انصاف
پوليس انسپيڪٽر اوچوميلوف نئون اوورڪوٽ پهري، هٿ ۾ هڪ ڪاغذن جو بنڊل کڻي بازار مان لنگهي رهيو هو ۽ ڳاڙهن وارن وارو سپاهي قبضي ۾ ورتل هڪ ميون سان ڀريل ٽوڪري کنيون ان جي پٺيان هلي رهيو هو. چئني پاسي خاموشي ڇانيل هئي. بازار جي چونڪ تي ڪو ماڻهو به نظر نٿي آيو، ننڍن ننڍن دڪانن ۽ شراب خانن جا کليل دروازا به عجيب محسوس ٿيا، ۽ انهن جي ڀرسان ڪو فقير فقراهه به نظر نٿي آيو. اوچتو اوچو ميلوف جي ڪنن تي آواز پيو.
اڙي ڇور! پڪڙيوس، وڃڻ نه ڏجوس..؟ “ان حراميءَ مون کي ڏاڙهيو آهي.... پڪڙيو پڪڙيو ان نڀاڳيءَ کي..... ”
ڪنهن ڪتي جي دانهون ڪرڻ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو. اوچو ميلوف ان طرف نهاريو ۽ اهو سڀ ڪجهه ڏسڻ لڳو. هن ڏٺو واپاري پيچوگين جي گودام مان هڪ ڪتو ٽن ٽنگن تي منڊڪائيندو ڀڄندو ٻاهر نڪتو ۽ هڪ شخص ان جي پٺيان ڊوڙي رهيو هو، جنهن کي رنگين ڪلف لڳل قميص پهريل هئي، واسڪٽ جا بٽڻ کليل هئس ۽ سڄو جسم اڳتي جهڪيل هئس. اهو ماڻهو ٿاٻو کائي ڪري پيو ۽ پوءِ هن ڪتي جي پوين ٽنگن کي پڪڙي ورتو.. ڪتو دانهون ڪرڻ لڳو..... دڪانن مان ماڻهو ليئا پائي ٻاهر ڏسڻ لڳا ۽ ڏسندي ئي ڏسندي گودام جي ويجهو هڪ هجوم ٿي ويو. ائين لڳي رهيو هو ڄڻ اهو هجوم اوچتو ڌرتي مان ٻاهر نڪتو هجي.
”لڳي ٿو جهڙو ٿي پيو آهي... سائين!“ سپاهي چيو؛
اوچو ميلوف پوئتي موٽي تيز تيز وکون کڻندو وڃي هجوم وٽ پهتو. هن کي اڱڻ جي دروازي جي سامهون، کليل بٽڻن واري واسڪٽ پهريل شخص بيٺل نظر آيو جيڪو پنهنجو ساڄو هٿ مٿي کنيو بيٺو هو، ۽ ان جي هڪ آڱر مان رت وهي رهي هئي ۽ هو آڱر مٿي ڪري ماڻهن کي ڳڙندڙ رت ڏيکاري رهيو هو. اوچو ميلوف ان ماڻهو کي سڃاتو هو سونارو خريوڪين هيو. هجوم جي وچ ۾ ڏوهاري بڻايل چٽ ڪمرو ڪتو بيٺو هيو بورزوئي ڪتو پنهنجي اڳين ٽنگن کي هڪ ٻئي کان الڳ الڳ ڪيو زمين تي ويٺو هو ۽ سهڪي رهيو هو. هن جي ٻڏل اکين مان پريشاني ۽ خوف نظر اچي رهيو هو.
ڇا ٿي رهيو آهي...؟ اوچوميلوف ماڻهن کي ڪلهن سان ڌڪي اڳتي وڌي پڇي ٿو، تون هتي ڇا ڪري رهيو آهين ۽ پنهنجي آڱر مٿي ڪري ڇو بيٺو آهين؟ هتي دانهون ڪنهن ڪيون هيون...؟ اڙي سائين، مان ته مسڪين شخص آهيان جيڪو دانهون ڪري رهيو هئس مان هتي ڪاٺين جي سلسلي ۾ ميتري ميترچ ملڻ آيو هئس ته اوچتو هن ڪتي جنهن جو مون ڪجهه به نه بڳاڙيو هو، منهنجي آڱر ۾ اچي چڪ وڌو آهي....مان هڪ محنت ڪش ماڻهو منهنجو ڌنڌو ڏاڍو ڏکيو ۽ جفاڪشي وارو آهي. توهان مهرباني ڪري مون کي ڪتي جي مالاڪ کان ماوضو وٺي ڏيو. ڇو ته شايد مان هاڻي سڄو هفتو هن آڱر کي چوري به نه سگهندس. ۽ قانون ڀلا مون کي ڏاڙهيندڙ ان خون خوار ڪتي کي ائين ڪيئن ڇڏي ڏيندو. جيڪڏهن ائين ڇڙواڪ جانور ماڻهن کي کائيندا وتندا ته پوءِ ماڻهو جئي سگهندو؟! خريو ڪين پنهنجي وات تي هٿ ڏئي کنگڻ شروع ڪيو.
اوچو ميلوف ڪاوڙ ۾ چيو ڪتي جو مالڪ ڪير آهي؟ مان هن معاملي کي ائين نه ڇڏيندس ، ۽ ان ماڻهو کي پنهنجي ڪتي کي ڇڙواڳ ڇڏي ڏيڻ جو مزو ضرور چکائيندس. مان ماڻهو جي خلاف ضرور قدم کڻندس جيڪو قانون کي تماشو سمجهي ٿو مان ان بدمعاش تي ايترو ڏنڊ وجهندس جو هن جو دماغ ٺيڪ ٿي ويندو. ۽ هو سمجهي ويندو ته رولو ڪتي کي هيڏا هوڏانهن لامارا ڏيڻ لاءِ ڇڏي ڏيڻ جو نتيجو ڇا ٿيندو آهي، مان هن جو دماغ ٺيڪ ڪري ڇڏيندس. هو سپاهي ڏانهن مخاطب ٿي ڳالهه جاري رکندي چوي ٿو ”معلوم ڪر ته ڪتو ڪنهن جو آهي؟“ ۽ هڪ بيان لکي تيار ڪر، هن ڪتي کي ماري ڇڏڻ کپي، شايد ڇتو آهي، پر آخر هي آهي ڪنهن جو..؟
شايد هي وڏي صاحب جو آهي، هجوم مان آواز آيو.
وڏي صاحب جو! ها وڏي صاحب جو. ايلديرين، ٿورو ڪوٽ لاهڻ ۾ منهنجي مدد ته ڪر توبهه ڪيتري نه قيامت جهڙي گرمي آهي، شايد برسات پوڻ واري آهي. هو خريو ڪين ڏانهن مڙي ٿو هڪ ڳالهه منهنجي سمجهه ۾ نٿي اچي! آخر هن تو کي کاڌو ڪيئن؟ ڀلا هي تنهنجي آڱر تائين پهتو ڪيئن؟ ايترو ننڍڙو ڪتو ۽ تون ايترو ڊگهو ۽ قد آوار وارو مڙس ضرور تون پنهنجي آڱر کي ڪنهن ڪوڪي سان رزخمي ڪيو هوندو ۽ پوءِ ان جو معاوضو وٺڻ لاٰءِ سوچيو هوندئي، مان تو جهڙن جي لڇن جي رڳ رڳ کان واقف آهيان....! ”بدمعاش ڪنهن جاءِ جا!”
”سرڪار اصل ۾ هن تفريح خاطر دکيل سگريٽ سان ڪتي جي نڪ تي ڏنڀ ڏنو هوندو ۽ ڪتي هن کي چڪ وڌو هوندو، نه ته ڪتو چريو ٿورئي آهي سپاهي ڳالهه کي وڌائيندي چيو.“
اڙي اٽڪلي! آسمان کي زمين سان نه ملاءِ، تون مونکي ائين ڪندي ڏٺو ته ڪونهي پوءِ آخر اهو تو ڪوڙ ڇو ٿو هڻين؟ صاحب پاڻ ئي ماڻهو ماڻهو کي سڃاڻين ٿو ۽ ڄاڻين ٿو ڪير ڪوڙ ڪير سچو آهي. مان ڪوڙ ڳالهائي رهيو آهيان! ته ماجسٽريٽ مون تي مقدمو هلائي! ۽ قانون موجب سزا ڏئي. سڀني کي هڪجهڙا حق حاصل آهن، منهنجو ڀاءُ پاڻ پوليس ۾ آهي، جيڪڏهن ڄاڻڻ چاهين ٿو ته معلوم ڪري وٺ.“
”بحث نه ڪر!“ سپاهي چيو.
”نه هي وڏي صاحب جو ڪتو نه آهي....“ انهن وٽ اهڙو ڪو به ڪتو ناهي سندن سڀ ڪتاشڪاري آهن......“ سپاهي سنجيدگي سان چيو ته تون اها ڳالهه يقيني طور ڄاڻين ٿو؟“
اوچو ميلوف پڇيو.
”بلڪل يقيني طور تي سرڪار.......“ سپاهي وراڻيو.
”اهو مان پاڻ به ڄاڻان ٿو وڏي صاحب جا ڪتا قيمتي ۽ اعليٰ نسل جا آهن ۽ هي ڪتو ٿوري نظر ته وجهو هن تي! بدصورت، بڇڙو ڪتو!....آخر هن جهڙو ڪتو صاحب ڇو رکندو؟ هن قسم جو ڪو ڪتو پيٽرز برگ ۾ نظر اچي ته خبر اٿئي هن جو ڇا حشر ٿيندو؟ قانون جي پرواهه ڪئي بنا ڪوئي نه ڪوئي هن کي پورو ڪري ڇڏيندو. خريوڪين توکي تڪليف پهتي آهي ۽ ان معاملي کي اتي ئي ختم نٿو ڪري سگهجي، مالڪ کي سزا ملڻ گهرجي! وقت اچي ويو آهي ته....”قانون تي عمل ڪجي.“
”شايد هي وڏي صاحب جو ئي آهي....سپاهي وري سوچي چوي ٿو. هن کي صرف ڏسي ڪجهه نٿو چئي سگهجي....ڇو ته مون اڃا ڪالهه ئي وڏي صاحب جي اڱڻ ۾ ان قسم جو ڪتو ڏٺو هو.“
”يقيناَ صاحب جو ئي آهي!“ هجوم مان هڪ آواز ٻڌڻ ۾ آيو. ”اڙي ايلديرين، ٿورو اوورڪوٽ پهرڻ ۾ منهجي مدد ته ڪر مون کي ٿڌ محسوس ٿي رهي آهي، مان ڏڪي رهيو آهيان. ڪتي کي وڏي صاحب وٽ وٺي وڃ ۽ هن جي معلومات حاصل ڪر. کيس چيو ته هي مون کي گهٽي مان مليو آهي هن قيمتي ڪتو کي ائين ٻاهر ڇڏي ته نه ڏيو. نه جيڪڏهن ڪو ظالم سمجهي ٿو ته هو هن معصوم جانور جي نڪ تي سگريٽ جو ڏنڀ ڏئي هن کي تڪليف پهچائي سگهي ٿو ته اها هن جي ڀل آهي. ڪتو ڏاڍو نازڪ ۽ وفادار جانور هوندو آهي....! اڙي موڳا پنهنجو هٿ ته هيٺ ڪر! پنهنجي ان واهيات آڱر جي نمائش به بند ڪر! غلطي ته تنهنجي پنهنجي ئي آهي.
هو ڏسو! هو وڏي صاحب جو منشي اچي پيو ان کان پڇي ٿا وٺون! او منشي ٿورو هيڏانهن ته اچ هن ڪتي کي ته ڏس، ڇا هي وڏي صاحب جو آهي؟“
”حد ٿي وئي! اهڙو فضول ڪتو صاحب پاليندو!“ منشي چيو.
”هاڻي وڌيڪ جاچ جوچ جي ڪا ضرورت ناهي“. اوچوميلوف چيو ٿو ته هي ڪو رولو ڪتو آهي. هتي بيهي بحث ڪرڻ جي ڪا به ضرورت ناهي، بس چيم ته ڪتو رولو آهي ته رولو ئي آهي. ماري ڇڏيو هن نڀاڳي کي ۽ قصو ختم ڪريو...!“
”هي ڪتو اسان جو ته ناهي پر وڏي صاحب جي ڀاءُ جو ٿي سگهي ٿو جيڪو ڏينهن اڳ آيو آهي. اسان جو وڏو صاحب ته اهڙن ڪتن ۾ دلچسپي ته نه رکندو آهي پر هن جو ڀاءُ کي اهڙا ڪتا وڻندا آهن. ”منشي منهنجي ڳالهه جاري رکندي چيو ته ڇا وڏي صاحب جي ڀاءُ يعني ”ولايميرا يوانچ؟“
جو ڪتو آهي.
اوچوميلوف چيو ”اڙي مون کي خبر ئي نه پئي آهي ته مهمان آيا آهن؟ “ولاديميرا ايوانچ ته مون جو عزيز دوست آهي مان پنهنجي ڀاءُ سان ملاقات لاءِ بيتاب آهيان! افسوس مون کي خبر ئي نه پئجي سگهي آهي ته هي ڪتو ان جو آهي؟
”هن جي آڱر ۾ چڪ وڌو اٿس ڪوڙو ڪنهن جاءِ جو قصو ڏڪڻ جو ڊرامو نه ڪر هن خريوڪين ڏانهن ڪاوڙ سان ڏسندي چيو.
ڇا ته شاندار ڪتو آهي!“
منشي ڪتي کي سڏ ڪيو ۽ ان کي گڏ وٺي ڪاٺ جي مڏي مان ٻاهر نڪري ويو. هجوم خريو ڪين تي کلڻ لڳو. ”تون ڪا گڙبڙ ڪئي ته مون کان بچي نه سگهندين“ اوچو ميلوف ويندي ويندي هن کي ڌمڪي ڏئي يو ۽ پنهنجي اوورڪوٽ کي جسم تي چڱيءَ ريت ٺاهيندي بازار کان ٻاهر نڪري ويو.