* هالا پراڻا جا علمي، ادبي، اشاعتي ادارا ۽ سماجي تنظيمون
[b]سنڌي ادبي سنگت شاخ هالا پراڻا:
[/b]محترم قاضي معصوم هالائي حڪيم مخدوم محمد اشرف ڀٽي، غلام رسول شيخ ۽ سوز هالائي جي تعاون سان هتي پنجاهه واري ڏهاڪي ۾ 1956ع ۾ سنڌي ادبي سنگت جي شاخ قائم ڪرائي. سوز صاحب موجب ان جو پهريون سيڪريٽري پاڻ قاضي صاحب ٿيو. ان شاخ جي مدد سان نه صرف ڪافي علمي ۽ ادبي ميڙ منعقد ٿيا، پر راڳ رنگ جو رهاڻيون به ٿيون. سوز صاحب جي لکئي موجب ان شاخ پاران ڪرايل ميڙن ۾ سائين جي ايم سيد، مخدوم طالب الموليٰ، محترم غلام محمد گرامي، حفيظ قريشي، محمد ابراهيم جويو، نياز همايوني، امداد حسيني، بلاول پرديسي، مقبول ڀٽي وغيره شريڪ ٿيا.
سوز صاحب جي لکت موجب هن شاخ 1970ع ڌاري وطن پبليڪيشن جي نالي سان اشاعتي سلسلو جاري ڪيو، جنهن طرفان دادلي ۽ ٻيا ڪتاب ڇاپيا ويا. ان کان علاوه هن شاخ جي تعاون سان هڪ اسٽيج ڊرامو موهني به پيش ڪيو ويو، جنهن کي محترم غلام رسول ابڙو صاحب تحرير ۽ ڊائريڪٽ ڪيو. چيو وڃي ٿو ته ان موهني جو ڪردار سائين نورمحمد نورل ڪوٽار ميمڻ ادا ڪيو هو.
اها شاخ ڪافي عرصي تائين قائم رهي. 1970ع ڌاري هالا پراڻا جي شاخ جو سيڪريٽري مخدوم محمد اشرف ڀٽي هو. 1980ع کان وٺي 1983ع وارو دؤر هالا پراڻا جي ادبي کيتر جو سونهري دؤر آهي. ان دؤر ۾ مون ۽ عرفان مهديءَ محترم قاضي محمد عالم معصوم هالائي جي رهنمائيءَ ۾ سنڌي ادبي سنگت جي شاخ هالا پراڻا ۾ قائم ڪئي. راقم ۽ عرفان مهدي ان زماني ۾ سنگت شاخ هالا پراڻا جا سيڪريٽري ٿيا. ان کان پوءِ واري نوي واري ڏهاڪي ۾ وري سنگت کي سرگرم ڪيو ويو. ۽ ڪوثر هالائي ان جو سيڪريٽري ٿي رهيو.
ڪوثر هالائي واري زماني ۾ سوز صاحب جي لکت موجب ان شاخ 1992ع ۾ سوز هالائي جو ٻيو مجموعو درشن ڌار و ڌار ڇپائي پڌرو ڪيو. مرڪز جي ايوارڊ تقريب جو سمورو انتظام هن شاخ ڪيو هو.
[b]اداره پاسبان ادب:
[/b]سٺ جي ڏهاڪي ۾ اڄڪلهه اين جي اوز سان واڳيل محترم گل محمد مستوئي هتي انگريزي ٽيچر ٿي آيو هو. هن صاحب هتان جي محترم عبدالرشيد قريشي، سائين خليل احمد قريشي مرحوم، حاجي يار محمد صدر ۽ ٻين جي تعاون سان اداره پاسبان ادب قائم ڪيو هو.
ان اداري پاران ٻه ٽي ادبي ڪانفرنسون ڪرايون ويون. انهن ڪانفرنسن ۾ پير مظهرالحق، بيدل مسرو، رجب علي، سليم چنا ۽ ٻيا نامور شخص شريڪ ٿيا هئا. ان کان علاوه ان اداري پاران رسالي نما ڪتاب به شايع ٿيا هئا. پهريون ڪتاب ڪرائون سائيز ۾ سلسليوار رس رهاڻ 1966ع ۾ شايع ٿيو هو. ان ڪتاب ۾ هالاپراڻا جي غلام حسين ايم ميمڻ جي ڪهاڻي شايع ٿيل آهي. ٻين ڪتابن جي خبر ڪانهي.
[b]لطيف ڪلب:
[/b]محترم نذير احمد ڀٽي ۽ سوز هالائي صاحب ستر واري ڏهاڪي ۾ لطيف ڪلب جوڙيو هو، جنهن طرفان به مختلف ميڙ منعقد ڪيا ويا.
[b]پيپلز سوشل ويلفيئر ايسوسئيشن، هالاپراڻا:
[/b]لڳي ٿو ته هي تنظيم ستر واري ڏهاڪي جي شروع ۾ قائم ٿي هئي. مخدوم آفتاب ڀٽي وٽ رکيل هڪ ليٽر هيڊ پني موجب ان جو مکيه سرپرست مخدوم طالب الموليٰ هو. ٻين عهديدارن ۾ مخدوم نواز ڀٽي (صدر)، قاضي محمد اعظم قريشي سينئير نائب صدر، حاجي غلام حسين ميمڻ، جونيئر نائب صدر، ائڊووڪيٽ مشتاق ميمڻ، جنرل سيڪريٽري، نصرالله شيخ جوائنٽ سيڪريٽري، احمد خان ميمڻ خرانچي ۽ مخدوم محمد اشرف ڀٽي آفيس سيڪريٽري هئا.
[b]هلال احمر سب برانچ هالا پراڻا:
[/b]چاليهارو سالن کان هلال احمر جي ننڍي شاخ به هتي سرگرم آهي. هن شاخ جو روح روان جناب قاضي محمد اعظم قريشي هو. هي صاحب ٻه ڀيرا هتان جي يونين ڪائونسل جو چيئرمين رهيو آهي. هالا پراڻا ۾ جيڪي ترقياتي ڪم ٿيا آهن. تن جي تڪميل پويان هن صاحب جي ولوڙ مکيه عنصر آهي.
هلال احمر ۽ رورل ويلفيئر آرگنائزيشن پاران پندرهن سالن کان هڪ خانگي اسڪول هتي هلي رهيو آهي. جنهن جو روح روان به قاضي محمد اعظم قريشي صاحب آهي.
هلال احمر جي ٻي مکيه دين اها آهي ته اها هر سال فائونڊيشن ويڪ ملهائيندي هئي. ان دوران ڊبيٽ، سوال جوابن جا مقابلا، تقريري مقابلا وغيره جهڙا پروگرام ٿيندا هئا. جنهن ۾ هالا پراڻا توڙي هالا نوان جا اسڪولي شاگرد حصو وٺندا هئا. انهن پروگرامن جي نتيجي ۾ عرفان مهدي، پير بخش ڀٽو، غلام قادر جوش ڀٽو، وحيد ميمڻ ۽ ٻيا سٺا ڊبيٽر پيدا ٿيا.
[b]سنڌ گريجوئيٽس ائسوسئيشن:
[/b]هتي به سگا جي شاخ ستر واري ڏهاڪي ۾ قائم ڪئي ويئي، جيڪا ڪافي عرصو سرگرم رهي. ان پاران نه صرف ڪافي ثقافتي توڙي ادبي پروگرام منعقد ڪيا، جهڙوڪ ڪوڏي ڪوڏي راند جو مقابلو ۽ سوز صاحب جي ڪتاب جي مهورت وغيره. پر تعليمي سطح تي ادارن جي سهائتا ڪئي ويئي.
ان شاخ ۾ مختلف وقتن تي سوز هالائي، محمد حسين سنائي، غلام حسين دودو ميمڻ ۽ غلام حسين چاڪي ميمڻ وغيره سيڪريٽري ٿي رهيا. اسي واري ڏهاڪي ۾ هڪ اليڪشن ۾ جيڪو صاحب سيڪريٽري ٿيو ته ان سگا شاخ جو سامان کڻائي پنهنجي اوطاق تي رکي ڇڏيو.
ائين ڄڻ شاخ بند ٿي ويئي. ان کان پوءِ ان شاخ ۾ اهو مزو نه رهيو، وري اڳتي هلي سرڪار سرڪاري ملازمن تي پابندي هنئي ته اُهي ان جا ميمبر نه ٿين. ائين هي شاخ ختم ٿي ويئي.
[b]بزم طالب الموليٰ شاخ هالا پراڻا:
[/b]محترم عاشق هالائي ۽ محترم منير احمد شيخ، سائين سوز هالائي ۽ مخدوم آفتاب احمد ڀٽي جي تعاون سان سال 1981ع ۾ بزم طالب الموليٰ جي شاخ هالا پراڻا ۾ قائم ڪئي ۽ ان جي افتتاح لاءِ مخدوم محمد زمان طالب الموليٰ صاحب جن پاڻ تشريف فرما ٿيا هئا. ان شاخ جو پڪو الحاق 1982ع ۾ منظور ٿيو. ان شاخ سال 1982ع ۾ 8 گڏجاڻيون ۽ 11 مشاعره ڪيا هئا. ان شاخ کي مرڪز پاران بهترين ڪارڪردگي جو سرٽيفڪيٽ مليو هو. سال 1982ع ۾ انهي شاخ جا ڪل 19 ميمبر هئا. شاخ جي ٻين سرگرم ڪارڪن ۾ ڊاڪٽر غلام علي ارباب، پيربخش ڀٽو ۽ مرحوم حبيب الله ڀٽو به شامل هئا.
[b]مولانا عبيد الله اڪيڊمي، هالا پراڻا:
[/b]نوي واري ڏهاڪي ۾ غلام مصطفيٰ سنائي، منظور احمد ميمڻ ۽ ٻين گڏجي مولانا عبيدالله اڪيڊمي جي نالي سان به هتي هڪ ادارو قائم ڪيو ويو هو. ان جي انتظام هيٺ هڪ لائبرري به قائم ڪئي ويئي.
حاجي يارمحمد اڪيڊمي، هالاپراڻا:
هن اڪيڊمي جو روح روان امان الله صدر آهي، پر ڊاڪٽر عطاالله. ثناءَ الله، عبيدالله ۽ حافظ صبغت الله ۽ سيف الله صدر به ان جا اهم ساٿي آهن. هن تنظيم پاران چند سالن کان اسڪولن جي ساليانه امتحانن ۾ نمبر کڻندڙن ٻارن ۾ انعام ورهائڻ سان گڏ ڪوئز پروگرام به ڪرايا ويندا آهن.
ڪجهه سال اڳ هڪ غير سرڪاري تنظيم سنڌ هيلٿ ۽ ايجوڪيشن سوسائٽي (Sheds) جو قيام عمل ۾ آندو ويو هو. جنهن جا سرواڻ عبيدالله صدر ۽ ڊاڪٽر زاهد صدر هئا.
محمد يعقوب صدر به نوي واري ڏهاڪي ۾ صدر اتحاد تنظيم قائم ڪئي هئي ۽ ان جي پاران ڪجهه گهٽين کي پڪو ڪرايو ويو هو.