قومي شاعر
مالهي ڊوڙندو ڊوڙندو پٽيوالي ڏانهن ويو. پٽيوالو ڊوڙندو ڊوڙندو ڪلارڪ وٽ آيو. ڪلارڪ ڊوڙندو ڊوڙندو سپرنٽنڊنٽ ڏانهن ويو. سپرنٽنڊنٽ ڊوڙندو ڊوڙندو لان ۾ آيو. ڪجهه منٽن ۾ وڻ جي هيٺان دٻيل شخص جي چوگرد ماڻهن جو وڏو انگ گڏ ٿي ويو.
“ويچارو ڄمون جو وڻ، ڇا ته ڦلدار هو”. هڪ ڪلارڪ ڳالهايو.
“۽ هن جا ڄمون ڪيڏا نه رس ڀريل هوندا آهن.” ٻئي ڪلارڪ ياد ڪندي چيو.
“آءُ ميون جي موسم ۾ جهولي ڀري ويندو هئس. منهنجا ٻاران جا ڄمون ڪيڏو نه مزي سان کائيندا هئا.” ٽئين ڪلارڪ ذري گهٽ لڙڪ ڳاڙيندي چيو.
“پر هي شخص؟”
سڀني جون اکيون ڀرجي آيون.
مالهي وڻ هيٺان دٻيل شخص ڏانهن اشارو ڪيو.
“ها هي شخص!” سپرنٽنڊنٽ سوچ ۾ پئجي ويو.
“خبر ناهي ته زندهه به آهي يا مري ويو؟” هڪ پٽيوالي لڙڪ لاڙيندي پڇيو.
“مري ويو هوندو!. ايترو ڳرو وڻ جي ڪنهن مٿان ڪري ته اُهو ڪيئن بچي سگهي ٿو؟” ٻئي پٽيوالي چيو.
“نه آئون زندهه آهيان.” دٻيل شخص تڪليف مان رڙ ڪندي چيو.
“وڻ کي هٽائي هن شخص کي ڪڍڻ گهرجي.” مالهي مشورو ڏنو.
“پر مشڪل ٿو لڳي.” هڪ ٽوٽي ۽ ٿلهي پٽيوالي چيو، “وڻ جو ٿڙ ٿلهو ۽ ڪافي وزني آهي.”
“ڪجهه به مشڪل ناهي.” مالهي چيو، “جيڪڏهن سپرنٽنڊنٽ صاحب حڪم ڏي ته هاڻي ئي پندرهن ويهه مالهي، پٽيوالا ۽ ڪلارڪ زور لڳائي وڻ جي هيٺان دٻيل شخص کي آجو ڪري سگهن ٿا”.
“مالهي صحيح ٿو چوي.” سڀني ڪلارڪن هڪ ئي وقت گڏجي چيو، “زور لڳايو، اسين سڀ تيار آهيون.”
هڪدم ڪافي ماڻهو وڻ کي هٽائڻ لاءِ تيار ٿي ويا.
“ترسو.” سپرنٽنڊنٽ ڳالهايو، “آئون انڊر سيڪريٽري سان مشورو ڪري وٺان.”
سپرنٽنڊنٽ انڊر سيڪريٽري وٽ ويو. انڊر سيڪريٽري ڊپٽي سيڪريٽري وٽ ويو. ڊپٽي سيڪريٽري جوائنٽ سيڪريٽري وٽ ويو. جوائنٽ سيڪريٽري چيف سيڪريٽري ڏانهن ويو. چيف سيڪريٽري وزير وٽ ويو. وزير چيف سيڪريٽري کي ڪجهه چيو. چيف سيڪريٽري جوائنٽ سيڪريٽري کي ڪجهه چيو. جوائنٽ سيڪريٽري ڊپٽي سيڪريٽري کي ڪجهه چيو. ڊپٽي سيڪريٽري انڊر سيڪريٽر کي ڪجهه چيو. ايئن فائل گهندو رهيو. پورو اڌ ڏينهن گذري ويو.
ٻنپهرن جي ماني جي وقفي وقت وڻ هيٺان دٻيل ماڻهو جي چوگرد ڪافي رش ٿي ويئي. ماڻهو طرح طرح جون ڳالهيون ڪري رهيا هئا. ڪجهه مٿي ڦريل ڪلارڪن معاملي کي پنهنجي هٿن ۾ کڻڻ چاهيو ٿي. هنن حڪومت جي فيصلي کان سواءِ ئي وڻ کي خود هٽائڻ جو فيصلو ڪرڻ چاهيو ٿي. ايتري ۾ سپرنٽنڊنٽ فائل هٿ ۾ کڻي ڊوڙندو ڊوڙندو آيو ۽ چيو:
“اسين هن وڻ کي هتان هٽائي نٿا سگهون. اسين تجارت جي کاتي سان تعلق رکون ٿا ۽ هي وڻ جو معاملو زراعت جي کاتي سان تعلق رکي ٿو. انهي لاءِ آئون هن فائل کي ارجنٽ مارڪ ڪري زراعت جي کاتي ڏانهن موڪلي رهيو آهيان. اتان جواب ايندي ئي وڻ کي هٽايو ويندو”.
ٻئي ڏينهن زراعت کاتي مان جواب آيو ته “وڻ تجارت کاتي جي لان ۾ ڪريو آهي، انهي لاءِ وڻ هٽائڻ يا نه هٽائڻ جي ذميواري تجارت کاتي تي ئي لاڳو ٿئي ٿي”. جواب پڙهي تجارت کاتي سخت برهمي جو اظهار ڪيو ۽ فورن اُن جو جواب موڪليو ته “وڻ کي هٽائڻ يا نه هٽائڻ جي ذميواري زراعت کاتي تي لاڳو ٿئي ٿي. تجارت کاتي سان اُن جو ڪو تعلق ناهي”.
ٻئي ڏينهن به فائل گهمندو رهيو. شام جو اُن جو جواب اچي ويو. “اسين هن معاملي کي هارٽي ڪلچر کاتي جي حوالي ڪري رهيا آهيون. ڇو ته هي هڪ ڦل دار وڻ جو معاملو آهي ۽ زراعت کاتو فقط اناج ۽ کيتي ٻاڙي جي معاملن ۾ فيصلا ڪرڻ جو مجاز آهي، ڄمون جو وڻ هڪ ڦلدار وڻ آهي، انهي ڪري هي وڻ هارٽي ڪلچر کاتي جي دائره اختيار ۾ اچي ٿو.”
رات جو مالهي وڻ هيٺان دٻيل شخص کي دال چانور کارايا. جيتوڻيڪ لان جي چئني طرفن پوليس جو پهرو لڳل هو، ته جيئن ماڻهو قانون هٿ ۾ کڻي وڻ کي هٽائڻ جي ڪوشش نه ڪن. پر هڪ پوليس واري کي رحم اچي ويو ۽ هن مالهي کي وڻ جي هيٺان دٻيل شخص کي کاڌو کارائڻ جي اجازت ڏيئي ڇڏي.
مالهي وڻ جي هيٺان دٻيل شخص کي چيو، “تنهنجو فائل حرڪت ۾ آهي. اُميد آهي ته سڀاڻي تائين فيصلو ٿي ويندو.”
وڻ هيٺان دٻيل شخص ڪجهه به نه ڳالهايو.
مالهي وري ڳالهيو، “تنهنجو هتي ڪو وارث آهي ته اُن جو ڏس ٻڌائي. آئون اُن کي خبر ڏيڻ جي ڪوشش ڪندس.”
“آئون لاوارث آهيان” دٻيل شخص انتهائي تڪليف مان چيو.
مالهي افسوس جو اظهار ڪري اُتان هليو ويو.
ٽيئن ڏينهن هارٽي ڪلچر کاتي کان جواب اچي ويو. ڏاڍو سخت ۽ طنز سان ڀريل. هارٽي ڪلچر کاتي جو سيڪريٽري ادبي مزاج جو ماڻهو لڳو ٿي. هن لکيو.
“حيرت آهي! هن وقت جڏهن اسان وڏي پيماني تي وڻ لڳايو مهم هلائي رهيا آهيون. تڏهن اسان جي ملڪ ۾ اهڙا سرڪاري آفيسر به موجود آهن جيڪي وڻن کي ڪاٽڻ جو مشورو ڏين ٿا ۽ اهو به هڪ ڦلدار وڻ کي ۽ اُهو به ڄمون جي وڻ کي، جنهن کي عوام وڏي شوق سان کائي ٿو. اسان جو کاتو ڪنهن به صورت ۾ هڪ ڦلدار وڻ کي ڪٽڻ جي اجازت نٿو ڏيئي سگهي”.
“هاڻي ڇا ڪجي؟”
جيڪڏهن وڻ کي وڍي نٿو سگهجي ته هن شخص کي وڍي ٻاهر ڪڍيو وڃي.”
“هي ڏسو.”
هن اشاري سان ٻڌايو. جيڪڏهن هن شخص کي بلڪل وچان، يعني ڌڙ جي جاءِ تان وڍيو وڃي ته اڌ هِن پاسي ۽ اڌ هُن پاسي نڪري ايندو ۽ وڻ اُتي ئي پنهنجي جاءِ تي رهندو.”
“پر ان طريقي سان آئون ته مري ويندس.” وڻ هيٺان دٻيل شخص احتجاج ڪيو.
“هي به صحيح چوي ٿو.” هڪ ڪلارڪ چيو ۽ ماڻهو کي ڪٽڻ واري تجويز تي سخت احتجاج ڪيو.
“توهان کي خبر ناهي. اڄ ڪلهه پلاسٽڪ سرجري ڪيتري ترقي ڪري چڪي آهي. آئون ته سمجهان ٿو. جيڪڏهن هن ماڻهو کي وچ مان ڪاٽي ڪڍيو وڃي ته پلاسٽڪ سرجري جي ذريعي ڌڙ جي جڳهه تي هن کي ٻيهر ڳنڍي سگهجي ٿو.”
“پر! پر اِهو ڪيئن.....؟”
هاڻي فائل کي صحت کاتي ڏانهن موڪليو ويو. صحت کاتي فورن اُن تي ائڪشن ورتو ۽ فائل جنهن ڏينهن اُن کاتي ۾ پهتو. اُن جي ٻئي ڏينهن تي ئي پنهنجي کاتي جي انتهائي ماهر پلاسٽڪ سرجن کي تپاس لاءِ موڪلي ڏنو. سرجن وڻ هيٺان دٻيل شخص جو سٺي نموني سان معائنو ڪري، اُن جي خون جي دٻاءُ، ساهه جي رفتار، دل جي ڌڙڪن ۽ فڦڙن جي جانچ ڪري رپورٽ موڪلي ڏني، ته هن شخص جي پلاسٽڪ سرجري ٿي سگهي ٿي ۽ آپريشن به ڪامياب ويندو پر ماڻهو مري ويندو.
تنهن ڪري هي تجويز به رد ڪئي ويئي.
رات جو مالهي وڻ هيٺان دٻيل شخص جي منهن ۾ کچڻي جو گراهه وجهندي اُن کي ٻڌايو ته، هاڻي معاملو مٿي هليو ويو آهي. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته سڀاڻي سيڪريٽريٽ جي سڀني سيڪريٽرين جي ميٽنگ ٿيندي، اُن ۾ تنهنجو ڪيس رکيو ويندو. اُميد آهي ته سڀ ڪجهه ٺيڪ ٿي ويندو.
وڻ هيٺان دٻيل شخص هڪ آهه ڀري ۽ آهستي چيو،
هم ني مانا که تغافل نه کروڪي ليڪن،
خاک هوجائينگي هم تم کو خبر هوني تک.
مالهي وات ۾ آڱر وجهندي حيرت مان پڇيو،
“ڇا تون شاعر آهين؟”
وڻ هيٺان دٻيل شخص آهستي آهستي هائو ڪارمان ڪنڌ لوڏيو. ٻئي ڏينهن مالهي پٽيوالي کي ٻڌايو. پٽيوالي ڪلرڪ کي، ڪلارڪ هيڊ ڪلرڪ، کي.... ٿورڙي ئي وقت ۾ سيڪريٽ ۾ اها خبر ڦهلجي ويئي ته وڻ هيٺان دٻيل شخص شاعر آهي. بس پوءِ ڇا ٿيو؟ رکي رکي هڪ ٻئي جي پويان ماڻهو شاعر کي ڏسڻ لاءِ اچڻ لڳا. اها خبر شهر ۾ باهه وانگر پکڙجي ويئي ۽ شام تائين محلي جا شاعر گڏ ٿيڻ شروع ٿي ويا. سيڪريٽريٽ جي لان قسمين قسمين شاعرن سان ڀرجي ويئي ۽ وڻ هيٺان دٻيل شخص جي چوگرد هڪ مشاعري جي محفل لڳي ويئي. سيڪريٽريٽ جا ڪيئي ڪلارڪ ۽ انڊر سيڪريٽري تائين جن کي ادب ۽ شاعري سان لڳاءُ هو اچي گڏ ٿيا. ڪجهه شاعر وڻ هيٺان دٻيل شخص کي پنهنجيون غزلون ۽ نظمون ٻڌائڻ لڳا. ڪي ڪلارڪ هن کان پنهنجين غزلن جي اصلاح لاءِ ضد ڪرڻ لڳا. جڏهن خبر پئي ته وڻ هيٺان دٻيل شخص شاعر آهي ته سيڪريٽريٽ جي سب ڪميٽي فيصلو ڪيو ته، جيئن ته وڻ هيٺان دٻيل شخص هڪ شاعر آهي، تنهن ڪري هن جي فائل جو تعلق، نه ته زراعت کاتي سان آهي ۽ نه ئي هارٽي ڪلچر کاتي سان. پر فقط ثقافتي کاتي سان آهي. تنهن ڪري ثقافتي کاتي کي گذارش ڪئي وئي ته جلد کان جلد هن معاملي جو فيصلو ڪري، بدنصيب شاعر کي هن ڦل دار وڻ کان آجو ڪرائي.
فائل ثقافت کاتي جي مختلف کاتن مان گذري ادبي اڪيڊمي جي سيڪريٽري وٽ پهتو. ويچارو سيڪريٽري اُن وقت پنهنجي گاڏي ۾ سوار ٿي. سيڪريٽريٽ پهتو ۽ وڻ هيٺان دٻيل شخص کان انٽرويو وٺڻ لڳو،
“تون شاعر آهين؟ واقعي تون شاعر آهين!؟”
“جي ها، بيشڪ.” وڻ هيٺا دٻيل شخص جواب ڏنو.
“ڪهڙو تخلص استعمال ڪندو آهيان؟”
“اوس”
“اوس؟” سيڪريٽري زور سان رڙ ڪئي “ ڇا تون اُهو اوس آهين جنهن جو شاعري جو مجموعو “اوس جا گل” ويجهڙائي ۾ شايع ٿيو آهي؟”
وڻ هيٺان دٻيل شخص هاڪار ۾ ڪنڌ لوڏيو.
“ڇا تون اسان جي اڪيڊمي جو ميمبر آهين؟”.
“نه”
“حيرت آهي!” سيڪريٽري زور سان رڙ ڪئي. هيڏو وڏو شاعر “اوس جا گل” جو مصنف ۽ اسان جي اڪيڊمي جو ميمبر ناهي.
اوه! هي اسان کان ڪيڏي وڏي غلطي ٿي ويئي. هيڏو وڏو شاعر ڪيئن گمنامي جي ڪنڊ ۾ دٻيو پيو آهي”.
“گمنامي ۾ نه پر هڪ وڻ جي هيٺان دٻيو پيو آهيان. مهرباني ڪري مون کي وڻ کان آجو ڪرايو.”
“هاڻي ئي بندوبست ڪريان ٿو.” سيڪريٽري بر وقت جواب ڏنو ۽ بر وقت پنهنجي کاتي ۾ وڃي رپورٽ ڪئي.
ٻئي ڏينهن سيڪريٽري ڊوڙندو ڊوڙندو شاعر وٽ آيو ۽ چيو، “مبارڪ هجني، مٺائي کارائي اسان جي اڪيڊمي توکي پنهنجي مرڪزي ڪميٽي جو ميمبر چونڊي ورتو آهي. هي وٺ اُن جو آرڊر.”
“پر مون کي هن وڻ هيٺان کان ته ٻاهر ڪڍو”. وڻ هيٺان دٻيل سخص دانهون ڪندي چيو.
هن جو ساهه مشڪل سان کڄي رهيو هو ۽ هن جي اکين مان لڳو پي ته هو انتهائي ڪرب ۽ درد ۾ مبتلا آهي.
“اهو اسين نٿا ڪري سگهون.” سيڪريٽري چيو، جيڪو ڪم اسين ڪري سگهياسين ٿي، اُهو اسان ڪري ڇڏيو آهي. ها پر اسين ته ايترو ڪري سگهون ٿا ته جيڪڏهن تون مري وڃين ته تنهنجي زال کي وظيفو به ڏياري سگهون ٿا.”
“آئون ته اڃان زندهه آهيان.” شاعر جهلي جهلي ڳالهايو.
“مون کي زندهه رکو.”
“مصيبت اِها آهي ته.....” اڪيڊمي جي سيڪريٽري هٿ ملائيندي چيو، “اسان جو کاتو صرف ثقافت سان لاڳاپيل آهي. وڻ وڍڻ جو معاملو، قلم يا مس سا نه، پر ڪارائي يا ڪهاڙي سان تعلق رکي ٿو. انهي لاءِ اسان ٻيلي کاتي وارن کي لکي ڇڏيو آهي ۽ ارجنٽ جو نوٽ به هنيو آهي.”
شام جو مالهي اچي وڻ جي هيٺان دٻيل شخص کي ٻڌايو، “صبحاڻي ٻيلي کاتي جا ماڻهو اچي هن وڻ کي ڪٽي ڇڏيندا ۽ تنهنجي جان بچي ويندي.”
مالهي ڏاڍو خوش هو. وڻ هيٺان دٻيل شخص جي صحت جواب ڏيئي رهي هئي. پر هو ڪنهن نه ڪنهن طرح پنهنجي زندگي لاءِوڙهي رهيو هو. سڀاڻي تائين..... ڪهڙي به حالت ۾ هن کي زندهه رهڻو آهي.
ٻئي ڏينهن جڏهن ٻيلي کاتي جا ماڻهو ڪارائي ۽ ڪهاڙي کڻي پهتا ته اُنهن کي وڻن ڪٽڻ کان روڪييو ويو. معلوم ٿيو ته پرڏيهي کاتي کان حڪم آيل هو ته هن وڻ کي نه ڪٽيو وڃي. سبب اِهو هو ته هن وڻ کي ڏهه سال اڳ پي ٽونيا حڪومت جي وزيراعظم سيڪريٽريٽ جي لان ۾ لڳايو هو. هاڻي جيڪڏهن اهو وڻ ڪٽيو ويو ته انديشو آهي ته پي ٽونيا حڪومت سان اسان جا تعلقات خراب ٿي ويندا.
“پر هتي هڪ ماڻهو جي حياتي جو سوال آهي.” هڪ ڪلارڪ غصي مان رڙ ڪئي.
“ٻئي طرف ٻن حڪومتن جي تعلقات جو سوال آهي.” ٻئي ڪلارڪ پهريئن ڪلارڪ کي سمجهايو. “۽ اهو به سوچ ته پي ٽونيا حڪومت اسان جي حڪومت کي ڪيتري امداد ڏيندي آهي. ڇا اسين ان دوستي جي خاطر هڪ ماڻهو جي جان جي به قرباني ڏيئي نٿا سگهون؟.”
“ته ڇا شاعر کي مرڻ گهرجي؟.”
“بيشڪ.”
پر نه
انڊر سيڪريٽري سپرنٽنڊنٽ کي ٻڌايو ته اڄ صبح جو وزيراعظم دوري کان واپس اچي ويو آهي. اڄ چئين بجي پرڏيهي کاتو ان فائل کي وزيراعظم جي اڳيان رکندو. هو جيڪو فيصلو ڪندو اُن تي عمل ڪرڻو پوندو.
شام جو پنجين بجي سپرنٽنڊنٽ خود دفائل کڻي هن وٽ آيو. “ٻڌين ٿو؟” اچڻ سان ئي هن خوشي مان فائل لوڏي ڏاڍيان رڙ ڪئي، “وزيراعظم هن وڻ کي ڪٽڻ جو حڪم ڏنو آهي ۽ هن معاملي جي سموري ذميواري پاڻ تي کنئي آهي. سڀاڻي هي وڻ ڪٽيو ويندو ۽ تون هن مصيبت کان ڇوٽڪارو حاصل ڪري وٺندين.”
“ٻڌين پيو؟”
“اڄ تنهنجو فائل مڪمل ٿي ويو.”
سپرنٽنڊنٽ شاعر جي ٻانهن کي لوڏيندي چيو. پر شاعر جو هٿ ٿڌو محسوس ٿي رهيو هو. هن جي اکين جو ماڻڪيون کليل ۽ بي جان هيون. ماڪوڙين جي ڊگهي قطار هن جي کليل وات ۾ اندر وڃي رهي هئي.... هن جي زندگي جو فائل به مڪمل ٿي چڪو هو.
جڏهن شاعر مري ويو ته هي خبر سڄي شهر ۾ ڦهلجي ويئي ۽ ماتم مچي ويو. قومي شاعر گذاري ويو- يعني شاعر جو فائل هميشه لاءِ بند ٿي ويو.