سيٺ صاحب
نوڪر ڪرسي کڻي آيو، مون سيٺ جي مسڪرائيندڙ چهري ڏانهن ڏٺو. هن جو چهرو ايئن لڳي رهيو هو ڄڻ ڪنهن اُن تي بناسپتي گيهه جو ڏٻو هاري ڇڏيو هجي ۽ اها مسڪراهٽ ڄڻ ان نقلي گيهه مان تر جي نڪتي هجي. سيٺ صاحب پنهنجا پيلا ڏند ڪڍي هٿن جي ترين کي مهٽيو ۽ پنهنجي بي تڪي کِل جيڪا ڪنهن شيطاني گھوڙي جي هڻڪار جيان لڳي ٿي، کان ڪم وٺندي چيو، “اڙي واه واه، ڌن ڌن ڀاڳ اسان جا جو ڪشن جي آيو آهي. مون هرچند ڀائي کي چيو هو ته، ڪشن جي ڪڏهن ملي ته اسان وٽ موڪلجانس. اڙي ڀائي ٻن لکن جي به ڪا ڳالهه آهي. تنهنجي اِها ضرورت تون جڏهن چاهين ها آئو پوري ڪري سگهيس ٿي. پر اسان ۽ تو پاڻ ۾ ملڻ ئي ڇڏي ڏنو”.
مون چيو، “سيٺ صاحب! آئون اڄ کان ڇهه مهينا پهرين انهي ڪم سان توهان وٽ حاضر ٿيو هوس، پر توهان ايترا چڪرا هڻايا جو منهنجي جتي جا جوراب به گسي ويا.”
“ها ها ها!” سيٺ ٽهڪ ڏيندي چيو، “تون ڏاڍو خوش مزاق ٿو ڏسجين، جتي جا جوراب به گسي ويا، ها ها ها! اهڙو ڀوڳ ته اسان ڪنهن فلم ۾ به نه ٻڌو. ان کي لکي وٺجان، تنهنجو قسم اهو فلم ۾ ڏاڍو مقبول ٿيندو. ها ها ها!”
کلندي کلندي سيٺ صاحب جون اکيون بند ٿي ويون ۽ هن جو پيٽ هيٺ مٿي ٿيڻ لڳو. جڏهن سيٺ صاحب خوب کلي چڪو ته گھنٽي وڄائيندي چيائين، “ڪجھه پيئندين؟ڪو ٿڌو شدو؟”
“ها ٿڌي سوڍا ۾ وسڪي هلندي”.
ان کانپوءِ سيٺ وري کلڻ لڳو. هڪڙو ڇوڪرو گهنٽي جي آواز تي اندر آيو ۽ پنهنجي ٿلهي متاري سيٺ جي پيٽ ۾ کلڻ جي ڪري اُٿيل لهرون ڏسي ادب سان خاموش بيهه رهيو. جڏهن هي طوفان ماٺو ٿيو ته سيٺ ڇوڪري کي چيو، “ٻه سٺيون ومٽو جون بوتلون کڻي اچ.” جڏهن ڇوڪرو هليو ويو ته هو منهنجي طرف جهڪي مونکي ڏسڻ لڳو، “آئون چاهيان ٿو ته تون مونکا سوا ٻه جي بدران اڍائي لک رپيا وٺ، پر فلم اهڙي هجي جيڪا بلڪل ڪلاسيڪل هجي”.
مون چيو، “ڪلاسيڪل مان توهان جو ڇا مطلب آهي؟ شايد ڪلاسيڪل ميوزڪ آهي؟ ڏاڍو سٺو، آئون دليپ چند ويدي کي عرض ڪندس ته هو ان جو ذمو کڻي.”
“نه، نه!.” سيٺ صاحب چيو، “تو منهنجو مطلب غلط سمجھيو، تون هڪ اهڙي فلم ٺاهه جيڪا ڪلاسيڪل هجي، يعني جنهن جو مثال دنيا ۾ نه هجي. تون منهنجي ڳالهه جو مطلب سمجھي وئين نه؟ منهنجو مطلب هڪدم صحيح سمجھيئي نه”؟
“سمجھي ويس” مون چيو پر “پر اهڙي فلم هندستان ۾ ڏسندو ڪير؟ ڏسو! ان کان پهرين به اسين ٽي چار ڀيرا اهڙا تجربا ڪري چڪا آهيون. هڪ ته اها بنگال جي ڏڪار جي باري ۾ فلم “تصوير” هئي. ملڪ ۽ ملڪ کان ٻاهر وڏن وڏن اڪابرن اها فلم ڏٺي ۽ وڏيون تعريفون ڪين. روس ۽ آمريڪا جي تنقيد نگارن به ان کي ساراهيو، پر هتي ڪنهن به سئنيما ۾ ٽن يا چئن هفتن کان مٿي نه هلي. توهان اهڙي ئي تصوير جهڙي تي فلم چاهيو ٿا نه؟”
“نه، نه” اهڙي فلم کي پاڻ ڇا ڪنداسين؟”.
مون چيو، “ ته پوءِ هڪ پڪچر اها هئي جنهن م غريبي ۽ اميري جو تضاد ڏيکاريو ويو هو. اداڪارن نهايت ئي خوبصورت طريقي سان پنهنجو ڪم سر انجام ڏنو هو. ڊائريڪٽر به وڏي محنت سان اها فلم ٺاهي هئي. ٺهي ته کڻي هندستان ۾ هئي، پر جڏهن فرانس ۾ انهيءَ جي نمائش ڪئي وئي، ته اتي جي تبصري نگارن ان کي سال جي بهترين فلم قرار ڏنو. پر هندستان ۾ اڃا تائين اها فلم ڏٻن ۾ بند آهي. توهان چاهيو ٿا ته آئون......”
“اباڙي! مون ڇا توکي اهڙي پڪچر لاءِ چيو آهي؟ توکان آئون ڪجھه ٻيو.....”
مون چيو، “ ته پوءِ توهان شايد اها ٽين قسم جي پڪچر چاهيو ٿا، جنهن ۾ گانا ۽ ڊانس عوامي مزاج جا هئا پر ان جي ڪهاڻي رياستي جاگيردارن جي خلاف هئي، جنهن ڪري انهيءَ جي نمائش ڪيترين ئي رياستن ۾ قانون جي خلاف قرار ڏني وئي، ۽ ڊسٽريبيوٽر اڄ تائين ان فلم ٺاهڻ واري کي ڏوراپا ڏيئي رهيا آهن. پر فلم ڏاڍي چڱي موچاري هئي. رياست جي ويچاري عوام جي عڪاسي.”
سيٺ گهٻرائيندي چيو، “پاڻ کي ڪلاسيڪل ٻلاسيڪل ڪجھه نه کپي. پاڻ کي فقط سادي سودي پڪچر کپي.”
مون ڳالهه ڪٽيندي چيو، “ته پوءِ هڪ اها پڪچر هئي، بلڪل سادي سودي، محبت جي ڪهاڻي هئي، پر هن جو موضوع هو، “زمين هارين ۾ ورهائي ڇڏيو”. پڪچر ٽي دفعا سنسر ٿي. آخر ۾ نه زمين هارين وٽ رهي ۽ نه هاري رهيا. ٺلهي محبت جي ڪهاڻي بڻجي رهجي وئي، بس ماکي لڳائي چٽڻ لاءِ.”
سيٺ چيو، “نه بابا! مون توبهه ڪئي اهڙي فلم کان. پاڻ کي اهڙي فلم نه گھرجي. اُن لاءِ ته آئون هڪ ڪوڙي به نه ڏيندس. آئون ته اهڙي ڪلاسيڪل پڪچر چاهيان ٿو، جيئن کڙڪي، سنتوشي، شهنائي!”
مون چيو، “کڙڪي ۽ شهنائي ته فلمون آهن پر سنتوشي نالي سان ڪا به فلم ناهي ۽ اهو کڙڪي ۽ شهنائي فلم جي ڊائريڪٽر صاحب جو نالو آهي. نالو ته سٺو آهي پر اهو نالو رکڻ تي سنتوشي صاحب توهان تي ڏهه لک هرجاڻي جي دعويٰ داخل ڪري ڇڏيندو.”
“ٺيڪ آهي”. سيٺ صاحب ڪرسي تي پاسو ورايو ۽ پوءِ وري سڌو ٿي ڪرسي تي سوڙهو ٿي ويهي رهيو، ڄڻ هن جي دنيا ۾ اوندهه ڇائنجي وئي هجي.
مون چيو “سنتوشي ته نه پر بيهوشي نالو ڪيئن رهندو؟”
سيٺ صاحب ڪرسيءَ تان ٽپ ڏئي اٿيو ۽ تمام زور سان هٿ ملائيندي چيائين، “واه ڪشن واه! ڇا ته نالو سوچيو اٿئي!! بيهوشي تمام سٺو نالو آهي”.
مون چيو، “۽ فلم ۾ جيترا ڪردار آهن سڀ بيهوش ٿي وڃن ٿا. هيرو، هيروئن، سائڊ هيرو، سائد ولن... سڀ هڪڙو گانو ڳائن ٿا ۽ ڳائيندي ڳائيندي بي هوش ٿي وڃن ٿا. ڇا خيال آهي سيٺ صاحب؟”
ڪشن ڪمال ڪري ڇڏيئي. پر تون ڪيترا گانا رکندين؟
“ٽيهه گانا رکندس. ڪردار گھڻا هوندا نه. ۽ وري هر گاني کانپوءِ بي هوشي ٿيندي. ڄڻ هر ڀيري نئون ڊرامو پيدا ٿيندو. آئون سمجھان ٿو ته سيٺ پڪچر لڳندي ئي سموري خلقت بيهوش ٿي ويندي.”
“واه، واه !” سيٺ صاحب خوشيءَ مان هٿ ملائيندي چيو، “ڇا ته خيال آهي، هڪدم بلڪل نئون. آئون هاڻي ئي ان لاءِ اوپيرا هائوس بڪ ڪرايان ٿو”.
مون چيو، “هائوس ته سٺو آهي پر عوام جي بيهوشي لاءِ ٿورو ننڍو ٿيندو. ڪو وڏو هال وٺي لاهيو ۽ ان مان ڪرسيون هٽرائي ڇڏيو، ته جيئن ماڻهو پڪچر ڏسندا وڃن ۽ بيهوش ٿيندا پٽ تي ڪرندا وڃن. ڏسجو سيٺ صاحب ته اها ڪيئن نه باڪس آفيس پڪچر ٿي بڻجي. چڱو سيٺ صاحب! هاڻي چيڪ ڪٽيو”.
“چيڪ ته ڪڍان ٿو، پر ان ۾ منهنجو به حصو ٿيندو. پڪچر به گروي رکندس ۽ ان مٿان وياج ۽ رائيلٽي به وٺندس”
مون چيو “مونکي سڀ منظور آهي”
سيٺ چيو، “هڪ ٻيو به شرط آهي. هن پڪچر ۾ منهنجو نالو آهي انهي ڪري آئون نٿو چاهيان ته پڪچر جي وچ ۾ ڪا شرارت هجي ۽ اسان جو نالو بدنام ٿئي”.
“اهو ڪيئن ٿيندو ؟” مون پڇيو.
“بس اهو ته اسٽوڊيو جي اندر ڪير به شراب نه پيئندو. ڪو به سگريٽ نه پيئندو. ڪو به ڇوڪرين ڏانهن بري نطر سان نه ڏسندو”.
مون چيو، “اهو سڀ ٺيڪ آهي، مونکي منظور آهي، پر شراب لاءِ ٿورڙي اها مشڪل اهي ته منهنجي خيال ۾ ڪير هڪ اڌ پيگ پي اچي ته ان کي ڪيئن روڪي سگھجي ٿو؟ هڪ اڌ پيگ ته ڊاڪٽر به بيمار ماڻهو کي زبردستي پياري ڇڏيندو آهي”.
سيٺ چيو، “ اڙي! هڪ اڌ پيگ جي ڪا ڳالهه ناهي. اهو ته ٺيڪ آهي. خير! ڇڏينس کڻي. آئون چيڪ لکان ٿو”.
سيٺ چيڪ لکڻ لڳو. مون کنگهندي چيو، “۽ سگريٽ کان ته خود مونکي به وحشت ٿيندي آهي. يعني هر وقت وات مان تماڪ جي بوءِ پئي ايندي آهي جيئن هن وقت توهان جي وات مان بصر جي بوءِ اچي رهي آهي ۽ ....”
سيٺ هڪدم ڇرڪندي چيو، “ڇا منهنجي وات مان بصر جي بوءِ اچي رهي آهي....؟”.
سيٺ غصي مان گھنٽي وڄائي. نوڪر اندر آيو. سيٺ نوڪر کي ڪلونت کي سڏڻ جو چيو. ڪلونت آيو ته سيٺ ان تي ڏاڪا ٻڌي چڙهي ويو. “بدمعاش! تو ٻڌايو ڇو ڪو نه. اڄ ٻوڙ ۾ ايڏو بصر جو داڳ پچايو هيئي جو وات مان بصر جي بوءِ پئي اچي. نا لائق ڏهن سالن کان اسان وٽ ڪم پيو ڪرين ۽ توکي اها به خبر ناهي ته ٻن پهرن جي ماني ۾ آئون بصر ڪونه کائيندو آهيان. جهنگلي گڏهه ٽري وڃ منهنجي اکين تان. منشي کان پنهنجو حساب چڪتو ڪري هليو وڃ”.
ڪلونت ڪنڌ جھڪائي هليو ويو.
مون چيو، “ڳالهه بصرن جي نه پر سگريٽن جي ٿي رهي هئي، اصل ۾ سگريٽ پيئڻ تمام خراب ڳالهه آهي. پر ڪڏهن ڪڏهن اسٽوڊيو ۾. جڏهن آڌي رات تائين ڪم ڪرڻو پوندو آهي، ته اعصابي ٿڪاوٽ ٿي پوندي آهي. انهي لاءِ ڪڏهن ڪڏهن سگريٽ پيئڻ تمام ضروري هوندو آهي”.
سيٺ چيو “ نه نه، آئون ان حالت ۾ سگريٽ پيئڻ جي ٿوروئي منع ڪري سگهان ٿو”
“باقي رهي ڇوڪرين جي ڳالهه”، مون چيو، “ظاهر آهي ته ڪنهن شريف ماڻهو کي ان ڳالهه تي ڪهڙو اعتراض ٿي سگھي ٿو. ڇوڪري کي بري نظر سان ڏسڻ تمام خراب آهي. پر توهان ڄاڻو ٿا ته سچي محبت کي ڪير به روڪي نٿو سگھي. جتي عورت ۽ مرد گڏ هوندا اتي سچي محبت به لازمي ٿيندي. اڄ تائين فلم انڊسٽري ۾ هزارين نالي وارن پروديوسرن کان وٺي معمولي قسم جي فالتو ماڻهو تائين، محبت ۾ وٺجي چڪا آهن. اهرا ماڻهو به آهن، جن ٻن ٻن شادين کانپوءِ به سچي محبت ڪئي آهي. ڀلا ان عمل کي ڪئين روڪي سگھجي ٿو؟”.
سيٺ صاحب چيو، سچي محبت لاءِ آئون ڪڏهن چوان ٿو ته ان جي منع ڪريو، آئون خود ان جھنجھٽ ۾ هڪ دفعو ڦاسي پيو هوس.
مون اک ڀڃندي چيو، “سچي پچي سي صاحب!؟ مون کي ته يقين نٿو اچي”.
“قسم کڻائي وٺ ڪشن جي! تنهنجي سرجو قسم جي ڪوڙ ڳالهايان “هوءِ هائي مين مرگئي” فلم جي هيروئن نه. رام تنهنجو ڀلو ڪري هيروئن سان گڏ ٻي ڪهڙي ڇوڪري هئي؟”
“جوڳيشوري.”
“ها، ها، جوڳيشوري سان اسان جو پيار ٿي ويو. قصو وڌندي وڌندي ٻه ٽي ٻار به ٿي ويا. هاڻ هوءِ ڪو لابي ۾ رهي ٿي. آئون هن کي خرچو پاڻي سڀ ٽائيم سان ڏيندو آهيان. ڪڏهن ڪڏهن ڪولابي ويندو آهيان. تون مونکا ڀلي قسم وٺ. بلڪل پنهنجي زال جيان لڳندي آهي. ڀلا اهڙي پيار جي ڪير منع ڪري ٿو.....؟ آئون اهو ٿورو ئي ٿو چوان ته صفا ڪميونسٽ ٿي وڃو.”
“ها ها، بلڪل ٺيڪ”. مون چيو “توهان جو اهو مطلب ٿوروئي ٿي سگھي ٿو”.
سيٺ صاحب چيڪ آڱرين ۾ گھمائيندي چيو، ڪشن جي! هي آئون ڇا پيو ٻڌان ته ڪميونسٽن چين تي قبضو ڪري ورتو آهي”.
“جي ها”
“۽ هتي ملايا ۾ به انهن بدمعاشي شروع ڪئي آهي”.
“ٻڌون ته اهو ئي ٿا.”
“اڄ صبح جو مون خبر پڙهي ته رنگون کان ڏهه ميل پري جنگ پئي هلي. اتي به اهو ڦڏو ۽ فساد هلي رهيو آهي. صحيح آهي ڇا؟”
مون چيو، “توهان صحيح پڙهيو آهي”.
سيٺ صاحب چيڪ آڱرين ۾ گھمائيندي گھڙي پل لاءِ رڪجي ويو. هن نهايت غور سان چيڪ ڏانهن ڏٺو ۽ پوءِ مون ڏانهن منهنجي ۽ چيڪ جي وچ ۾ فقط ڇهن انچن جو مفاصلو هو. سيٺ صاحب هڪ ٿڌو ساهه کنيو ۽ آهستي چيڪ کي ڦاڙيندي چيو، “ڪشن جي! هاڻي اسان جو واپار نه هلندو. هينئر هي سودي ڪرڻ جو وقت ناهي”.