شيخ عزيز جي گھڻ پاسائين شخصيت: سرويچ حيدر اوڍو
صحافي دوست گروپ پاران پريس ڪلب حيدرآباد ۾ جديد صحافت جي بانيڪار ۽ موسقيءَ جي ڄاڻو شيخ عزيز جي ياد ۾ تعزيتي ريفرنس ٿي گذريو. انهيءَ موقعي تي شيخ عزيز جي گھڻگھرن، دوستن ۽ ان شاگردن وڏي انگ ۾ شرڪت ڪئي. آيل مهمانن جي آجيان ڪندي سنڌ ايڪسپريس جي ايڊيٽر فاروق سومري چيو ته اڄوڪي ميڙاڪي ۾ صحافتي ڏاهي، هڪ وڏي اسڪالر شيخ عزيز کي ڀيٽا پيش ڪرڻ لاءِ اسان گڏ ٿيا آهيون. شيخ عزيز صحافت کي ترقي پسند رخ ڏنو. شيخ صاحب ۱۹۶۳ ۽ ۱۹۶۶ ۾ پريس ڪلب حيدرآباد جو صدر رهيو ۽ حيدرآباد يونين آف جرنلسٽس جو به صدر رهيو. صحافي سنگت فيصلو ڪيو آهي ته هن سال وانگر هر سال شيخ عزيز ايوارڊ ڏنا ويندا جيئن ان جي يادگيري به رهي ۽ ايوارڊ ماڻيندڙ شيخ صاحب جي ڏسيل واٽ تي هلڻ جي به ڪوشش ڪن. هن سال لائيف اچيومنٽ ايوارڊ سينيئر صحافي جي اين مغل کي ڏيڻ جو اعلان ڪيو ۽ جن ٻين کي اڄوڪي پروگرام ۾ ايوارڊ ڏنا ويندا اُنهن ۾ سنڌ ايڪسپريس جو سينيئر رپورٽر اسحاق مڱريو، ڊان گروپ سان واڳيل صحافي محمد حسين خان، جنگ جو رپورٽر محمد قاسم هالي پوٽو، ڪاوش جي رپورٽر عظمت ڪنڀر، ابتڪ ٽي ويءَ جو رپورٽر حفيظ مگسي ۽ ايڪسپريس جو رپورٽر دانش نفيس شامل آهن. ان موقعي تي شيخ عزيز جي فرزند طارق شيخ عزيز چيو ته شيخ عزيز نه صرف اسان جو پر سڄي سنڌي صحافت جو اثاثو هيو. هو پنهنجي شخصيت ۾ ادارو هيو، صبح کان رات تائين جستجوءَ ۾ هوندو هيو ته نيوز جي دنيا ۾ ڇا پيو هلي. هن کان توهان ڪنهن به وقت ڪهڙي به موضوع تي ڳالهرائي يا لکرائي سگھو ٿا. هن کي موسقيءَ سان وڏو لڳاءُ هيو. هن ۱۹۶۲ ۾ عبرت ميگزين جو بنياد رکيو. هن صحافت جي ابتدا ۱۹۵۶ ۾ ڪئي ۽ ۱۹۵۸ ۾ عبرت جوائن ڪيائين ۽ ۱۹۷۶ تائين عبرت سان واڳيل رهيو. عبرت ۾ نيوز، ميگزين ۽ ايڊيٽوريل پيج سميت هر شعبي ۾ جديديت روشناس ڪرايائون. هن جي شاگردن صحافت ۾ وڏو نالو پيدا ڪيو. پاڻ جڏهن روزاني جنگ جوائن ڪيائون ته مهراڻ رنگ جي نالي سان صفحو شروع ڪيائون جنهن ۾ سنڌ جا سمورا رنگ شامل هوندا هيا. اهڙي طرح جنگ جي معرفت سنڌ جي هر پهلوءَ کي اجاگر ڪيائون. اڳتي هلي روزاني ڊان جوائين ڪيائون. اتي سنڌ بابت ڪالم لکندا هيا. اهڙي طرح جنگ ۽ ڊان معرفت سموري دنيا ۾ سنڌي ڪلچر، ٻولي ۽ تاريخ بابت ڄاڻ ڏنائون بقول يوسف شاهين جي ته شيخ عزيز علم جو انسائيڪلوپيڊيا هيا. هن جو سنڌي، اردو ۽ انگريزيءَ ۾ لکيل جھجھي انگ ۾ يادگار ۽ تاريخي مواد اسان وٽ پيل آهي. روزاني مهراڻ جي ايڊيٽر فقير منٺار مڱريو چيو ته شيخ عزيز سنڌي ٻولي ۽ صحافت جي جيڪا خدمت ڪئي آهي مان ان تي کيس خراج تحسين پيش ڪريان ٿو. روزاني ڌرتيءَ جي ايڊيٽر ظهير ميراڻيءَ چيو ته شيخ عزيز جهڙا ماڻهو صدين ۾ پيدا ٿيندا آهن. منهنجي صحافت جي ابتدائي ڏينهن ۾ جڏهن شيخ صاحب سان ملاقات ٿي ته مان ان کان ڏاڍو متاثر ٿيس. عوامي آواز ۽ سنڌ سجاڳ ميگزين لاءِ شيخ صاحب کان انٽرويو وٺڻ واري ٽيم ۾ مان به شامل هيس. شيخ صاحب سنڌي صحافت سان گڏ اردو ۽ انگريزيءَ ۾ به وڏو نالو ڪمايو. پاڻ سنڌي قوم جو اثاثو آهن. اڳوڻي شاگرد اڳواڻ، هيومن رائيٽس ڪميشن آف پاڪستان سنڌ جي انچارج امداد چانڊئي تقرير ڪندي چيو ته منهنجي زندگيءَ جو ڳچ حصو سياست ۾ گذريو ۽ ايترو ئي وري استاد جي حيثيت ۾ خدمتون سرانجام ڏنيون مان خوشنصيب آهيان ته مون صحافت جي ابتدا شيخ عزيز جي ادارت ۾ نڪرندڙ اخبار سان ڪئي.
ان زماني ۾ مون شيخ صاحب جي پائي جو يا ان جو مٽ ڪو صحافي ڪونه ڏٺو. هو وڏو پڙهيل لکيل ماڻهو هيو. هن اسان کي سيکاريو ته عملن صحافت ڪيئن ڪبي آهي هن صحافت کي ڊرائينگ روم مان ڪڍي عوام تائين پهچايو.
اڄ ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته با صلاحيت صحافي پيدا ڪريون جيڪي شيخ عزيز جي نقش قدم تي هلن. روزاني سنڌ جي ايڊيٽر ڪامريڊ مهيش ڪمار چيو ته مان جڏهن ساٿي ٻارڙا سنگت جو مرڪزي جنرل سيڪريٽري هيس ته ان وقت شيخ عزيز مون سان ملڻ ڳوٺ آيو هيو. ۲۰۱۰ ۾ جڏهن مان حيدرآباد پريس ڪلب جو صدر ٿيس ته شيخ صاحب اڪثر ڪلب ايندو هيو. ان جي صلاحن سان اسان پريس ڪلب ۾ هڪ فارمولي تحت ڀائيچاري وارو ماحول پيدا ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿياسون. شيخ صاحب اڪثر چوندو هيو ته صحافي کي پروفيشنل هجڻ گھرجي تڏهن ئي ايمانداريءَ سان اڻڌري صحافت ڪري سگھجي ٿي. هن چيو ته مان پنهنجي طرفان منهنجي نياڻي برکا جي نالي تي قائم پبليڪيشن پاران شيخ صاحب جو هڪ ڪتاب شايع ڪرڻ جو اعلان ڪريان ٿو ۽ ڪلچر کاتي سميت ٻين اشاعتي ادارن کي اپيل ڪندس ته شيخ صاحب جو سنڌي، اردو ۽ انگريزي وارو اهم ۽ سانڊڻ جهڙو مواد پيل آهي ان کي محفوظ ڪرڻ ۽ ان کي نئين نسل تائين پهچائڻ لاءِ ڪتاب شايع ڪيا وڃن. شيخ عزيز جي شاگرد آغا رفيق چيو ته شيخ صاحب اسان کي ٻه شيون سيکاريون ته هڪڙا اهي هوندا آهن جيڪي پئسي جي ڪڍ مرندا آهن. ٻيا اهي هوندا آهن جيڪي مقصد لاءِ مرندا آهن. هن صحافت جو بنيادي اصول سيکاريو ته صحافت هڪ مشن آهي صحافت ڌنڌو ناهي هوندو. اسان جڏهن اخبار جي آفيس ۾ ڪم ڪندا هياسون ته اسان کي خبرون ٺاهڻ لاءِ ملنديون هيون ته هن جي نصيحت هوندي هئي ته پنهنجي ضمير موجب ڪم ڪيو، جيڪا شي سمجهو ته جائز ۽ حق تي آهي پوءِ ان تي بيھجي وڃو، ان تي ڪمپرومائيز نه ڪريو، ڪنهن جو به خيال نه ڪيو، اها ئي اصولن واري صحافت آهي ۽ توهان تاريخ دان آهيو ان ڪري اهو ڪجهه لکو جيڪو توهان جو ضمير چوي ٿو ڇو ته جڏهن تحقيق ٿيندي ته توهان جون لکيل شيون رفرنس طور ڪم اينديون ان ڪري سچ لکو ۽ ان تي بيهي رهو. پروفيسر ذوالفقار قريشي چيو ته منهنجو خاندان ستن پيڙهين کان گائڪيءَ سان واڳيل رهيو آهي. مون شيخ عزيز جي صحبت کان گھڻو ڪجهه سکيو. هن مون کي وائي ۽ ڪافيءَ ۾ فرق سمجهايو ۽ ڌنون ڪيئن خوبصورت بنائي سگھجن ٿيون. اهو به مون شيخ صاحب کان سکيو. سماج سڌارڪ اڳواڻ سليمان جي ابڙي چيو ته شيخ عزيز صحافت ۾ نوان گس ۽ موڙ ڏنا. هڪ دفعي جي ڳالهه آهي ته اسان اسلام آباد ۾ ڪچهري ۾ ويٺل هياسون. اتي آغا رفيق ٻڌايو ته شيخ عزيز جا سنڌي موسقي ۽ ڪلچر بابت ڊان اخبار ۾ اهڙا ته تحقيقي ۽ معلوماتي ليک اچن ٿا اسان ان مان ڪافي پرايون ٿا ۽ اهي اسان جي وڏي ڪم جا ثابت ٿين ٿا. ان ان وقت شيخ عزيز جي شخصيت بابت معلوم ٿيو ته هو ڪيڏو نه وڏو ماڻهو هيو. هن جو اهو ڪارائتو مواد شايع ٿي مارڪيٽ ۾ اچڻ گھرجي جيئن ان مان اسان جو نئون نسل مستفيض ٿي سگھي. رفيق شيخ چيو ته ۳۸ سالن جون يادون تازيون ٿي ويون آهن شيخ صاحب جيترو وڏو صحافي هيو اوترو ئي سٺو دوست هوندو هيو. هو پنهنجي آمدنيءَ جو وڏو حصو دوستن تي ۽ ڪچهرين ۾ خرچ ڪندو هيو. جڏهن پاڻ سنڌ يونيورسٽي ۾ هوندو هيو ته سڄو ڏينهن چانهه پيٽيس جو سلسلو پيو هلندو هيو. سينيئر صحافي جي اين مغل چيو ته شيخ عزيز صحافت جو وڏو اثاثو هيو. هن چيو ته جيڪا صحافت اخلاقيات تي مبني ناهي ان کي صحافت نه ٿو سمجهان. شيخ عزيز صحافتي اصولن جي سهڻي نموني پاسداري ڪئي. قاضي خادم چيو ته شيخ عزيز جي پائي جا ماڻهو مون گھٽ ڏٺا آهن. بيباڪ صحافي، دوستن جو دوست، پڙهڻ ۽ موسقي جو شوقين. هن ڪلچر، تاريخ ۽ ميوزڪ تي سنڌي، اردو ۽ انگريزيءَ ۾ گھڻو لکيو. هن جي اها خوبي هئي ته هو سنڌي، اردو ۽ انگريزي ٻولين تي هڪ جهڙو عبور رکندو هيو. هن ٽنهي ٻولين جي وڏين اخبارن ۾ ڪم ڪيو. هن پريس ڪلب انتظاميا کان مطالبو ڪيو ته هن هال جو نالو شيخ عزيز هال رکيو وڃي. اڳوڻي صوبائي وزير پير مظهرالحق چيو ته شيخ عزيز اصولن واري صحافت ڪئي. پاڻ خوددار شخصيت جو مالڪ هيو. هن زندگيءَ ۾ مسلسل نواڻ ۽ تحقيق تي ڪم ڪيو. هن صحافي دوست گروپ جي دوستن کي ساراهيو جو انهن شيخ صاحب کي ڀيٽا پيش ڪرڻ لاءِ هي پروگرام رکيو آهي. هن چيو ته اسان مرده قوم آهيون. جيئري شيخ صاحب کي خراج پيش ڪيو وڃي ها ته ڪيڏو نه سٺو ٿئي ها. هن چيو ته شيخ صاحب ۾ جيتريون خوبيون ۽ صلاحيتون هيون هو اوترو ئي نوڙت ۽ سادگيءَ سان زندگي گذاريندو هيو. انهيءَ موقعي تي عبدالحفيظ عابد، ظهير احمد جن تقريرون ڪيون. پروگرام جي آخر ۾ تقريب ۾ آيل مهمانن شيخ صاحب جي تصوير آڏو گلن جي ورکا ڪري ميڻ بتيون ٻاري کيس ڀيٽا ڏني. اهڙي طرح سنڌ جي هن انمول هيري کي ڀيٽا ڏيڻ وارو پروگرام پنهنجي پڄاڻيءَ تي پهتو. مان هڪ دفعو وري صحافي دوست گروپ جي دوستن کي واڌايون ڏيندس جو انهن شيخ عزيز کي ياد ڪيو ۽ ان کي ڀيٽا پيش ڪئي. اهڙي طرح اها ڪوشش جاري رهڻ گھرجي. صحافت جي ميدان ۾ کوڙ سارا ڪردار موجود آهن جن اصولن جي صحافت ڪئي. اهو ضروري به آهي ته اسان جي نئين نسل کي صحافت جي کيتر ۾ ڪم ڪندڙن جي زندگين بابت ڄاڻ حاصل ٿي سگھي.
(روزاني سنڌ حيدرآباد، 28 جنوري 2019ع)