شام و سحر
زندگي رنگينن ۾ گذري ٿي،
هڪ جهان جاوداب به آهه جتي
هر گھڙي مايوسين ۾ گذري ٿي
“گل ”
دستور آهي ته انسان جڏهن زندگيءَ جي ڪنهن اهڙي موڙ تان گذرندو آهي جتي هن کي مسلسل مايوسين ۽ غم حيات جي تمام تلخين سان دوچار ٿيڻو پوي ٿو ته هو ڪيترو به خوش مزاج، بردبار ۽ سخت دل هوندي هميشه غمگين ئي گذاريندو آهي گردش دوران جي مختلف حالات جي اثرن کي قبول ڪرڻ ايتريقدر جو هن جي ساري زندگي غم آلوده رهجي وڃي، ته هر انسان جي فطرت ۾ داخل آهي.اهڙي مايوس ۽ نراس شخص جي هر عمل مان بيدلي پيئي ظاهر ٿيندي.هن جو هر لفظ درد جو داستان هر قدم ڏک جي ڏهٺائي هر ادا سورن جي ساک ۽ هر نظر اشڪن سان آلي رهندي آهي.هاڻي پنهنجي دل تي ڪجھه هٿ رکي ڏسجي ته اهو ستن سالن جو معصوم ۽ مظلوم ٻار، جنهن کان مائٽ ههڙي دردناڪ حالت ۾ وڇڙي ويا هجن، جنهن پنهنجين اکين سان زندگيءَ جي هر سهاري کي غرقاب ٿيندو ڏٺو هجي جنهن تصور ۾ ٻوڏ جو قيامت جهڙو منظر بار بار ڦري رهيو هجي، جنهن جي ڪنن ۾ ماءُ پيءُ جا آخرين الفاظ....... او منهنجا ٻچڙ ا...... او منهنجا اکين ٺار........ هر گھڙي ٻري رهيا هجن، جنهن جي تخيل ۾ ننڍڙي ڀاءُ جون چلولايون ۽ ٻاتڙيون ٻوليون هڪ جيڏن جا ٽهڪ گونججي رهيا هجن، جنهن جي اڳيان ڳوٺ جا ٻار پنهنجي مائٽن کي امان........ بابا ڪري سڏي رهيا هجن، ڪهڙي ڪشمڪش ۾ مبتلا هوندو ؟ يتيم محب علي جنهن جي تقدير ۾ صرف چند بهارون لکيل هيون هر وقت پورن ۾ گذاريندو هو. هن جي زبان اڃا امان..... بابا چوڻ لاءِ بيتاب هئي. هن جا ڪن پيءُ جي پيارن گفتن ماءُ جي لولين ۽ ننڍڙي ڀاءُ جي پيارن ٽهڪن کي ساريندا هئا. هن جون اکيون انهن سڀني وڇڙي ويلن جون متلاشي ۽ اشڪبار رهنديون هيون. هو دنيا جي چونڊيل بدنصيبن مان هڪ هو. ههڙين ڇولين ۽ ڪنن مان شايد بچيو ئي انهيءَ لاءِ هو ته باقي گھڙيون زندگيءَ ۽ موت جي ڪشمڪش ۾ گهاري. جنهن مهل ڏس هي خاموش،معصوميت، ۽ مظلوميت جو پتلو نظر ايندو هو. بعض اوقات هن جي دل جو تلاطم آهن ۽ اشڪن جي صورت ۾ ظاهر ٿيندو هو ۽ هيءُ ڪنهن ڪنڊ يا وڻ جي ڇانو هيٺ وڃي خوب دل ٺاريندو هو.
محمد ملاح ۽ سندس زال محب عليءَ کي حد کان زياده پيار به ڪندا هئا تاهم به هن جي مايوسيءَ ۾ ڪو ڦير نه آيو.محمد ملاح هن کي سارو ڏينهن پاڻ سان گڏ گھمائيندو هو ۽ رات جو سندس زال محب عليءَ کي لولي ڏيئي ڏاڍي پيار مان سمهاريندي هئي.اهو سڀ ڪجھه ان لاءِ ته هڪ ته ننڍڙي محب علي ءَ جي دل تان گذريل يادگيرين جو بار هلڪو ٿي لهي وڃي. ۽ ٻيو ته “هي کلي خوش ٿي هنن کي امان...... بابا ڪري سڏي ” جا محمد ملاح ۽ سندس زال جي زندگي جي آخرين آرزو هئي. ليڪن ماءُ پيءُ به ڪي ائين آسانيءَ سان وسرڻ وارا آهن ؟ هنن جون مسلسل ڪوششون محب عليءَ جي هڪ ئي ٿڌي شوڪاري اڳيان شرمنديون ٿي آخر روئي ڏينديون هيون “ منهنجي مايوسي ڏسي هن ستم روئي ڏنو ”
برساتن جي مند ختم ٿي ويئي ٻوڏن جو سلسلو بند ٿي ويو. ڪڪر اولهه کان اوڀر تازه دم مجاهدن وانگر آسماني ميدان تي ڊبل مارچ ڪرڻ لڳا.سج بعضي ظاهر تي ٿيو ته بعضي لڪي ٿي ويو. اس ۽ ڇانو جي ڀڄ ڀڄ راند لڳي پيئي هئي. مهراڻ هاڻي ماٺو هو.آسروند ملاح جي رات ڏينهن اڀ ۾ اکيون اٽڪايو عاجزيون پيا ڪندا هئا، اڄ الله توهار ڪري تنبيون ۽ رڇ کڻي گھيڙن ڏانهن هلڻ لڳا. ملاحن جو ڳوٺ درياهه جي اوڀرئين ڪناري کان سڏ پنڌ جي مفاصلي تي هو.ڳوٺ جي ڏکڻ اوڀر ڪنڊ تي هڪ اونهي ۽ ويڪري کڏ هئي جنهن کي عام طرح خونياڻي کڏ چوندا هوا. آسپاس جي نالين ۽ واٽرن جو فالتو ۽ برسات جو پاڻي هن کڏ ۾ اچي جمع ٿيندو هو. کڏ جي چئني ڪپن تي چڱي خاصي وڻڪار هئي. اترئين ڪپ تي ڳوٺ کان ايندڙ پيچري لڳ هڪ وڏو جھونو سريهل جو وڻ هو. جنهن هيٺ ٻار رانديون کيڏندا، ڳنوار آرام ڪندا ۽ ٿڪل وهٽ ويهي اوڳاريندا هئا. ڳوٺ جي سر اتر ۾ پري پري تائين پکڙيل سايون ٻنيون ۽ اتر اولهه ۾ هڪ وڏي ٻٻرن جي هڙي هئي.
ڳوٺ ڳوٺن جهڙو هو.ڪچا ۽ ڪکائان گھر، مٽيءَ سان ڀريل آڏيون ڦڏيون گھٽيون،گھرن ۽ گھٽين ۾ نمن ۽ ٽالهين جا وڻ، سادو ماحول، سادي زندگي ! ڳوٺ جي هر شي مان سادگي ظاهر هئي. جيڪڏهن پري کان هن ڳوٺ ڏانهن نهاربو هو ته وڻن جي جھومٽ ۾ ڏهه ويهه گھرڙا ڳوٺاڻي سادگي ۽ خاموشيءَ جو دليل ڏيندا نظر ايندا هئا.ظاهرداري، نمائش لالچ، فريب ڪوڙ،ڪيني ۽ ڪلفت جو هن ماحول ۾ نالو به ڪونه هو. محبت ۽ پيار جا پليل ملاح ۽ ٻاجھه ڀريا ٻيڙياتا جنهن مهل ڏس خوش تندرست ۽ همدرد نظر ايندا هئا.ڇو؟ ان لاءِ ته هتي جي هوا نج هئي کاڌو پيتو نج هو.وٽن محبت جا ماڻ ۽ ايمان جا اکٽ خزانا هئا. غريبي گذران هو مگر پيٽ ڀري کاڌائون ٿي. مفلس هئا مگر محبت ۽ ميٺ وٽانئن موڪلائي نه وئي هئي .گھڻو هون ته به راضي ۽ جي ٿورو هون ته به سرها ٿي رهيا.. ڀلا جي ماڳهين ڪونه هون ته به صبر ۽ شڪر کي هٿان نه ٿي ڇڏيائون ڳوٺ ۾ حالانڪ دولت جا نت نوان ڪرشما ۽ عيش جا علحدا علحدا رنگ ۽ روپ نه هئا، تاهم قدرت هن سادي ۽ نج ماحول کي دل کولي ويهي سينگاريو هو. هتي جي وڏي ۾ وڏي خوبي هئي قرب ۽ سادگي. تنهن کان سواءِ سٻاجھڙي سنڌو جو دلفريب ۽ هوشربا نظارو جنهن جي ڏسڻ سان دل بهار بهار ٿيو اٿندي هئي. صبح ۽ شام جي وقت ڪناري جي گھاٽن ۽ قطاريل وڻن جا ڊگھا پاڇولا جڏهن درياه جي شفاف مٿاڇري تي پوندا هئا تڏهن ڏسندڙن کي يڪ لخت قدرت جي ڪارسازين اڳيان سر تسليم خم ڪرڻو پوندو هو پر جڏهن وري لهرن جي جنبش تي اهي پاڇولا هيٺ مٿي لڏندا هئا تڏهن ائين سمجھڻ ۾ ايندو هو ڄڻ فطرت جون تمام رنگينون درياه جي بلورين سطح تي رقص ڪري رهيون آهن.آسپاس جي ڊگھن ۽ گھاٽن وڻن جا مٿانهان حصا ۽ چوٽيون تيز هوا جي اوچتن جھُوٽن تي جڏهن اولهه کان اوڀر يا ڏکڻ کان اتر لڏنديون هيون .تڏهن ائين ڏسڻ ۾ ايندو هو ڄڻ قدرت جي مهربانين کان متاثر ٿي ساري ڪائنات جھُومي رهي آهي. يا جڏهن هوا جي هلڪين جنبشن تي وڻن جا پن هڪ ٻي سان مسلسل ٽڪرائجي وري پيا الڳ ٿيندا هئا تڏهن ائين سمجھبو هو ڄڻ فطرت تاڙيون وڄائي هتي جي زندگي ءَ کي خوشي ءَ جو پيغام ڏيئي رهي آهي.چوطرف سبزه زار ڏانهن نهارڻ سان ائين گمان ٿيندو هو ڄڻ پري پري نظر جي حد وٽ آسمان جھڪي هنن ساين کيتن ۽ ڳاڙهن گلن کي چمي رهيو آهي.مطلب ته فطرت جون تمام رنگينيون لطافتون هن ماحول ۾ موجود هيون ۽ ائين ٿي ڀانيو ته قدرت ازل کان ابد تائين هنن ڳوٺاڻن تي راضي رهڻ جو واعدو ڪري چڪي آهي.
ملاحن جا ٻار پنهنجو ڏينهن مال چارڻ، گھمڻ ۽ هن کڏ ۾ ڪندرو کيڏندي ۽ نقلن،چرچن ۽ آکاڻين ٻڌندي ٻڌائيندي گذاريندا هئا. وڏا وري هن کڏ بدران ڏينهن پتڻ تي ۽ رات ڪچهرين ۽ مارڪن ۾ بسر ڪندا هئا.
صبح جو وقت هو. محب علي راند کيڏڻ لاءِ گھران نڪتو مگر پاڙي جو ڪو به ٻار نه ڏسي خاموش هڪ نم جي وڻ هيٺ ويهي رهيو اوچتو پٺيان ڪنهن دوست سڏ ڪيس.
“مبو او مبو آ ته هلون کڏ تي ” سندس ساٿيءَ چيو.
“ نه يار ” محب عليءَ ڏکاري انداز ۾ چيو
“ اڙي تون روئين ڇو پيو ” ساٿيءَ تعجب مان پڇيو چاچي ماريو آهي ڇا ؟
“ نه ڀلو ! اهو ته پاڻ مون کي ڀائيندو آهي ” محب عليءَ اکيون اگھندي چيو.
محب عليءَ جي هن ننڍڙي ۽ سچار ساٿي جو نالو ڀليڏنو هو. مگر ڳوٺاڻي رواج مطابق کيس “ ڀلو ” سڏيندا هئا.“ پوءِ روئين ڇو ٿو ؟ اٿ ته هلون ” ڀلوءَ چيو
“ يار تون ڀلي وڃ آئون ڪونه ٿو هلان ” مبو ٿڌو ساهه کڻندي چيو.
“ آئون ته وڃان پيو پر تون به هل اتي ويٺو ڇا ڪندين ؟”
ڀلوءَ چيو نيٺ محب علي راضي ٿيو ۽ ٻئي دوست ڳالهائيندا کڏ ڏانهن وڃڻ لڳا.رستي ۾ ڀلوءَ چيو مبو هڪ ڳالهه پڇان پر ٻڌائيندين سچ.
ها ها ڀلي پڇ محب عليءَ وراڻيو
“ ٺهيو ڀلا تون ڪونه ٻڌائيندين ” ڀلوءَ ٻئي طرف نهاريندي چيو. آئون ته ٻڌائيندس پر تون به جي پڇين، مبوءَ چيو.
ڀلا ٻڌاءِ تون هر گھڙي روئندو ڇو آهين ۽ راند روند ۾ به ويڳاڻو ڇو ٿيو وتندو آهين، ڀلوءَ چيو. دوست جي واتان اهي الفاظ ٻڌي هن جي اکين ۾ لڙڪ تري آيا ۽ ٻڏل آواز ۾ چيائين “ ادا الاجي ڇو......؟ ” بس ائين چئي اچي روئڻ ۾ ڇٽڪيو. روئندي چيائين “ منهنجي امان هوندي هئي....... منهنجو باباب هوندو هو..... منهنجا سنگتي هوندا هئا........ شاهو..... ديدن.... اسين اسڪول ۾ پڙهندا هئاسون. رانديون کيڏندا هئاسون ”. ڪٿي ، ڀلوءَ پرچائيندي پڇيو.
“ او اسانجي ڳوٺ..........” محب عليءَ سڏڪا ڀريندي وک کي ڊگھو ڪندي چيو.
“ توهان جو ڳوٺ ڪٿي آهي ” ڀلوءَ پڇيو.
“ هتان الاجي ڪهڙي پاسي......مبوءَ ڏکاري لهجي ۾ چيو.
“ پو تون وري پنهنجن مائٽن وٽ ڪونه ويندين ڇا ؟”“ الاجي اهي ڪٿي آهن ۽ آئون ڪٿي آهيان ” ڀلوءَ جواب ڏنو.“ اهي هوندا تنهنجي ڳوٺ. چاچي محمد مون کي ٻڌايو ته تنهنجو پيءُ هن جو سنگتي آهي ۽ تون هتي گھمڻ لاءِ آيو آهين وري پنهنجي ڳوٺ ويندين ” ڀلوءَ چيو.
“اسان جي ڳوٺ !........ اسان جو ڳوٺ ته ٻڏي ويو ” محب عليءَ پويان گفتا تعجب ۽ ڏک سان چيا. امان..... بابا..... ادا ننڍڙو الاجي ڪٿي آهن.
“ پوءِ تون هتي ڪيئن آئين ” ڀلوءَ پڇيو. “الاجي.....” مبوءَ هٿ سان بيخبريءَ جھڙو اشارو ڪندي چيو.
اهڙي طرح هي ٻئي دوست خبرون ڪندا اچي کڏ تي پهتا. سريهل جي وڻ هيٺ ڪجھه ٻار بيٺا ڪپڙا لاهي رهيا هئا ۽ ڪجھه کڏ ۾ ڪندرو کيڏي رهيا هئا. ساڳئي سريهل هيٺ پهچي ڀلو به ڪپڙا لاهڻ لڳو.
مبو ! جھٽ ڪر ته کيڏڻ هلون. ڀلوءَ قميص لاهيندي چيو.
نه ادا مون کي ڊپ ٿو ٿئي محب علي ءَ نٽائيندي چيو.
“ڊپ وري ڇا جو هي پنهنجا سنگتي آهن توکي ماريندا ڪونه ” ڀلوءَ وراڻيو.
“ نه ادا آئون ٻڏي پوندس ” مبوءَ جواب ڏنو.
“ ڇو تون تري به ڪونه ڄاڻين ڇا ؟” ڀلو تعجب مان پڇيو.
“ نه ادا اسانجي ڳوٺ درياء آهي ڪونه ” مبوءَ پاڻيءَ ۾ نهاريندي چيو.
“ پوءِ توهين وهنجو ڪٿي ۽ ڪندرو ڪٿي کيڏو ؟” ڀلو پڇيو.
ادا راند ته مون کي اچي ڪانه باقي وهنجڻ روزانه بابا سان نار تي ويندو هوس. محب عليءَ وراڻيو.
“ تنهنجو پيءُ ڪهڙو ڪم ڪندو آهي ؟” ڀلوءَ پڇيو.
“ اسان جو هڪڙو باغ هو ” مبوءَ وراڻيو.
“ ڀلا اچ ته پاڻ ننڍڙي پاڻيءَ ۾ ٿا هلون ” ڀلو ڳالهه کي مٽائيندي چيو.
“ نه ادا پاڻي مون کي ٻوڙيندو ” مبوءَ ٻه قدم پوئتي هٽندي چيو.
“آئون توکي ترڻ ٿو سيکاريان ” ڀلو چيو. “ نه ادا هي پاڻي پاڻ کي گھلي ويندو ” مبوءَ پاڻيءَ ڏانهن اشارو ڪندي چيو.“ ته پوءِ ڀلا آئون به ڪونه ٿو وڃان پاڻ ويهي ٿا ڏسون ” ڀلوءَ قميص پٽ تان کڻندي چيو.
“ نه ڀلو تون وڃ آئون ويهي ٿو ڏسان ” مبوءَ چيو.
“ چڱو ڀلا وڃجانءِ نه.... ” ڀلو چوندو ڪناري جي ويجھو ويو ۽ پاڻ کي ٿورو مٿي اڇليندي وٺي پاڻيءَ ۾ ٽپ ڏنائين. هي ڏسي محب عليءَ جا وار ڪانڊارجي ويا ۽ جيستائين ڀلو پاڻيءَ ۾ هو محب عليءَ جي عجيب و غريب حالت هئي.
“ مبو ڏٺئي پاڻي ٻوڙيندو ڪڏهن به ڪونه ” ڀلوءَ پاڻيءَ مان ڳاٽ ڪڍندي چيو ۽ وڃي ٻين ڇوڪرن سان راند ۾ گڏيو. ملاحن جا ڪکائن گھرن جي وچ ۾ وڏن جي رهاڻ ۽ ننڍن جي راند لاءِ هڪ ميدان ڇڏيل هو، جنهن کي اڪثر “ڍڪ ”چوندا هئا. هتان هڪ رستو خونياڻي کڏ ڏانهن ٻه رستا پتڻ ڏانهن ۽ هڪ رستو گھرن ۽ ٻاهرين ٻنين ڏانهن ويندا هو. مطلب ته هي چوواٽو ڳوٺاڻن لاءِ چڱو خاصو وندر گاهه ۽ ضرورت آهر ڪمائتو ميدان هو.
شام جو وقت هو. محب علي پنهنجي پاڙيسري دوستن سان گڏ راند کيڏڻ ويو. لڪ ڇپ راند شروع ڪيائون. محب علي به ٻين ٻارن وانگر وڃي لڪو. آهسته آهسته ٻار لڪندا ڇپندا رٿيل نشان ( پڙ ) طرف اچڻ لڳا. محب علي پڻ ساڳي طرح ايندو ويو، اوچتو کيس اصلوڪن دوستن جون رانديون ياد اچي ويون ۽ پنهنجن خيالن ۾ اتي ئي بيهي رهيو، آگ ڏيندڙ ڇوڪري اچي جھليس. هاڻي محب عليءَ کي آگ ڏيڻي هئي. هي اکين تي هٿ رکي بيٺو ۽ ٻيا ٻار وڃي لڪا. ڪئين ڪوڪون ڪيائون،سڏ ڪيائون، مگر مبو چريو به ڪين. ويجھو اچي ڏسن ته محب علي روئي رهيو آهي. پڇڻ تي هن صرف هڪ ٿڌو شوڪارو ڀريو.
محمد ملاح کي شادي ڪئي هي پنجون سال هو پر اولاد کان اڃا تائين محروم هو. شايد ان لاءِ ته هن جي زيرِ نظر هڪ مظلوم ۽ بي پهچ ٻار پلجڻو هو. اگر قدرت هن کي پنهنجو اولاد ڏئي ها ته پوءِ محب علي ءَ کي شايد ئي اهڙو پيار ملي ها. چانڊوڪي رات هئي رات جو راجا پنهنجي حسن و جمال سان آسمان جي تخت تي براجمان هو. ڪو ڪو تارو پريان پريان ڏٺو ٿي نه ته بس. محمد ملاح پنهنجي گھر کٽ تي سمهي چنڊ ۾ غور سان نهاري ڪجھه سوچي رهيو هو. هن جي به سيني ۾ هڪ دل ۽ دل ۾ سالن کان ڦٿڪندڙ هڪ آرزو هئي. هو پنجن سالن کان رحمت ڏيزدان ۾ اميد رکيو آسري جون اکيون کوليو پر اعتماد دل سان انتظار ڪندو آيو.نيٺ خدا ذوالڪرم جي رحمت جوش ۾ آئي جنهن هن جي ديرينه آرزو ته پوري ڪئي پر اها به اهڙي طريقي سان جو ڄڻ تريءَ تي بهشت !سخت مينهن ۽ طوفان کان پنج منٽ اڳ به انهيءَ پنجن سالن کان چڪندڙ ناسور ۾ رس ڀريل هو. هن انهيءَ درد کي ههڙي ڏکئي وقت ۾ ويتر وڌيڪ ۽ غل جي حوالي ڪري ڇڏي. بس، آهه نه هئي ڄڻ بجلي هئي جنهن جي چمڪ سان پريان لڙهندڙ تختو نظر آيو ۽ 5 منٽ پوءِ محمد ملاح هڪ سهڻي چنڊ جھڙي ٻار کي ٻانهن تي کڻي ٻاهر نڪري رهيو هو..... محب علي هن جي زندگيءَ جي عزيز ترين شين مان هڪ هو...... هو محب علي کي خوش ڏسي گلاب جي گل وانگر ٽڙي پوندو هو ۽ ڳوٺ جا ٻيا ملاح محمد کي هينئن مشڪندو ڏسي باغ جي ٻين گلن وانگر مٿس رشڪ کائيندا ۽ خداوند ڪريم جا ڳڻ ڳائيندا هئا. محمد تازو پتڻ تان آيو هو. ماني کائي هاڻي ليٽيو هو ۽ جلدي خيالن جي حسين ۽ وسيع تر دنيا ۾ گم ٿي ويو. هن سوچيو اڄ رات ڪهڙي نه دلڪش آهي. محب علي دريا جو نظارو ڏسي ڪهڙو نه خوش ٿيندو ۽ پاڻي ءَ جو خوف به هن جي دل تان ميسارجي ويندو.اهڙو خيال ڪري اٿيو ۽ محب عليءَ کي ساڻ پتڻ ڏانهن وٺي هلڻ لڳو. واٽ تي پڇيائين. “ مبو تون پنهنجن سنگتين سان ڪهڙيون رانديون کيڏندو آهين ؟”. “لڪ ڇپ، سينڍ، ڏاڪ چمي، درين ” مبوءَ،مشڪندي وراڻيو.
“ بس ڪندرو ڪونه کيڏين ” محمد تعجب مان پڇيو.، نه بابا مون کي ترڻ اچيئي ڪونه ” مبوءَ جلدي جواب ڏنو. “ واهه واهه توکي دوستن ترڻ به ڪونه سيکاريو آهي، آئون سڀاڻي ڀلوءَ کي چوندس ” محمد پيار مان چيو. “ بابا مون کي پاڻي ٻوڙي ڇڏيندو ” مبوءَ هراسيل لهجي ۾ چيو. “ پٽ پاڻي ڪڏهن به ڪونه ٻوڙيندو، ڏس ٻيا ڪونه پيا ترن ” محمد کلندي چيو. “ پوءِ امان،بابا ۽ ادا ننڍڙي کي ته پاڻي ءَ..........” مبوءَ روئي چيو. “ چريا روئين ڇو ٿو.اهي ته حج ويا آهن ” محمد، محب علي جا لڙڪ اگھندي چيو. “ پر بابا اهي ته پاڻيءَ ۾......” مبوءَ تعجب مان چيو. “ ها ها، پاڻيءَ ۾،،،،،، ٻيو وري حج اڏامي به وڃبو آهي ڇا ؟” محمد چيو. بابا پوءِ مون کي ڇو نه وٺي ويا ؟” مبوءَ سوال ڪيو.پٽ تون ننڍڙو آهين نه انڪري ” محمد جواب ڏنو. “ بابا مون کان ننڍڙو ته منهنجو ادا هو، پوءِ ان کي ڇو وٺي ويا ” محب عليءَ تڪڙو سوال ڪيو. محمد کي از خود ڏک ٿيڻ لڳو ۽ ڳالهه مٽائيندي چيائين “ مبو اڄ توکي ٻيڙيءَ ۾ گھمائبو ” “ نه بابا آئون ڊڄان ٿو.....” محب علي پاڻيءَ ۾ نهاريندي چيو. اهڙي طرح هي ڳالهيون ڪندا اچي ٻيڙي ۾ ويٺا. محب علي خوف کان محمد جي ڀر ۾ ويهي رهيو ۽ هو ويهي ونجھه ورائڻ لڳو. رات ڪافي دلچسپ هئي. ٻيڙي هندوري وانگر جھولندي هلي ۽ آسپاس جا هلڪا هلڪا آواز خيالن جي خاموشين ۾ لولي مثل گونججي رهيا هئا. ٿڌڙي هير گھلي رهي هئي ۽ محب علي آهستي آهستي نندرا ديويءَ جي مٺڙن ۽ پرخمار اشارن تي نچندي جھولندي وڃي سندس نرم گرم آغوش ۾ پيو.محمد ملاح قدرت جي رنگينين کان متاثر ٿيندي هڪ دفعو وري به شڪر ۽ احسانمنديءَ جو سر کڻي غفور الرحيم جي قدمن ۾ جھڪايو. ڪائنات جي بي پايان بحر ۾....... زندگيءَ جي ڪشتي هلندي رهي..... عيش به ٿيندا رهيا...... ته عبادتون به ٿينديون رهيون. ساڳئي سطح تي ساڳئي ڪشتيءَ ۾ هڪ نازنين،ناز مان نعرا هڻي رهيو هو ۽ ٻيو نياز مند نياز جا نيڻ نمايو ويٺو هو...... اوچتو محب عليءَ ڇرڪ ڀريو..... او امان...... او بابا...... ٻڏان ٿو........ مون کي ڪڍو...... محب علي رڙيون ڪندو اٿي ويٺو محمد کڻي کيس پرچائڻ لڳو. بابا مون کي پاڻيءَ مان ڪڍ نه ته آئون ٻڏي پوندس “..... ڏس هينئر به پاڻيءَ ۾ هوس.... منهنجا ڪپڙا به پسي پيا آهن..... بابا.... امان...... ادا ننڍڙو سڀ پاڻيءَ ۾ ٻڏي ويا....... ” محب علي روئندو چوندو ويو. “ چريا هي ڪپڙا سڪا ڪونه پيا آهن، تو خواب ڏٺو آهي ” محب علي روئندو رهيو ۽ محمد کيس پرچائيندو اچي ڪناري تي لٿو. محب عليءَ جي خيالن جو سمنڊ هميشه تلاطم ۾ رهندو هو. هو ڪنهن جي به ڏکاري حالت ڏسي نه سگھندو هو. ڪنهن جو به غمگين چهرو هن جي دل جي بحر تي وير جو ڪم ڪندو هو ۽ هن جي ڪارين ۽ وڏين اکين مان لڙڪن جون مسلسل ڌارون وهڻ شروع ٿي وينديون هيون. هڪ ڀيري صبح جو مبو پتڻ تي پئي ويو.واٽ تي هڪ ڇوڪري روئندڙ ڏٺائين جا ڪتي جي ڏاڙهڻ سببان امان.... بابا ڪري روئي رهي هئي. هن جي واتان امان،بابا جا الفاظ ٻڌي محب علي جي دل ڀرجي آئي ۽ اکين ۾ لڙڪ تري آيا. هڪدم ڇوڪريءَ کي پرچائي گھر ڇڏي آيو.
اهو مظلوم انسان جنهن کي زندگيءَ جي آخرين گھڙين ۾ ڪو سهارو ملي ويو هجي ۽ هو هاڻي سک ۽ سانت جو دم کڻي رهيو هجي، فطرتا حساس ۽ همدرد ٿيندو آهي.محب علي اڃا ته ٻار هو. هن جي ته تربيت ۾ ئي ڄڻ احسان جو احساس داخل ٿي ويو هو.هڪ ڀيري صبح جو محب علي پتڻ تان گھر پئي آيو. واٽ تي ڪا ڇوڪري گھاگھر ڀريل مٿي رکيل گھر ويندي ڏٺائين اوچتو ڇوڪري ويچاري ڪنهن کڏي تان ٿاٻڙجندي ڪري پيئي ۽ گھاگھر 5 -6 ٽڪر ٿي وڃي پريان پيئي.ڇوڪري اچي روئڻ ۾ ڇٽڪي، محب علي ءَ جي پڇڻ تي چيائين “امان ماريندي ” محب علي هن کي دلداريون ڏيندو گھر وٺي ويو ۽ ڇوڪريءَ جي ماءُ کي چيائين “ ماسي اديءَ کي گھاگھر مٿي تي رکائيندي مون کان ڪري ڀڄي پيئي ويچاريءَ کي متان مارين ” ڇوڪريءَ جي ماءُ کلي چيو “ پٽ فڪر ڪونهي ”.
شام جو وقت هو محب علي پنهنجن سنگتين سان پتڻ تي بيٺو هو،. ملاح مار ڪري موٽي رهيا هئا. محمد به انهن ۾ هو. سندس هٿ ۾ ڳچ جيترا پلا سوئي ۾ پوتل ۽ ٻه ٽي لڳاتار هٿ ۾ ڏسي هن جي بدن ۾ سي پوڻ لڳو. کڳن کي جيئرو ڦٿڪندو ڏسي چيائين. “ بابا ويچارن کي ڇڏي ڇو نٿا ڏيو ” “ پٽ ڇڏبو وري ڪيئن مس مس ته ڦاٿا آهن ” محمد لنبي ڇوڙيندي چيو. “ بابا جيئرن پلن ۽ مڇين کي سوئا هڻندي توهان کي قياس ڪونه پوي ؟” مبوءَ کڳن ۾ نهاريندي چيو.“ ٻچا سڀ ڪجھه سمجھي ويندين.اڃا ڪجھه وقت ترس ” محمد رڇ ڇنڊيندي چيو ۽ هي ٻئي ڀن ڏانهن هلڻ لڳا. مطلب ته يتيم محب عليءَ جي هر گھڙي ائين روئندي سڏڪندي گذرندي هئي. اڳيون ماحول ۽ مائٽ منٽ منٽ ۾ هن جي اکين اڳيان ڦرڻ لڳا ۽ مجبور محب عليءزندگيءَ جي هر صبح ۽ شام کي هيئن آهن سان متاثر ۽ لڙڪن سان آلو ڪندو ملاحن جي هن ننڍڙي ڳوٺ ۾ حياتي جون گھڙيون گذاريندو رهيو.