شـام جــا پــاڇـا
سپنا ڊوڙ ڪري هن جي ڀر ۾ اچي ويٺي، هن جا ٻئي هٿ پنهنجن هٿن ۾ ڀيڪوڙيائين ته کائنس هڪ تيز ڇرڪ نڪري ويو “او جيجي ڏسو، ڏسو اوهان جا هٿ ڪيڏا نه ٺري برف ٿي ويا آهن، صفا ڄڻ ته ڪوهه مري جي جبلن جي برف..........پليز توهان واپس گهر هلو نه ته...................؟
پروين هڪ ڀيرو زور سان کنگهي ۽ پوءِ هٿ جي اشاري سان گڏ لڙهيل آواز ۾ چيائين “نه سپنا نه، مون کي ڪجهه گهڙيون هتي رهڻ ڏي، هي قراقرم جبل جي چوٽي تي وکريل برف جهڙا ٿڌا ڏينهن به اسان جي خوابن جو هڪ رنگ هوندا آهن ۽ پوءِ باقي زندگي خبر ناهي ڪيترا تتل سج هوندي؟”سپنا پنهنجو هٿ هن جي ڪلهن تائين آڻيندي چيو “نه جيجي نه، ڏسو هاڻ توهان جي کنگهه به وڌي رهي آهي ۽ توهان جي طبعيت تي هيءَ سرد موسم تمام گهڻو اثر انداز ٿي سگهي ٿي .............پليز توهان جلد گهر هلو” سپنا ائين چئي کيس ٻانهن جو سهارو ڏئي گهر وٺي آئي. ان دوران هن جي طبعيت تمام گهڻو خراب ٿي چڪي هئي، سڪي کنگهه ۾ ڪافي واڌارو اچي ويو هو ۽ سنهون سنهون بخار به بدن ۾ لهي آيو هو. سپنا هن کي اندرئين ڪمري ۾ هڪ گرم بستري تي ليٽائي ڇڏيو، هڪ سيرپ مان کيس ٻه چمچا دوا جا پياري سامهون الهندي طرف جي ديوار ۾ لڳل دري جا پردا هٽائي، دري کولي ڇڏي........هلڪي ٿڌڙي ٿڌڙي هير ڪمري اندر ڌوڪي آئي ۽ سڄي ڪمري جي اداس ماحول جي منهن تي تازگي وکيري ڇڏي............سپنا هن جي سامهون هڪ ڪرسيءَ تي ويهي هن جي ئي شاعري جو مجموعو “انتظار ۾ رهجي ويل اداس ڇوڪري” کڻي پڙهڻ لڳي......آهستي آهستي ٻاهر بارش شروع ٿي وئي. وڏ ڦڙن واري بارش جنهن ۾ وڻن جا پن وڄندا آهن......گهرن جو ڇتيون ڇيرن جيان آواز الاپينديون آهن ۽ هر ڦڙي بيٺل پاڻيءَ ۾ ٽُٻي هڻي خودڪشي جو گيت ڳائيندي آهي، ها جڏهن اهي سڀ شيون هن جي اڱڻ ڪهي آيون، تڏهن هن جو ڀڳل من اٿلي پيو.
چيائين “سپنا ٻاهر مينهن وسي پيو؟”
“ها” سپنا مجموعو بند ڪري هن ڏانهن نهاريندي چيو.“ته پوءِ مونکي ٻاهر وٺي هل...............ڏس برسات ڪيئن وسي رهي هوندي......ڀنل وڻ هوا ۾ جهلي رهيا هوندا، پکي وڻن جي ٽارين تي ويهي وهنجي ۽ مٿان کان ڪرندڙ هر ڦڙي کي جهٽي رهيا هوندا..........نارا مٿان کان هيٺ ڪيئن وهي رهيا هوندا؟ ۽ ڏس هو ڦڙين جا آواز ٻڌين پئي نه ؟”
“ها”
“ته پوءِ مون کي ٻاهر وٺي هل سپنا، مان رهجي ويل انهن منظرن جو درد به پرائڻ چاهيان ٿي” هو ائين چئي اٿڻ لڳي، سپنا هڪدم ڪتاب ٽيبل تي رکي هن جي مٿان اچي بيٺي ۽ سندس نيڻن ۾ گهوريندي چيائين “ڏس جيجي مان مڃان ٿي ته توهان جا خيال ان موسم سان مڪس ٿي سگهن ٿا، پر توهان خود ان ۾ ايڊجسٽ نٿيون ٿي سگهو. هي سرد لهرون توهان جي طبيعت لاءِ انتهائي خطرناڪ آهن، توهان پليز سُمهي رهو. سپنا ائين چئي کيس ٻيهر بيڊ تي سمهاري ڇڏيو . بيڊ تي سڌو ليٽندي هن سامهون ديوار تي ٻرندڙ هڪ ڌنڌلي بلب ڏي ڏٺو ۽ پوءِ کليل دري مان ٻاهر تيز بارش ۾ جهومندڙ سفيدي جي ڊگهن وڻن ڏانهن ڏسندي پنهنجو ئي شعر سندس ئي زبان تي تري آيو!
شعر چئي هڪ ڊگهو ٿڌو ساهه ڀريائين ته کيس ياد آيو سڀاڻي شام جو شيخ اياز جو هڪ ڏهاڙو ملهايو پيو وڃي، جنهن تي سنڌ جي بهترين شاعرن جو هڪ مشاعرو پڻ ٿي رهيو آهي ۽ کيس دعوت به آهي.......... اهو سوچي لڙهيل اکين سان سپنا سان مخاطب ٿي “ٻڌ سپنا؟”
“هون”
“شيخ اياز جو ڏهاڙو سڀاڻي ملهايو ويندو نه ؟”
“ها جيجي سڀاڻي شام جو .”
“هون”
“ پر جيجي توهان کي دعوت؟”
“ها آهي ” ڦٽل چپن تي پيلي مُرڪ آڻيندي چيائين.
“ پر جيجي توهان جي طبعيت؟”
“صحيح ٿي ويندي” هُنَ ائين چيو ۽ پيلي مُرڪ چپن تان ترڪي سندس چهري تي وکري وئي.
ٻئي ڏينهن مهراڻ ادبي سنگت وارا کيس ڪوٺڻ آيا........................هو سپنا کي ساڻ ڪري................هنن سان گڏ ويئي. پهرين شيخ اياز جي مزار تي گل هاري پوءِ Arrange ٿيل پروگرام ۾ داخل ٿي...............ان دوران ٻيا سڀئي شاعر اسٽيج تي گڏ ٿي چڪا هئا. هڪ پاسي اسٽيج تي مهان شاعرن جي ڪونجن جهڙي قطار.........ٻئي پاسي اياز جي پانڌيئڙن ۽ سڪن وندن جو چڱو خاصو ٽولو پنڊال ۾ گڏ ٿي چڪو هو. جڏهن مشاعري جي باقاعدي شروعات ٿي ته سڀ کان پهرين ميزبان پنهنجا ٻه غزل پڙهيا ۽ پوءِ هن کي پنهنجو شعر پڙهڻ جو چيو ويو. ان وقت هن کي ٿوري ٿوري کنگهه به شروع ٿي چڪي هئي......۽ مٿي ۾ لرزش وچڙي چڪي هئي، بهرحال هن سيٽ ٿي هڪ اڇو ڪاغذ پنهنجي هٿ ۾ جهليو ۽ مائڪ کي ٿورو ويجهو ڪري پنهنجو شعر پڙهڻ شروع ڪيو.
نيٺ ڦِٽل زندگيءَ جي پڄاڻي به ٿي ويندي، وري داستان جهڙي هيءَ هڪ ڪهاڻي به ٿي ويندي.
“واهه واهه ميڊم واهه..............وري ٻڌايو.”.........وري ٻڌايو. “سندس تعريف لاءِ سڀني مهان شاعرن جا وات کلي ويا............هن کي ٿوري کنگهه ٿي ۽ پوءِ سڀني جو هٿ جي اشاري سان شڪريو ادا ڪندي چيائين. “مهرباني، مهرباني..................“ ۽ پوءِ وري شعر پڙهڻ شروع ڪيائين:
نيٺ هن ڦٽل زندگيءَ جي پڄاڻي به ٿي ويندي
داستانن جهڙي هيءَ هڪ ڪهاڻي به ٿي ويندي
جـيئري ڀــل نه مــرڪي ڏسـن هـو يـار اسـان ڏي،
مگر موت منهنجي تي هر اک پاڻي به ٿي ويندي.
سندس تعريف لاءِ مهان شاعرن جا ٻيهر وات کلي ويا ۽ اڃان به اڇاتري تعريف لاءِ هڪدم کين لفظ نه پئي مليا..................هن کي کنگهه شروع ٿي وئي، زور زور سان کنگهه..................جنهن سبب اکيون ڀرجي لال ٿي آيون، نڙيءَ ۾ تلوار جي ڌار جهڙو تکو درد اٽڪي پيس. ڏڪڻ لڳي...........
“ميڊم.........ميڊم.............“جا آواز اچڻ لڳا، کين هٿ جو اشارو ڏئي چپ ڪرايائين ۽ پنهنجي پرس مان هڪ پيلي رنگ جو ٽشو پيپر ڪڍي آلين اکين کي صاف ڪيائين.......ٻيهر ڪجهه سيٽ ٿي اداس مرڪ سان چيائين. “معاف ڪجو!” ۽ پوءِ وري پنهنجو غزل نئين سر پڙهڻ شروع ڪيائين. سندس آواز ڀرجي ويو، ٻيهر زور زور سان کنگهه شروع ٿي وئي، هو پنهنجو مڪمل غزل پڙهي ڪانه سگهي.........
“ميڊم...............ميڊم............؟” جا آواز اچڻ لڳا. سپنا پنڊال مان اٿي ڊوڙ ڪري اسٽيج تي چڙهي آئي ۽ کيس ٻانهن جو سهارو ڏيئي اٿاري چوڻ لڳي “بس جيجي بس، توهان واپس هلو........” هو ائين چئي پروين کي اسٽيج تان لاهي پوئين گيٽ مان ٻاهر وٺي وئي...........ڪجهه وقت لاءِ پنڊال ۾ ويٺل اياز جي پانڌئيڙن ۽ مهمان شاعرن جي چهرن تي پريشانيءَ جا تاثر رقص ڪرڻ لڳا........... ڪجهه وقت لاءِ محفل ماٺ جي موت حوالي ٿي وئي...........پر پوءَ ٻيهر شروع ٿي وئي.
ان ڏينهن کان پوءِ سندس طبعيت تمام گهڻي خراب ٿي پئي هئي..........کيس ٽي بي جي بيماري هئي......سڄي عمر ان درد جي درياهه کي جهاڳيندي رهي. جوڀن ڏينهن ۾ جيون راهه تي نه کيس ڪو ڇانورو مليو نه ڪو سهارو...........ٽٽل زندگي لاءِ ننڍڙي لٺ جو سهارو هو ته فقط هن لاءِ سپنا جو سهارو ئي هو. جنهن کي هوءَ پنهنجي زندگي جو ٻيو حصو سمجهندي هئي، ان ڏينهن نه چاهيندي به سپنا هن کي هڪ پرائيوٽ اسپتال ۾ ايڊمٽ ڪرايو.........جتي هو موت جي بستري تي ليٽي زندگيءَ جا ڊگها ساهه کڻڻ لڳي.......شام جو پهر هو، جڏهن طبيعت ۾ ڪجهه فرق آيو هئس ته ان وقت سپنا دل جهلي کانئس پهرين دفعي ذاتيءَ زندگي بابت هڪ گمنام سوال ڪري وڌو.......
“جيجي توهان شادي ڇو نه ڪئي آ ؟” سپنا جو سوال کيس دل ۾ ڀالي جيان لڳو، اکيون ڀرجي آيس، ڪنڌ وهاڻي جي ٻئي طرف لاڙي جنجهوڙيل آواز ۾ وراڻيائين، “تو اهو سوال ڪيئن ڪيو؟ ”.
“بس جيجي مون چاهيندي به توهان جي اڳيان ڪڏهن به اها جرئت نه سمجهي آهي ته مان توهان جي زندگيءَ بابت ڪو ذاتي سوال ڪيان؟ پر اڄ مان توهان کان ان سوال جو جواب پڇڻ چاهيان ٿي..........۽ ها مون وٽ هڪ ٻيو به سوال آهي؟“
“توهان پنهنجي ڪتاب جي ارپنا ڊاڪٽر نياز جي نانوَ ڪئي آهي، مون ته ڪڏهن ان جو نالو نه ٻڌو آهي....... ٻڌايو جيجي اهو ڊاڪٽر نياز ڪير آهي؟ “سپنا جوهڪ ٻيو تير جهڙو سوال سندس من کي چيري پاتال ۾ لهي ويو. هو فقط ڳوڙهن سان آلين اکين کي ڇنڀيندي ڇت ۾ گهوريندي رهي..........ڪجهه لمحا ترسي هڪ ڊگهو ساهه ڀريندي چيائين، “سپنا ! مون وٽ انهن سوالن جو فقط هڪ ئي جواب آهي........نانگ جي زهر جهڙو..........تلوار جي ڌار جهڙو ۽ درد جي ڊگهي واردات جهڙو...”
“جيجي زهر کي اوڳاڇي ڇڏيو.........تلوار جي ڌار کي وَهڻ ڏيو.......۽ درد جي ڊگهي واردات کي وڌڻ نه ڏيو................ان جو انت جلدي اچي ويندو.”
هن هڪ ڀيرو ٽٽل نظرن سان مڙي سپنا کي ڏٺو، ان سمي سپنا جو چهرو سواليه نشان جهڙو هو........ هڪ طويل ساهه کڻي ماضي جي غفائن ڏانهن هلي وئي، ۽ ٿڌو ساهه ڀري ٻُڌائڻ لڳي “مان ۽ ڊاڪٽر نياز ڪاليج ۾ ٻئي گڏ پڙهندا هئاسين، مان ڪجهه غريب هوندي هئس ۽ ڊاڪٽر نياز هڪ پئسي واري سياسي ليڊر رياض الرحمان جو پٽ هو. هو به ڪاليج ۾ هڪ قومپرست تنظيم جو ليڊر هو ۽ مون کي به سياسي ليڊر ٿيڻ جو تمام گهڻو شوق هو. مون هن جي پارٽيءَ ۾ شموليت اختيار ڪري ڇڏي، ان وقت ڪاليج ۾ هن جي پارٽي ۾ پندرنهن ڇوڪرا ۽ ٻه اسان ڇوڪريون هيونسين. ٻي ڇوڪريءَ جو نالو رضيه هو، جيڪا بعد ۾ اسلام آباد ۾ شفٽ ٿي وئي. جڏهن 1979ع ۾ ڀٽي صاحب کي ڦاسي ڏني وئي هئي. تڏهن اسان هڪ وڏو جلوس ڪڍيو هو، جنهن جي اڳواڻي مون ۽ ڊاڪٽر نياز ڪئي هئي. اسان ٻانهن تي ڪاريون پٽيون ٻڌي ڪارا بينر کڻي رستن تي ڊوڙيا هئاسين. ضياءَ حمايتي پارٽي جي ڪارڪنن جي گهرن تي حملو ڪيو هوسين، سرڪاري عمارتن جي ديوارن تي ڪارن اکرن سان چاڪنگ ڪئي هئيسين..... تڏهن پوليس جا اٽالا اسان جي پويان لڳا هئا.......ڏنڊا وسايا ويا هئا......آنسو گيس اڇلائي ويئي هئي......جلوس ۾ شريڪ ماڻهن ۾ ڊوڙ پئجي چڪي هئي، پر مان ۽ ڊاڪٽر نياز هڪ ٽرڪ جي مٿان چڙهي عوام کي خطاب ڪيوسين. ضياءَ کي گاريون ڏنيونسين، پوليس تي ٿڪون اڇليونسين...... تڏهن پوليس اسان کي گرفتار ڪري ٿاڻي تي وٺي آئي هئي ۽ لاڪ اپ ڪري ڇڏيو هئن........ اُن وقت نياز مون کي ڪُلهن وٽان جهلي اکين ۾ گهوريندي چيو هو، پروين تون ڪيڏي نه بهادر آهين.......سچ ته سنڌ لاءِ عورت ذات جي ڪردار جو ڳاٽ اوچو ڪري ڇڏيو آهي، تو منهنجي هر جذبي جو ساٿ ڏنو آهي......... مان ڪيئن چوان ۽ مان ڪيئن چوان ته تون مائونٽ ايورسٽ آهين، تون هماليه جهڙي مضبوط آهين.”
ان وقت مون به کيس اکين ۾ اکيون وجهي چيو هو، “نياز جيستائين تنهنجو آواز بلند رهندو، تيستائين مان هوا بنجي کيس ڏور فضائن ۾ وکيريندي رهنديس.” هو مرڪي پيو هو، خوشيءَ مان جهومڻ لڳو هو ۽ منهنجو هٿ جهليندي چيو هئائين.“جڏهن مان ڄائو هئس، تڏهن منهنجي زندگيءَ جو هڪ حصو گم هو، لڳي ٿو ته اڄ مون اهو حصو ڳولي ورتو آهي......”
“ڇا تون مونکي پنهنجي زندگيءَ جو حصو بڻائيندين؟” مون هڪ پل لاءِ ساهه روڪي کيس نيڻن ۾ گهوريندي پڇي ورتو هو.
“ ها مان توکي پنهنجي زندگيءَ جو حصو بڻائيندس......اڄ کان پوءِ تون منهنجي زندگيءَ جو هڪ حصو آهين........پروين تون منهنجو چاهه.........تون منهنجو ساهه، تون منهنجو ساٿ.......تون منهنجو روح، تون منهنجي زندگي آهين؟” ان وقت مون کي ائين لڳو هو ڄڻ ته مون چنڊ کي ڀاڪر ڀري ورتو آهي ۽ ڪائنات جون سموريون ڪهڪشائون منهنجي جهوليءَ ۾ لهي آيون آهن.... ان ڏينهن شام جو پوءِ جيئن نياز جي والد رياض الرحمان کي خبر پئي هئي ته هو پوليس جي منهن تي بجو رکي اسان کي ڇڏائي گهر وٺي آيو هو.........ان ڏينهن ئي اسان جي پيار جي ابتدا ٿي هئي، ان ڏينهن کان نياز روزانو ڪار تي منهنجي گهر وٽان گلي مان لنگهندو هو، منهنجي در تي پهچي هو هارن ڏيندو هو ته مان ڪتاب کڻي امان کان موڪلائي ٻاهر نڪري ايندي هئس، پوءِ اسان ٻئي گڏ ويهندا ٻاهر پارڪن ۾ گڏ گهمندا ڦرندا هئاسين، هو واپسي ۾ وري مون کي پاڻ ئي ڊراپ ڪري ويندو هو. انهن ڏينهن ڪاليج ۾ اسان جي پيار جي تمام گهڻي هاڪ هلندڙ هئي...... هر ڇوڪريءَ ۽ هر ڇوڪري جي چپن تي اسان جا ئي قصا هئا، ايستائين جو پٽيوالن کان وٺي ليڪچرارن، پروفيسرن ۽ ڪاليج جي پرنسپال تائين به اها ڳالهه پهچي چڪي هئي.
هڪ ڏينهن پرنسپال مون کي پنهنجي آفيس ۾ اڪيلو گهرائي چيو،“مون ٻڌو آهي ته توهان جو نياز سان پيار ٿي ويو آهي؟”
“ها سر سچ آهي!” مون سچ ڳالهايو هو.
“ها پر........هن چيو “تون هڪ غريب ۽ سادي سڌي ڇوڪري آهين ۽ هو هڪ پئسي واري سياسي ليڊر جو پٽ آهي، ڇا تون ان سان ايڊجسٽ ٿي سگهندين؟”
“سر ڳالهه دولت، سياست يا غربت جي ناهي، هيءَ ٻن دلين جي احساسن جي انڊر اسٽينڊنگ ۽ ٻن دلين جي ميلاپ جي ڳالهه آهي.......اهي ناتا ماڻهو خود ڪو نه جوڙيندو آهي، جڙي ويندا آهن”
چيو هئائين “ ۽ ٽٽي به ويندا آهن؟”
“سر!” هڪدم چيو هئم. “اهو ئي ته محبت جو اصل مقصد آهي، محبت ۾ وڇوڙا ميلاپ هڪ وڏي حقيقت آهن، اهو ڪير آ جيڪو هنن ڳالهين کان واقف نه هجي پر پوءِ به اهي شيون ماڻهو کان گهڻو ڪجهه کسي گهڻو ڪجهه ڏئي به وينديون آهن!” هو منهنجي اها ڳالهه ٻڌي بي جوابو ٿي پيو، وڌيڪ ڪڇڻ لاءِ ڪوبه لفظ نه بچيو هئس، فقط منهنجي چهري ۾ ئي گهوريندو رهيو ۽ مان کيس الوداع چئي آفيس مان ٻاهر نڪري آيس.
اها سياري جي موسم هئي، سياري جو به جوڀن هو....اتر جي هوا به تيز هلي رهي هئي. اڪثر ڪري مون کي سياري جو ٿڌيون شامون تمام گهڻيون وڻنديون هيون، مان انهن شامن ۾ اڪثر ڪري ٻاهر نڪري ويندي هيس گهمڻ لاءِ..........! ان ڏينهن نياز به مون سان گڏ ٻاهر هلڻ لاءِ تيار ٿيو....... اسان ٻئي مختلف پارڪن مان ٿي ريلوي اسٽيشن تي آياسين، ڪاٺ جي تختن ۽ ريلوي لائين تي وڇايل پٿرن تي هلڻ لڳاسين، بعد ۾ جهڏو شهر جي ڀر مان لنگهندڙ پراڻ جي ڪنڌيءَ تي آياسين. ان وقت سج لهي رهيو هو، شفاف نيري گگن تي فقط رت هاڻي شفق ئي وکريل هئي........ اتر جي هوا تيز هلي رهي هئي. پراڻ جي ڪپ تي بيٺي تيز هوا ۾ اسان جا ڪپڙا ڦڙڪي رهيا هئا...... ان وقت ڪٿي ڪٿي ڪو ٻار ٻوڪانين ۾ ويڙهجي افغاني گڏن جيان لڳي رهيو هو........ پراڻ جو شفاف نيرو پاڻي آهستي آهستي وهي رهيو هو. اها شام منهنجي خيالن ۾ سياري جي سڀني ڏينهن مان مست شام هئي، ان وقت مون کي ٿورو ٿورو سيءُ به محسوس ٿي رهيو هو.
“نياز هاڻ هلڻ گهرجي” نيٺ مون نياز کي چيو.
“نه بلڪل نه”
“ڇو؟”
“اڄ مان پنهنجي پيار جي انتها ڪندس.” ها سچ ان ڏينهن واقعي هن پيار جي انتها ڪئي، جڏهن ٿوري ٿوري رات پئجي چڪي هئي، تڏهن هو منهنجي هٿ ۾ هٿ ڏئي روڊ وٺي واپس هلڻ لڳو......مرچ منڊي وٽان لنگهندي هن چيو، “ٻڌ پروين!”
“هون؟”
“سرد راتين جو ليليٰ ۽ مجنون به بلڪل ائين ئي رستن تي ڊوڙندا هوندا.”
“ها.......پر هو؟” مان بلڪل جملو چئي ڪانه سگهيس، اڳتي جو زهريلو لفظ منهنجي نڙيءَ ۾ اٽڪي پيو.
“پر....هو ڇا ؟” هن هڪدم روڊ تي منهنجي سامهون بيهي پُڇي ورتو. “پر....... هو وڇوڙي جي وَر به چڙهي ويا هئا نه چاهيندي به مون جملو پورو ڪري ڇڏيو........هو ماٺ ئي رهيو، اسان خاموش خاموش رستن تي رولاڪ مسافرن جيان ڊوڙندا رستي تي وکريل پٿرن کي ٿڏا هڻندا هڪ بڙ جي وڻ هيٺ آياسين، جتي هينئر جهڏو جي سول اسپتال ٺهيل آهي، ان وقت ۾ ان بڙ جي وڻ جي جواني هئي. سندس چوٽيءَ تان ٿوريون پاڙون لهي هيٺ زمين ڏي اچي رهيون هيون، ۽ هيٺ هڪ تمام سٺو ميدان ٺهيل هيو. جتي بڙ جي وڻ جا سڪل ڇڻيل پن ڇڊا ڇڊا وکريل هئا، اماس رات ۽ سرد لمحن ۾ مون کي بڙ جي ٿڙ جي اوٽ ۾ ويهاريندي چيائين، “اڪثر ڪري اکيون رات جي تنهائي واريون جايون ڳولينديون آهن ۽ اڄ پاڻ هيءَ جاءِ ڳولي ورتي آهي، پروين هي وڻ، هي رات جو تنها ٽائيم هي سرد هوائون پنهنجي پيار جي شاهدي ڏينديون” ان وقت هو ٿڙ جي ٽيڪ ۾ ويٺل هو ۽ مان هن جي جهوليءَ ۾ ليٽيل هئس، هن جا هٿ منهجي وارن ۾هئا ۽ منهنجا هٿ هن جي ڪنڌ ۾ هار جيئان پهريل هئا، پر مان خاموش هئس. مسلسل خاموش هئس ، رات جي پوئين پهر جهڙي خاموشي منهنجي اندر ۾ گهمي رهي هئي. هن پنهنجا ٻئي هٿ منهنجي ٻنهي ڳلن تي رکي ڇڏيا ۽ چيو “پروين؟”
“هون!”
“ خاموش ڇو آهين؟”
“بس”
“بس جو مطلب؟”
“ پر تنهنجا هٿ صفا ٺري ويا آهن ، ڏس صفا ڄڻ ته مٿن يخ برف ڄمي وئي هجي. مون هن جي هڪدم خيالن جي سنڌو جو رخ ٻئي طرف موڙي ڇڏيو، هن هڪدم منهنجي هٿن کي پڪڙيندي چيو، ها پر تنهنجا هٿ به ڪالام جو پاڻي ٿي ويا آهن، بحرين جي برف ٿي ويا آهن”
چيائين “نه پر تنهنجا هٿ گهڻا ٺري ويا آهن” مون چيو “هٿ ٿڌا ٿا لڳن ائين نه ؟”
“ها” چيم “ٿڌا ٿا لڳن ڄڻ ته تو پنهنجي هٿن تي برف جون سِليون رکي ڇڏيون هُجن ۽ پوءِ هن پنهنجا هٿ هڪدم هٽائي منهنجي ٻنهي ڪلهن رکي ڇڏيا ۽ هڪ طويل گرم ساهه کڻندي چيائين، “پروين تون منهنجي زندگي آهين” کيس موٽ ۾ چيم “تون منهنجو جيون، تون منهنجو روح، تون منهنجو چين، تون منهنجو ساهه، تون منهنجو وجود آهين!” کلي پيو هو. منهنجن ڪلهن کي هلڪو زور ڏيندو چيو هئائين، “پروين تون جنگ کٽي وئينءَ، تون مون کي کٽي وئينءَ.”
“مون ته سمجهيو هو جيون راهه ۾ ڪابه ڇوڪريءَ ايترو مون کي کٽي ڪا نه سگهندي، مون سان نڀائي ڪونه سگهندي پر سچ تو اڄ انتها ڪري ڏيکاري آهي. “ان وقت مون کيس چيو هو، “نياز مون تو کي پنهنجو سڀ ڪجهه ارپي ڇڏيو آهي، اڄ کانپوءِ پاڻ هڪ جسم هڪ روح آهيون. پنهنجي پيار جي ڪٿا زمين کان اُڀ تائين جي فاصلي جيتري ڊگهي هوندي، تڏهن هن جهڪي منهنجي کٻي ڳل تي هڪ چمي ڏني هئي، سندس گرم چپ ڳل تي ائين لڳا هئا ڄڻ ته ڳل تي ڪنهن گرم ڳڙو رکي ڇڏيو هجي. ان وقت منهنجو ساهه منجهي پيو هو، مون پنهنجو هڪ هٿ دل جي مٿان رکيو، مون کي ائين لڳو ڄڻ ته منهنجي دل فضائن ۾ اڏامندي تيز تيز قلابازيون کائيندي هجي، ٻي وار مون نياز جي اکين ۾ نهاريو، يقينن ٻاٽ اونده هئي، پر پوءِ به سندس اکيون اوڻٽيهه رات جي ستارن جيئان چمڪي رهيون هيون. جن مون کي گهڻي حد تائين ديوانو ڪري ڇڏيو هو، مان سندس هر اشاري تي موهجي پئي هئس، سچ ته اها ئي منهنجي ۽ نياز جي پيار جي انتها هئي.
ان رات سردي به پنهنجو جوڀن ڏيکاريو هو، پارو ڄميو هو ۽ برف ڪري هئي وڻن جي پنن تي گاهه ۽ سڪل ڪکن تي صبح جو ڄميل برف ڏٺي وئي هئي. سچ ته گذريل ڏهن سالن مان حد کان وڌيڪ سرد رات هئي، جنهن گهڻين زندگين کي سرد ڪري ڇڏيو هو، ان رات امان به گهڻو بيمار ٿي پئي هئي، کيس ٽي بي هئي، ان رات سندس کاڌل ڇاتيءَ تي برف ڄمي پئي هئي، صفا برف جنهن ساهه جي ڇڪ کي سخت ڪري ڇڏيو هو. رڳن جي رت کي ڪافي ٿڌو ڪري ڇڏيو هو، ان صبح امان مون کي فقط اهو چئي سگهي هئي ته “ڌيءَ نياز جو ساٿ برقرار رکجانءِ” ۽ پوءِ سندس اکيون بند ٿيڻ لڳيون، ساهه منجهي منجهي بيهڻ لڳو. نيٺ ٿوري دير کان پوءِ هڪ ٿڌي ۽ طويل ساهه بعد سندس جسم جو روح اُڀ ڏانهن پرواز ڪري ويو.
ان وقت پروين جو آواز ڀرجي آيو. دونهاٽيل اکين ۾ غمگين ڳوڙها ترڻ لڳس، هوءَ فقط ڇت ۾ لڳل سلو رفتار ۾ هلندڙ پنکي کي گهوريندي رهي، ڪجهه لمحن کان پوءِ اندر جي درد کي اندر ۾ ئي دٻائيندي نهايت ئي غمگين ۽ اداس آواز ۾ چيائين “اها رات منهنجي پيار جي ڪاميابيءَ سان گڏوگڏ منهنجي محبت جي برباديءَ جي رات به هئي، جنهن مون کي دردن جي دنيا جو سفير بڻائي ڇڏيو، ٻڌ سپنا منهنجي ڪٿا ٻڌ، ڪيتري نه زهريلي آهي. مان لڳاتار ڏهن ڏينهن تائين ڪاري ويس ۾ امان جي پٿر تي ويٺي رهيس، روئيندي رهيس پر......... پر نياز نه اچڻو هو، نه آيو. مان ويتر تنها رهجي ويس، دنيا جي گولي تي بيٺل ان اڪيلي ٻار جيان پنهنجي پاڻ کي ڀانئڻ لڳس، جنهن جو ڪوبه سهارو ناهي هوندو، جنهن جي ڪابه منزل ناهي هوندي.........يارهين ڏينهن مون پهريون قدم پنهنجي دنيا کان ٻاهر رکيو ۽ نياز ڏانهن آيس. ان وقت نياز پنهنجي بيڊ روم ۾ موجود هو. مون دروازو کوليو، ان وقت هو بيڊ تي ويٺل هو. هن جي نظرن آڏو هڪ رسالو پيل هو ۽ هن جي ڀر ۾ ڪجهه ٻيا رسالا وکريا پيا هئا، جيڪي سياسي رسالا هئا، مون کي ڏسي هن کان هڪ تيز ڇرڪ نڪري ويو “پري تون؟” هو اڪثر ڪري مون کي پري سڏيندو هو. ان وقت مون کي مٿي کان بدن تائين ڪارو ڪپڙو ويڙهيل هو، منهنجو چهرو غم زده هو، لڙڪ اکين ۾ لڏي رهيا هئا. مان گهڻي حد تائين مايوس هئس، ٽٽل آواز ۾ چيم “ها مان آهيان تنهنجي پري” هڪدم بيڊ تان اٿي ڪمري جي پوئين دريءَ وٽ وڃي بيٺو ۽ ڪجهه کري آواز ۾ چيائين “تون ڇو آئي آهين هتي؟” .
مان آهستي آهستي هن جي پويان اچي بيٺس ۽ چيم “تون مون وٽ نه آيو هئين، ان جو اهو مطلب ته ڪونهي ته مان به تو وٽ نه اچان ها” هو خاموش ٿي ويو، ڄڻ ته مٿان ڇپ ڪري پئي هجيس، فقط دري منجهان ٻاهر نهاريندو رهيو.
مون آهستي ڪري پنهنجو هڪ هٿ هن جي ساڄي ڪلهي تي رکي چيو “ ٻڌاءِ نياز تون مون وٽ ڇو ڪونه آيو هئين؟” سٽ ڏيئي منهنجي هٿ کي پنهنجي هٿ سان پٽيندي چيائين “هاڻ تون مون وٽ نه اچجانءِ. منهنجو من اڌو اڌ ٿي پيو. لفظن جو خنجر اندر ۾ پار ٿي ويو، ساهه منجهڻ لڳو.
“ڇو نياز ڇو؟” ڀڳل ۽ ڀُريل آواز چيم.
چيائين “مون کي اها خبر ڪانه هئي ته تنهنجي ماءُ کي ٽي بي جي بيماري آهي، نيٺ هو مري ويئي ۽ اهڙي طرح هاڻ اها وائرس تو ۾ به موجود هوندي ۽ تون.........”
هن جي جملي پوري ٿيڻ کان اڳ مون چيو “بس نياز بس.” منهنجو آواز ڀرجي آيو. مان روئي پيس ۽ سڏڪڻ لڳس. سڏڪندي چيم “توکي جيڪڏهن مون کي جدائين جي ور چاڙهڻو هو ته پوءِ تو وٽ ٻيا به ڪيئي رستا هئا. ائين.......ائين مون کي امان جي بيماري جا طعنا ڏئي نه جدا ڪرين ها؟ ڪٿي آ تنهنجي زندگي ؟ ڪٿي آهن تنهنجا قول قرار......؟. ڪٿي آهن تنهنجا واعدا؟” مون احتجاج ڪندي چيو. “اوهان مرد آهيو ئي اهڙا ٻن ڏينهن جي ڪوڙي پيار عيوض عورتن کي خريد ڪري کين انب جيان چوسي اڇلي ڇڏيندا آهيو............اوهان مرد دغاباز آهيو، دوکيباز آهيو، اوهان کي سمجهڻ لاءِ عورت ازل کان وٺي ناڪام رهي آهي. منهنجو هيئانءَ ڦاٽڻ لڳو، مان زور زور سان سڏڪڻ لڳيس. هو خاموش خاموش ٻاهر دريءَ مان نهاريندو رهيو، مون محسوس ڪري ورتو. منهنجن سڏڪن جو ان تي ڪوبه اثر نه پيو هو، مان آهستي آهستي هلي دروازي وٽ اچي بيٺس ۽ کائنس آخري ڀيرو ڀنل آواز ۾ پڇيم “تنهنجو اِهو آخري فيصلو آهي؟”
“ها” چيائين منهنجا چپ ٻيهر ٽٽڻ لڳا، سڏڪن جو گهيراؤ مون کي گهيرو ڪري بيهي رهيو، مان سڏڪندي سڏڪندي هن جي ڪمري کان ٻاهر آيس ۽ ويران رستن تي هلڻ لڳيس، ان ڏينهن منهنجي من جو موتي ڀڄي پيو، مون شاعري ڪرڻ شروع ڪئي، اهو واقعي سچ آهي ته عورت هڪ دفعو ڪنهن کي چاهيندي آهي ته پوءِ سڄي زندگي ان جي نانوَ تي گذاري ڇڏيندي آهي” هو اکيون ڇنڀڻ لڳي، ڳوڙهن کي اندر ئي اندر ۾ ڌوڪڻ لڳي، اوچتو تيز ۽ ڪڙڪ کنگهه جو هڪ جهٽڪو آيس. کنگهڻ لڳي، کنئون............کنئون...... بلور جهڙيون اکيون ٻاهر نڪري آيس، نڙيءَ جو رڳون ڦوڪجي ڦاٽڻ لڳيون، سپنا هڪدم اسٽول تي پيل پاڻيءَ جي جڳ مان هڪ گلاس پاڻي جو ڀري هن جي مٿان اچي بيٺي، “جيجي، جيجي پاڻي” هٿ جو اشاري سان انڪار ڪيائين، ڀر ۾ پيل ٽشو پيپر جي دٻي مان هڪ پيلي رنگ جو ٽشو ڪڍي منهن صاف ڪري ٽشو پيپر هيٺ اڇلي ڇڏيائين. ڪجهه لمحن کان پوءِ ڳالهايائين، “سپنا مون سڀ ڪجهه ڊاڪٽر نياز جو نانوَ ڪري ڇڏيو، زندگي جي ارپنا......ڪتاب جي ارپنا...........۽ باقي هيءُ زندگي جا آخري دم به ڊاڪٽر نياز جي نانوَ ڪيان ٿي...........
ٿي وئي زندگي تنهنجي نانوَ،
تون ڀلي نه آءُ ڇپر بنجي ڇانوَ،
هي هِيئانءَ ، کڻي سڏي پيو سڏڪن ۾ .
هي شعر پڙهڻ سان سندس اکين ۾ ٻيهر لڙڪ لهي آيا، اوچتو دروازي تي ٺڪ ٺڪ ٿي، سپنا اٿي دروازو کوليو، ٻه چار ڄڻا مهراڻ ادبي سنگت جا ڪارڪن مهمان اديب، شاعر اندر ڌوڪي آيا ۽ هن جي بيڊ جي ٻنهي طرفن کان اچي بيٺا.
“ڪيئن آهيو پروين؟” سڀني پڇيو.
“پئي کڻي پساهه پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي.”
“توهان جي بيماريءَ جو ٻڌي اسان کي ڏاڍو ڏک ٿيو، جڏهن اها خبر پئي ته توهان هتي هن اسپتال ۾ ايڊمٽ آهيو ته اسان هڪدم هليا آياسين”
“اچڻ جي مهرباني”
“ميڊم اسان جي همدرديءَ جا احساس اوهان سان گڏ آهن، اسان جي ڪوشش ڪري حڪومت کان اهو مطالبو ڪنداسين ته اوهان جو علاج سرڪاري خرچ تي ٻاهرين ملڪ ۾ ٿئي.”
“ نه دوستو، نه............... زندگيءَ جون ٻه چار گهڙيون مان هن ديس جي ديوارن ۾ گُهٽجي مرڻ چاهيان ٿي، آخري پساهه به هن مٽيءَ جي وڻن جي اوٽ ۾ ڏيندس. “آخري دم تي سندس آواز ۾ لرزش هئي، زهر جهڙو درد سندس اکين جي سمنڊ ۾ جهاڳي رهيو هو.......مهراڻ ادبي سنگت جا سڄاڻ شاعر دوست سندس همدريءَ لاءِ ٻه چار الفاظ چئي هليا ويا، جنهن بعد کيس گهري ننڊ اچي وئي، جنهن ڪجهه قدر هن جي مروٽيل من کي سڪون به ڏنو هو ، شام ٿي هئي.......رات ٿي هئي.......جنهن بعد صبح به ٿيو هو ۽ اهو ڳاڙهو صبح جنهن ۾ سندس زندگيءَ جي سورج جو گولو ڊگهين تمنائن جي مائونٽ ايورسٽ مٿان لڙي چڪو هو، احساسن جي برفاني آبشارن تي رات جهڙي تاريڪي هوريان هوريان قابو پائڻ لڳي هئي. سندس چپن جي ريت تي صدين جي پياس جهڙا ٿوهر ڦٽي نڪتا هئا، هيسيل هرڻيءَ جي اکين جهڙيون اکيون خوفناڪ بنجي چڪيون هيون، آواز جي زنجير ٽٽي پئي هئي، ڇڳل لفظ ....ڇڳل ڀڻڪا.....هاڻ سندس نڙيءَ جي ٿوهر ۾ اٽڪي پيا هئا....... صبح کان شام تائين سندس عيادت لاءِ اديب ٽائپ ماڻهو گل ۽ فروٽن جون ٿيلهيون کڻي ايندا ۽ ويندا رهيا. جڏهن ماڻهن جي اچ وڃ ۾ ڪجهه ماٺار آئي ته شام جو پنجين بجي ڌاري هڪ موسيقار آيو، ساڻس همدرديءَ جا لفظ ڳالهائڻ کان پوءِ چيائين “ميڊم جيئن توهان جي طبعيت ناساز ٿي آهي، تيئن ماڻهو توهان جي ڪا نئين تخليق ٻڌڻ لاءِ سڪي ويا آهن، ماڻهن جي ايتري قدر ڊمانڊ وڌي وئي آهي، جو مان خود توهان کان هن حال ۾ ڪا نئين تخليق وٺڻ لاءِ آيو آهيان. ”
پروين ڪنڌ لاڙي پنهنجي کاٻي ڪلهي تي رکيو ۽ ٽٽل آواز ۾ ڀڻڪي ، “سپنا” سپنا هن جي کاٻي پاسي کان اچي بيٺي، ڦاٽل اکيون سپنا ڏانهن ڦريندي چيائين “سپنا تون هن کي اهو غزل ڏي.......” اڳتي سندس دم ڀرجي پيو، آواز ڳلي مان غائب ٿي ويو، هڪ لمحو ترسي هڪ طويل ساهه کڻندي ڇڳل آواز ۾ چيائين “جيڪو مان ان ڏينهن مشاعري ۾ پڙهي ڪانه سگهي هيس”. ڊگهي ڇڪ کان پوءِ جملو پورو ڪري اکيون بند ڪري ڇڏيائين پر پوءِ به لڙڪ سندس پنبڻين مان وهي وهاڻي ۾ جذب ٿي ويا. سپنا موسيقار کي اهو مڪمل غزل لکي ڏنو، موسيقار ويو ته بعد ۾ پبلشر آيو، چيائين“ميڊم توهان جي پهرين مجموعي “انتظارن ۾ رهجي ويل اداس ڇوڪريءَ” کي جيتري قدر عوام پسند ڪيو آهي، سچ اها ڪاميابي آسمان جي بُلندين جي ڇهڻ جي برابر آهي، ٻي شماري جي ختم ٿيڻ کان پوءِ به عوام جي ڊمانڊ اڃان پوري نه ٿي آهي. تنهن ڪري ٽئين شماري جي ڇپائيءَ جو ڪم به چوٿين ڏينهن کان پوءِ مون مڪمل طور تي شروع ڪرائي ڇڏيو آهي....هاڻ جيڪڏهن ڪو نئون ڪتاب لکي ورتو هجيو ته اهو ڏيو ته مان عوام کي هڪ نئين سوکڙي ڏيان ته جيئن عوام جون دعائون اوهان سان گڏ ٿين ۽ اوهان جلد صحتياب ٿي وڃو.” هو ٿوري دير لاءِ رات جي خاموشيءَ جيان خاموش ٿي وئي بعد ۾ سيرانديءَ وٽان هڪ ڊائري ڪڍي هٿ ۾ کڻي چيائين “جڏهن....... مان............مري وڃان ته...............ته...........هن ڊائريءَ کي ڪتاب جي شڪل ڏئي ڇڏجان” سندس اکين ۾ هئڊ جهڙي پيلاڻ ڊوڙي رهي هئي، مَنڌل ساهه ٻوساٽجڻ لڳو هئس. اکيون بند ڪري ڊائري ڇاتيءَ تي رکي ڇڏيائين، پبلشر خاموش خاموش پيرا کڻي هليو ويو. چند لمحن کان پوءِ اکيون کوليندي سپنا کي چيائين ته “سپنا......تون ....ڪجهه گهڙين لاءِ.......ٻاهر.....وڃ ته.......مان زندگيءَ جي......آخري تخليق کي مڪمل ڪري وٺان.....”
سپنا خاموش خاموش هٿ ۾ گذريل ڏينهن واري پراڻي اخبار کڻي ڪجهه گهڙين لاءِ ٻاهر هلي وئي.....هو ڪجهه گهڙيون مٿي سي وارڊ ۾ چڪر هڻي ٻاهرين ڏاڪڻ تان لهي هيٺ پارڪ ۾ هلي وئي....... هو اتي ڪجهه مختلف گلن ٻوٽن ۽ وڻن کي ڏسندي رهي، جنهن بعد گيٽ جي اولهندي طرف ريڙهي تي ويٺل افغاني پٺاڻ وٽ آئي، جيڪو ريڙهي تي ڏهن سالن جا پراڻا بادام ڪتل جهڙي ڪشمش، سڙيل ڪارا ڀڳڙا ۽ مڪس ڀڳڙا رکي ويٺو هو..... لالي کان ڏهن رپين جا مڪس ڀڳڙا وٺي، ڪاغذ جي ٽڪري مان ٻي تري تي ٻه ٻه ٽي ٽي داڻا ڪري لاهيندي کائيندي اسپتال اندر داخل ٿي.....آهستي آهستي اڌ کليل ڪمرن جو جائزو وٺندي پروين جي ڪمري تائين آئي...دروازو کوليائين ته سندس پير فرش تي کُپي ويا........... پروين بيڊ تي سڌو سڌو ليٽيل هئي، سندس ڇاتيءَ تي ڊائري کليل هئي، جنهن ۾ هن جا ٻئي هٿ مضبوط هئا، ڊائري جي اوٽ ۾ سندس چهرو لڪل هو....سپنا آهستي آهستي دروازو بند ڪري ٻيهر واپس موٽي وئي، هو مڪس ڀڳڙا کائيندي ڪمري جي آسپاس هلندي رهي ۽ گهڻو ڪجهه سوچيندي رهي.......سامهون ئي هڪ سٺ پنجهٺ سالن جو پوڙهو پئنٽ شرٽ سان لٺ تي هلندو اچي رهيو هو. ڪلين شيو، اکين تي چشمو، هڪ هٿ ۾ پروين شاهه جو مجموعو “انتظارن ۾ رهجي ويل اداس ڇوڪري” ۽ مجموعي ساڻ ٻه گلاب جي گلن جون ٽاريون آهستي آهستي هلندو اچي پروين جي روم جي سامهون بيٺو هو، هڪ هٿ سان چشمو سيٽ ڪري مٿي نظر ڪري روم نمبر ڏٺائين ۽ پوءِ سپنا ڏانهن نهاريندي پڇيائين “شاعره پروين شاهه جو روم هيءُ آهي؟”
“جي ها ” پڇيائين “پر توهان ڪير آهيو؟”
“مان .......” دروازو کوليندي چيائين “ڊاڪٽر نياز آهيان.”
“ڊاڪٽر نياز؟” سپنا کان ڇرڪ نڪري ويو، هو اندر ڌوڪي آيو، سندس دل تيز ڌڙڪڻ لڳي، ڪنبڻ لڳو.......پروين جو چهرو ڊائريءَ جي اوٽ ۾ لڪل هو ۽ سندس هٿ ڊائريءَ جي ٻنهي طرفن کان مضبوط هئا. “پري.........” پاڻ کي جهلي جهلي ڀڻڪيو، پروين جي طرفان ڪا به موٽ نه ملي......هو ڪجهه قدم ويجهو ٿيو، “پري مونکي معاف ڪري ڇڏ........ مون ڏاڍو پڇتايو آهي، مان اڄ تو وٽ وري آيو آهيان، پنهنجا زهر جهڙا لفظ، ڏنل ايذاءُ اڄ سڀ موٽائڻ آيو آهيان........جڏهن تو سڀ ڪجهه مون کي ارپي ڇڏيو، تڏهن کان مون تنهنجي تلاش جو سفر جاري رکيو آهي.......مون توکي گهٽيءَ گهٽيءَ گليءَ گليءَ ۾ رلي ڳوليو آهي.......مون پراڻ جا ڪپ پڇايا آهن.....مون ان بڙ جي وڻ کان به تنهنجو پڇيو آهي، جتي پاڻ هڪ سرد رات جو ڪجهه لمحا گذاريا هئا.........مون کي معاف ڪري ڇڏ پري............ مون کي معاف ڪري ڇڏ...........مان تنهنجو ڏوهي آهيان...مون پنهنجي ڪئي جي تمام گهڻي سزا ڀوڳي آهي....تمام گهڻي....پر وري به تنهنجي هٿن ۾ سُرهي ٿيڻ لاءِ تو وٽ وري آيو آهيان.....تو ڳالهاءِ ته سهي....... فقط هڪ ڀيرو ئي سهي.....واعدو ڪيان ٿو تون جي چاهيندينءَ ته مان وري به توکان گهڻو ڏور هليو ويندس....پري ....اوپري.....تون واقع خوشنصيب آهين.......تون ڪيڏي نه وڏي شاعره بنجي ويئي آهين. مون تنهنجيا گيت لنڊن ۾ به ٻڌا هئا، آمريڪا ۾ به ٻڌا هئا...ڏس ته سهي ڪيڏي نه تنهنجي گيتن ۾ ڪشش آهي، جو وري به مون کي تو وٽ وٺي آيا آهن....... پري او پري ......تون ڳالهائين ڇو نه ٿي؟” نياز يڪ ساهي پروين سان پنهنجي منهن ڳالهائيندو ويو. سندس آواز ڀرجي آيو، اکڙين مان لڙڪن جي لار شروع ٿي ويس، ڪنڌ جهائي ڇڏيائين، سپنا هن جي پويان بيٺل هئي، هوءَ آهستي ٻه قدم کڻي پروين سان مخاطب ٿي “جيجي توهان هن سان فقط هڪ ڀيرو ته ڳالهايو” پر سندس چيل لفظ بي معنيٰ ٿي سندس منهن ۾ لڳا........دل جي ڌڙڪن وڌي ويس “جيجي ......” پر جيجي گهڻو وقت اڳ سڏ ورائڻ کان وڏي ٿي چڪي هئي، ڊاڪٽر نياز سڏڪي سندس پيرن تي ڪري پيو...........ڊاڪٽر نياز جي ڊائري ۾ رکيل اها رنگين تصوير جيڪا چند لمحا اڳ پروين جي پياسن چپن تي رکيل هئي، پر هينئر اها تصوير نياز جي ئي پيرن هيٺان پئي هئي.