ڀت
هو چڱي دير کان ڏاڪڻ ۾ بيٺو ٽڪ ٻڌي ڪجهه ڏسڻ ۾ مصروف هو. هن کي سمجهه ۾ نٿي آيو، بس حيران ٿيندي سمجهي رهيو هو، ڄڻ ڪوخواب ڏسي رهيو هجي. پٺيون سڄو منظر بدلجي چڪو هو، هاڻي هو بلڪل نئين ۽ اڻ ٿيڻي صورتحال ڏسي رهيو هو، جيڪا هن کان پهريان هن ڪڏهن سوچي به نه هئي.
هن جي پاڙيسري ڇوڪري سودابه پنهنجي گهر جي اڱڻ ۾ بيٺي باغيچي ۾ سير ڪري رهي هئي، ۽ هڪ ننڍڙي ڦوهاري سان ڇٻر ۽ گلن کي پاڻي ڏيڻ ۾ رڌل هئي. ويجهو ئي هن جي وڏي ڀيڻ منيزه حوض جي ڀڪ تي ويهي ڏند صاف ڪري رهي هئي. هو ڀت سان ٽيڪ لڳايو چڱي دير تائين خوشي ۽ حيرت مان اهو سڀ ڪجهه ڏسي رهيو هو. ڪالهه تائين اهو سڀ ڪجهه نه هو........! نه سودابه، جيڪا باغيچي ۾ گهمي ڦري رهي هئي، ۽ ننڍڙي ڦوهاري سان ٻوٽن ۽ گلن کي پاڻي ڏئي رهي هئي، ۽ نه ئي منيزه جيڪا حوض جي ڀڪ تي ويهي پنهنجي ڏندن کي برش ڪري رهي هئي. هن جي دل ۾ عجيب حيرت جاڳي پئي. هن کي سمجهه ۾ نٿي آيو، ته هي سڀ ڪجهه ڪيئن ٿيو ۽ اهو ڪهڙو اتفاقي واقعي سان ممڪن ٿيو آهي.
اهو صبح جو وقت هو، اڇي چمڪندڙ ۽ کير جهڙي روشني آسمان تي ڇانيل هئي، سج هڪ ڳاڙهي رنگ جي بال جيان اوڀر کان اُڀري رهيو هو، پکي صبح جي وقت مٺيون مٺيون ٻوليون ٻولي رهيا هئا، خوشي ۽ حيرت مان هي پنهنجا جذبا قابو ۾ نه رکي سگهيو ۽ پنهنجا هٿ سودابه ڏانهن لوڏيندي چيائين:
”مان آهيان......... سودي ڇا تون ڏسي رهي آهين..؟ سودي.....! پر سودابه پنهنجي ڪمن ۾ مصروف هئي. هن آواز نه ٻڌو. هو ڪجهه ڏاڪا لهي وڌيڪ هيٺ لٿو، ته حيرت مان هن جو وات پٽجي ويو. هنن جي گهرن جا اڱڻ پاڻ ۾ ملي هڪ ٿي ويا هئا. ٻنهي اڱڻن جي وچ واري جاءِ تي اوزارن سان ڀريل هڪ ٿيلهو رکيل هو، هيڏانهن هوڏانهن ڪجهه سرون، واري ۽ گارو، سڀ ڪجهه هن جي سامهون بي ترتيبي سان وکريل هو. هو ڏاڪا لهندو تيزي سان هيٺ لهي آيو. اڄ هو تمام گهڻو خوش هو، ڪمري ۾ آيو ته هن ڏٺو ته هن جي ماءُ پيالي ۾ چانهن وجهندي سندس پيءٰ کي چئي رهي هئي، ته رات جي پٺيئن پهر تيز آنڌاري اڱڻ جي ڀت ڪيري وڌي آهي. اهو ٻڌي هن جو پيءَ جيڪو ڪيڏانهن وڃڻ جي سنبت ڪري رهيو هو، ڪجهه سنجيده ٿيندي چيائين، ”مان اڄ ئي عباس مستري جي جاچ ڪيان ٿو. هن کي چوان ٿو، ته هو اچي ۽ ڀت جي مرمت ڪري وڃي. مان ڪنهن ٻئي تي ڀروسو نٿو ڪري سگهان..!
هن جو وڏو ڀاءُ سيروس، جنهن کي پيءَ کان پوءِ هن گهر جو وڏو سمجهيو ويندو هو، پنهنجو ڳلو صاف ڪندي چوڻ لڳو، ”بابا سائين! هن زماني ۾ ڪنهن ٻئي تي ڀروسو ڪرڻ نه گهرجي، ڇو ته زمانو ڏاڍو عجيب ٿي ويو آهي“.
عين ان وقت سودابه هن کي ڳوليندي ڪمري ۾ داخل ٿي، ته جئين هو هلي ۽ هنن جي گهر هلي راند کيڏي. بجاءِ ان جي جو هوءَ دروازو کڙڪائي ۽ بتول وڃي دروازو کولي، هوءَ اڱڻ جي اندران ئي سرن مٿان ٽپي هن جي ڪمري ۾ داخل ٿي. هن کي خوشي مان کل اچي وئي ۽ سودابه کلندي چيو ”تون ڄاڻين ٿو ناصي! ته ڪالهه رات طوفان جي ڪري اسان جي اڱڻن جي ڀت ڪري پئي آهي؟ ڀت ڪيئن ڪري پئي؟“ ناصر کائنس پڇيو.
سودابه وراڻيو، ”تيز هوا ڀت کي ڪيري وڌو......! هو ٻئي ائين ڳالهائيندا سودابه جي گهر هلڻ لڳا.
سودابه جو ننڍو ڀاءُ بهمڻ انهن کي رستي ۾ ملي ويو، ان کي نهايت سوڙها ڪپڙا پهريل هئا، جن مان صرف ننڍا ننڍا اڇا پير ۽ ننڍڙو گول مٽول پيٽ نظر اچي رهيو هو. بهمڻ جي هڪ هٿ ۾ هنداڻي جي ڦاڪ هئي، ۽ ٻئي ۾ ڳاڙهو صوف هو. اهو به ناصر سان گڏ هلڻ لڳو.
ڪجهه گهڙين ۾ ئي هنن کي کيڏڻ لاءِ سمورو سامان گڏ ڪري ورتو. هنن قالين جو هڪ ننڍو ٽڪرو وڻن جي ڇانو ۾ ڏاڍي سهڻي سليقي سان وڇايو ۽ سڀ قالين تي وڏڙن وانگر پلٿي هڻي ويهي رهيا. سودابه هڪ ننڍي ڪٽلي جي هيٺان باهه ٻاري ورتي، ناصر به اچڻ وقت پنهنجي ماءُ کان ڪجهه ناشپاتيون ۽ ٻيو ميوو کڻي آيو هو. انهن بهمڻ واري هنداڻي جي ڦاڪ، ۽ صوف سان گڏ سڀئي کائڻ جون شيون ڏاڍي سليقي سان قالين تي دسترخوان جيان رکيون ۽ ڀت ڪرڻ جي خوشي ملهائڻ لڳا، ۽ اها خوشي انهن چڱي دير تائين ملهائي. منجهند تائين هو سڀ کلندا. ڪڏندا، ٽپا ڏيندا ۽ هڪ ٻئي جي مهمان نوازي ڪندا رهيا، پوءِ لاچار هڪ ٻئي کان موڪلائي ڌار ٿي ويا. ناصر جڏهن انهن جي اڱڻ کان ٿيندو پنهنجي گهر پهتو، ته هن مسڪرائيندڙ اکين سان پنهنجي ماءُ کي سڄو قصو ٻڌايو.
ٻئي ڏينهن هو دري جي ويجهو بيٺو هو، ۽ نهايت غمگين نظرن سان اڱڻ ڏانهن نهاري رهيو هو. هاڻي هن جي اکين ۾ بلڪل به خوشي نه هئي. هن جو ٻهڪندڙ چهرو مرجهايل هو هن جي دل ۾ آيو، ته ڪا اهڙي ڳالهه ٿي پوي، جو هو بي اختيار روئڻ لڳي. هن ٻنهي گهرن جا اڱڻ ٻيهر ورهائجي رهيا هئا ۽ پڪين سرن سان ڀت جي اڏاوت ٿي رهي هئي. ناصر ڏسي رهيو هو، ته انهن جا اڱڻ اڳ جيان ننڍڙا بلڪل ننڍڙا هڪ پڃري جيان ٿي رهيا هئا......! هو سوچي رهيو هو، ته هاڻي ٻيهر ائين ڪڏهن به نه ٿي سگهندو، جو هو، سودابه بهمڻ هڪ ٻئي سان اکٻوٽ کيڏي، ڪنهن حوض جي مڇين جيان هڪ ٻئي جي پٺيان ڊوڙي، هڪ ٻئي جي ٻانهن تي ڪري ۽ ٽهڪ ڏئي ۽ ٻنهي گهرن جي ڪشادي اڱڻن تي هڪ پاسي کان ٻئي پاسي ڊوڙون پائي سگهندا....!
هودري جي پٺيان بيٺو هو ۽ جهنگلي جي سيخن کي مظبوطي سان جهلي ٻيٺو هو. هن پنهنجا چپ ٻن ٽن سالن جي ٻار جيان ڀڪوڙي ڇڏيا هئا. هو روئڻهارڪو ٿي لڳو. ائين ٿي محسوس ٿيو، ته هن جي اندر ڪا اڄاتي باهه ٻري رهي هجي.
شديد غم جي ڪري هن جي نڙي خشڪ ٿي وئي هئي. هن جي دل چاهيو ٿي، ته رڙيون ڪري روئي پوي. هن ڏک ۽ ساڙ سان ڀريل هڪ نظر تعمير ٿيندڙ ڀت ۽ پوءِ پاڙي جي مزدورن تي وڌي. هن کي ڀت ۽ ان کي تعمير ڪندڙ سڀني کان شديد نفرت محسوس ٿي رهي هئي، ان حد تائين جو ڪوئي مزدور يا مستري ڪا شيءَ گهرندو هو، ته هو نهايت ان سان بي رخيءَ سان پيش ايندو هو. جڏهن به هن کان ڪير ڪجهه پڇندو يا هن جي ماءُ، پيءُ ڪو نياپو سنيهو موڪلڻ چاهيندا هئا، ته هو ٻڌي اڻ ٻڌي ڪري ڇڏيندو هو. ڪڏهن هو آلي مٽي سان مٺيون ڀريندو، ڪڏهن ڪي ننڍڙا پٿر کڻي پري کان انهن کي هڻندو ۽ ڀڄي ويندو هو. هو پٺيان سڏيندا رهندا هئا ”اڙي او ننڍا صاحب! ٻڌين ٿو؟..... ٿورو پيئڻ جو پاڻي ته ڏئي وڃ...... کڻي اچ پٽ ..... الله تو کي خوش ڪندو ......ڏاڍي اڃ لڳي آهي، پر هن بلڪل نه ٻڌندو هو، بلڪل نه ٻڌندو هو، بلڪه ٺپري هڻي بيهي رهندو يا اندر هليو ويندو هو. جڏهن به انهن کي ڀت ٺاهڻ ۾ مصروف ڏسندو هو، تڏهن سندس دل چوندي هئي اهي سڀ مزدور هيٺ ڪري پون، انهن جا هٿ پير ڀڄي پون، يا وري اها ڀت انهن مٿان ڪري پوي ۽ اهي سڀ ان جي هيٺيان اچي مري وڃن.......!
هاڻي هو سودابه جي گهر به نه وڃي سگهندو هو. مزدورن ۽ هن ڀت سڄو رستو بند ڪري ڇڏيو هو. هن کي اهو سڀ ڏسي تمام گهڻي ڪاوڙ ايندي هئي ۽ غم جي ڪري پنهنجو ڳلو خشڪ محسوس ڪندو هو. ڪيترا ڀيرا ان ڪوشش ڪئي، ته گهٽي جي دروازي کان سودابه، ۽ بهمڻ وٽ وڃي ته جيئن انهن سان گڏجي ڪا راند روند ڪري سگهي، پر دروازو تمام وڏو هو ۽ هن جو هٿ دروازي جي ڪڙي تائين پهچي نه سگهيو.
هو جيترو ان باري ۾ سوچيندو هو، اوترو ڦاسندو هو. هن کي سمجهه ۾ نه اچي ٿي آيو، ته آخر ڀت ٺاهڻ جي ڪهڙي ضرورت هئي؟ بابا اهو سڀ ڪجهه ڪرڻ لاءِ ڇو زور ڀريو؟ اهي ڏينهن جڏهن ڀت ڪريل هئي، ڪيترا خوبصورت ڏينهن هئا! اهي ڏينهن جڏهن هن جي ماءُ کوڙ ڀاڄي خريد ڪئي هئي، سودابه ۽ منيزه جي ماءُ ۽ ٻيا گهر جا ڀاتي هنن وٽ آيا هئا ۽ سڀني دير تائين ڀاڄي ٺاهي ۽ گڏجي کاڌي هئي. جيستائين هيءَ ڀت ٻيهر نه جڙي هئي، تيستائين هنن جو گهڻيون راتيون اڱڻ جي فرش تي گذريون هيون، گرم چانهن تيار ٿيندي هئي، جيڪا هن هٿان سودابه جي والدين ڏانهن به موڪلي ويندي هئي.
جڏهن تيز طوفان اها ڀت ڪيرائي هئي، تڏهن هنن لاءِ مزا ٿي ويا هئا. جيستائين هنن جي وچ ۾ ڀت آيل هئي، گڏجي ويهڻ، ڳالهيون ڪرڻ ۽ کل ڀوڳ ڪرڻ ته پري جي ڳالهه آهي، پر هنن کي هڪ ٻئي کي ڏسڻ لاءِ به ڪيترائي هفتا گذري ويندا هئا. جيڪڏهن هو بوريت جي ڪري ڀت جي پٺيان هڪ ٻئي کي سڏيندا به هئا، ته اهو آواز شوخ ۽ چنچل بدران عجيب و غريب محسوس ٿيندو هو....... هو لاڳيتو ڀت ڏانهن ڏسي رهيو هو، جنهن جي تعمير لاءِ مزدور ڪم ۾ مصروف هئا.
آخرڪار ڀت پنهنجي اڳوڻي بلندي کي پهچي وئي، ڇو ته مزدور تيزي سان ڪم ڪري رهيا هئا. ناصر هينئر پنهنجي غمگين نظرن سان پاڙي جي اڱڻ جي صرف هڪ حصي کي ڏسي پئي سگهيو، جتي هن کي سودابه جي وڏي ڀيڻ نظر آئي، جيڪا دالي ۾ ويٺي ڪپڙا استري ڪري رهي هئي. هن جي چوڌاري رنگ برنگي ڪپڙا پيل هئا. استري ڪندي جڏهن هن پنهنجو منهن ورايو ٿي، ته سندس کليل وار هوا ۾ اڏاميا ٿي ۽ هوءَ نهايت خوبصورت، شوخ ۽ چنچل لڳي رهي هئي، هوءَ ڪاوڙ ۾ هئي، ائين ٿي لڳو ڄڻ هينئر ئي ڪنهن سان جهڳڙو ڪري آئي هجي. هوءَ اڳ جيان مسڪرائي رهي هئي ۽ نه ئي خوش ۽ خرم ٿي لڳي. ٻئي ڏينهن صبح جو پکي پکڻ جاڳي چڪا هئا ۽ آڪاش ۾اڏامي رهيا هئا. هڪ پوڙهو ڪانءُ پڻ نظر اچي رهيو هو، جيڪو هيڏانهن هوڏانهن اڏامي رهيو هو.
هن جي ماءُ بنا منهن ورائڻ جي چيو: ”ٻڌ! پڻهين آيو آهي؟“.
”نه ......“ ناصر وراڻيو.
”جڏهن اچي ته ٻڌائجان“.
”توهان ڪيڏانهن پيون وڃو ؟“ ناصر معصوميت مان کائنس پڇيو.
”هڪ رشتو ڏسڻ پئي وڃان“.
ناصر چيو، ”مان به توهان سان گڏ هلان..؟“
ماءُ هن ڏانهن ڏسندي حيرت سان پڇيو:
”ڪيڏانهن؟“
”رشتو ڏسڻ.....“ ناصر چيو.
”واهه..... واهه.... توکي هاڻي ئي شادي جي لڳي آهي! ....... ٻيو ڪو ڪم ڪار ڪو نه ٿي ڇا....؟ ناصر خاموش ٿي ويو“.
هن جي ماءُ محسوس ڪيو، ته هن جي ڪيفيت عجيب آهي. چڱي دير تائين هو ٻڏتر ۾ پنهنجي ماءُ جي چهري ڏانهن نهاريندو رهيو، آخر هن جي همت جواب ڏئي وئي ۽ چوڻ لڳو: ”امان! هي ماڻهو اسان ۽ سودابه جي گهرن جي وچ ۾ ڀت ڇو اڏي رهيا آهن؟ ڀت ڇو اڏي رهيا آهن؟
”تون چوڻ ڇا ٿو چاهين.......! اهڙي ڪهڙي ڳالهه ٿي آهي.......؟ ائين ته ٿيندو رهندو آهي.......“.
”اسان جا گهر بغير ڀت جي اگهاڙا ٿي ويا هئا“. ماءُ چيو کيس چيو.
”گهر بغير ڀت جي ڇو نٿا ٿي سگهن...... امان؟“ ناصر پڇيو.
بغير ڀت جي گهر ڪيئن ٿي سگهندا، بيڪار بحث نه ڪر، ڇا تو کي نظر نٿو اچي، ته سڀني جي گهرن جي وچ ۾ ڀت هوندي آهي......!“
”آخر ڇو....؟ سڀني جي گهرن جي وچ ۾ ڀت ڇو هوندي آهي..؟“، ناصر سوال پٺيان سوال ڪرڻ لڳو.
”وڃ وڃي کيڏ........ مونسان گهڻو بحث نه ڪر“، ماڻس ڪاوڙ مان چيو.
ناصر چپ ٿي ويو. هن کي ڪجهه سمجهه ۾ نه ٿي آيو. هن جي ماءُ ڪمري مان وڃي چڪي هئي، ناصر مڙيو ۽ دري کان ٻاهر مزدورن ڏانهن ڏسڻ لڳو. پوءِ هو ڀرپاسي ۾ بيٺل وڻن ڏانهن غور سان ڏسڻ لڳو. سڀئي وڻ خاموشي ۽ مظبوطي سان بيٺل هئا، ڄڻ آذان چئي رهيا آهن. هن جي دل اداسي ۽ پريشاني ڪري گُهٽجڻ لڳي هئي. ڪوئي به نه هو، جيڪو هن جي مدد ڪري........ هن جي اکين جي سامهون ڀت هڪ ديو جيان لڳي رهي هئي. هن تي خوف ، دهشت ۽ ڏڪڻي جي ڪيفيت طاري ٿي هئي ۽ هو ان عالم ۾ لاڳيتو ڀت تي نظرون ڄمائي پاڻ سان مخاطب ٿي چوڻ لڳو: ”اڙي هيءَ ته ديو جيان آهي..... بلڪل هڪ ديو جيان........!“
هن تي خوف طاري ٿي ويو هو. هو جلدي ۾ دري جي پٺيان هٽي اڱڻ ۾ آيو، ۽ وڏي بيزاري مان مزدورن کان ٿيندو اڳتي وڌيو، اهو ڏسڻ بغير ته هو ڇا ڪري رهيا آهن...... هن اڱڻ جي ٻئي طرف ڪمرن ڏانهن رخ ڪيو. رستي ۾ ڪجهه گهڙي جي لاءِ بيٺو ۽ ڪاوڙيل نظرن سان پهريان ڀت ۽ پوءِ مزدورن ڏانهن ڏسڻ لڳو. اوچتو هن جي اکين ۾ اطمينان جي هڪ لهر ڊوڙي وئي. هڪ عجيب ۽ غريب قسم جي وحشت هن کي ويڙهي وئي. هو اُٿيو ۽ هراس ۾ وائڙائپ سان هيڏانهن هوڏانهن ڏسڻ لڳو. هن ڏي ڪنهن جو به ڌيان نه هو. هن کي سڪون محسوس ٿيو. هڪ ننڍي قد واري مزدور جو گول مٽول اگهاڙو مٿو هن کان ٿوري پنڌ تي جهڪيل هو. هن پنهنجي ساڄي هٿ سان پوري اطمينان ۽ احتياط سان زمين تان هڪ سر جو ٽڪرو کنيو، ۽ تيزي سان هيڏانهن هوڏانهن ڏسڻ لڳو. هن جي دل پکي جيان تيزي سان ڌڙڪي رهي هئي. هن هڪ پير اڳتي ۽ ٻيو پير پوئتي رکندي، ان مزدور جو نشانو ورتو، هي سر جو ٽڪرو اڃا اڇلائڻ وارو هو، ته اوچتو هن جي جسم تي شديد قسم جي ڏڪڻي طاري ٿي وئي. عين انهيءَ وقت جڏهن هو سر جو ٽڪرو مزدور کي هڻڻ وارو هو، هن کي ائين محسوس ٿيو، ته اوچتو ڀت پنهنجي جاءِ تان چرڻ لڳي آهي ۽ خوفناڪ ۽ قهري نظرن سان هن کي ڏسي رهي آهي، ۽ هن تي هن تي حملو ڪري رهي آهي. هن جو پورو وجود ڏڪڻ لڳو. هٿ بي سَتو ٿي هيٺ ڍلو ٿي پيس ۽ سر جو ٽڪرو هن جي هٿ مان نڪري هيٺ ڪري پيو، هن جون اکيون ٻاهر نڪري آيون ۽ دانهون ڪرڻ لڳو:
”ديو...ديو...ڏسو ڀت ديو مون تي حملو ڪيو آهي.....!“
پوءِ دانهون ڪندو پنهنجي ڪمري طرف ڀڳو. هن جي ماءُ حيران ۽ پريشان اگهاڙين پيرين ڪمري کان ٻاهر نڪري آئي، ۽ هن کي پنهنجي ٻانهن ۾ کڻي کنيائين ۽ کائنس پڇڻ لڳي، ڇا ٿيو پٽ....؟“ ناصر پنهنجو منهن ماءُ جي سيني سان لڳائي ڇڏيو. هوخوف مان ڏڪي ۽ زور سان روئي چئي رهيو هو:
”ديو......امان ديو...، مونکي کائڻ پيو اچي.......؟“