏانهن وٺي ويندو هئس- دريا ان وقت آلڙ تي هو. منهنجو رڇ هيٺ پاڻي ۾ ڪٿي رنڊجي ويو هو- جڏهن رڇ ڇڏائڻ لاءِ درياهه ۾ لٿس ۽ هيٺ پاڻي ۾ ويس ته هي عدن رڇ کي جهڙو پاڻ پڪڙو پئي هئي- مون سندس لاش ڪڍي پنهنجي هوڙي تي رکيو ۽ مون کي دل ۾ ائين لڳو ته هن کي هٿ سان درياهه ۾ لوڙهيو ويو آهي- ۽ پوءِ مون پاڻ کي بچائڻ خاطر، پنهنجا ماڻهو ان مهل ئي هٿ ڪري سج اڀريي کان اڳ ۾ تنهنجي امانت سمجهي کيس هتي دفنائي ڇڏيم!!”
۽ پوءِ شايد پهريون دفعو هو، جو قربان جي اکين مان جيئن پاڻي وهڻ شروع ٿيو هو، ته ان حال ۾ ئي سندس جان کان روح موڪلايو هو ۽ اتي ئي پاڻ به دفن ٿيو هو، پر 2010ع واري مهاٻوڏ ۾ سنڌودرياهه ٻنهي جون مزارون پنهنجي پيٽ ۾ وجهي هميشه لاءِ دنيا کان محفوظ ڪري ڇڏيون!!
حيدر دريا
2012-05-25