روايتِ شڪن: بنو جوڳي

تاريخي روايتن مان پتو پئي ٿو ته جوڳي، هندستان کان آيل هڪ لاڏائو قبيلو آهي، جيڪو هتي سنڌ ۾ اچي سنڌ جو ٿي ويو آهي. ڪيترائي ورهيه گذري وڃڻ جي باوجود هيءُ قبيلو سنڌ جي روايتن، سنڌ جي تهذيب ۽ سنڌ جي ثقافت جو حصو ناهي بڻجي سگهيو. جوڳي مئل جانور کائڻ ۽ محنت مزدوري ڪرڻ جي بجاءِ پنڻ کي ترجيح ڏيندا آهن. تعليم جو ريشو (Ratio) ته هن ذات ۾ صفا ڪونهي، توڙي جو هن ذات کي شاهه لطيف کان ويندي شيخ اياز تائين شاعرن ڳايو آهي؛ پر پوءِ به هنن ۾ ڪا خاص تبديلي ناهي آئي. جوڳي ٿر ۾ تمام گهڻو رهي ٿو. هنن وٽ باقاعدگيءَ سان ڪو گهر به ناهي هوندو، هي ڪو گهر وغيره ٺاهڻ جي بدران، ڪنهن کليل ميدان تي خيمو کوڙي ويهي رهندا آهن، مهينو کن گذاري وري ڪنهن ٻئي هنڌ جا راهي ٿيندا آهن. هاڻي ته ڪيترائي جوڳي هر سال ايران به ويندا رهن ٿا، پر اتي به گهڻو عرصو ٽڪاءُ ناهن ڪندا؛ سائيبريا جي پکين وانگر موسم جي مٽجڻ سان سنڌ جي مٽيءَ جي خوشبوءِ کين واپس ڇڪي ايندي آهي. روايت آهي ته هنن هندستان به ان ڪري ڇڏيو هو، جو اُتي هنن کي حقارت ڀريل نگاهن سان ڏٺو ويندو هو؛ ۽ نيچ ڪوٺيو ويندو هو. سنڌ جي مهمان نوازيءَ واري هاڪ ته پوري دنيا ۾ ٻڌجي ٿي، اهڙي هاڪ جڏهن هن قبيلي ٻڌي ته هنن به سنڌ جو رُخ ڪيو؛ کوکراپار جو بارڊر ڪراس ڪري اچي ٿرپارڪر ۽ عمرڪوٽ ۾ آباد ٿيو، جڏهن سنڌ جي ماڻهن هنن کي اميد کان وڌ جيءَ ۾ جايون ڏنيون، ته هنن پوئتي مُڙي به ڪڏهن پنهنجي ماتر ڀوميءَ کي ڪونه ڏٺو. محبتن جي سَر زمين سنڌ ۾ رهڻ کانپوءِ، ٿرپارڪر جي هڪ ننڍڙي ڳوٺڙي ۾ هڪ غريب جوڳيءَ جي گهر ۾ هڪ ڇوڪر جنم ورتو هو، جنهن جو نالو بنو رکيو ويو. هيءُ جيئن جيئن وڏو ٿيندو ويو، سنڌ جي روايتن ۽ سنڌ جي تهذيب کي پنهنجو ڪندو ويو. جوڳي قبيلي ۾ هيءُ پهريون ٻار هو، جنهن کي سنڌ سمجهه ۾ اچڻ لڳي هئي، نه ته هنن جون ڪيتريون ئي پيڙهيون هن ڌرتيءَ تي مَري ختم ٿي ويون، پر سنڌي روايتن جو حصو نه بڻجي سگهيون. بنو جيئن ڪجهه وڏو ٿيو ۽ هلڻ شروع ڪيائين ته سندس والدين گودڙي هٿ ۾ جهلائيندي، کيس پني اچڻ لاءِ چيو، ته هن ٻالڪ صاف انڪار ڪندي چيو، ته آئون ڪونه پنندس. مائٽن کيس گهڻو ئي سمجهايو ته پنهنجي روزي روٽي پني کائڻ آهي، هي راڄ ڀاڳ پنهنجي کيتي آهن، پنهنجا ابا ڏاڏا پني کائيندا رهيا آهن، تنهنڪري توکي به پني کائڻو پوندو؛ پر هن ٻالڪ تي انهن ڳالهين جو ڪو به اثر نه ٿيو. هن جو صرف هڪ ئي جواب هو ته آئون ڪنهن به صورت ۾ نه پنندس. بنو جوڳي لينن جي هن قول وانگر تبديلي پسند ۽ اصول پرست ٿي بيهي رهيو: ”منهنجي زندگي مقدر جي محتاج ناهي، مان تقدير کي بدلائي سگهان ٿو ۽ مان اهو ڪري رهيو آهيان، پر اهو مان پنهنجي لاءِ نه پر پنهنجي ايندڙ نسل لاءِ ڪري رهيو آهيان، مونکي ان ڳالهه جو به يقين آهي ته اسان جو ايندڙ نسل قسمت تي نه، پر پنهنجي پاڻ تي يقين ڪندو“(لينن).
اهڙيءَ طرح بني جوڳي، جوڳين جي سڀني روايتن کي ٽوڙي ڦٽو ڪيو. هن قسمت تي يقين ڪرڻ بجاءِ پنهنجي قسمت پاڻ لکڻ شروع ڪئي. بنو جوڳي ننڍڙي عمر ۾ ان ئي ڏينهن مزدوري ڪري، پنهنجي گهر جو سيڌو وٺي آيو ۽ مزدوري ڪرڻ کي روز جو معمول بڻائي ڇڏيو. گڏو گڏ بين وغيره پڻ وڄائڻ لڳو. اهڙيءَ طرح بنو جيئن جيئن وڏو ٿيندو ويو، هن جي آواز ۾ درد جو جادو ايندو ويو. بني جوڳيءَ جي آواز ۾ مٺاس جي سحر ڪيترين دلين کي موهي وڌو هو، ۽ ايئين بنو ڪيترين ئي محفلن جي رونق بڻجندو ويو. بنو جتي به ڳائڻ جي لاءِ ويندو هو، اُتي گهڻو ڪجهه انعام ملندو هئس، جنهن مان هن پنهنجي گهر کي بهترين نموني هلائڻ شروع ڪيو. بني جي ذميوارين کي محسوس ڪندي مائٽن بني جي شادي ڪرائي ڇڏي، پر ٿوري ئي عرصي ۾ بني جي سر تان مائٽن جو سايو لهي ويو؛ ۽ بنو صفا اڪيلو ٿي ويو. بني محفلن وغيره ۾ وڃڻ ڇڏي ڏنو. جوڳي قبيلي کان ڌار رهڻ ڪري، گهر به اڪيلو محسوس ٿيڻ لڳس. اهڙيءَ طرح بنو ٿر جي ان ڳوٺڙي مان لڏي اچي عمر ڪوٽ جي ڀرسان، ڳوٺ کيت سنگهه ۾ ويٺو، ۽ ڪجهه ئي ڏينهن ۾ اتان جي ماڻهن سان هري مري ويو. بني اتي هارپو ڪرڻ شروع ڪيو، جڏهن کيس پهريون پٽ ڄائو ته ان کي پڙهائڻ شروع ڪيائين. بني جو پٽ اسڪول ۾ پڙهڻ لڳو ته بني کي اميد جي چڻنگ روشن ٿيندي نظر آئي. بني هتي رهندي اصولن کي اڃا وڌيڪ پختو ڪيو. کوڙ ساريون دوستيون ۽ واسطا ٺاهيائين. بنو جوڳي ڪڏهن به گودڙي کڻي پنڻ نه ويو ۽ نه ئي پنهنجي اولاد کي ان رستي تي هلڻ ڏنائين. بنو ڪنهن خيرات تي به بنا دعوت جي ناهي ويندو. ڪير جوڳي سمجهي چانهه پياريندو اٿس ته اها چانهه به نه پيئندو آهي. بنو جي ڪنهن جي چانهه پيئندو آهي، ته ان کي به پياريندو آهي. بنو ڪنهن شادي مراديءَ ۾ به بنا دعوت جي ناهي ويندو. جيڪو به دعوت ڏيندو آهي ته ان کي ٻين دعوتين وانگر پُوو به ڏيندو آهي. افسوس ان ڳالهه جو آهي ته بني جنهن پٽ کي پڙهائي وڏو آفيسر پئي ڪرڻ چاهيو، اهو هاڻي هن دنيا ۾ ناهي رهيو. بني جو آخري سهارو به کسجي ويو آهي، پر پوءِ به بني جوڳي پنهنجي همت ناهي هاري، اڄ به بني جا هڏ چم اوترائي سگهارا آهن، جيترا اڳ هئا؛ بني جوڳيءَ جي همٿ ۽ حوصلي جو داد ڏجي ٿو.
¤¤¤¤¤

شخصيتون ۽ خاڪا

جي مون سانڍيا ساهه ۾