ڊاڪٽر راڻا سي راٺوڙ هڪ کليل ڪتاب
ڊاڪٽر امبيڊڪر جو جنم اوڻهوين صدي جي آخر ۾ 1891ع ۾ ڊاڪٽر راڻا سي راٺوڙ جو جنم ويهين صدي جي شروعات 1934ع ۾ سنڌ جي ٿرپارڪر جي تعلقي ڇاڇرو جي ڳوٺ چاڙهيار ۾ ٿيو ٿر جي تتل واري سان گڏ اوچ ذاتي جا ذهين ۽ رويا به هيٺين ذاتين لاءِ گرم هوندا هئا. انهيءَ ماحول ۾ ميگهه ونس گهراڻي ۾ اک کولي، ڊاڪٽر راڻا سي راٺوڙ جي پتني مومل جو 1981ع ۾ ٺٽي ۾ اوچتو وڇوڙو ٿيو، ته ڊاڪٽر صاحب کي وڏو صدمو رسيو، پر پوءِ به پاڻ سنڀاليندي گهر ٻار ۽ سماج جي ڀلائي جا ڪم جاري رکيائين. هندو سماج چئن طبقن ۾ ورهايل سان گڏوگڏ ڪئين ٻيون به اوڻايون هونديون هيون. هيٺيون جاتي اڇوتپڻي کانسواءِ بک ۽ بيمارين جي ڪري گنديءَ ۽ گاهه لاءِ به لاچار هونديون هيون. اوچ طبقي جا رويا سماج ۾ بغير ڪنهن معاشي ۽ معاشرتي نقصان رسائڻ جي تعليم، روزگار ۽ سماجي مرتبو ماڻڻ جي ڪوشش تي ڪئي ته اهو اوچ ذاتين لاءِ ناقابل برداشت هو ۽ هيٺين جاتين کي زندگي جي هرڪار وهنوار ۾ پوئتي رکڻ لاءِ هر حربو استعمال ڪيو ويندو هو، جنهن ۾ نيچ جاتي جي جان به جوکي ۾ هوندي هئي. ڊاڪٽر راڻا سي راٺوڙ جي وڏي ڀاءُ سرڳواسي ماستر پرڀو لال هڪ دفعي مون سان ويچار ونڊيندي ٻڌايو ته اسان کي پرائمري پڙهڻ لاءِ ڳوٺ چاڙهيار کان ڏاهلي لاءِ چار ميل پيادل پنڌ ڪري وڃڻو پوندو هو، انهيءَ اسڪول جي واٽ تي هڪ سگهارو نوجوان بيٺو هو، جنهن اسان کان پڇيو ته ڪير آهيو ته اسان پنهنجي ذاتي ٻڌائي ته هو بدمست ڪاوڙ ۾ اچي اسان کي پڪڙي کوهه ۾ اڇلائڻ لڳو ۽ چوڻ لڳو اوهان نيچ علم ٿا پڙهو، اسان ننڍا ٻارن دانهون ۽ رڙيون ڪيون پر هن وحشي هڪ به نه ٻڌي ۽ اسان کي ٽنگن کان گهلي کوهه اندر اڇلائڻ وارو هو ته سندس پوڙهي ماءُ پوتي جو پلاند وجهندي چيو ته غريب معصومن کي نه مار ۽ ڪافي ايلازو ڪري اسان جي جان بچائي. سرڳواسي پرڀو لال ٻڌايو ته گهر اچڻ شرط مون کي بخار اچي ويو ۽اسڪول وڃڻ ڇڏي ڏنو، پر قدرت سان انهيءَ سگهاري جوان کي مهيني اندر نانگ ڏنگي وڌو ۽ هو مري ويو، انهيءَ کانپوءِ اسڪول وڃڻ لڳاسون، پر اهو واقعو مون کي زندگي ڀر نٿو وسري. (سور نه ڏي ڌوڻ آئون اڳيئي ڪاهلي)
هي اهو زمانو هو جڏهن انسان حياتي مان حاصلات ڪري مزا ماڻي رهيو هو ته اڇوت ڪميونٽي جيئڻ جا جتن ڪري رهي هئي. هي اهو زمانو هو جتي اڇوت کي پاٺشالا يا اسڪول ۾ ٻين شاگردن سان گڏ بينچ تي ويهڻ نه ڏنو ويندو هو. اهي ٻاهر اس ۾ زمين تي ويهي پڙهندا هئا. ڌنيواد آهي ڊاڪٽر راٺوڙ کي جن اهڙين حالتن ۾ به دل نه لاٿي ۽ همت ۽ حوصله سان سڀئي مصيبتون سهندي تعليم جاري رکيائون ۽ نمايان پوزيشنون ماڻيندي سنڌ ۾ ميگهواڙ ڪميونٽي جا پهريان ڊاڪٽر بڻيا. ڊاڪٽر صاحب ننگرپارڪر ميڊيڪل آفيسر مقرر ٿيا ته انهيءَ دور ۾ سواري جو ذريعو وهٽ هوندا هئا، پاڻ ننگرپارڪر ۾ رهندي آڌي مانجهي اٺن گهوڙن تي ننگرپارڪر شهر ۽ ٻهراڙي جي ڳوٺن ۾ انسانيت جي خدمت بغير ڪنهن مت ڀيد جي جاري رکي، خوب نالو ڪمايو. انهيءَ کانسواءِ غريب جاتين کي تعليم ۾ پاڻ ڀرو ڪرڻ لاءِ ڏينهن رات جاکوڙيندا رهيا ۽ غريب شاگردن جي مدد لاءِ هڙان وڙان ڪين گهٽايو، فلاحي تنظيمون ٺاهيون ۽ جنهن ۾ غريبن جي مدد ۽ ٻين ڀلائي جي ڪمن خاص شيواڪار رهيو آهي. آتم ڪٿا يا آپ بيتي هڪ تمام ڏکيو ڪم آهي. ڊاڪٽر صاحب محنت ڪري روزانو جيڪا ڊائري لکندا اچن، انهيءَ آڌار جيون ڪٿا لکي اندر آرسي ڪيو اٿن، جنهن ۾ ڊاڪٽر صاحب جي سيرت پسي سگهجي ٿي. ڊاڪٽر صاحب هڪ کليل ڪتاب ۽ تاريخ آهي.
ڪانجي مل چوهاڻ
ميرپورخاص (سنڌ)
03322802423