(2)
مون ڪرڪيٽ تي ڳالهائيندڙ سنگت سان مخاطب ٿيڻ جي ڪوشش ڪندي چييو:
“دوستو مون ۽ لکاڏني لڙڪ وچان عجيب مطابقت موجود آھي.”
شمن مون ڏانهن ڪنڌ ڦيري ڄڻ خواب ۾ وراڻيو:
“هائو… مدثر نظر ۽ مهندر امرناٿ وچان عجيب مشاهبت ۽ مطابقت موجود آھي!”
سمجهي ويس ته ڪرڪيٽ جي بخار ۾، مون ۽ لکاڏني جو ذڪر فضول هو. لکاڏني کي ٻانهن ۾ ھٿ وجهي، ٿورو پرڀرو تاڻيندي چيم:
“هيڏانهن اچ پنهنجي نڪور شاعري ٻُڌائي.”
سندس ماڻڪين ۾ چمڪ اُڀري آئي. هن کيسي مان وروڪيل سروٽيل پنو ڪڍي کوليو ۽ شاعري ٻُڌائڻ شروع ڪئي. مون لطف اندوز نه ٿيندي به کيس ڀرپور داد ڏنو. غزل جي چوٿين بند پڙھڻ ۾ زبردست اٽڪ ٿي رهي هئس، ڇو ته اتي وارا لفظ پگهر ۾ پُسي ڊھي پيا هئا. پر لکاڏني هانءُ جي سوجهري تي غزل پڙھي مس مس پورو ڪيو. مون زور زور سان تاڙيون وڄايون. قادر رڙ ڪري پڇيو:
“ميچ شروع ٿي ويئي ڇا؟”
راحت چيو:
“لڳي ٿو انڊيا جي پهرين وڪيٽ به ڪِري چڪي آھي، جو تاڙيون پيون وڄن!”
سنگتي اُٿي اسان مٿان اچي بيٺا هئا. قادر پڇيو:
“ڪمينٽري موبائيل ۾ ايف. ايم تي هلي رهي آھي ڇا؟”
چيم:
“دراصل مون لڙڪ جي شاعري ٻُڌي تاڙيون وڄايون هيون.”
سنگت کي ٿورڙي مايوسي ٿي. شمن چيو:
“هلو ته هلي ماما هوٽل تي رکيل ٽي وي تي ميچ ڏسون.”
هُو سڀئي لئارن ڇيلڙن جيان رونشي واري موڊ ۾ ماما هوٽل ڏانهن هليا ويا.آءٌ ۽ لکاڏنو لڙڪ اتي ئي رهجي وياسين. لکاڏني، ويندڙ دوستن ڏانهن ڏسي چيو:
“رڍن اڳيان رباب، وڄائيندي ورهه ٿيا.”
لکاڏنو اهو جملو تڏھن چوندو هو، جڏھن ڪوئي سندس شاعري نه ٻُڌندو هو. سندس دل رکڻ خاطر چيم:
“واقعي املهه هيرن جا خريدار کُٽي ويا آھن.”
بيمار ٻڪريءَ جهڙي مُنهن تي مهينن کانپوءِ مرڪ تري آيس.کيسي ۾ ھٿ وجهي،کوٽاڙو ڪرڻ لڳو. سمجهي ويس ته مون کي ريسيٽ ڪرڻ لاءِ ٻي شاعري ڳولي رهيو هو. ڀڄڻ جو بهانو سوچڻ لڳس، پر منهنجي ڳالهائڻ کان اڳ هن مايوس ٿي چيو:
“منهنجو ڀائٽو ڏاڍو کچرو آھي، کيسي مان ڪاڳر ڪڍي ويو. سڄي مهيني جي ڪيل شاعري انهن پنن تي لکيل هئي.”
هن همدردي طلب نظرن سان مون ڏانهن نهاريو. ان وقت هو مونکي اهو ڳوٺاڻو ٿريو نظر آيو، جنهن کي ميلي ۾ اٺ وڪڻڻ بعد لليچن کيسو ڪتري ڪنگال ڪيو هجي!
کيس دلداري ڏني مانس، پر هن گهر ڏانهن ويندي چيو:
“اديءَ ٻُهاري ڪڍي ڪِچرو گهر ٻاهران گليءَ ۾ اڇليو هوندو. ٿي سگهي ٿو شاعري وارا ڪاغذ اتي ڪٿي ملي پون!”
هو تڪڙو تڪڙو گهر ڏانهن وڃڻ لڳو هو.
اڪيلائيءَ ڀاڪر ۾ ڀريو هو، ته تنهنجون يادون به ڪونجڙين جيان ڪُرڪي اچي دل جي پٽن تي لٿيون هيون.
جيتوڻيڪ هيستائين نه توسان ڳالهائڻ جو موقعو نصيب ٿيو هئم ۽ نه ئي اها سُڌ هئم ته تو وٽ منهنجي چري چاهت جو تصور ڪهڙو هوندو؟! پر پوءِ به الاءِ ڇو ايئن لڳو هئم، ڄڻ تو سان سالن جي شناسائي هجي! پهريون ڀيرو اکيون اکين سان ٻکاڻيون هيون، تڏھن به تون پنهنجي پنهنجي لڳي هُئينءَ. ايئن ڄڻ ڄمڻ کان اڳ به توتي هُجتون هلنديون هيون ۽ مرڻ کانپوءِ به توسان گڏجڻ جا سپنا ڪڪوريل رهندا!
آءٌ پاڻ حيران هئس ته توکي ڏسڻ کانپوءِ منهنجي ڪيفيت ۾ ڪهڙي تبديلي پيدا ٿي پيئي هئي؟! اندر جي اوندهه هڪدم تنهنجي نيڻن جي چندرمائن سان جرڪڻ لڳي هئي. چيچڙي ۾ وهندڙ اٺ جيان هڪ محوَر پويان چڪر لڳائيندڙ بي نور زندگيءَ ۾، تنهنجي ملڻ سان رونقن جا الاءِ ڪيترا جُگنُو اُڏرڻ لڳا هئا. راتين جون اڪيلايون تنهنجي شبنمي احساسن جون اجرڪون اوڍي، بستري تي گڏ ليٽي پونديون هيون. پڇاڙڪن پهرن جي ننڊ ۾، ٻوٽيل اکين جا خواب تنهنجي هوشرُبا جوڀن جي ڇِتين شرارتن جي چُغلي ٿي پوندا هئا!
ايئن به نه هو ته ڪو آءٌ ٻهراڙيءَ جو ٻالا ڀولو نوجوان هئس، جو تنهنجي شهري فيشن ۽ اڇو رنگ ڏسي اڪن ڇڪن ٿي پيو هئس. پر حقيقت اها هئي ته ٻالڪپڻ کان شهري ماحول ۾ رهندي، اسڪول کان يونيورسٽيءَ تائين سهسين سُهڻين عورتن جون جِهرمٽون ڏسي وڏو ٿيو هئس، پر ڪڏھن به ايئن محسوس ڪونه ٿيو، جيئن توکي ڏسڻ بعد بيخودين ۽ بيساختگين وڪوڙي وِڌو هو! مون آواگون جي فلسفي متعلق به ٻُڌو هو، پر توسان منهنجي اُنسيت ۽ تعلق کي آءٌ ڪنهن به فلسفي ۾ قيد نه ڪري سگهيو هئس. تون جيئن ئي اوچتو اکين جي رستي دل ۾ داخل ٿي هُئينءَ، تڏھن کان مون دل جي ڌڙڪنن کان آسماني ستارن جي سرگوشين تائين، تنهنجي پهرئين ڳالهايل جملي جا پڙاڏا ٻُڌا هئا. هوائن جي هندورن کان پکين جي اڏارن تائين تنهنجي چُنيءَ جا آنچل اُڏاڻا هئا! فٽ پاٿن تي وڪاميل گُلن کان لهندڙ چنڊ جي ٽامڻي لڳل زرد رنگن تائين، تنهنجي چهري جي گمان وري وري اکيون ڀڳيون هيون! سنسان گلين، پُرهجوم بازارن ۽ کليل ميدانن تائين تنهنجي موجودگيءَ جي سرابن اڪثر دل کي ڌُتلايو هو! هرپاسي تون ‘موجود’ جو پرتوو ٿي پيئي هُئينءَ ۽ آءُ ‘عدم’ جي آئيني ۾ وڃائجي ويو هئس! امان لاءِ دهي وٺڻ کان لکاڏني لڙڪ جي شاعري ٻُڌڻ تائين جسماني طور ته ٻين کي نظر اچي رهيو هئس، پر روحاني طور تو ۾ تحليل ٿي ويو هئس. سموريون سوچون تو ۾ پيوند ٿي پيون هيون!
منهنجي هيستائين جي حرڪتن کي، تو الاءِ ڇا سمجهيو هو؟ ڪنهن اوباش نوجوان طرفان اجايو تنگ ڪرڻ جي ڪميڻائپ محسوس ڪري، خار کاڌا هُيئي يا وري غربت زده ناڪام عاشق سمجهي نظر انداز ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هُيئي؟ پر مون کي تنهنجن نيڻن ۾ ٻُڏي ترڻ دوران، جنمن تي محيط محبت جي ماهيت معلوم ڪرڻ جو اڌورو ئي سهي، ناقابل بيان تجربو ٿيو هو! جنهن ۾ الاءِ ڪيترا ڀيرا توکي حاصل ڪري وري وڃائڻ واري درد جي وائبريشن، حياتيءَ جي آغاز ۽ انجام جا تفاوت مٽائي ڇڏيا هئا! ۽ هر جنم ۾ هارايل محبت جو ماتم، زمان ۽ مڪان جا ليڪا لتاڙي لامحدود ٿي پکڙي پيو هو!
لکا ڏني لڙڪ جي واپس وڃڻ کانپوءِ آصف جي دڪان اڳيان ئي فٽ پاٿ تي ويهي رهيو هئس. آسپاس جي گهرن جا ٻارڙا آسمان تي لغڙ اڏائي رهيا هئا. ھٺيلين هوائن سان سرڪشيون ڪندڙ نازڪ ڪاغذ جي ٽڪرن جي جدوجهد کي ڏسي، توکي حاصل نه ڪري سگهڻ جي محرومي مهڻُو بڻي هئي! نيري امبر تي اڏارون ڪندڙ ميل جي ڪبوترن تي رشڪ کاڌو هئم، جن کي تنهنجي گهر مٿان اڏامڻ جي ڪا به جهل پل نه هئي! سامهون روڊ جي ڪناري ليٽيل ڏُٻرو ڪتو، جياپي جي جنگ جو عمدو اهڃاڻ لڳو هئم. پاڙي جي غربت ريزگارين ۾ وکري، ٻارڙن جي ميرن هٿن وسيلي، دڪاندارن جي ٽجوڙين ۾ لڪندي نظر آئي هئي! سامهون خالي پلاٽن ۾، ڪچري جي ڍيرن مٿان بيٺل ڦاٽل ڪپڙن وارن ٻارن جي پيٽ جي بک، کنڀڙاٽيون ڀڳل پکيءَ جيان ڪارگر شين کي چُڳڻ جي ڪوشش ڪري رهي هئي ۽ پريان ديويءَ جي پاڙ ۾ ٻه هيروئني، رستي ويندڙ خوبصورت عورت جي پرس کي جهنگلي ٻلن جيان تَڪي رهيا هئا!
شام لڙيءَ جي ڊگهن پاڇولن ۾ ڏامر هاڻي ڪاري روڊ تي، ڪنهن ڏنگي ٻارڙي جي اڇلايل ٽٽل گُڏڙي ڏسي، الاءِ ڇو سوچيو هئم:
“اڇلائيندڙ ھٿن جيئن وري هن گڏيءَ جي ڪا به خبر ناهي ورتي، تيئن هُن به جنمن جي جدائين باوجود، ڪڏھن به مونکي ميڙڻ جي ڪوشش ناهي ڪئي؟! پر زمان ۽ مڪان جي عارضي رفاقتن جي بيبقائيءَ باوجود محبت مدام رهي آھي!!”
گليءَ جي مُھڙ وٽان لکاڏني لڙڪ کي ايندي ڏٺو هئم ته هيڪر ته ڀرواري گليءَ ۾ گم ٿي وڃڻ متعلق سنجيدگيءَ سان سوچيو هئم، پر وري اها دعا گُهري ويهي رهيو هئس ته:
“شال لکاڏني کي وڃايل شاعريءَ جا پنا ملي نه سگهيا هجن!”
هونئن ته چهري کان تخلص تائين لکاڏنو غم ئي غم هوندو هو. پر ان ڏينهن مون ڏانهن ايندي، مون کيس اڻمين اداسين جو مجموعو محسوس ڪيو. پڪ ٿي پيم ته کيس وڃايل شاعري هٿ ڪونه آئي هئي.
هن منهنجي ڀرسان ويهندي ٿڌو شوڪارو ڀريو. کيس آٿت ڏنم:
“افسوس نه ڪر لکاڏنا! شال حياتي هجين. شاعري وري ڪري وٺندين!”
وراڻيائين:
“کٽڪو نه ڪر، شاعري لڀي ويئي، ٻڌايان ٿو پر......!”
لکاڏني کيسي ڏانهن هٿ واريو هو. روح تائين رهڙجي پيو هئس. پڪ ٿي پيم ته تنهنجي تصور جي رنگن سان پينٽ ٿيل اڄوڪي شام جو حسن، لکاڏني جي شاعري ٻُڌندي غرق ٿي ويندو. مظلوم شخص جيان لکاڏني ڏانهن ڏسي، ڪنڌ جهڪايو هئم. لکاڏني چيو:
“تون شاعريءَ جو شوقين ۽ عاشق مزاج ماڻهو آھين. مون کي خبر آھي ته شاعري ٻُڏڻ لاءِ اتاولو ٿي رهيو آھين.”
لکاڏني جملو پورو ڪري چتائي مون ڏانهن ڏٺو.
بيوسيءَ مان ڏانهس وري ڏٺو هئم.چيائين:
“پر هڪ افسوسناڪ خبر آھي. پهرين اها ٻُڌ”
عجب مان پڇيم: “ڪهڙي خبر؟”
لکاڏني قابل رحم چهرو ٺاهي چيو:
“ڪجهه دير اڳ پوليس ماما هوٽل ڏانهن ويندڙ ،قادر ۽ راحت کي کڻي ويئي آھي!”
دل کي جهٻي آئي هئي. قادر ۽ راحت منهنجا ننڍپڻ جا يار هئا. اسڪول کان يونيورسٽيءَ تائين گڏگڏ پڙھيا هئاسين. مون کي خبر هئي ته ٻنهي غربت ۽ بيروزگاريءَ کان تنگ ٿي اسٽريٽ ڪرائم جي واٽ ورتي هئي. قادر بيمار ڀيڻ جي علاج ۾ الهه تلهه وڪڻي پالهو ٿيڻ پڄاڻان راحت جي صلاح تي اسٽريٽ ڪرائم ۾ پير پاتو هو. جڏھن ته راحت کانئس ڪجهه سينيئر هو، جنهن ضدي محبوبه پاران شاديءَ جي شرط طور الڳ مڪان جي ايڊوانس پوري ڪرڻ خاطر ڦٽل پستول ڏيکاري پهرين واردات ڪئي هئي. مون کي خبر هئي ته ٻنهي کي پوليس، غنڊن، ڀوتن ۽ ڇتن ڪتن کان ڊپ لڳندو هو، پر جڏھن کان مُڪن، ڪهاڙين ۽ تلوارن جي جنگ ختم ٿي هئي، تڏھن کان بهادري، بزدلي ۽ جسماني ڦُڙتيءَ جا معيار ۽ توازن به ساڳيا نه رهيا هئا. خالي پستول هٿ ۾ جهلي واءَ جي لوڏي تي ڪِرندڙ ۽ پنن جي ڇڻڪي تي ڇرڪندڙ، ڪمزور ۽ ڊڄڻي شخص لاءِ ڀريل بس کي پستول جي نوڪ تي نچائڻ ڪو مسئلو نه رهيو هو! ان ڪري قادر ۽ راحت جي چورين ۽ ڦُرون ڪرڻ کي، مون سدائين غربت جي جبر کان وڌيڪ اهميت ڪو نه ڏني هئي. لکاڏني لڙڪ جي ڳالهه ٻُڌي وڍجي پيو هئس.
سوچيم: “راحت ۽ قادر سان پوليس الاءِ ڪهڙو سلوڪ ڪندي؟ هاف فرائي ۽ فل فرائيءَ واري ڪلچر مان ڪجهه ٿيو ته ٻنهي جا گهر برباد ٿي ويندا! سندن گهراڻن ۾ عورتن ۽ ٻارن کان سواءِ ڪو به بالغ مرد نه آھي!”
لکاڏني ڀلڪو منهن ڪري چيو:
“آءٌ به تو وانگر پريشان ٿي پيو آھيان ته، جي همراهن کي پوليس ڪُٽڪو ڏنو ته موچڙن ۾ ماڳهين پاڻ جهڙي بيڏوهي سنگت جا نالا کڻندي به دير نه ڪندا.”
تڏھن ياد آيم ته، ڪجهه ڏينهن اڳ پنهور ڪالونيءَ مان گرفتار ڪيل هڪ همراهه، ٿاڻي تي ڪرڪيٽ ٽيم جي سمورن ساٿي رانديگر جا نالا ڌاڙيلن طور کڻي، سُڪن سان گڏ ساون کي به ساڙائي وڌو هو.
لکاڏنو ٽُٻيءَ ۾ پئجي ويو.مختصر سوچ ويچار بعد چيائين:
“وڏڙا سهي چئي ويا آھن،بُرن جي سنگت مان جڏھن-تڏھن نقصان آھي!”
لکاڏني جي ڳالهه دل سان لڳي هئم.پڇيم:
“الهداد ۽ شمن به هتان ميچ ڏسڻ گڏ ويا هئا، انهن جو ڇا ٿيو؟”
لکاڏني بدستور اداسيءَ مان وراڻيو:
“في الحال ته کِسڪي ويا آھن، پر انهن جو گهڙو به ڀريو پيو آھي. اڄ يا سڀاڻي!”
لکاڏني جي ڳالهه وري به دل سان لڳي هئم. لکاڏني مون کي متفق محسوس ڪندي چيو:
“پاڻ کي هاڻ ھن ڪٻري سنگت سان ملڻ جلڻ ختم ڪرڻو پوندو. نه ته مسڪين ماڻهو اجايو ڪنهن ڏچي ۾ ڦاسي پونداسين!”
لکاڏني جي ڳالهه وري به دل سان لڳيم. اصل ۾ ھن جون ڳالهيون اڪثر دل سان لڳنديون هيون، پر شاعري سدائين مٿي ۾ لڳندڙ ھوندي هئي!
لکاڏني ڳالهه جاري رکي:
“مون کي پوليس کڻي ويئي ته ڪو ضمانت ڪرائڻ وارو به ڪون آھي. امان، ادي ۽ بيواهه ڀاڄائيءَ کان سواءِ مرحوم ڀاءُ جا يتيم ٻارڙا ئي ته آھن، جن جو پيٽ پالڻ لاءِ، امان مرغيون پاليندي آھي، ادي ۽ ڀاڄائي ڪپڙا سبنديون آھن ۽ آءٌ سيٺ عزيز جي واڙي تي صبح سويل 300 ڏھاڙيءَ تي ڏُھائي ڪندو آھيان.”
هن جي اکين ۾ لڙڪ ڦُٽي آيا.کيس دلداري ڏنم:
“لکاڏنا! وڏي دل ڪر، پاڻ ڪو ڏوهه ته نه ڪيو آھي، جو پوليس گرفتار ڪندي!”
لکاڏني وراڻيو:
“پاڻ وٽ پوليس جن جن کي گرفتار ڪري تعديون ڪندي آھي،سڀ ڏوهي هوندا آھن ڇا؟!”
لکاڏني لاجواب ڪري ڇڏيو.خاموش رهيس.لکاڏنو ڳالهاڻو:
“پاڻ وٽ اڪثر رشوتن ۽ سفارشن سان ڏوهي آزاد ٿي ويندا آھن ۽ بيڏوهي سزا ڪاٽيندا آھن!”
لکاڏنو جملو پورو ڪري خاموش ٿي ويو.ڄڻ اوچتو کيس ڪجهه ياد آيو هو.هن کيسو ڦلورڻ شروع ڪيو.
هن جو کيسي ڏانهن هٿ وارڻ مون لاءِ خطري جو سگنل هوندو هو! هن ڀيري به منهنجو خدشو سچ ثابت ٿيو. هن کيسي مان شاعريءَ جا پنج ست پنا ڪڍي ورتا. پڪ ٿي پيئم ته اوندهه ٿيڻ کان اڳ اٿڻ نه ڏيندو.خيال آيو ته چوان:
“نه، ڪيل گناهن جي سزا رڳو پوليس نه ڏيندي آھي، پر اڄڪلهه جا ڪي سنڌي شاعر به بي مهلا مشاعرا مچائي، گهٽ تعدي نه ڪندا آھن!”
پر لکاڏني جي ڏکويل دل کي وڌيڪ ڏکائڻ پاپ سمجهيم. خاموش رهي، سندس شاعريءَ جو جبر سهندو رهيس. هو هر بند پڙھي، داد طلب نگاهن سان مون ڏانهن ڏسندو هو. جنهن بند تي داد ملندي هئس، اهو ٽي چار دفعا ورجائيندو هو. ان ڪري داد ڏيڻ مونکي مهانگو پئجي رهيو هو! پر داد نه ڏيڻ به گهٽ مهانگو ڪو نه هو. داد نه ٻڌي، شاعريءَ تان نظرون هٽائي وري وري پُڇي رهيو هو:
“ٻُڌين پيو يا نه؟”
ايئن مشاعرو چيوگم جيان اڻکُٽ ٿيندو رهيو.
اوچتو روڊ جي نظر ايندڙ پرڀري ڇيڙي وٽان پوليس موبائل ظاهر ٿي. مون لکاڏني جو ڌيان اوڏانهن ڇڪايو ته هن تڪڙو تڪڙو ڪاغذ ويڙھي کيسي ۾ هنيا ۽ ڀري واري گليءَ ڏانهن مُڙندي چيائين:
“پنهنجو هتي ويهڻ سٺو ناهي.”
لکاڏنو سوڙھين گلين ۾ گم ٿي ويو.پوليس موبائل اڳتي هلي ويئي، ۽ آءٌ وري تنهنجي تصور جي بارش ۾ وهنجڻ لڳس.