دل ڇھندڙ آتم ڪٿا (دارون ۽ ڪارون)
ليکڪ: شيخ عزيز، تبصرو: سرمد کوسو
منهنجي سامھون جڏھن به ڪو آتم ڪٿا جو ڪتاب ايندو آهي ته ان وقت مون کي علامہ آء آء قاضي صاحب جي اھا ڳالھ ذھن تي تري ايندي آهي ته ھر شخص کي پنهنجي آتم ڪٿا لکڻ گھرجي. ان سان ادب ۽ ٻوليءَ ۾ به واڌارو ٿيندو ۽ اھي ڳالهيون تاريخ جو به حصو ٿي وينديون. جيڪي اڳتي هلي اسان جي ايندڙ نسلن لاء رھنمائي، اتساھ ۽ دلچسپيءَ جو سبب بڻجنديون. تنهن ڪري مان مختلف وقتن تي مختلف دوستن سان ان ڳالهه جو ذڪر ڪندو رھندو آھيان ته پنھنجن يادن کي لکت جي صورت ۾ محفوظ ڪندا رھو، جيئن اُھي وقت سر ڪم اچي سگھن. ھونئن به يادون زندگيءَ جو قيمتي سرمايو ھونديون آھن.
ھن وقت منهنجي ھٿن ۾ به ھڪ يادگار ۽ دل ڇھندڙ آتم ڪھاڻيءَ جو ڪتاب آھي، جيڪو صحافت جي تمام وڏي نالي شيخ عزيز صاحب جو آھي. "دارون ۽ ڪارون" جي نالي سان ھي آتم ڪھاڻي پيڪاڪ پبلشرز پاران شايع ڪئي وئي آھي. افسوس ته ھي آتم ڪھاڻي شيخ عزيز صاحب جي زندگيءَ ۾ ڇپجي نه سگھي. سندس ڪھاڻي، سندس وفات جي ڪجهه مھينن کان پوء شايع ٿي، پڙھندڙن جي ھٿن تائين پھتي آهي.
ھن آتم ڪھاڻيءَ ۾ شيخ عزيز صاحب نھايت ئي دلچسپ انداز ۽ وڏي بي باڪيءَ جو مظاھرو ڪندي، ڪافي حقيقتون سامھون آنديون آھن. ان حوالي ھو پاڻ به لکي ٿو ته مون جيڪي ڳالهيون جيئن آھن، تيئن لکڻ جي ڪوشش ڪئي آھي ۽ ان ۾ ڪو به وڌاءُ ناھي ڪيو.
شيخ عزيز صاحب پنهنجي ڪھاڻيءَ جي شروعات روايتي انداز وانگر ننڍپڻ کان نه ٿو ڪري پر ھي پنهنجي ڪھاڻي حيدرآباد شھر جي يادن سان شروع ٿو ڪري. ان ۾ ھي ورھاڱي دوران آزادي ۽ لڏ پلاڻ تي به لکي ٿو. ھي جڏهن حيدرآباد جي مختلف جڳھن ۽ انهن جي تاريخي پس منظر بابت لکي ٿو ته ائين ٿو محسوس ٿئي ته ھن کي حيدرآباد جي شھر سان وڏي انسيت آھي.
ان سان گڏو گڏ پاڻ پنهنجي صحافتي ڪم جي حوالي سان تمام گهڻو لکيو اٿس، جنھن ۾ عبرت اخبار جي شروعاتي دور کان ويندي انگريزي اخبار ڊان ۾ پنهنجي صحافتي ڪم ۽ لاھن چاڙھن جو ذڪر ڪري ٿو.
سندس ڳالھين ۽ بيان ڪيل قصن مان ان ڳالهه کي شدت سان محسوس ڪري سگھجي ٿو ته کيس صحافت ۽ لکڻ پڙهڻ جو شوق جنون جي حد تائين ھو. ان دوران سندس ٻولي ۽ لکڻين ٻين صحافين ۽ ليکارين لاء گائيڊ طور ڪم اچن ٿيون.
پاڻ ڪجهه وقت سنڌ يونيورسٽيءَ جي ماس ڪميونيڪيشن شعبي ۾ جرنلزم جو استاد به رھيو. اُن وقت جي يادن کي به تمام سھڻي نموني پنهنجي ڪھاڻيءَ جو حصو بڻايو اٿس. ان مان لڳي ٿو ته پاڻ سُٺو اُستاد پڻ ھو.
مزي جي ڳالهه ته شيخ عزيز صاحب صاحب کي موسيقيءَ سان نه رڳو بي حد لڳاءُ ھو پر پاڻ موسيقيءَ جو وڏو ڄاڻو به ھو. پنهنجي ڪھاڻيءَ ۾ لکي ٿو ته موسيقيءَ جي ڄاڻ ھجڻ ڪري ساڻس رئيس ڪريم نظاماڻي ملڻ آيو ۽ ان کان پوء ھنن جي وچ ۾ تمام گھڻا ڪچھرين ۽ پيئڻ جا دور ھلندا ھئا. انھن ڪچھرين دوران ڳالهين جي اھميت کي سمجھندي شيخ عزيز ڪريم بخش نظاماڻي صاحب کي آتم ڪٿا لکڻ جو چيو. نظاماڻي صاحب ان دوستاڻي ھجت جي موٽ "ڪيئي ڪتاب" جي صورت ۾ ڏني، جيڪا ھڪ شاھڪار آتم ڪٿا آھي. ڏسجي ته ان عظيم ڪم پويان به شيخ عزيز جي اھا صلاح ھئي جنهن تي عمل ڪري نظاماڻي صاحب اھا ڪٿا لکي.
ھن ڪتاب جو بئڪ ٽائيٽل مھتاب اڪبر راشديءَ لکيو آهي. جنهن ۾ ھوءَ لکي ٿي ته "سندس زندگي به کليل ڪتاب جيان ھئي، جيڪا ڪنهن کان به ڍڪيل ڪو نه ھئي. ان جي باوجود به ھن شخص سچائيءَ سان پنهنجي آتم ڪھاڻي لکي زندگيءَ جي حالات کي کولي پڌرو ڪيو آھي؛ جيڪا تمام دليريءَ جي ڳالهه آهي. شيخ عزيز جو ھي ڪتاب فقط آتم ڪھاڻي ناھي بلڪه ڪيترن ئي موضوعن تي مشتمل ھڪ دور جي سياسي، سماجي ۽ صحافتي تاريخ پڻ آھي، جنهن جي اھميت الڳ آھي.“
ھي ڪتاب پڙھندي مون کي ھڪ ڳالهه جو افسوس ٿيو ته ھن ڪتاب ۾ پروف جون تمام گھڻيون غلطيون آھن، جيڪي درست ڪيون وڃن ھا ته بھتر ھو، ڇو ته شيخ عزيز صاحب پاڻ ڪمال جو ايڊيٽر ھو ۽ ھو ٻوليءَ جي سونهن جو تمام گھڻو خيال رکندو رھو.
ھيءُ ڪتاب شيخ عزيز صاحب جي فرزند طارق عزيز ڇپرايو آھي. ھن ڪتاب جي حوالي سان ان جو ليک به ڪتاب جو حصو آهي. ھن ڪتاب جو مھاڳ نالي واري صحافي ھم سفر گاڏھيءَ لکيو آھي، جيڪو "زندگي ڏک آھي" جي عنوان سان ھن ڪتاب ۾ شامل آھي. ان ۾ ھي لکي ٿو ته "سچ ته شيخ عزيز جي ھي آٽو بايوگرافي سڄي زندگيءَ جي پيار جو پورھيو آھي، جنھن ۾ ھن بنا ڪنهن ملاوٽ جي واقعن ۽ مشاھدن کي بيان ڪيو آھي. ليکڪ درياھ نه بلڪه سمنڊ کي ڪمال مھارت سان ڪوزي ۾ بند ڪري ڏيکاريو آهي. ھڪ لحاظ کان ھي ڪتاب سنڌ جي سياسي، سماجي ۽ ثقافتي تاريخ پڻ آھي، جنھن مان اُميد ته پڙھندڙن کي تمام گھڻو لاڀ ملندو."
ھن خوبصورت آتم ڪھاڻي ڪتاب جي قيمت 500 رپيا رکي ويئي آھي. مون کي يقين آھي ته ھي ڪتاب توهان جي لائبريريءَ جي سونهن ۾ واڌارو ڪندو.
(3 جولاءِ 2019ع، روزاني عبرت، حيدرآباد)