فقير
بيتاب ٿين ٿا دل جا جو ارمان ڪڏهن ڪڏهن،
دل کانسواءِ ڪيئن حياتي گذاربي،
هي غم ڪري ٿو مون پريشان ڪڏهن ڪڏهن.
”گل“
محب علي کي ڳوٺان نڪتي پورو سال ٿي ويو. شعبان جي عيد وري آئي. ڳوٺ جي گھر گھر ۾ موم بتين ۽ ٺڪر جي ڏيئن جھر مر لائي ڏني. ننڍو وڏو خوش.... مگر مهرو عيد جي رات به اداس ئي رهي . هوءَ پنهنجي تقدير جي آسمان تي اميدن جو وڃايل چنڊ ڳولي ٿڪجي نا اميد ٿي ويهي رهي. نه چنڊ ڏٺو..... ۽ نه عيد آئي.
“ سي ڪيئڻ کلن ۽ خوش ٿين جڙ جان ۾ جن کي لڳي “
دڪ تي ٻارن دارون ساڙي، ڦٽاڪا ٻاري ۽ وڏن ڪچهري ڪري رات گذاري ۽ مهروءَ سڄي رات نيڻ ٽمائيندي وهائي.
شمع ٻرندي ته فقط رات جون ڪي چند گھڙيون
مگر مون جان ڪو جلي عمر گذاري ته سهي.
“گل “
سياري جا پويان ڏينهن هئا..... مانگھه جون رهيون پئي پيون. ملاح اهڙي حال ۾ به گوڏ ۽ گنجيءَ سان پيا هلندا هئا. مهرو ماميءَ جي گھر به وڃڻ بند ڪري ڇڏيو. جنهن لاءِ ويندي هئي سو نه هو ته وڃڻ ئي بيڪار هو.
هڪ ڏينهن آسمان ڪڪرن کان صاف هو. منجھند جي وقت پانڌي خان پنهنجي گھر هڪ تڪيادار منجيءَ تي ٽيڪ ڏيو حقو ڇڪي رهيو هو. مهرو سامهون ٻيءَ منجيءَ تي ويٺي هئي. ٻاهر ڪتن جو ڊوڙون ۽ ڀونڪاٽ پئي پيا. ڪتن جو هي هنگامون جيئن پوءِ تيئن ويجھو ٿيندو ويو. قريباً سڄي ڳوٺ جا ڪتا مڙي چڪا هئا.
“ بابا...... ڪتا اڄ ڇو ايترو پيا بهن ؟” مهرو پڇيو.
“ پٽ ڪتن کي ٻيو ڪم ڪهڙو آهي....؟ هوندا وڙهيا پاڻ ۾...... ڪتي جي ذات جو آهي “ پانڌي خان وراڻيو.
“ نه بابا، وڙهڻ وانگر ته ڀونڪن ئي ڪونه ٿا..... شايد ڪير آهي “ مهرو چيو.
“ پنهنجي ڳوٺ ۾ ڀلا ڪير اهڙو نئون آهي جنهن سان....هوندو ڪو ٻيو ڪتو آيو “ پانڌي خان جواب ڏنو.
“ پر بابا، هي ائين ڪن ڇو ٿا ؟ ڌارين ڪتن سان وڙهن ڇو ٿا ؟ مهروءَ چيو.
“ پٽ، اهو ته قاعدو آهي..... انسان به خود نئين ماڻهوءَ سان هڪدم رلي ملي نه ويندو آهي . هي ته ڪتا آهن “ پانڌي خان چيو
ڪتن جا بهاٽ بدستور جاري رهيا. پري کان هڪ ڪڙڪيدار ڪتي جو آواز ويجھو ايندو ٻڌڻ ۾ آيو. جيئن ئي اهو ڪتو ويجھو آيو. تيئن هڪ انساني دانهن ٻڌڻ ۾ آئي،
“ هي ڇا........! مهرو تو ٻڌو ؟” پانڌي خان دونهون وات مان ڪڍندي چيو.
“ ها بابا...شايد ڪو ماڻهو آهي “ مهروءَ چيو.
پانڌي خان حقو ڇڏي اٿي ٻاهر ويو........ هڪ پيرسن فقير ڪاري ڪفنيءَ ۾ ڍڪيل، ڪتن جي ميڙ ۾ پيو هو..... هڪ وڏو ڪتو سندس ٽنگ ۾ چڪ هنيو ڇڪي رهيو هو. پانڌي خان کي ڏسي سڀ ڪتا ٽڙي پکڙي ويا ۽ فقير جھيڻي آواز ۾ ڪنجھڻ شروع ڪيو.
“ فقير سائين ! ڪتن نڀاڳن ڏاڍو تنگ ڪيو اٿو “ پانڌي خان فقير کي اٿڻ لاءِ سهاري ڏيڻ جي ڪوشش ڪندي چيو.
“ سائين..... الله اجر ڏيندو..... فڪر ڪونهي “ فقير اٿندي چيو.
“ ڳوٺن جا ڪتا آهن پنهنجن تي هريل..... ڌاريو ڪو ڏسن ته شينهن ٿيو وڃن “ پانڌي خان چيو.
“ بچين..... ڪتن تي ڪهڙو ڀروسو .اسين هجون پنهنجا ته سڃاڻن !” فقير ڳوٿري ڇنڊيندي چيو.
“ سچ آهي فقير..... ڪتي جي ذات جي پتي ! پانڌي خان چيو.
“ حاڪم..... الله ڀلو ڪريئي..... اڄ انسان تي به ويساهه نه ڪجي !” فقير ساهه کڻندي چيو.
برحق.......درويشي “ پانڌي خان چيو.
ٿورو وقت خاموشي رهي – پانڌي خان ٿوري سوالي جوابي کان پوءِ فقير کي چند ڏينهن پنهنجي اوطاق تي رهڻ لاءِ آماده ڪيو. هاڻي هي ٻئي اوطاق جي طرف هلڻ لڳا.
“ فقير سائين ڪهڙن پٽن جا آهيو “ پانڌي خان اوطاق جو ڏاڪائون دروازو کوليندي پيو.
“ بچپن....فقيرن جا ڪهڙا ماڳ ؟ تقدير جو تڙياسون ته ڄڻ دنيا ئي ڌڪاري ڇڏياسون..... هاڻي آهيون ڪتن جو کاڄ “ فقير اداس لهجي سان چيو. پانڌي خان فقير کي اوطاق تي وهاري گھر آيو. “ بابا....ڇا هو ؟” مهروءَ اٻهرائيءَ سان چيو.
“ پٽ آهي ڪو درويش.... ويچاري کي ڪتي نيش به ڏاڍو هنيو آهي....” پانڌي خان چيو.
“ پوءِ ... بابا ويو هليو ؟ ماني ٽڪر ڏيونس ها ! جنهن لاءِ ويچاري هيتري تڪليف ورتي هئي ؟ مهروءَ قياس سان چيو
“ پٽ الله سائين ءَ آخر ته اکيون ڏنيون آهن...... في الحال ته اوطاق تي وهاريو اٿمانس...... هي نم جا پن وٺ لپري ٺاهه ته کڻي وڃان ۽ ماني به ڏجان......” پانڌي خان چيو.
ڳچ ڏينهن پانڌي خان فقير کي پنهنجي اوطاق تي ترسايو ڳوٺ جا ملاح، ڏينهن جي واندڪائي وقت پانڌي خان جي اوطاق تي به ايندا هئا. هاڻي ته فقير جي عجيب ڳالهين پيچيده نڪتن ۽ خوش مزاجي سان آهستي آهستي مانوس ٿيندا ويا. فقير به مهل سر اهڙا ٻول ٻڌائيندو هو، جي هر هڪ شخص جي دل وٽان معلوم ٿيندا هئا. ٿورن ڏينهن کان پوءِ اهڙا ته ٺهي ويا جو جيئن رات جو دڪ تي ڪچهري لاءِ ويندا هئا تيئن منجھند جو پانڌي خان جي اوطاق تي فقير جي رهاڻ لاءِ ايندا هئا. ڳوٺ جو ننڍو خواه وڏو هن کي “ فقير سائين “ چوندو هو. ڀلو ته جھڙو مريد ٿي ويس. صبح جو کانئس دعا وٺي پوءَ مال ۾ ويندو هو،۽ شام جو مال مان واپس ٿيندي سڌو سلام تي ايندو هو. ڳوٺ جون عورتون به تعويذ ڦيڻي لاءِ اينديون رهنديون هيون. مهرو به هڪ ڀيرو شانوءَ سان گڏجي هٿ ڏيکارڻ لاءِ آئي. هي ته سڀني کي سڃاڻندو هو. هر شخص کي هٿ ڏسڻ ته ڇا، پريان منهن ڏسڻ شرط دل جي حقيقت ٻڌائي سگھندو هو. اهائي هڪ وڏي ڪرامت هئي ، جنهن فقير کي هن ڳوٺ ۾ اهڙو مقبول ڪيو. هاڻي ته ڳوٺ جا ڪتا به هن جا پير سونگھيندا هئا. رات جو ڪڏهن ڪڏهن درياءَ تي وڃي بينسريءَ سان دل وندرائيندو هو. اهڙي طرح هن کي ڳوٺ ۾ مهينو کن گذري ويو.
هڪ ڏينهن صبح جو پانڌي خان نيرن جي ماني کڻي آيو. فقير کائڻ کي لڳي ويو. زماني جون ڳالهيون به هلنديون رهيون. ماني کان فارغ ٿي فقير وڃڻ جون وايون ڪيون.
“ سائين هاڻي فقير کي اجازت ته پئون پنڌ........” فقير چيو.
“ ڇو فقير صاحب....... اڃا ته........ “ پانڌي خان ٽنگ ڏانهن اشارو ڪندي چيو.
“ مڙئي خير آهي....ڦٽ ۾ هاڻي ايذاءُ ڪونهي ...فقيرن سان اهڙا حادثا هر ڳوٺ ۾ ٿيندا اهن “ فقير چيو.
“ هينئر ڀلا ويٺي ويٺي ڪهڙي ڳالهه ياد آيوَ “ پانڌي خان مرڪندي چيو.
“ يادگيري وري ڇا جي..... هيءَ ته فقيرن جي عادت آهي “ فقير وراڻيو. “ ڀلا فقير صاحب،در در ڦرڻ مان ڇا ٿو وري ؟ پانڌي خان پڇيو.
“ الله سڻائي ڪريئي....مڙيوئي پيٽ گذران.......صدا هڻون تڏهن ساهه کڻون “ فقير وراڻيو.
“ بس نه ؟...... پر جي پيٽ گذران هڪ ئي هنڌان پيو ٿئي ته پوءِ ؟” پانڌي خان چيو. “ حاڪم....مشڪل آهي ڪيترا ڏينهن ڪير کارائيندو ؟” فقير ڏکاري لهجي سان چيو.
“ جنهن کي ايمان ڏيندو...... منهنجي ته مرضي آهي ته هاڻي هڪ هنڌ ويهي آرام ڪريو........ سٺ ستر کي پهچي ويا هوندا ؟” پانڌي خان سواليه انداز سان چيو. مطلب ته پانڌي خان جيئن تيئن ڪري هڪ ٻه ڏينهن ترسڻ لاءِ فقير کي آماده ڪيو. رات جو ڪچهريءَ ۾ به اهڙي ڳالهه ارادتا کوليائين. سڀني جي صلاح بيٺي ته فقير کي گڏجي هت رهڻ لاءِ چئجي...... پوءِ به جڏهن وڃڻ تي شدت ڪيائين ته پوءِ مرضيءَ جو مالڪ آهي. ٻئي ڏينهن ملاحن جو ٽولو صبح جي پهر فقير کي ڳوٺ ۾ هميشه رهڻ جي دعوت ڏيڻ ويو. بهرحال فقير راضي ٿي ويو. چار پنج ڏينهن اوطاق تي گذاري پوءِ وڃي ڳوٺ جي ڏاکڻين تڪ ۾ هڪ جھوپڙيءَ ۾ رهيو. ماني وغيره پانڌي خان جي گھران ايندي هيس. ڳوٺ جي مردن خواه عورتن جو منجھس ڪافي اعتقاد هو. ايتري قدر جو سودي سٽي يا برادريءَ جي ڏوهه ڏنڊ جا فيصلا به هاڻي هن جي فقيراڻي ڪکائين جھوپڙيءَ ۾ نبيريندا هئا. ربن به صبح شام هن وٽ ايندو هو. ڪجھه دل جي خيال کان ۽ ڪجھه هن ڪري ته ڳوٺ ۾ عزت ٿئيس....... اهڙي طرح سان اڄ ۽ اڄ مان ڪالهه ٿيندي ويئي..... ۽ ڪي ڏينهن خدا جا ائين به گذريا.
چانڊوڪي رات هئي. فقير بينسري سميت درياءَ جي دلفريب ساحل تي ڪنهن گھري سوچ ۾ ويٺو هو. درياءُ جو زربفتي سطح چانڊاڻ ۾ جھر ڪيو پئي. فقير جي نگاهه انهيءَ جھرڪندڙ سطح تي ۽ خيال آسمان جي بلندين تي هو. پاسي کان ڪنهن جي لنگھڻ جو آواز ڪن تي پيس. هلڪي ڇرڪ سان آواز طرف توجھه ڪيائين. ٻيو لنگھندڙ شخص..... مهرو هئي. جا دستور مطابق درياءُ شاهه دادلي سان هنئين جا سور اورڻ آئي هئي.
“ فقير سائين. توهان هتي.....! مهروءَ تعجب مان پڇيو.
“ هائو..... ڪڏهن ڪڏهن اچي نڪربو آهي “ فقير جواب ڏنو.
“ سائين توهان..... توهان بينسري ته ڏاڍي سٺي وڄائيندا آهيو.ڇا روزانه هتي اچي وڄائيندا آهيو ؟” مهروءَ پڇيو.
“ ها، ڪجھه ڪجھه دل وندرائبي به آهي. هتي به روزانه نه، ٻي ٽيءَ رات جو ايندو آهيان....” فقير درياهه جي سطح ۾ نهاريندي چيو.
“ توهان رات جو هميشه جاڳندا آهيو..... ۽ ڏينهن جو به ننڊ نه ڪندا آهيو..... بنا آرام جي ڪيئن ٿا گذاريو !” مهروءَ تعجب مان پڇيو. “ فقير ۽ آرام !! هي ته کوڙوئي نٿو لڳي.... فقيرن جي زندگي توهان ماڻهن کان گھڻو مختلف آهي.... ڇوڪري ! اسان کي آهن قدرت جا رنگ ڏسڻا...... پرورڻا....سندس ساراهه ڪرڻي..... آرام ۽ عيش سان اسان جو نيپاج ئي نه ٿيندو آهي.....” فقير ڏکاري لهجي ۾ چيو.
“ فقير سائين توهان جي به عجيب زندگي آهي “ مهروءَ تعجب ۽ ڏک گاڏئين لهجي ۾ چيو.
“ ڇو ٿي خانه بدوش فقيرن سان ايتري دلچسپي رکين ؟ وڃي سکي ٿي..... نازن سان نپايل مکڙيون به جيڪڏهن ڪوماڻل گلن جو ارمان دل تي رکنديون ته ڇا ٿيندو....... سندن پر بهار زندگي رک جو ڍير بنجي ويندي....۽ نيون مشڪندڙ مکڙيون جلد ئي مرجھائجي اچي پٽ تي ڪرنديون “ ٿورو وقت خاموشي رهي...... مهروءَ جي اکين ۾ الاجي ڇو پاڻي تري آيو.
“ تون هتي ڪيئن آئينءَ “ فقير پڇيو.
“ فقير سائين، هن دردن ماريءَ دل به ڪڏهن هڪ انسان سان پيار ڪيو هو...... سائين، زماني جي ارهه زوراين ۽ منهنجي غلطيءَ سببب... هن مصيبت زده مهروءَ جو محب.... هميشه جا آسرا لاهي مون کي هنن ظالم ڪتن جي حوالي ڪري پاڻ وڃي مهراڻ جي هنن موجن ۾ آرامي ٿيو. فقير سائين، هن کي ڪهڙي خبر ته کانئس پوءِ ڪهڙا ڪهڙا پهاڙ ڪرندا..... مهروءَ جذبات جي شدت کان منهن تي هٿ ڏيئي روئندي ر هي “ فقير شس وپنج ۾ پئجي ويو.
اي زمانا ظلم وارا دور کان توکي سلام،
بند ڪر پنهنجا نظارا دور کان توکي سلام.
“ رشيد “
فقير محويت جي عالم ۾ مٿيون شعر پڙهيو.مهرو بدستور روئندي واپس ڳوٺ ويئي هلي.
شام جو وقت هو. فقير پنهنجيءَ جھوپڙيءَ ۾ هڪ ريشمي ڌاڳي ۾ ڪنٺي جا مڻيا پوئي رهيو هو. ربن پتڻ تان ورندو سڌو فقير وٽ آيو. “ فقير سائين سلام......” ربن چيو.
“ خوش هجين ٻچا...... “ فقير ڪنڌ مٿي کڻندي وراڻيو.
“ فقير سائين ڪجھه پڇڻو اٿم...... “ ربن پٽ تي وهندي چيو.
“ چئو...... منهنجو خيال ايڏانهن آهي “ فقير چيو.
“ فقير سائين ٻن ٽن ڏينهن کان منهنجي دل تمام خوش آهي. پر ڪنهن ڪنهن وقت ان ٽپا ڏيندڙ دل ۾ غم جي البت لهر ڊوڙندي محسوس ڪريان ٿو. الاجي ڇو ؟ “ ربن دل جو حال ٻڌائيندي چيو.
“ بس بس اسان سمجھيو....ٻڌ، يا ته تنهنجي خوشي قدرت جي قانون خلاف آهي ...... يا ان ۾ ڪو انسان ضرور رنج آهي “ فقير ڪنڌ مٿي ڪندي چيو.
“ فقير سائين آئون ڏاڍو گنهگار آهيان مون ڪيترن خدا جي بندن کي تنگ ڪيو آهي. ڪيترن واٽهڙن کي رنجايو آهي..... منهنجو هڪ وڏو گناهه هي به آهي ته....( ربن، محب عليءَ جي ڳوٺ ۾ اچڻ کان وٺي وري وڃڻ تائين وارو سمورو عرصو ۽ ان ۾ پنهنجي ادا ڪيل پارٽ بابت سڀ رام ڪهاڻي ڪري ٻڌائي....) سائين، ٽي چار ڏينهن ٿيندا ويچاري پوڙهي پانڌي خان محب عليءَ کان نا اميد ٿي،..... ٻيا دنيا جا سڀ بند ڏسي مهروءَ جي شادي مون سان ڪرڻ لاءِ “ ها “ ڪئي. فقير سائين توهان جي ڳالهه مون کي سورهن ئي آنا دل سان لڳي ٿي...... مون هن کان اڳ جو ڪجھه ڪيو سو سڀ پنهنجي خوشي لاءِ.... هن فريب ۽ عياريءَ ۾ يقيناً نه قدرت راضي آهي نه ڪو بندو خوش !......هاڻي مون کي به ڪنهن وقت اهڙو خيال ايندو آهي ته هيءَ خوشي اها خوشي ته نه آهي جنهن کي سچي يا قدرتي خوشي چئجي..... جنهن حسين هوائي محلات جي ٺاٺ ۽ ٺاهه تي ڀنڀلجي هي سڄو رنگ رچايم...... تنهن کي وڃڻ سان جو ڏٺم ته محلات نه پر منهنجن گندن خيالن جي پردي تي شيطان جو چٽيل هڪ نقش معلوم ٿيو...... هن مچايل مچ ۾ ٽن انسانن جون زندگيون لڳاتار تباهه ڪري جنهن روح افزا نسخي تيار ڪرڻ جي اميد هيم...... تنهن جي جاءِ تي هڪ دل آزار زهر تيار ٿي پيو......... هميشه جي خوشيءَ جي عوض هڪ دلخراش درد پلئه پيو..... من مهڻي مهروءَ سان ملاقي ٿيڻ کان اڳ وهمن جي هڪ دهشتناڪ ديو سان دوچار ٿيڻو پيو..... فقير سائين توهان پهتل آهيو....... منهنجي واهر ڪريو...... مون اڳتي لاءِ توبهه ڪئي..........” ربن عقيدتمندانه انداز سان ٻئي آڱريون پهرين زمين تي رکي پوءِ زبان تائين آڻي کڻي ڪنن ۾ اٽڪايون.
“ٻچا،دل هميشه صاف رک ته سڀ سهنج !” فقير همدرديءَ سان چيو ۽ جھوپڙيءَ جي چئني ڀتين اندر وري خاموشي ڇائنجي ويئي.