(11)
سامهون ڍاٽڪي پوشاڪ ۽ اڇا چُوڙا پاتل عورتون مرچ چُنڊي رهيون هيون. اُس ۾ سُڪايل ڳاڙھا مرچ ڏسي تصور ۾، مسڪين پوهيت جو ٿُڪيل رت، ڳاڙها جهنڊا ۽ بيگناهه ماريل عورتن جا رت هاڻا ڪپڙا نظر آيا هئم، پر ڪو خاص خيال ٺھي ڪون سگهيو هو!
سامهون وهندڙ پڪي واٽر تي مهمانن جي وهنجڻ يا هٿ پير ڌوئڻ لاءِ ٺهرايل پڪي دِڪي تي ويهي، هٿ مُنهن ڌوئندي، ساڄي پاسي نهار ڪئي هئم ته، لاڙ تان لهندڙ سج جي لام، ناري جي شام کي اکيون ڀڃي، بيد مشڪ جي ٻيڙانگيءَ تي ٻولندڙ مسرور ڪوئل جي گيت تي مخمور لڳي رهي هئي!
رومال سان هٿ مُنهن اُگهي کٽ تي اچي ويٺو هئس. اوچتو پاسي واري کيسي ۾ رکيل موبائل جي رِنگ وڄڻ لڳي هئي. اسڪرين تي تنهنجو نمبر مرڪڻ لڳو هو. وھندڙ واٽر تي لهندڙ سج جي ڪرڻن سبب پکڙيل جهرڻن جهڙا احساس، دل منجهه به پکڙجي پيا هئا! ڪال وصول ڪري “هيلو” چيو هئم.
پڇيو هيئي:
”ڪٿي آھيو؟ ڇا پيا ڪريو؟“
”پوليس کان روپوش آھيان، ڪجهه به پنهنجي مرضيءَ سان ڪري نه پيو سگهان!”
وراڻيو هيئي:
”اهو ته اڄوڪي اخبار ۾ به لکيل هو، پر مون اهو پڇيو ته پنهنجي گهر آھيو يا ڪنهن ٻي جاءِ تي آھيو!؟ موجوده مصروفيت ڪهڙي اٿؤ؟”
تنهنجي طرفان سرد لهجي ۾ “اخبار ۾ لکيل هو” وارو جملو ٻُڌي، الاءِ ڇو دل کي ايئن جُهٻي آئي هئي، جيئن ناراض مالڪ پنهنجي پاليل رڇ جي ناڪيليءَ کي ڪاوڙ ۾ ڇڪ ڏيندو آھي! سوچيم:
”ڇا اخبار ۾ پوليس مونکي بدنام ڌاڙيل ڄاڻائي، جيڪو ڪجهه لکيو هو، هوءَ ه ايئن ئي اعتبار ڪري رهي آھي؟!”
پڇيو هيئي: “ماٺ ٿي ويا ڇو؟“
”بس ايئن ئي!”
”مون کي خبر آھي ته تون بدترين مصيبتن ۾ ڦاٿل آھين، پر تنهنجين اکين ۾ آخري ٽُٻي هڻڻ بعد الاءِ ڇو مونکي پڪ ٿي پيئي آھي ته تون منهنجي ئي وجود جو وڃايل ٻيو اڌ آھين. پاڻ جهڙا ماڻھو ڪڏھن به ڪو ڏوهه ڪري نه سگهندا آھن، پر سدائين نه ڪيل جرمن جي سزا ڀوڳيندا آھن!”
تنهنجي ڳالهه ٻُڌي ڇرڪي پيو هئس. تنهنجي اکين ۾ مختلف وقتن تي ٽُٻيون هڻندي، ڪنهن مھل مونکي به ايئن ئي محسوس ٿيو هو، جيئن تون ٻُڌائي رهي هُئينءَ! غير معمولي ۽ بي عنوان رشتن جي معجزن کي دل ئي دل ۾ داد ڏيڻُو پيو هو!
پڇيو هيئي:
”لائين تي آھيو نه!؟“
”جي بلڪل“ کان وڌيڪ هڪ لفظ به ڳالهائي ڪونه سگهيو هئس. ٻُڌايو هُيَئِي:
”توکان گهٽ ئي سهي، پر مصيبتون مون لئه به گهٽ ناهن! توکي يونيورسٽيءَ جي سهيليءَ جو ڀاءُ ڄاڻائي چاچا کي تنهنجي مدد لاءِ چئي ته ويٺيس، پر چاچا ماڳهين اڄوڪي اخبار کڻي مون اڳيان اچي ويٺو. تنهنجي تصوير تي هٿ رکي چيائين: هيءُ ڌاڙيل پوليس کي آڱرين تي نچائي رهيو آھي. تنهنجي بقول ته سندس ڀيڻ تنهنجي سهيلي آھي. تون ھُن جي گرفتاريءَ ۾ منهنجي مدد ڪر، ته جيئن مونکي ايس. پي طرفان انعام ۽ ترقي ملي سگهي!”
ان ئي ويل اخبار کي ڏسندڙ ڀاڀيءَ وڏو ڇرڪ ڀري دانهن ڪندي چيو:
”هي ته اهوئي وڏين مُڇن وارو ساڳيو بداخلاق آھي، جيڪو ٻه ٽي ڏينهن اڳ پنهنجي گهر اڳيان ڪلفين جو ريڙھو بيهاري بيٺو هو، جنهن جي شڪايت مون گهر وارن سان به ڪئي هئي. دولت دڪان واري به هن کي شڪي سمجهي پاڙيوارن کي خبردار ڪيو هو!“
”پوءِ ڇا ٿيو؟“
پوءِ ته هرڪو گهر ڀاتي، تنهنجي تصوير ڏسي، مونکي ايئن ڏسڻ لڳو، ڄڻ آءٌ به سندن منجهان نه، پر ٻيلي جي ڌاڙيلن جي ساٿياڻي هجان...! بابا سائينءَ مون کان پڇيو: “هي ڌاڙيل پنهنجي گهر اڳيان ڇو بيٺو هو؟ تو چاچهين کي سندس مدد لاءِ پارت ڇو ڪئي؟!” مون سهيليءَ جي ڀاءُ کان وڌيڪ توسان ڪنهن به قسم جو تعلق ڄاڻائڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. ڀانيان ٿي منهنجي ڳالهين تي ڪنهن کي به يقين ڪونه آيو هو. بابا دڙڪا ڏنا، ادا وڏي ته مونکي ٻه ٿڦڙون به هنيون. پر چاچا مونکي کانئس پري ڪندي، توکي گرفتار ڪرائڻ ۾ سندس مدد ڪرڻ جو منصوبو ٻُڌايو هو. امان رڳو بيوسيءَ وارا ڳوڙھا ڳاڙيا هئا ۽ ڀاڄائيءَ خوب انجواءِ ڪيو هو.“
تنهنجون ڳالهيون ٻُڌي اُچرج ٿيو هئم. حالتن جي جبر ۽ قسمت جي کيل، ڪيئن نه مونکي هفتي اندر ماءُ جي کاريل واندي بيروزگار مان پهرين ڪلفي فروش ۽ ھاڻ بدنام ڌاڙيل طور مشهور ڪري ڇڏيو هو! تڏھن ئي دل جي پاتال مان مجبورن فرد ۾ جاڳيل سخت ترين بغاوت جي صدا بُلند ٿي هئي: “هاڻ آءٌ سچ پچ ڌاڙيل ٿي، بابا کي گهيليندڙ ۽ امان کي گهٽ وڌ ڳالهائيندڙ پوليس وارن سان اڳيان پويان حساب برابر ڪندس. مينا کي ٿڦڙون هڻندڙ ھٿن کان ڪنوارين ڳلن جي درد جو بدلو وٺندس! ملڪيت جي ناجائز ذريعن جي تخت تي ويهي، پنهنجي اصلي اوقات کي وساريندڙ چاچيءَ کي سمجهائيندس ته تنهنجي مڙس، هٿن ۾ جهليل قلم جو ناجائز استعمال ڪري، جيئن ڪرپشن سان ملڪيت ٺاهي آھي، ايئن آئون به هٿ ۾ جهليل بندوق جو غلط استعمال ڪري ڌاڙن سان ساڳي ملڪيت ڦُري به سگهان ٿو! گُليل هلائيندي ڏڪندڙ هٿ، جڏھن ڪلاشن ڪوف جي ٽرگر جا ھيراڪ بڻبا آھن ته سندن انتقام جبل لوڏي ڇڏيندو آھي!“
چيو هيئي:
”مون لاءِ هاڻ توکان جُدا هن گهر ۾ رهڻ ڪاوا چٻڻ جيترو ئي مشڪل آھي! اچ مونکي به وٺي وڃ“
پهريان ته چرچو سمجهيو هئم، پر تنهنجي سنجيدگيءَ جي پڪ ٿي پوڻ بعد چيم:
”ڏس مينا! هينئر ته آءٌ پاڻ به دربدر ۽ مفرور آھيان. حالتون ڪجهه ساهي پٽڻ ڏين ته پنهنجي وچان ليٽيل وڇوڙن کي ھٽائڻ جي ڪا ڪوشش ڪجي!“
چيو هيئي:
”توهان حالتون بهتر ٿيڻ تائين صبر جي ڳالهه ٿا ڪريو، پر مون لئه ته سڀاڻي به ڊگهو آھي!“
چيم:
” پر آئون روپوشيءَ مان تو تائين ڪيئن پهچان؟ “
چيئي:
رڳو پنهنجو پتو ٻڌائي، آءٌ پاڻ ئي تو تائين پهچي وينديس!“
لاجواب ٿي پيس. خاموشيءَ جو ڊينگهر گلي ۾ وچڙي پيو.
چيئي:
“سڀاڻي اسڪول وڃڻ بدران سڌو تو ڏانهن اچڻ جو فيصلو ڪري ورتو اٿم، جي تون ڀاڙيو ٿي وئين ته پرينهن واري اخبار ۾ منهنجي خودڪشيءَ جي خبر پڙھي وٺجان!”
گلي ۾ ڪا ڪنڊري شيءِ ڦاسندي محسوس ڪئي هئم. درد جي درياهه جي ڪا ڇولي هئي، جيڪا لٽڻ لڳي هئي!
صرف ايترو چيم:
”پياري مينا! توسان گڏجڻ لئه ست سمنڊ لتاڙيندي مري وڃڻ مون لاءِ مهڻو ناهي، پر آءٌ ڪنگال اڳي ئي دوستن تي بار بڻجي ضمير کي خراشي رهيو آھيان. ويتر ان حالت ۾ تو کي ڀاڱي ڀائيوار ڪيئن ڪجي؟!”
لاپرواهيءَ مان چيو هيئي:
”پاڻ ڪنهن تي به بار نه ٿينداسين. بس رڳو مونکي تو تائين پهچڻ ته ڏي!”
چيم:
”پوليس کان روپوشيءَ واري حالت ۾، پاڻ مذھب جي تبديلي سميت لو ميريج وارا لوازمات ڪيئن پورا ڪري سگهنداسين؟ سو به تڏھن، جڏھن کيسي ۾ ٽيڊي پائي به نه هجي!”
وراڻيو هيئي:
“پئسن جي ڳڻتي نه ڪجان، باقي مونسان پلئو اٽڪائڻ جو خفو کڻڻ نٿو چاهين ته اها تنهنجي مرضي آھي!؟
منهنجي خودڪشي شايد توکي وفا جو يقين ڏياري وجهي!“
سوچن جي ساحل تي سونامي برپا ٿي پيئي هئي. صرف ايترو چئي سگهيو هئس.
”رڳو اهو ٻُڌائي ته مونکي هاڻ ڪرڻُو ڇاھي؟!”
چيو هيئي:
”آءٌ سڀاڻي سعي سنڀري اسڪول وينديس. خريداريءَ جي بهاني جلد ئي موڪل ڪري، رڪشا ۾ چڙھي، بلديه شاپنگ سينٽر پهچنديس. جتان ضروري شيون خريد ڪرڻ بعد لڳ ڀڳ صبح 10 کان 11 بجي تائين، جتي توهان چوندؤ، اتي حاضر هونديس!”
”آءٌ صبح سويل ميسيج موڪلي، توکي منهنجو فائنل پروگرام ٻُڌائيندس.”
چيو هيئي:
”ٺيڪ آھي پر ڏس متان منهنجين ڳالهين کي سنجيدگيءَ سان نه وٺين! آءٌ سڀاڻي گهران نڪرڻ بعد ڪنهن به حالت ۾ زنده واپس ڪونه ورنديس!”
تنهنجين ڳالهين ۾ انساني ارادي جي مضبوطي هئي... عورتاڻو ضد هو... يا وري باغي پيار جي ثابت قدمي هئي... پر آئون تنهنجي فيصلن ڪرڻ واري صلاحيت کان زبردست متاثر ٿيو هئس. ان وقت تون مونکي حُسن جي تصوراتي ديوي، نسواني محبت جو سمنڊ ۽ باغي گوريلن جهڙي اڻموٽ لڳي هُئينءَ! مونکي پڪ هئي ته تون پنهنجن فيصلن تي عمل ڪري سگهڻ واري قدرتي صلاحيت سان مالامال هُئينءَ. ارادي ڪرڻ کانپوءِ توکي روڪڻ درياهه جي اڳيان بند ٻَڌڻ جهڙي ئي خودفريبي هئي!
سڀاڻي توکي ڀڄائڻ واري ڳالهه مايوسيءَ جو مينار لڳي هئي. توکي ميرپورخاص مان کڻي ڪٿي ترسايان؟! اهوئي سوال اُٺ جي وات ۾ ھٿ وجهڻ جيترو ڀوائتو هو! اهو به احساس هئم ته تنهنجا بااثر والدين پنهنجن ‘ڊگهن هٿن’ سان تنهنجي ڳولا ۾ سڄي ملڪ جي ڌُوڙ ڇاڻي ڇڏيندا... ۽ اهو به احساس هئم ته اقليتن سان ظلم ۽ مذھب جي زوري تبديليءَ وارن معاملن تي سياست کان ويندي قلمڪاريءَ تائين وڏو تماشو ٿيندو! پر پوءِ به الاءِ ڇو؟! تنهنجي اکين جي آسمان تي جنهن رشتي جي پُراسرار روشني پَسي هئم، ان ئي رشتي جو وشواس هو، جنهن ڌاڙن ۽ ڦُر جي ڪيسن ۾ ڦاسي دربدر ٿيڻ باوجود، وري توسان پيار جو پرڻُو ڪرڻ وارو ٻيو مشڪل محاظ به کولرايو هو!
دودي جو نمبر ملائڻ کان اڳ ئي، آءٌ سڀاڻي مشڪلاتن جي رڻ پَٽ جو راهي ٿيڻ جو فيصلو ڪري چڪو هئس. دودو پهريون آپشن هو. سندس ساٿ ۽ سهڪار سان تنهنجي ۽ منهنجي لڪڻ لئه شهرجي نسبت ۾ ٻهراڙي وڌيڪ محفوظ محسوس ٿي هئم، پر دودي طرفان دل سان تعاون نه ڪرڻ جي صورت ۾، توکي ڪراچي وٺي هلڻ جو رسڪي منصوبو به تيار هو، جتي پنهنجي مُنهن هوٽلن يا ڪرائي جي مڪانن ۾ ترسڻ يا وري اتي مزدوري سانگي رهندڙ والڪرٽ ۽ ٽالپر ٽائون جي ڪن دوستن کان سهڪار وٺڻ جو ارادو هئم، جن ماضيءَ ۾ مونکي پاڻ سان گڏ فئڪٽرين ۾ ڪم ڪرڻ لاءِ صلاحيو هو.
دودي ٽينءَ رنگ تي ڪال کنئي هئي.
پڇيم: “پهچي وئين؟“
وراڻيائين:
”هاڻي هاڻي پهتو آھيان، ڀلا تون ٻُڌائي ٻھراڙيءَ ۾ سُک اچيوَ ٿو؟“
چيم:
”سک ته اچي ٿو، پر وري سڀاڻي جو ٻيو پروگرام ٺهي چڪو آھي!”
هجتي سختيءَ مان وراڻيائين:
”في الحال صبر ڪر، توتي دهشت گرديءَ جا قلم به لڳايا اٿن. وڪيل دوستن سان صلاح مشوري بعد تنهنجي ضمانت لاءِ ڪوشش ڪندس. دل چوي ٿي تنهنجي گهر وارن جي به خبرچار ڪڍان، پر اجايو پوليس ۽ سندن ڇاڙتن جي نظر ۾ اچي ويندس، ان ڪري ئي في الحال آءٌ به احتياط ڪري رهيو آھيان، تون به لاپرواهي نه ڪر!”
ان وقت مونکي هن ڌرتيءَ تي، امان ۽ توکان پوءِ، ٽيون نمبر ٻاجهاري هستي دودو ئي محسوس ٿيو هو!
کيس تنهنجي ڪيل تازي ڳالهه ٻولهه ۽ توسان منهنجي ڪيل واعدي متعلق سربستو احوال ٻُڌايو هئم. هو سوچ ۾ پئجي ويو. مختصر ماٺ بعد چيائين:
”منهنجو ٻه لک قرض ڦٻائڻ لئه، مون وٽ نجي جيل هجڻ جو ڊرامو ڪري، عدالتي حڪم تي آيل پوليس سان گڏ ويندڙ منهنجن هارين جا ڪچا گهر خالي پيا آھن. ڊينگهرن جو لوڙھو به ايڏو وڏو آھي، جو ڀلين اُٺ لِڪائي ڇڏ! اهو حاضر آھي.... باقي شهري ڀاڄائيءَ کي ٻھراڙيءَ جي اڪيلائي ۽ ڪچن گهرن سبب بوريت ٿئي ته اها ٻي ڳالهه آھي!”
چيم:
”دودا! ڪاش... زندگي ڪڏھن تنهنجي خلوص جا اهي قرض، مون کي لاهڻ جو موقعو ڏي!”
زندگيءَ جي بدترين حالتن ۾، دودي کان مليل پيار ۽ پنهنجائپ کي محسوس ڪري اکين ۾ لُڙڪ تري آيا هئا! دودي جنگي سورمي جهڙي لهجي ۾ چيو:
”ڪا ڳالهه ناهي، دوستي پوءِ ڪڏھن ڪم ايندي!؟ آءٌ ادا وڏي کي چئي ٿو ڇڏيان، پُراڻ واري ٻنيءَ تي موجود انهن گهرن جي صفائي ڪرائي، کٽن ۽ بسترن سميت گهربل برتن وغيره رکائي ڇڏيندو. صبح سويل توکي بائيڪ تي چاڙھي جهڏي ڇڏيندو، جتان تون ڪرائي جي ڪار کڻي، ڀاڄائي وٺي موٽندين. ڪار جهڏي ۾ ڇڏجو، اتان ادا وڏي طرفان آندل رڪشي ۾ سوار ٿي پُراڻ واريءَ ٻنيءَ تي پهچجو! پنهنجو خيال رکجان. مٿي تي هئٽ ۽ اکين تي چشمو هجڻ لازمي آھي. ڪوشش ڪجان ڪار جا شيشا بند هجن! ڀاڄائيءَ کي نقاب پاتل هجي ته بهتر آھي.”
“جي ها پيارا” چئي کيس اوڪي بائي چيو هئم. سندس ڳالهيون، تجربيڪار باس جي حڪمن وانگر فول پروف لڳيون هئم!
سامهون ساون کيتن مٿان آزاد اڏارُون ڪندڙ اڇن پکين ۽ مينهُون چاريندڙ من- موجي ڌنار ڇوڪرن جي زندگي قابل رشڪ لڳي هئم. گذريل ڪجهه ڏينهن کان خود ساخته ئي سهي، پر محدود چُرپر واري زندگيءَ مان اڻ- لَکي بيزاري محسوس ٿي رهي هئي! سوچيم:
” بندش جو درد رڳو قيدخانن جي ڪهاڻي ناهي هوندو پر جسمن کان ذهنن تائين، اسيريءَ جي اذيت جا انيڪ روپ هوندا آھن، جن کي باريڪين سان سمجهڻ لاڳاپيل تجربي مان گُذرڻ بنا ايتروئي مشڪل آھي، جيترو ڌرتيءَ وارن لاءِ بليڪ هول جي اندر لڪيل حقيقتن جي ڄاڻ مشڪل هوندي آھي...!”
خيالن جا ولر واريندي الاءِ ڪيترا پل گذريا هئا. سج به اولهه ۾ وڃي ٽُٻي هنئي هئي. دودي جو وڏو ڀاءُ چانهه جي ٿرماس ڀري اچي پهتو هو. چانهه جو ڪوپ ڀري ڏيندي چيائين:
”ادا مون کي فون تي ٻُڌايو هو. آءٌ پُراڻ واري ٻنيءَ تي ويو هئس. اتي مرچ چُونڊيندڙ مزدورن کان خالي گهر صاف ڪرائي آيو آھيان. سڀاڻي سويل موٽر سائيڪل تي توکي جهڏي ڇڏڻ کانپوءِ واپس اچي ضروري سامان ٽريڪٽر ٽراليءَ تي کڻائي اتي رکي ڇڏيندس! تون پنهنجو موبائل نمبر مون کي ڏيئي ڇڏ، جيئن جوڙيءَ سميت تنهنجي آجيان ڪري سگهجي.”
جملو پورو هڪ هن وڏو ٽھڪ ڏنو. موٽ ۾ آءٌ به مرڪي پيو هئس.
دودي جي ڀاءُ پنهنجو نالو عاقيل ٻڌايو هو. سندس چوڻ مطابق اسلاميات ۾ ايم اي ڪرڻ بعد ھن نوڪري ڪرڻ بدران راڄن ڀاڳن سان اباڻي اُٿي ويٺي برقرار رکڻ ۽ اوطاق هلائڻ سان گڏ، زمينداري سنڀالي هئي. شعر و شاعري، جاسوسي ڪهاڻيون ۽ ديني ڪتاب پڙھڻ سندس مشغلن ۾ شامل هئا. هن اهو ٻُڌڻ بعد ته آءٌ ڏوهن جي ڪيسن ۾ مفرور هجڻ سان گڏ عشق جي اڻُتُڻ ۾ پڻ ڦاٿل هئس. مونکي وندرائڻ ۽ پاڻ کي اظهارڻ خاطر، شاهه سائينءَ جي عشقيه شاعري ٻُڌائي، منهنجي دل جا ٿڪ لاھڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. ڀٽائيءَ کانپوءِ ھن شيخ اياز، فيض احمد فيض ۽ ٻين سنڌي توڙي اردو شاعرن جي شاعري، رات جو بستري تي ليٽڻ تائين، لاڳيتو مون کي ٻُڌائي هئي! ۽ آءٌ شاعراڻن لفظن مان ڦُٽندڙ محظوظات جي مينهن ۾، خيالن ئي خيالن ۾ توکي ڳراٽي پائي، دير دير تائين وهنتو هئس، ۽ گڏوگڏ عاقيل جي علمي، ادبي ۽ سماجي شخصيت کان زبردست متاثر ٿي الاءِ ڪيڏي مهل ننڊ جي ڀاڪر ۾ هليو ويو هئس. پر سمهڻ کان اڳ توکي موڪليل ميسيج ۾ سڀاڻي وارو پروگرام پڪو ڪرڻ سميت برقعو پائڻ جي به تاڪيد ڪئي هئم. موٽ ۾ رڳو انگريزيءَ جا ٻه اکر ‘او’ ۽ ‘ڪي’ لکيا هُيئي.