10
مون کلندي چيو، ”ڪجهه نه، ههڙو موٽو ته بيٺو آهيان.“
”ڇا تو کي نوڪرن پوري وقت تي ماني ڪا نه ٿي ڏني.“
”نه ڪوشي، نوڪرن کي ڏوهه نه ڏي. منهنجو سريرئي اهڙو آهي، ٿورو ويچار ڪرڻ سان ئي جهريو پوي.“
هن الائي ڇا سمجهيو. هن شايد سوچيو ته سندس ڳوٺ ۾ هيترا ڏينهن لڳائڻ ڪري مان رنو آهيان. سانجهيءَ جو هوءَ بزار مان ڪيترا بنڊل ٻڌائي وٺي آئي. پنهنجي لاءِ ساڙهيون، بلائوز، لپسٽڪ، پائوڊر، ڪانٽا ربينون وغيره- الائي ڇا ڇا وٺي آئي هئي. منهنجي لاءِ به هن ڪجهه آندو- ٻه ريشمي آميريڪن قميصون هيون ۽ ٻه رنگين نيڪ ٽايون. هن کي خبر هئي ته مان نيڪ ٽاءِ ڪو نه پائيندو هوس، پر هن منهنجي ڇاتيءَ تي هڪ نيڪ ٽاءِ رکي چيو، ڏس، ڪهڙي سٺي ٿي لڳيئي!“
”ليڪن تو کي ته خبر آهي ڪوشي، ته مان نيڪ ٽاءِ ڪو نه پائيندو آهيان.“
”پر سڀاڻي پائڻي پوندءِ. سڀاڻي ڪلب ۾ منهنجي ڊانس آهي. سوين ماڻهو ايندا، تو کي به ٺهي جڙي هلڻو پوندو.“
مون ضد ڪندي چيو، ”ليڪن مان ڪو گڏو ڪو نه آهيان جو سينگار ڪري هلان، نه ڪوشي، مون کان اهو ڪم نه ٿيندو.“
ڪوشي ڪجهه دير مون ڏانهن نهاريندي رهي. پوءِ منهنجي ڇاتيءَ تي پنهنجو مٿو رکي چيائين، ”منهنجي لاءِ به نه؟ ڇا منهنجي لاءِ هيءَ ننڍي ڳالهه به مڃي نٿو سگهين؟“
اِهو الائي نخرو هو يا ساڀيا، پر ڪوشيءَ جو آواز ڳؤرو هو. شايد مان دل جو تمام ڪمزور آهيان. مان سندس وارن ۾ آڱريون ڦيرائي کيس دلداري ڏيڻ لڳس.
ڇن ڇن...ڇن....ٿپ...ٿپ...ٿپ... منهنجي دل اڄ وري مست بڻجي جهولي رهي آهي. ڪوشي اسٽيج تي نچي رهي آهي. سڄو حال ماڻهن سان سٿيل آهي. ڪوشيءَ جو ههڙو سٺو ناچ مون اڳي ڪڏهن ڪو نه ڏٺو هو. ماڻهو وچ وچ ۾ تاڙيون وڄائي رهيا هئا. مون کي وچ پروگرام ۾ تاڙيون سدائين خراب لڳنديون آهن. پروگرام اهڙو هجي جو ڏسندڙ ۽ ٻڌندڙ هيءَ دنيا وساري ٻي.... ڪلا جي خمار واري دنيا ۾ پهچي وڃي، پاڻ کي وساري ڇڏي.
مان سوچڻ لڳو هوس- اگر ڪوشي هيئن سڄي عمر نچندي رهي ته مان کيس ڪيترو نه پيار ڪريان. پر هوءَ ناچ کي صرف وندر ڪري سمجهندي آهي. جڏهن به مان ناچ جي ڳالهه ڪڍندو آهيان ته هوءَ بگڙجي چوندي آهي، ”تون سدائين ناچ کي ياد ٿو ڪرين. ڇا ڪوشليا تو لاءِ زنده نه آهي؟ شيام، مان ڪوشليا آهيان- ڊانس ته سوسائٽيءَ ۾ سُرخرو ٿيڻ جو جتن آهي.“
ايتري ۾ ناچ پورو ٿيو، سڄو حال تاڙين سان گونجي اُٿيو. ڪوشي مرڪندي هٿ جوڙيندي، وڏين اکين مان شڪر گذاريءَ جو آب اوتيندي اسٽيج تان وڃڻ لڳي. هوءَ تمام سندر، من-موهڪ لڳي رهي هئي.
مان ڪوشليا کي واڌايون ڏيڻ لاءِ اسٽيج پٺيان ويس پر مون کان اڳ گهڻيئي جوان ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون اُتي پهچي چڪا هئا. ڇوڪريون ريشمي ڪپڙن ۾ ويڙهيل ۽ گڏين جيان سينگاريل ڳالهائيندڙ ٻليون پئي لڳيون. ڇوڪرن جي هٿن ۾ سگريٽن جا دٻا هئا، سندن وارن مان سرهاڻ اچي رهي هئي، هو سڀ انگريزيءَ ۾ ڳالهائي ڪوشيءَ کي واڌايون ڏيئي رهيا هئا. پر مون کي پڪ هئي ته هو شيڪسپيئر جي پنجن سٽن کي به سمجهي نه سگهن ها. هو انگريزي اِن ڪري ڪو نه ڳالهائي رهيا هئا ڇاڪاڻ ته هو انگريزيءَ ۾ ماهر هئا، پر ڇاڪاڻ ته اهو اُن وقت جو فئشن هو.
ڪوشليا خوش ٿي هٿ هٿ ۾ ملائي هنن سان ڳالهائي رهي هئي- هيءُ ڪوشليا جو ٻيو روپ هو. اڃان کيس نرتيه-ناريءَ جو لباس پيل هو، پر هوءَ نرتيه ڪار نه هئي-هوءَ ڪلب جي ميمبر، هڪ رواجي ڇوڪري هئي جا پنهنجي ساراه ٻڌي گد گد ٿي رهي هئي.
مان ٿنڀي کي ٽيڪ ڏيئي ڪنڊ ۾ بيٺو هوس. ڪيتري دير بعد هوءَ منهنجي ڀرسان لنگهي ته هن منهنجا ٻئي هٿ پڪڙي چيو،
”ڪيئن شيام، تو کي ناچ وڻيو؟“ ڪوشليا بيحد خوش هئي ان رات. مون مرڪي چيو، ”ها ڪوشي، خوب وڻيو.“
اسين وڏي هال ۾ پهتاسين، جتي پارٽيءَ جو بندوبست ٿيل هو. سڄو هال بتين جي روشنيءَ ۾ ٻهڪي رهيو هو. چوطرف زالن ۽ مردن جا مليل ٽهڪ ۽ سگريٽن جو دونهو پاڻ ۾ دوستي ڳنڍي رهيا هئا. رکي رکي ڇرين ۽ ڪانٽن جو پليٽن سان ٽڪڙجڻ جو آواز ٿي آيو.
ڪوشي ۽ مان هڪ ميز تي ويٺا هئاسين. اڃا پنج اَٺ منٽ ئي مس گذريا جو ڪي جوان آيا ۽ ڪوشي کي گهيري ويا. آخر ڪوشيءَ کي اُٿي هنن سان گڏ وڃڻو ئي پيو. ڪوشي اُن رات جي هيروئن هئي. هوءَ جتان به لنگهي ٿي اُتي تاڙين جو ڦهڪو ٿي پيو. سڀني ساڻس هٿ ملائڻ ٿي چاهيو. ڇوڪريون ۽ زالون مٿس حسد ڪري رهيون، پر مون کي سڀ نقلي لڳي رهيو هو. جڏهن ڪيتري دير تائين ڪوشي واپس نه آئي ته مان اُٿي کڙو ٿيس ۽ هال مان نڪري ٻاهر بالڪنيءَ ۾ وڃي بيٺس.
بالڪنيءَ ۾ سانت هئي، صرف رکي رکي ٽهڪن جو آواز اُٿي پهتو ٿي. تارا چمڪي رهيا هئا. سڄو شهر اونده ۾ ويڙهيل هو.
مان ڀت تي ويهي رهيس. جوان فقيرياڻي ڇاتي کولي منهنجي سامهون آئي ۽ ٻاڏائي چوڻ لڳي. مان بکي آهيان، مان بکي آهيان. سهڻي منهنجي ڀر ۾ ويهي پکين جي راند ڏسي رهي هئي. سندس پهراڻ تي ڪئين چتيون لڳل هيون. هوءَ اونداه ۾ گم ٿي ويئي، زمين ۾ پيهي ويئي. سائين نور الله شيليءَ جو اهو ٽڪر پڙهي رهيو هو:
”مان وچن ٿو ڪريان ته مان پنهنجي طاقت آهر سچار، سياڻو ۽ پاڻ وهيڻو ٿيندس. مان وچن ٿو ڪريان ته پنهنجي خاموشيءَ سان به مان ظالمن، خود مطلبين ۽ طاقت وارن جو طرف نه وٺندس. مان وچن ٿو ڪريان ته مان سڄي زندگي سونهن جي شيوا لاءِ ارپي ڇڏيندس.“
مون اهو ٽڪر ڪئين دفعا پڙهيو هو ۽ دل ۾ دهرايو هو، ليڪن اڄ مان ڪٿي ويٺو هوس؟ ڇا ڪلب ۾ ويٺل زالون ۽ مرد ئي اُهي اِنسان آهن؛ جن جي ڳولا ۾ مان ڳوٺ ڇڏي هتي شهر ۾ آيو هوس. ڇا هي انِسان ئي نئين سنڌ جا اَڏيندڙ ٿيندا؟ هي اِنسان ئي منهنجا ساٿي آهن جن زندگيءَ ۾ ڪپڙي ۽ کاڌي کانسواءِ ٻي ڪنهن ڳالهه تي سوچيو ئي ڪونهي؟ ڇا مان خود بدلجي ويو آهيان؟ ڇا مان ٻڏي رهيو آهيان؟
آڪاس مان هڪ تارو ٽٽو ۽ تڪڙو تڪڙو هڪ پاسي ڪرندو ويو. منهنجو من ڪنبي اُٿيو- ڇا مان هڪ ڪريل تارو هوس؟ مون پٽ تان مٽيءَ لپ کڻڻ لاءِ هيٺ نهاريو، ليڪن اُتي مٽي هئي ڪٿي! اُتي ته چلڪندڙ ڌوتل فرش هو. مٽيءَ جي خوشبوءَ ڌرتيءَ جي خوشبوءَ مون کي، سهارو ڏيندي آئي هئي. اُها مون کي تمام پياري هئي، ليڪن اڄ هتي اُها ڪا نه هئي.
مان ڳولڻ چاهيان ٿو اُنهن اِنسانن کي جي مٽيءَ جا پوڄاري آهن. جيڪي ٻين جون زندگيون ڇني نه ڄاڻن پر پنهنجي زندگيءَ ڏئي ڄاڻن. اُهي اِنسان مونکي ڪٿي ملندا؟ مان هنن جي ڪٿي ڳولا ڪريان؟
اُن وقت پٺيان هڪ تيز ۽ تلخ آواز آيو، ”شيام!“
مون پٺيان نهاريو- ڪوشي بيٺي هئي. نرتيه واري پوشاڪ ۾ هوءَ اُن وقت هڪ راڻيءَ مثل لڳي رهي هئي. پر ڇا ائڪٽر کي بادشاه جي پوشاڪ ۾ ڏسي بادشاه سمجهڻ ڀل نه آهي؟
”مان تو کي ڳوليندي سڄي ڪلب ڀٽڪي آهيان. ههڙي موقعي تي ههڙو رخ سهائي ٿو تو کي؟“
مان ڪو جواب نه ڏيئي سگهيس. مان پنهنجن خوابن ۾ هوس. ڪوشيءَ جي منهن تي خوشي هئي، فتحيابيءَ جو غرور هو ۽ آتم- وشواس هو. ”سڀيئي منهنجي ساراه جا گيت ڳائي رهيا آهن ۽ تو کي شايد اهو پسند نه آهي. تون ڀڄي هتي اچي لڪو آهين.“
مون چيو، ”ڪوشي، اها ڪهڙي فتحيابي آهي؟ هي اِنسان ته هر سندر ڇوڪريءَ جي ساراه جا گيت ڳائيندا آهن. هو ڪلا کي ڇا ڄاڻن. مان ته کين اِنسان مڃڻ کان به عاري آهيان. هو جانور آهن، جن اِنسان جو سانگ پاتو آهي. هو زنده آهن ڇاڪاڻ ته ٻيا اِنسان محنت ڪري سندن زندگيءَ جون سڀ ضرورتون پوريون ڪن ٿا. هڪ ڏينهن جادوءَ سان سندن نوڪر، سندن بورچي ۽ درزي ۽ ٽجوڙين مان نوٽ گم ٿي وڃن ته ڇا هو اِنسان رهندا؟ هو اگهاڙا جانور بڻجي ويندا، جن کي پتو به ڪو نه پوندو ته ڪيڏانهن وڃجي، ڇا ڪجي؟“
ڪوشيءَ ڪجهه خفي ۾ ڪجهه ڏک مان چيو، ”تون هي سڀ ڇا چئي رهيو آهين؟“
”اڄ منهنجي دل روئي رهي آهي، ڪوشي ٻاڏائي رهي آهي. ننڍي هوندي مون قسم کاڌو هو ته مان اُهو ڪي ڪندس جنهن سان اسان جي سنڌ سهڻي ۽ سکي ٿيندي. مان اُنهن اِنسانن جي ڳولها ۾ ڪراچيءَ آيس جن جو اهو ساڳيو مقصد هجي. ليڪن اڄ مان ڪٿي ويٺو آهيان؟ هي سگريٽن جو دونهون ۽ کوکلا ٽهڪ منهنجي من کي منجهائي رهيا آهن. ڪوشي!“
ڪوشيءَ چيو، ”پر شيام، ڇا اِها تنهنجي خود غرضي نه آهي؟ جيڪا ڳالهه تون پسند ڪرين ٿو سا ٻين کان به ڪرائڻ چاهين ٿو، ۽ جا ڳالهه ٻيا پسند ڪن ٿا اها تون ڪرڻ نه ٿو چاهين. مون پنهنجي ساهيڙين اڳيان تنهنجي ڏاڍي ساراه ڪئي هئي ته تون شاعر آهين، ڪهاڻيون ٻڌائي ڄاڻين. پر جڏهن به هو توسان ڳالهائڻ چاهين ته تون منهن موڙي وڃين. اهو ڪهڙي سڀيه سماج جو وهنوار آهي؟ مان اهو سڀ بيعزتي سهندي رهيس، اِن اُميد ۾ ته هڪ ڏينهن تون هن سڀيه سماج جا نيم سمجهندين.“
”مون خوب ڪوشش ڪئي پر ڪامياب نه ٿيس. اُبتو هلڻ سان اِنسان ڊڪ پائي نه سگهندو آهي ۽ اڪثر ٺوڪر ئي کائيندو آهي. مان به پنهنجي سڀاءُ جي اُبتڙ هلڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هوس.“
اُن وقت بالڪنيءَ ۾ ٻيا به ڪي آيا. ڪوشليا منهنجي ويجهو اچي چيو، ”هل ته هلون.“
اڌ رات گذري چڪي هئي، جڏهن اسين اُتان هلياسين. ڪوشليا موٽر هلائي رهي هئي. رستي تي ڪنهن به ڪو نه ڳالهايو، ٻئي پنهنجن خيالن ۾ غرق هئاسين. جڏهن اسين گهر جي ڏاڪڻ چڙهي رهيا هئاسين ته مون چيو، ”ڪوشليا، ٻه منٽ منهنجي ڪمري ۾ ايندينءِ؟“
ڪوشليا بنا ڪجهه چوڻ جي منهنجي ڪمري ۾ آئي. هوءَ پلنگ تي اچي ويٺي ۽ مان سندس ڀر ۾. ڪيترو وقت سانت هئي. مون ڇا چوڻ چاهيو ٿي اها پروڙ ڪا نه هئم، پر منهنجي دل لفظ ڳولهي رهي هئي. آخر مون چيو، ”ڪوشي!“
الائي ڇو، منهنجي آواز ۾ ميٺاج تمام گهڻو هو ۽ درد پڻ هو. ڪوشيءَ ٻه اکيون مٿي ڪيون.
”مان ائين پيو سمجهان ته مان هڪ قيد ۾ آهيان، مان آزاد ٿيڻ چاهيان ٿو.“
”مون سمجهيو.“ ڪوشيءَ اُٿندي چيو، ”تون آزاد آهين.“ هن ڪمري مان ٻاهر ويندي چيو.
هوءَ وري موٽي آئي ۽ منهنجي ايترو ته نزديڪ اچي بيٺي جو مان سندس حواسن جو آواز ٻڌي رهيو هوس. ”مون کي غلط نه سمجهجانءِ، شيام! پر مان لوڀڻ آهيان. مون جيڪي ننڍيون ننڍيون شيون زندگيءَ ۾ گڏ ڪيون آهن تن کي اُڇلي نه ٿي سگهان.“ هن پنهنجي چوٽيءَ مان ٻه گل لاٿا ۽ منهنجي هٿ تي رکيائين.
”اُٿ، مون کي منهنجي ڪمري تائين ڇڏي اچ.“
ڪوشليا جي ڪمري وٽ پهچي اوچتو مون چيو، ”ترس“ ۽ پنهنجي هٿ وارن گلن مان هڪ گل کڻي ڪوشليا جي چوٽيءَ ۾ اٽڪايم.
مان پنهنجي ڪمري ۾ پهتس ته گهڙيال ٻن جا ٺڪاءَ هنيا.