* مسجدون
[/b]هالا پراڻا جي ٻن قديم ترين مسجد مان هڪ مسجد هي به آهي، جيڪا مخدوم نعمت الله 1182هجري (1768ع) ۾ جوڙائي. سائين عطا محمد صدر لکيو آهي ته هن مسجد جي محراب تي هڪ ڪاشي جي سر لڳائي ويئي هئي، جيڪا پهرئين هالا ڪنڊي جي مسجد ۾ لڳل هئي. اها ڪاشي جي سر اتان ڪڍندي ڀڄي پئي، تنهن ڪري ڇهن ٽڪرن ۾ ورهائجي ويئي. جنهن مان ٻه ٽڪر غائب آهن، باقي چار لڳل آهن. انهن تي لکيل عبارت سمجهه ۾ نٿي اچي. اها سر هن وقت اندر محراب وٽ لڳل آهي.
هن مسجد جي نئين سر اڏاوت سال 1380هجري/ 1960ع ۾ ميان محمود بن ميان دين محمد ڪرائي. ان نئين سر اڏوات ۾ اندورني عمارت ساڳي رهي، باقي اڱڻ کي وسيع ڪيو ويو. اندروني در ۽ ڪٻٽ ساگوان ڪاٺ مان ٺهيل آهن. هن مسجد ۾ مولانا محمد قريشي، مولانا احمد قريشي، مولانا عبدالله قريشي، مولانا محمد دوئم جهڙا بزرگ امامت جا فرائض انجام ڏيندا رهيا. سائين مولانا محمد دوئم کان پوءِ سائين خليل احمد قريشي صاحب امام ٿيا. اڄ ڪلهه سائين مولوي مسعود احمد ولد مولوي محمد قريشي دوئم امامت جو فرض ادا ڪري رهيو آهي. مولوي مسعود احمد قريشي نامور هاءِ اسڪول ٽيچر به آهي.
هن وقت مسجد جو خدمتگار حاجي عبدالله سنائي آهي. ان کان اڳ حاجي الله بچايو صدر، محمد قاسم صدر، حافظ شفيع محمد صدر ۽ سائين عطا محمد صدر رهيا آهن.
[b]جامع مسجد آخوند ملان سانوڻي محلو:
[/b]سائين عطا محمد صدر جي لکت موجب هيءَ مسجد به اوتري قديم آهي، جيتري مسجد ڀٽي بزرگان آهي. سائين عطا محمد جي لکت موجب هيءَ مسجد، ڀٽي مسجد جي اتر ۾ هڪ ميل جي فاصلي تي قائم آهي.
انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا جلد ٻئين جي لکت موجب خدا آباد ثاني جوڙڻ واري عرصي ۾ هن پاڙي ۾ مسجد ٺاهي ويئي، جنهن جو بنياد پرهه ڦٽي مهل آخوند خاندان جي 70 حافظ عورتن وڌو. (سنڌيانا، 2010ع، ص 584)
سائين طلعت جيلاني جي خيال ۾ هي مسجد ڪلهوڙا دؤر جي آهي، ڇو ته ان تي ڪوبه قبو نه آهي. ڇت ساڳوان ڪاٺ جي آهي. جنهن تي گلڪاري ٿيل آهي. ورانڊي ۾ پهريائين ڇپر جا پاسا ساگوان ڪاٺ مان ٺهيل مور هوندا هئا، پر اهي ڪجهه عرصو ڪڍيا ويا. مسجد جي ورانڊي جي ڪجهه نئين سر مرمت ٿي آهي، باقي پراڻي حالت ۾ برقرار آهي.
آخوند سانوڻي محلي ۾ هڪ ٻي مسجد آهي، جنهن جي ڇت سڌي نه آهي، پر وچ اڀو آهي ۽ پاسا هٿ لٿل آهن. اها مسجد چيو وڃي ٿو ته خليفي گل محمد ٺهرائي هئي. پر هاڻوڪي حالت مان لڳي ٿو ته اها ٻيو ڀيرو ٺهي آهي.
ان کان علاوه هڪ ٻي مسجد به ملان سانوڻي محلي ۾ آهي.
[b]قاضي محلا جون مسجدون:
[/b]قاضي محلا ۾ جيڪا مسجد قاضي اميد علي قريشي جي گهرن ڀرسان آهي. سا به ڏيڍ ٻه سو سال پراڻي آهي. ان مسجد جي ڀرسان هڪ مدرسو شايد مدرسه اشرفيه به هوندو هو. جيڪو هاڻي ته نٿو هلي. پر ان جي مدرسي جي آڌار هڪ شخص، قاضي اميد علي قريشي جي پلاٽ تي لڳندڙ ٽيلي نور جي ٽاور کي رد ڪرائي، ان مدرسي جي جاءِ تي لڳارايو ۽ چيو ويو ته اها آمدني مدرسي تي خرچ ٿيندي. پر بظاهر ته اها آمدني مدرسي تي نٿي خرچ ٿئي.
قاضي محلا ۾ عمراڻي ۽ سيدن جي ڀر ۾ به هڪ مسجد قائم آهي. جنهن مسجد جو ٻانگو ۽ خدمتگار سائين عيدن ڪوري جو والد ۽ سائين رفيق ڪوري جو نانو هو. قاضي غلام محمد قريشي ان مسجد جي سار سنڀال ڪندو هو.
[b]شهر جو ٻيون مسجدون:
[/b]سنائي محلا ۾ ميدان جي ڀر ۾ به هڪ مسجد قائم آهي. جتي هڪ مسافر جي قبر به آهي. اها مسجد پهريان ترڪن واري مسجد سڏبي هئي، ڇو ته ان پاسي پهريائين ترڪ ڪافي رهندا هئا، جيڪي اڳتي هلي هتان لڏي ويا.
ميمڻ محلا ۾ ٽي مسجدون آهن. هڪ مسجد جيڪا ڏناڻي ۽ لالواڻي محلي جي ڀر ۾ آهي، ٻي مسجد ڪنڀار محلي ۾ آهي ۽ ٽين مسجد پروفيسر محمد ايوب ميمڻ صاحب جي گهر سامهون، ۽ گمهه گھٽي جي ڀر ۾ آهي.
هڪ مسجد ڪوٽار محلي ۾ آهي ۽ هڪ مسجد شهيد عرفان مهدي چوڪ جي ڀرسان آهي. ان مسجد جي حوالي سان ٻڌايو وڃي ٿو ته ان کي نئين سر آباد ڪرڻ ۾ سائين مشتاق ميمڻ جو وڏو هٿ هو. پر اهو صاحب اڳتي هلي حيدرآباد لڏي ويو.
مهاجر محله يا سروري ڪالوني ۾ ٻه مسجدون آهن. هڪ مسجد ڪوري محلا ۾ آهي.