(9)
“پڻھين چيو آھي ته اڄ ٻاهر متان نڪرين، متان پوليس وٽ تنهنجو نالو هجڻ واري خبر سچي هجي!”
ڪنڌ ڌُوڻي “ها” ڪئي هئم.
ناشتو ڪري ليٽيو هئس ته مِٺاڻ تي مِڙي آيل ماڪوڙين جيان، ننڊ نيڻن مٿان وري ويئي هئي. ٽين وڳي ڌاري امان زوري اُٿاري ماني کارائي هئي. چارج تي لڳل موبائل ۾ ڪال ريڪارڊ چيڪ ڪيو هئم، ڪا به مس ڪال لڳل ڪونه هئي. ڪپڙا سبندڙ ادڙين جي هلايل مشينن جي آوازن کان گهٻرائي ٻاهر وڃڻ چاهيو هئم، پر ٻاهر وڃڻ تي لڳل بابا جي بندش سبب ڪمري ۾ ويهي بور ٿيندو رھيو هئس. زندگيءَ ۾ پهريون ڀيرو گهريلو قيد دوران آزاد چُرپُر جهڙي انمول نعمت جو حقيقي قدر معلوم ٿيو هئم. چُرڻ ڦرڻ کان معذور ماڻھن، جيل جي قيدين ۽ حويلين ۾ بند جوڀن سان حقيقي همدردي محسوس ڪئي هئم.
سج لٿي ويل بابا آيو هو. سندس اکين ۾ مون لاءِ موجود ککرن جو مانارو بدستور موجود هو. کانئس ٻاهر جو واءُ سُواءُ وٺڻ لاءِ ڳالهائڻ جي رسڪ کڻي ڪونه سگهيس.
امان باٿ روم مان ٻاهر نڪتي هئي ته بابا کان پڇيائين:
“پوليس ۽ ڌاڙيلن واري اڄوڪي خبرچار ڏي ؟!”
“ٻي ته ڪا نئين ڳالهه اڄ ٻُڌڻ ۾ ڪونه آئي آھي، باقي ٻُڌو آھي ته ديدار جي سنگتين مان پوليس پڇا ڳاڇا بعد آصف ۽ مولوءَ کي ڇڏي ڏنو آھي.”
دل چيو ته بابا جي جملن مان “پڇا ڳاڇا بعد” وارن لفظن جي جاءِ تي “ڏيتي ليتيءَ بعد” وارا لفظ لڳائي درستگي ڪريان، پر بابا جي امڪاني ردعمل سبب خاموش ئي رهيس. امان چيو:
“پوليس وارا به آخر انسان آھن. بي ڏوهين کي نيٺ ڇڏي ڏيندا؟!”
لفظ ‘انسان’ سميت امان جي ڳالهايل لفظن ۾ پڻ ڪافي ساري ‘اصلاح’ جي گُنجائش محسوس ٿي هئي، پر بابا جي موجودگيءَ سبب ڳالهائڻ جي جرئت ڪري ڪون سگهيو هئس. امان مونکي حاڪماڻي انداز ۾ مخاطب ٿي چيو هو:
“پٽ! سڄو ڏينهن گهر ۾ پُورجي ٿڪجي پيو هوندين. وڃ، وڃي شهر گُهم! تون مجرم ته ناهين، جو لِڪو ويٺو هجين!”
محسوس ڪيو هئم ته اڃان خطرو ٽريو نه هو، پر امان جي ڏنل حڪم کانپوءِ به ٻاهر نه نڪرڻ بزدلي هئي، ان ڪري ٻاهر نڪرڻ جي رسڪ کڻڻي ئي پيئي.
اسلم جي دڪان تي آيو هئس ته هن پڇيو هو:
“اڄ ڏھاڙيءَ تي ڪون آئين، ڇو ڀلا خير ته هو؟!”
بخار هجڻ جو ڏٽو هنيو هئم. هن دلبر انسان پنج سئو جو نوٽ ڏيندي چيو:
“پُٽ! وڃ، وڃي پنهنجو علاج ڪرائي.”
دڪان مان نڪري، سيٽ لائيٽ وٽان چڪر لڳائي، گلين مان گُهمي ڦِري نيٺ آصف جي دڪان تي پڳو هئس ته لائيٽ به جهٽڪو هڻي هلي ويئي ۽ هر پاسي رات جي ڪاراڻ پکڙجي پيئي هئي. آصف ميڻ بتين جي روشنيءَ ۾ مونکي ڏسي ڇرڪ ڀري پڇيو:
“تون؟!”
وراڻيم:
“ها آئون…! توکي تنهنجي والد جي آزاديءَ جي مبارڪ ڏيڻ آيو آھيان.”
هن خير مبارڪ چئي، رازداريءَ مان مونکي چيو:
“يار پوليس کل لاهڻ لاءِ ڪاتي تِکي ڪري ويٺي آھي، بابا جي رهائي بدلي سٺ ھزار ورتائون. چون ٿا مولوءَ کي اسي هزار جي ڇُري لڳي آھي!”
آصف، آيل گراهڪ کي وکر ڏيئي وري ڀرسان اچي ويٺو. رازداريءَ مان چيائين:
“منهنجي صلاح وٺين ته معاملو ٿڌو ٿيڻ تائين، گهر کان ٻاهر نه نڪر. مون ٻُڌو آھي ته لکاڏني لڙڪ تنهنجو نالو به کنيو آھي. الاءِ ڪهڙي سبب توکي پوليس اڃان گرفتار ناهي ڪيو؟!”
وري ڪي گراهڪ آيا هئا، هُو کين سامان ڏيڻ لاءِ اٿيو هو ۽ آءٌ به دڪان مان نڪري گهر روانو ٿيو هئس. گهر جي گهٽيءَ تي پهتو هئس ته گهر جو ماحول سوڳوار لڳي رهيو هو. گهر جو ڪاٺ وارو در ٽٽل هو. اندر امان ۽ ادڙين سان پاڙي جون مايون ڳالهائي رهيون هيون. پير ٻيڪڙي ٽٽل در وٽ بيهي، اندرئين گفتگو ڪنائڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳو هئس.
ادي وڏيءَ چيو:
“ظالمن ٿُڏا هڻي گهر جو در ئي ٽوڙي ڇڏيو!”
ادي لالان جو جملو اڌو گابرو سمجهي سگهيس:
مِروئن بابا جي اڇي ڏاڙھيءَ جو خيال به نه...!؟
امان چئي رهي هئي:
شرجيل کي به پوليس پڪڙي پڻس سان گڏ کڻي ويئي يا اڃان مُئن کي هٿ ڪونه چڙھيو آھي! خدا خير ڪري، منهنجي مڙس ۽ ٻچڙي جو الاءِ ڇا ٿيندو؟!”
هوءَ سڏڪا ڀري روئي رهي هئي. تڏھن صورتحال جي سنگينيءَ جو ڀرپور احساس ٿيو هئم. منهنجي غير موجودگيءَ ۾، منهنجي گرفتاريءَ لاءِ پوليس گهر جو در ٽوڙي، اندر گهڙي بابا کي گهيلي کڻي ويئي هئي.
اندر وڃي امان ۽ ادڙين جي اداس چهرن کي ڏسڻ ۽ اذيت ناڪ سوالن جا جواب ڏيڻ جو ست، پاڻ ۾ ڪونه ساريم. پير پير ۾ ڏيئي واپس مُڙيو هئس. ڀرسان اونداهيءَ ۾ ٻُڏل اڌ ڊٺل عمارت ۾، سِرن جي دِڪي تي ويهي، حالتن تي سوچڻ لڳو هئس.
گهڙيءَ جي گهوٽالي سمورو ماحول ايترو تڪڙو تبديل ڪري ڇڏيو هو، جو اکين کي اعتبار ئي نه پئي آيو. صرف ٻه ڪلاڪ اڳ ان ئي گهر مان سڀ ڪجهه ٺيڪ ڏسي نڪتو هئس، جنهن گهر جو هاڻ در ٽُٽل هو ۽ جتي امان پوليس وارن کي پاراتا ڏيئي، مون ۽ بابا جي سلامتيءَ جون دعائون گهري رهي هئي.
مون کي گرفتار ڪرڻ لاءِ، پوليس وري گهر تي ڇاپو هڻي سگهي ٿي، ان ڪري گهر وڃڻ خطري کان خالي ڪونه هو! اڄوڪي رات ڪنهن دوست وٽ ترسڻ جي حوالي سان سوچڻ لڳس. پر سڀئي مون جهڙا ڏُتڙيل حال محسوس ٿيا، جن وٽ غيرت ۽ پرديداريءَ جا روايتي ۽ غيرروايتي تصور ته موجود هئا، پر اضافي کٽ ۽ بيٺڪ جو بندوبست ڪونه هو، جو ڪنهن مهمان کي ترسائي سگهن، مورڳو گهر ڀاتي به اوور لوڊ حالت ۾ هوندا هئا!
برادريءَ وارن رشتيدارن وٽ وڃڻ، مون مناسب ڪونه سمجهيو، ڇو ته سندن جهونڙين جي روين ۽ پوليس جي سلوڪ ۾ ڪو خاص فرق ڪون هو. اسان جي صوبي جي پوليس گولين سان جسمن کي فراءِ ڪرڻ تي هريل هئي، جڏھن ته اسانجي برادريءَ جون جهونڙيون لفظن سان هر هر روح کي فراءِ ڪندڙ هيون!
مايوس ٿي گهر وڃڻ متعلق سوچڻ لڳس. ان ئي ويل پوليس موبائل وري اچي منهنجي گهر اڳيان بيٺي. اڌ ڊٺل عمارت جي وڌيڪ اونداهي ڪُنڊ ۾ وڃي بيٺس. عمارت جي ڊٺل حصي جي وٿين مان ڪي پاڇولا منهنجي گهر ڏانهن چُرندي ڏٺم. گهڻن آوازن جي شور مان صرف هڪ ڳرو آواز ٻُڌي سگهيس، جيڪو پڪ سان ڪنهن ٽرڙي پوليس واري جو هو:
“مائي تنهنجو حرامي پٽ هاڻي ھاڻي آصف جي دڪان وٽان سِڌو اورتي آيو آھي، آخر ڪٿي لڪايو اٿئي؟!”
پنهنجي پاڇي کان ڇِرڪڻ لڳس، سوچيم:
“آصف جي دڪان کان سڌو اورتي اچڻ تائين، پوليس مخبرن جي نظر ۾ ھئس. هينئر الاءِ ڪيئن آھيان؟!”
وري ڇرڪي آسپاس نهاريو هئم. جڏھن تسلي ٿي پيئي ته آسپاس ڪير به موجود ڪونه هو، تڏھن وري آواز ڪنائڻ جي ڪوشش ڪئي هئم. هاڻ گهڻا آواز گڏجي پيا هئا، شور وڌي ويو هو. سوچيم:
“هن عمارت ۾ عام طور چرسي لڪي لڪي سُوٽو هڻندا آھن، آسپاس ڳولا ڪندي پوليس جو ڌيان هن عمارت ڏانهن وڃي سگهي ٿو، جيڪڏھن پوليس وارا هيڏانهن هليا آيا ته؟!”
مون کُڙين کان هيٺ تائين، پگهر وهندي محسوس ڪيو. پهرين خيال آيو ته پوليس اڳيان پيش ٿي گرفتاري ڏيان ۽ بابا سميت ٻين گهر ڀاتين کي ذلالت ۽ روز روز جي اُبتين پُڇائن مان نجات ڏياريان، پر وري سوچيم:
“جيڪڏھن مون کي گرفتار ڪيائون ته منهنجي جسماني بناوت ۽ مڇن جا شهپر ڪجهه اهڙا آھن، جو گهٽ ۾ گهٽ ھاف فراءِ کان کان اورتي بخش ڪونه ڪندا، ان ڪري بهتر آھي ته ماحول ٿڌو ٿيڻ تائين پاسيرو ٿي وڃان. پر وڃان ته ڪيڏانهن وڃان؟ ڪٿي وڃان؟!”
پويان ٻئي سوال واسينگ جيان ڦُڻ کڻي ڏنگڻ لڳا! وري سوچ جو لغام ٻئي پاسي موڙيم:
“بابا کي بيگناهه ٿاڻي تي گهيلڻ ۽ اسان سڀني کي اجايو تنگ ڪندڙ پوليس خلاف عدالت ۾ وڃان، پر وڪيلن جي فيس، رولڙن ۽ پوليس جي امڪاني انتقام جي اندازن دلشڪسته ڪري وڌو!
پوليس موبائل جي انجڻ اسٽارٽ ٿيڻ جي آواز سان گڏ دل جي ڌڙڪن به تيز ٿي پيئي. موڙ ڪٽڻ بعد جڏھن پوليس موبائل جي لائٽس جو رُخ سِڌو اڌ ڊٺل عمارت ڏانهن ٿي پيو، ته مون پاڻ کي سُڃ ۾ ڏاڙھيندڙ ڪُتن جي گهيري ۾ آيل پوڙھي پرديسيءَ جيان بيوس ۽ بيرحم حالتن جي حوالي ٿيل محسوس ڪيو! ڊٺل عمارت جي وِٿين مان ڇيرن جيان ايندڙ روشنيءَ جي سنوت کان پاڻ بچائيندو اڳتي ڀڳو هئس. خوشقسمتيءَ سان اڳيان ديوار جو ٽڪرو تازو ڪِريو هو، جتان ٽِپي ٿِڙندو ٿاٻڙجندو ٻي گليءَ ۾ آيو هئس.
پويان موبائيل بيهڻ سان گڏ مختصر وقفي سان ٻن فائرن جو آواز به ٻڌڻ ۾ آيو هئم. زندگيءَ جي تيز ترين ڊوڙ لڳائي، ڄاتل سُڃاتل گلين مان گُهتون هڻندو الاءِ ڪيترو اڳتي هليو آيو هئس! خوش قسمتي اها هئي، جو ڪٿي ڪنهن ڪثرتي نوجوان سان ٽڪراءُ ڪونه ٿيو هو، ورنه مونکي چور سمجهي جهلڻ جي مشق ضرور ڪري ها.
هڪ هنڌ هڪ پوڙھيءَ عورت سان ٽڪرائجڻ کان ذري گهٽ پاڻ بچايو هئم. هن پاراتو ڏنو هو يا ماڳهين گار ڏني هئي، افراتفريءَ ۾ سمجهي نه سگهيو هئس. ريلوي ڪوارٽرن وٽان گهُتون هڻندو، سوڙھين گلين ۾ گهڻو اڳتي نڪري آيو هئس. جيئن جيئن رفتار آهستي ٿي هئي، تيئن تيئن ‘ڪيڏانهن؟’ ۽ ‘ڪٿي؟’ وارا سوال قميص هيٺيان گِهڙي ويل وِڇُونءَ جيان ڏنگڻ لڳا هئا! تڏھن ئي دودي جي ياد آئي هئم، جيڪو سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ مونسان گڏ پڙھيو هو. جهڏي ڀرسان سندس هلڪي ڦُلڪي زمينداري هئي. تازو ايم. اين. اي جي ايجنٽ کي ٽي لک روپيه ڏيئي تپيدار ٿيو هو. نوڪريءَ جي سلسلي ۾ ميرپورخاص ۾ رهندڙ هو. سندس رهائش گهڻو پري ڪونه هئي، پر اها خبر نه هئي ته مون مهينو سوا اڳ جنهن رهائشگاهه تي کيس ڏٺو هو، اتي ئي رهائش پذير هو يا وري رهائش گاهه بدلائي چڪو هو؟!
پاڻ کي ٻرندڙ باهه واري بند گليءَ ۾ بيٺل محسوس ڪيو هئم. اوچتو گهڻُو اڳ هاسٽل جي ڪمري ۾ دودي جا ٻُڌايل جملا ياد آيا هئم:
“مون کي ننڍپڻ کان ئي، مفرور ماڻھو وڻندا آھن. بابا وٽ اوطاق تي اڪثر روپوش ڪامريڊ ۽ قوم پرست ايندا رهندا هئا، جن جي صحبت مونکي ڪتاب پڙھڻ ڏانهن راغب ڪيو.”
دودي جي رهائش گاهه ڏانهن تکو تکو ويندي، هڪ سوال پوئتي ڇُٽي پوندڙ بندوق جي ٺَڪاءُ جيان لڳو هئم!
“دودي جي مڪان کي تالو لڳل هوندو ته؟!”
بجلي نه هجڻ سبب دودي جو مڪان پري کان اوندهه ۾ ٻُڏل نظر آيو هو. ويجهو وڃڻ سان گيٽ جي دروازي جو کليل تاڪ ڏسي، ايتري خوشي ٿي هئم، جيتري سالن کان وڃايل ڍور لڀندڙ ٿري ڀاڳيي کي ٿيندي آھي! سندس مڪان ۾ داخل ٿي، دروازو اندريان بند ڪيو هئم. در جو کُڙڪو ٻُڌي اڱڻ تي ڪرسي رکي ويٺل دودي سولر لائيٽ جو رخ مون ڏانهن ڪيو هو. حيرت مان پڇيائين:
“شرجيل تون …!”
روشنيءَ ۾ اکيون چُنجهيون ڪري وراڻيم:
“ها آءٌ پر پويان پوليس اٿم، هيستائين به اچي سگهي ٿي!”
دودي کيڪارڻ لاءِ ڀاڪر ۾ ڀريندي چيو:
“پوليس ڦڏاين پويان هوندي آھي،تون جڏو،مطلب شريف آھين،پوليس توکي پڪڙي ڇا ڪندي؟!”
ورراڻيم:
“بدمعاشن پويان بااثر هٿ هوندا آھن. سندن گرفتاري لاءِ اڌ ڪلاڪ ۾ اٺ ڏهه فون اچي ويندا آھن. پر شريفن کي ڏوڪڙ ڇڏائيندا آھن، ان ڪري پوليس اڄڪلهه شريفن پويان پيل آھي!”
ان ئي ويل لائيٽ موٽي هئي. اسين ٻئي هلندا، ڪمري ۾ پلنگ تي وڃي ويٺا هئاسين.
دودي کي توسان هيستائين هليل محبت ۽ پوليس جي پڪڙ ڌڪڙ متعلق ٻُڌايو هئم، ته حيرت مان ٽِڪ ٻڌي مونکي ڏسڻ لڳو هو، ايئن ڄڻ آءٌ ڪاليج ۾ ساڻس گڏ پڙھندڙ شرجيل مان بدلجي ڪنهن ٻي جُوڻ ۾ هليو ويو هئس ۽ منهنجي مٿي تي سنڱ به نڪري آيا هئا!
“يونيورسٽي لائيف ۾ تون ڇوڪرين جي معاملي ۾ ڪورو ڄَٽ ھُئين، ڪن قابل رشڪ ڇوڪرين جي به تو ۾ دلچسپي موجود هئي، پر تو کين بيدرديءَ سان رد ڪري، سندن گهمنڊ جو گهر زمين دوز ڪري ڇڏيو هو. پر هاڻ وري هي مينا وارو چڪر سمجهه کان ٻاهر آھي؟!”
“سمجهائجي نه سگهندڙ لفظن” جي درد جو زهريلو ڍُڪ، نڙيءَ ۾ جَھلي، بيوسيءَ مان ڳالهايم:
“مينا سان شروع ٿيل محبت، منهنجي سمجهه کان به مٿاهين آھي، بس هُن جي اکين ۾ ڏسي وجداني ڪيفيت ۾ وڪوڙجي پوندو آھيان. نظرن سان نظرون ملائي رکندئي، هڪ لمحو اهڙو به ايندو آھي، جڏھن آءٌ، آءٌ نه رهندو آھيان.... هوءَ، هوءَ نه رهندي آھي! ان ڪيفيت کي موجودهه لفظن ۾ اظهارڻ منهنجي وس ۾ نه آھي!”
دودي بي اعتبار نظرن سان ڏسندي پڇيو:
“جادو وغيرهه جي ور ته نه چڙھيو آھين؟”
کيس ياد ڏياريم:
“آءٌ ئي هُن پويان لڳو آھيان، هوءَ نه!”
دودو سوچ ۾ پئجي ويو. ان ئي لمحي ٻن ٽن گاڏين جي آواز سان گڏ، ٻاهريون در زور سان کُڙڪيو:
روح پاتال تائين ڪنبي پيس. آھستي چيم:
“دودا پوليس به ٿي سگهي ٿي!”
دودي پهريون ڀيرو پوليس معاملي کي سنجيدهه وٺندي چيو:
“هيڏانهن اچ”
ساڻس گڏ گڏ هلندو اسٽور روم ۾ آيو هئس. هن جالي تي رکيل سوڙن، رلين ۽ ڪمبلن جي ڍير پويان اشارو ڪري سڙٻاٽن ۾ چيو:
“ليٽڻ جيتري اسپيس موجود آھي، ليٽي پؤ!”
سندس حڪم جي تعميل ڪئي هئم. هن در بند ڪري تالو ڏنو ۽ پوءِ گيٽ ڏانهن هليو ويو هو.
ٻاهريون در کلڻ جي آواز سان گڏ، منهنجي دل به زور زور سان ڌڙڪي هئي. چند گهڙين بعد اڱڻ تي ڪيترن ئي قدمن جي ھلڻ جو آواز ٻُڌو هئم. پڪ ٿي پيئي هئم ته، پوليس منهنجي ڳولا ۾ اسٽور روم ضرور کوليندي ۽ اسٽور روم کلڻ بعد سندن ڌيان سَوَڙن ۽ ڪمبلن جي ڍير پويان نه وڃي؟ ايئن ٿي ئي نٿو سگهي!؟
دودي جي ڪمري مان گهڻن ماڻهن جي ڳالهائڻ جا آواز ايندا رهيا. ڪنائڻ جي ڪوشش ڪيم، پر ڪو به لفظ سمجهي نه سگهيس. اڌ ڪلاڪ بعد وري اڱڻ تي گهڻن ماڻهن جي قدمن جا آواز اُڀريا، ۽ پوءِ در وٽ گاڏين جي اسٽارٽ ٿيڻ جو آواز آيو. چند ئي گهڙين بعد اسٽور روم جو در کليو. دودي کلندي چيو:
“هاڻ پگهر اُگهي ٻاهر اچ، پوليس هلي ويئي!”
مون سان گڏ ڪمري ڏانهن ويندي، دودي چيو:
شادين جي خريداريءَ لاءِ ڳوٺان مائٽن جون پوريون ٽي گاڏيون ڀرجي حيدرآباد ويون هيون. واپسيءَ ۾ مونسان ملڻ لاءِ هتي هليا آيا. پهريان آءٌ پاڻ به پريشان ٿي ويس. ڀانيم پڪ سان پوليس آھي!”
دودي جا ٽھڪ سندس سگريٽ جي دُونهين جيان ڪمري ۾ پکڙجي، درين جي وٿين مان ٻاهر نڪرڻ جا رستا ڳولڻ لڳا!