حقيقت ۽ دوکو
صبح جو پنھنجي مثالي ڪٽنب سان گڏ نيرن ڪرڻ کان پوءِ ڪلينڪ ويندو آھي. وري ھڪ بجي اچي ساڻن گڏ منجهند جي ماني کائيندو آھي، آرام ڪندو آھي. شام جو ڇھين وڳي ڪلينڪ. وري رات جي ماني ڪٽنب سان گڏ. رات جي ماني کان پوءِ ڳپل مھل تائين جاءَ جي اڳيان لان ۾ يا ٻاھر خالي روڊ تي پسار ڪندو آھي، پسار کان پوءِ پنھنجي ڪمري ۾ اچي پڙھندو آھي – ڪيسن تي ويچاريندو آھي ۽ ڪتابن کي ”ريفر“ (Refer)ڪندو آھي. سندس ڪمرو: سادگي سان ھر شيءِ رکيل، بڪ شيلف جي مٿين تختي تي ڪنھن دوائن جي ڪمپني طرفان ڇپيل ڪيلينڊر؛ ڪجهه دوائن جون شيشيون ۽ ڪجهه رسالا لکيل. ۽ ھيٺين خانن ۾ سندس پيشي سان لاڳاپو رکندڙ ڪتابن کان سواءِ ادب، فلسفي، نفسيات ۽ سائنس جي مختلف برانچن جا ڪتاب نظر ايندڙ. سڄي ڪمري ۾، در جي سامھون، ڀت جي پوري وچ تي ٽنگيل ھڪ تصوير؛ ڪنھن فطري نظاري جي. ڪمري جي سادي سجاوٽ ۽ ڪتابن مان ظاھر ٿئي ٿو ته ڊاڪٽر قمر ڪيڏو سادو، گھرو ۽ پنھنجي پيشي کان سواءِ ٻين علمن جو مطالعو ڪندڙ آھي، ۽ سندس ڪٽنب ھڪ مثالي ڪٽنب آھي.
رات جي ماني کائڻ کان پوءِ، ڊاڪٽر پپو کي ھنج ۾ کنيو؛ ڳل تي چمي ڏنائين. ٻن وڏن ٻارن کي به پٺيان اچڻ لاءِ چيائين. اندر ڪمري ڏانھن ويندڙ زال کي ڏسي مرڪيائين ۽ بنگلي جي اڳيان لان ۾ آيو. چھل قدمي ڪرڻ لڳو. اڪبر ڪلثوم به ساڻس گڏ ھلڻ لڳا. روزمره جون ڳالھيون ڪرڻ لڳا ڪاليج جون پڙھائي جون . . . ائين ڳالھيون ڪندي پسار ڪري رھيا ھئا ته سندس نوڪر بخشو اتي آيو.
چيائين، ”صاحب اوھان جو فون آيو آھي.“
”رئيس قربان علي.“
”قربان علي؟“ ڊاڪٽر سوالي انداز ۾ ورجايو. پوءِ آھستي، ڄڻ ڪجهه سوچيندي، ڀڻڪائين، ”ته رئيس، عمرو ڪري آيو آھي – ھون، ڇا ٿو چئي؟“
”چئي ٿو ته فون ڊاڪٽر صاحب کي ڏج.“
”ھون “ ڊاڪٽر، ڪڪو بخشو کي ڏيندي، وڏن ٻارن کي پنھنجن پنھنجن ڪمرن ڏانھن وڃڻ لاءِ چئي، اندر، فون جو رسيور رکڻ کان پوءِ ڪي گهڙيون اتيئي، ڪنھن گهري سوچ ۾ بيٺو رھيو. ۽ پوءِ سوچيندي سوچيندي ٻاھر وڌڻ لڳو.
”ڇاھي“ امينه اندران ڪمري مان ٻاھر نڪرندي پڇيس.
”ڪجهه به نه.“ زوري آندل مرڪ سان وراڻيائينس.
”ڪيڏانھن پيا وڃو؟“
”رئيس قربان ڏانھن .“
”ڇو؟ خير ته . . . . “ حيرت مان پڇيائينس.
”ھا، ھا“ ڊاڪٽر ساڳي زوري آندل بناوٽي مرڪ سان چيو، ”ڪا ڳالھه ناھي، رئيس چيو آھي ته ملي وڃ.“
”ته ھو عمري تان واپس اچي ويو آھي.“
”ھا.“
”ڪڏھن؟“
”ڪلھه.“
”پوءِ اوھان کي اڄ ٻڌايو اٿس!“
”بس – مان ٿي ٿو اچانس.“
”ھينئر ڪھڙو ضرور آھي ، سڀاڻي ملجوس.“
”نه مان منٽن ۾ ٿي ٿو اچان.“
۽ گيراج ڏانھن موٽر ڪڍڻ لاءَ وڌيو.
. . . . ٿي سگهي ٿو. ھي ڪانئون مھينو . . . ھن کيس ٻڌايو ھجي، يا ھو سمجهي ويو ھجي؟
ھڪ حقيقت نتيجو . . . . . نتيجو . . . . . نتيجو . . . . . . . نتيجو . . . . . نتيجو . . . . نتيجو . . . . . . . نتيجو . . . .. . بڪواس ؛ ”ڪانسڪوئنس.“(Consequence)
”اوھ آءِ جسٽي فاءِ اٽ، آءِ ڪين جسٽي فاءِ اٽ.“ (Oh, I justify it, I Can justify it.) مون کي ائين ڪرڻ کپندو ھو. بڪل نه ته ھو تباھ ٿي وڃي ھا. يس اٽ از جسٽي فيل، لاجيڪل، اٿيڪلي “(Yes, it is logically, ethically, justifiable) ڪو به اخلاقي قدر قانون ڪنھن کي ائين ڄاڻي ٻجهي ختم . . . . (چيڪاٽ)
اف! ھي ماڻھو: انڌا مري پوي ھا ته چون ھا ڊاڪٽر ڄاڻي واڻي . . . . مان پنھنجي زال سان محبت ڪيان ٿو ھو مون سان. منھنجي نيت ڪڏھن به نه . . . ”لسٽ(Lust) ، نيور نيور (Never Never) بلڪل نه ائين ڪڏھن به نٿو ٿي سگهي. ڪڏھن به نه . . . پر سوال آھي . . . “
“ائبارشن“ (Abortion)
ھون – اھوئي ”ساليوشن“ (Solution)آھي. يس وڌ آئوٽ دئٽ . . . . .(Yes Without that) ذليل رئيس. ھنه.
ھينئر جڏھن مان وٽس وڃي رھيو آھيان، ھو ڇا سوچيندو ھوندو؛ ڊاڪٽر ويساه گهاتي ڪئي آھي. اعتماد کي ٺيس پھچائي اٿس. ڊاڪٽر ڪميڻو – نه، ڪچيون گاريون ڏيندو ھوندو. ھر سنڌي وڏيري وانگر. ذليل انسان تون آھين. تون – انسان ڪش، تون! جنھن پئسن جي ھول ۾ ھڪ معصوم جي زندگي کي تباھ ڪرڻ کان به ڪون ڪيٻايو، ھڪ معصوم، پياري ڊاڪٽر صاحب اوھان کي ڇا ٻڌايان ته مان شھزادي کي ڪيڏو ٿو ڀانيان.
فراڊ.
. . . . ھو منھنجي زندگي آھي .
. . . . قاتل. سنڌ جا زميندار. ھنن کي گولي سان اڏائجي. گوليءَ سان . . . .
. . . . ڊاڪٽر صاحب – ڊاڪٽر صاحب
ھي مونکي ڪنھن سڏيو! ھي سڀ ھلندڙ مون ڏانھن ڏسي ڇو رھيا آھن !
. . . سائين خير ته آھي! ون وي جي ابتڙ پيا وڃو؟
. . . اوھ! آءِ ايم ساري (Oh! I am Sorry) مان پنھنجن خيالن ۾ پئي ويس،”ويري ساري“(Very Sorry).
مان نروس(Nervous) ٿي ويو آھيان؟ نه نه ؟ ”گلٽي ڪانشس“ (Guilty Conscious ) مون ڪو به گناھ نه ڪيو آھي.
لئڪ آف مارل ڪريج Lack Of moral courage
نو، جو ڪجهه ٿيندو ”آ وِل فيس اٽ“ (I Will face it)
ھينئر ھو مون سان ڪيئن پيش ايندو؟ ”پولائيٽلي“ (Politely) . . . . يا نه؟ نيٺ ته وڏيرڪي ذھنيت اٿس. ممڪن آھي – مان خود بي عزتو ڪندومانس.
. . . ڪورٽ
ممڪن آھي ”سپوز“ (Suppose) ، ”بٽ اٽ از امپاسبل“ (But it is impossible)
ڪورٽ جو ڪمرو
مي لارڊ انسان جي زندگي ايڏي ”چيپ“ (Cheep) ناھي جو – مان آھيان. ”سر، آءِ ايم ڊاڪٽر، ناٽ پيوريٽن“ (Sir I am doctor not puritan) ”يس سر“ (Yes Sir)– ”سڊڪشن“(Seduction)
نو نو، اٽ از رانگ، اٽ از رانگ (No No, it is wrong, it is wrong)
”فارنيڪيشن“ (Fornication)
There was voluntarism between . . . understanding.
”بٽ سر آءِ وانٽ ٽو سي“ (But Sir, I want to see)
اوھ! ”نيور، نيور“(Never Never) ڪڏھن به نه.
”واٽ از موريلٽي“ (What is morality) اخلاق خود پنھنجي جاءِ تي ”ويگ ڪانسيپٽ“ (Vague Concept)آھي. جيڪڏھن ان کي ”رليٽو فارم“ (Relative Form) ۾ نه ڏٺو ويندو. محض بڪواس، ڪنھن حد تائين عجيب مذاق. ”اليوشن سر“(Illusion Sir)
The concept of morality should be measured in relation to the vital needs of the particular relative circumstances. Yes, it is the basic principle of cial what you ethical sciences: medical ethics, or so may classify . . . . . .
ھنن مخصوص حالتن ۾ . . . ھا سائين، ھنن مخصوص حالتن ۾. منھنجو اھو فعل قانوني ڏوھ نه آھي. نه بداخلاقي – نه ويساه گهاتي. ھڪ انساني زندگيءَ جي اھميت کي آڏو رکي مون اھو ھڪ . . . فرض سمجهي ئي ھن جي ھڪ اھم فطري ضرورت کي سمجهي ئي ۽ ھا! ڇاڪاڻ ته مون چاھيو، منھنجي اندر جي آواز ھيٺ، مون انھيءَ کي ھڪ اخلاقي فرض سمجهي ڪري ئي –
مان تسليم ڪريان ٿو منھنجي مشوري تي ئي رئيس پنھنجو ڪٽنب ڳوٺ کان ھتي شھر ۾ مستقل طور آندو. مان ساڻس اڪيلائي ۾ ملندو رھندو ھئس. رئيس کان مون اھڙي اجازت ورتي . . . صحيح آھي: رئيس جو مون ۾ مڪمل اعتماد ھو. مون کيس اھو ئي مشورو ڏنو ۽ بار بار ڏنو ته: سندس ڏينھون ڏينھن وڌندڙ ”ھيسٽرو – مينيا – ڪنڊيشن“ (Hysterio mania conditions) جو علاج صرف شادي آھي. ھن کي پيار گهرجي. ھوءَ نوجوان آھي، ساماڻيل. سندس ”سيڪسوئيل ارج“ (Sexual urge) جي تسڪين لاءِ . . . اھو فطري ضرور آھي. دوائون محض عارضي سڪون ڏيندس. رئيس ھر دفعي انڪار ڪندي ملڪيت جو سوال کڙو ڪيو. “يس سر“ واٽ ڪين آءِ ڊو فار ھر؟ (Yes Sir, What can I do for her)سواءِ مشوري ڏيڻ جي! ھمدردي ڪرڻ جي ! ”سئمپتي“ (Sympathy)ڪجهه به ناھي. سواءِ رسمي لفظن جي ”ھئپوڪريسي“ (Hypocrisy) جي. ڇا اھڙي لفظي ھمدردي ھن جو علاج ٿي سگهي ٿو. ”نو نو – نو، مي لارڊ نو“ (No, No My lord No!) مونکي يقين ھو ته اھي دورن جا حملا سندس لاءِ ھڪ ڏينھن ڪنھن ”فزيڪل ڊيفيٽ“ (Physical defect)جو ڪارڻ بڻجندا. ”بلائينڊنس، ڊيفينس، پئرالئس آر . . .“ (Blindness, deafness, paralysis . . )
سائڪياٽرسٽ؟ (Psychiatrist)
مونکي فضول لڳو. اوھان خود ئي سوچيو نه . . . ھڪ فطري ۽ ھا، مون اھا جاچ ڪئي، پنھنجي منھن، ھڪ سچي خواھش ھيٺ ته ڪاش، ھوءَ ھتي شھر ۾ ڪنھن سان ”لو“ (love) ڪندي ھجي. جيئن عموما ڪنواريون ڇوڪريون ڪنديون آھن. ۽ اھا ڪھڙي نه سٺي ڳالھه ھجي ھا، پر ھو ڪيڏي سادي، سودي، ھيسيل ۽ سخت پابندي ھيٺ! ممڪن آھي، يقين جي حد تائين ته ھن تصوراتي دنيا ۾ پنھنجو ڪو محبوب بنايو ھجي. ۽
جڏھن ته فيصلو ڪورٽ ۾ ٿيندو. مان وٽس وڃان؟ گاڏي موٽايان؟ ھروڀرو ”مس بيھو“ (Misbehave) ڪري . . . نه، ممڪن آھي. پولائٽلي (politely) پيش اچي. ۽ ھن حادثي کي حقيقت پسندي سان ريئلائيز (Realize)ڪري، مون سان ان سلسلي ۾ مشورو ڪري. اھو وڌيڪ بھتر آھي. ۽ ، اھو به ته ٿي سگهي ٿو، ھي منھنجا اجايا انديشا ھجن، اجايا . . . ھن جو شڪ مون تي نه ويندو ھجي. اھو به ٿي سگهي ٿو. مونکي ننڍپڻ کان وٺي ڄاڻي. منھنجي شرافت ۽ ايمانداري تي سندس پختو اعتماد آھي. ھون، منھنجي باري ۾ ائين سوچي به نٿو سگهي. مون جڏھن کيس چيو: رئيس ھن ڪيس ۾ ضروري آھي مان ساڻس اڪيلائي ۾ ملندو رھان.
چيائين، ”ڊاڪٽر صاحب انھي ۾ پڇڻ جي ڪھڙي ضرورت آھي شھزادي اوھان جو پنھنجو ٻچو آھي. بس رڳو . . . “
”باسٽرڊ، ”ھيپوڪريٽ“ (Bastard, Hypocrite)
”ڊاڪٽر صاحب اوھانکي خبر آھي ته مان چئن مھينن لاءِ پاڪ ملڪن ڏانھن زيارت لاءِ وڃي رھيو آھيان پنھنجا گناھ بخشائڻ. شھزادي جي پارت . . . “
ايڏي ڀروسي ھوندي مون ۾ ڪيئن ٿو شڪ ڪري سگهي! ڪڏھن به نه. مونکي وٽس وڃڻ گهرجي. پر . . . ان جي معنى؟ ھو ھن کي ڏوھي ٺھرائي. نتيجو! غيرت جي احمقانه تصور ھيٺ ماري ڇڏ – اوھ! ڪيڏو ڀيانڪ تصور آھي. وحشي جانور، جھنگلي.
”نو نو، شي از انوسينٽ“ شي وڊ ناٽ بي بليمڊ.“ (No No, She is innocent) مان ڪنفس (Confess) ڪندس. آءِ ول اڪيسپٽ دي ريئلٽي. آءِ ول! (I will accept the reality)
اکيون – نيم خوابيداه – چھرو – نھار – ڇڪ
”ھائو بيوٽيفل چارمنگ“ (How beautiful charming)
. . . نه نه، مان انھيءَ کان متاثر نه ٿيو ھوس. ڪڏھن به نه.
مون رڳو سندس حسن جي ساراھ ڪئي ھئي. پر اھو منھنجي ”انٽينشن“(Intention) تي اثرانداز نه ٿيو ھو. مون سندس ضرورت کي آڏو رکي اڳتي سوچي ڇڏيو ھو؛ ”ڪنٽر اسيپٽور“ (Contraceptives) جو استعمال – ھا، مون ڪيترا ڀيرا پاڻ کان سوال پڇيو ھو ”لاجيڪلي آءِ ڪنوينسڊ ماءِ سيلف “ (Logically I convinced myself)ڪرڻ گهرجي. اھو گناھ ٿي نٿو سگهي. نه ويساھ گهاتي نه ئي بد اخلاقي.
”ليگل ايسپڪٽ“ (Legal aspect)
اوھو! واضع طور نه سوچيو ھوم. سوچي به نٿو سگهيس. ناممڪن ھو. ناممڪن پر.
ھي اوچتو! اوچتو حادثو! حادثو ئي چئبو.
انھيءَ ڏينھن . . . اوچتو – بھرحال اڳي پوءِ ٿيڻو ھو. رڳو موقعي جو اندازو رکڻو ھو. موقعي جو – خود ئي – پر احمقانه انداز ۾، غلظ وقت تي – پر ڇا ٿي سگهيو.
”جيجي مان ھن سان اڪيلائي ۾ ملڻ چاھيان ٿو“ چيريل اکين جا ڇپر ھيٺ مٿي – نھار – ڳاڙھو تپندڙ چھرو – ڇڪ – چپ چرندر – تيز ساھ سيني جو اڀار لھوار.
ماٺ
اکيون اکين ۾
شھزادي!
اوچتو – ڀاڪر
شھزادي! اھو ڇا
ڀاڪر جي ڇڪ زور سان – تڙپ – تڙپ ”يس“(Yes)، نمفوليپٽڪ(Nympholleptic) چمي – چميون.
. . . چميءَ ۾ ”انيٽئيٽو“ (Initiative) منھنجو ھو.
ھا، منھنجو، بي خودي وچان. اھا چمي!؟ ھمدردي واري پيار وچان – جيئن ھڪ ٻار کي ڏبي آھي؟ ڪو اھڙو ارادو جنھن کي جنسي معنى ۾ نه – بنھه نه.
پر مان سمجهان ٿو ته، پھرين ته منھنجو اھڙو ارادو ڪونه ھو، پوءِ ھنجي خود – سپردگي ۽ ڀرڀور ھا، ائين ئي
ڇا ھي منھنجا ذھني مفروضا آھن؟ ھن اڃان ”ريئلائيز“(Realize) نه ڪيو ھجي؟ اڃا ڪلھه ته آيو آھي. پر اچڻ شرط مون سان مليو ڇو نه؟ ملڻ کپندو ھئس. پر جيڪڏھن ڄاڻ اڃا نه پئي ھوندس، ته ڪنھن وقت پئجي سگهيس ٿي. بلڪل، پنھنجي زال کان پڇيو ھوندائين. ضرور، ايندو رھندو ھو يا نه. ڳپل ڏينھن کان مان نه ويو آھيان. وڃڻ کپندو ھوم. . . . ھنن گهرايو به ته ناھي! ان جي معنى انھي عرصي ۾ شھزادي نارمل رھي آھي؟ يا . . .
”اوھو ليو اٽ“ (Oh, Leave it)
جڏھن ڊاڪٽر جي گاڏي رئيس جي بنگلي جي مين گيٽ مان اندر لنگهي ته ڏٺائين رئيس، بنگلي جي ٻاھرين پاسي واري ٿلھي تي آرام ڪرسي تي ويٺل، سندس ڀر ۾ منجي تي ويٺل ڪمدار. ۽ سامھون ڪرسي تي ڪو ملاقاتي.
سندس پراڻو نوڪر ٿورو پرڀرو بيٺل. ڊاڪٽر ڪار جو دروازو بند ڪري ٿلھي ڏانھن وڌڻ لڳو، اندر جي ھُرکُر وچان. رئيس کيس ڏسيئي اڳيئي اٿيو ھو ۽ ڏانھنس وڌڻ لڳو ھو. اڳتي وڌي، وڏي قرب ۽ اُڪير مان ڀاڪر پاتائينس.
ڊاڪٽر صاحب ڪھڙا حال اٿو؟ ھن گرمجوشي مان ھٿ ملائيندي چيو.
”سائين، مھرباني خيرن سان موٽي آيو.“ زوري آندل مرڪ چپن تي. ذھن ۾ مونجهه، تجسس، ڪجهه ڄاڻڻ لاءِ.
۽ پوءِ اھڙي رسمي گفتگو
سموري گفتگو دوران ڊاڪٽر اشاري طور به اھڙو اندازو لڳائي نه سگهيو، ته رئيس کي ڪا اھڙي ڄاڻ آھي. ھو ٻٽي شڪي ذھن سان سوچيندو رھيو. سواءِ ڪنھن نتيجي جي پھچڻ جي.
ڪجهه وقت ائين رسمي ڳالھه ٻولھه کان پوءِ، ڊاڪٽر کي اندر ھلڻ لاءِ چيو. ھونئن عام طور، رئيس ڊاڪٽر کي اندر تڏھين وٺي ويندو آھي، جڏھن شھزادي، سندس زال يا وري سندس طبيعت خراب ھوندي آھي.
ڊاڪٽر جي دل تيز ڌڙڪڻ لڳي. مار قتل؟ اوچتو خيال آيس. رئيس ڏانھن سوال ڀرين نظرن سان ڏسڻ لڳو. ۽ رئيس ڄڻ سندس اڻ پڇيل سوال کي سمجهندي، اڳيان ٿيندي چيو، ”اچو سائين، اچو. اوھان ته پنھنجا ئي آھيو. اوھان کان ڪھڙو پردو.“
ڊاڪٽر سندس پٺيان ھلڻ لڳو.
اندر گهر ۾: رئيس جي زال ۽ ڌيڻس، شھزادي ھڪ ئي کٽ تي ويٺيون ھيون. ھيٺ منجي تي نوڪرياڻي ويٺل. پاڻ ۾ ڪجهه ڳالھائي رھيون ھيون. جڏھن ڊاڪٽر اندر گهڙيو ته رئيس جي زال رئو ٺاھيندي ٿورو چري، پري ويٺي ۽ ڊاڪٽر کي کيڪاريائين. نوڪرياڻي اٿي بيٺي، شھزادي تڪڙي اٿي ۽ تيز تيز اندر ڪمري ڏانھن وڃڻ لڳي.
”ڪيڏانھن پٽ، ڪيڏانھن؟“ رئيس شھزادي کي ويندو ڏسي رڙ ڪئي.
ھن ڪوبه جواب نه ڏنو. ۽ ڪنڌ ھيٺ ڪري، اڃا وڌيڪ تڪڙي اندر ھلي ويئي.
”ھيڏي شھزادي! پٽ ٻاھر اچ، ھاڻي ڊاڪٽر صاحب کان ڪھڙو ٿي پردو ڪرين.“
ھوءَ نه آئي.
پڻس وري سڏ ڪيس. ڪجهه حجت ۽ رعباتي نموني ۾.
ھوءَ ٻاھر آئي. آھستي آھستي. ڪنڌ ھيٺ، نظرون جهڪيل، لڄايل.
منجهيل ڊاڪٽر، ”ڇا ڪريان؟“ سوچڻ لڳو.
ڪيئن ٿي، طبيعت شھزادي؟ ھن رسمي طور پڇيو.
شھزادي نالو وٺندي، کيس ڪجهه عجيب عجيب لڳو.
ھن کان اڳ جڏھن به ھو شھزادي کي مخاطب ٿيندو ھو، ته سندس نالو وٺڻ بدران ”ٻچا“، ”ڌي“، ”پٽ“ چوندو ھوس. ان دوران لاشعوري طور سندس ڌيان شھزادي جي پيٽ ڏانھن کڄيو. ھو چور نظرن سان سندس پيٽ ڏانھن ذري ذري ڏسڻ لڳو. انھي فعل کي شعوري طرح خراب سمجهندي به، سندس نظرون ھن جي پيٽ تي کپجي ٿي ويون. پيٽ اڳتي وڌيل، نه وڌيل. نظرن جو دوکو؟ نه ھلڪو وڌيل؟ محسوس نه ٿيندڙ ذھن جو سراب؟ دوکو، اندازي لڳائڻ جو احساس.
منجهيل ذھن جو – ڪو به فيصلو نه ڪري سگهيو. البت تشويش.
”ويھه.“ لڄايل، ڪنڌ ھيٺ ڪري ٿورو پرڀرو بيٺل شھزادي کي چيائين. پنھنجو اجنبي آواز خود ئي محسوس ڪيائين. ھوءَ ٻي کٽ تي ويھي رھي. ماٺ، اکيون ھيٺ، جهڪيل بدستور.
رئيس کيس پنھنجي سفر، ڀلي ولايت جي مقدس جاين ۽ اتي جي حالتن وغيره جي باري ۾ احوال ٻڌائڻ لڳو. ڊاڪٽر محسوس ڪيو يا کيس لڳو ته ڳالھائڻ جي وچ ۾ رئيس ڪنھن ڪنھن وقت معنى خيز نظرن سان، ڪڏھن شھزادي ڏانھن ته ڪڏھن ڏانھنس پئي ڏٺو.
رات جا يارھن ٿيا، ته ھن رئيس کان موڪلايو. موڪلائڻ وقت رئيس ڀلي ولايت کان آندل سامان سوکڙي طور کيس ڏيندي چيو: ”سائين، رڳو ھن لاءِ توھان کي تڪليف ڏني ھئم.“
انجو مطلب ڇا ٿو ٿي سگهي؟ ھن اڃا اھو محسوس نه ڪيو آھي. شھزادي به ڳالھه نه کولي آھي. ھوءِ ويچاري ڪيئن ٻڌائيندي، پر مونکي حقيقت ظاھر ڪرڻ گهرجي. ٻي حالت ۾ غلط فھميون پيدا ٿي سگهن ٿيون ۽ ڪيترا مونجهارا اھو نه ٻڌائڻ ڏوھ آھي. ٻي معنى ۾ ويساھ گهاتي. ۽ . . . . . ھا؟ مون کي سڀ ڪجهه ٻڌائڻ گهرجي. اھوئي وڌيڪ درست آھي ته رئيس کي سڄي حقيقت ۽ اھي اڻ ٽر حالتون ٻڌائي، ائبارشن ڪرڻ لاءِ آماده ڪيانس.
پر ھيءَ مڪمل ”ساليوشن“ (Solution)ته ناھي ھن جي زندگي؟ شادي!
”يس، اٽ از آلسو پاسيبل“ (Yes, it is also possible)
سندس شادي لاءِ مجبور ٿي.
غيرت وچان ماري وجهيس.
اوھ! ائين به ٿي سگهي ٿو، اف – مان . . . . . مونکي گهٻرائڻ نه گهرجي. جڏھن ھي سڀ ڪجهه ڪرڻ لاءِ ماڻ پاڻ کي ذھني طور تيار ڪري رھيو ھوس ته سوچيم ھوم مان انھن ھاڃيڪار قدرن کي مڃڻ ۽ انھن مطابق ھلڻ لاءِ پابند ناھيان. جيڪي عام مروج آھن. مان آزاد آھيان. منھنجي ھن فعل سان تعلق رکندڙ فرد کي مادي توڙي غير مادي نقصان نٿو پھچي. اھا ھن جي ضرورت آھي. ضرورت علاج جي حد تائين. ھن جي پيءُ کي ڄڻڻ ۽ نپائڻ جي دعوى رکندي، اھو حق نٿو ڏئي سگهجي ته ھو پنھنجي مفاد خاطر کيس جيئري ئي قبر ۾ دفن ڪري ڇڏي. ڪنھن به پيءُ کي اھڙو حق نٿو ڏئي سگهجي.
ھون – مون کي نروس (Nervous) ٿيڻ نه گهرجي. ھھڙي حالت پيدا ٿيڻي ھئي، ”لاجيڪلي“ (Logically)
سچ جي جنگ.
واقعي لڳي پيو ته سچ جي جنگ ٿي آھي. انساني تھذيب جي اعلى قدرن لاءِ، سج؟
اسان جي پنھنجي تمنائن جو عڪس آھي. دلي تمنائن جو. مجرد ۽ لطيف روپ ۾، پو ءِ اسين انھن دلي تمنائن کي منطقي شڪل ۾ پيش ڪري سچ جو نالو ڏيندا آھيون . . . .
. . . اھو ڪنھن جو فيلسوف؟ اوھ، ”نتٽشي“ (Nietzsche) ته ان جي معنى . . .
ايبسوليوٽلي ناٽ (Absolutely Not)
ڇا مان پاڻ کي ٺڳي سگهان ٿو؟
پئراڊاڪس (Paradox)
نيور – نيور (Never, Never)
اني ھائو (Any How) . بھتر آھي ته مان رئيس کي ھن حقيقت کان آگاھ ڪريان.۽ اھو ھن جي دماغ ۾ وھاريان ته اھو اڻ ٽر ھو. ۽ انھي ۾ منھنجي اھڙي ڪا به نيت ڪانه ھئي، جنھن کي جنسي لذت، جنسي لذت جو مقصد يا اھڙي قسم جي بدنيتي چئجي. پر . . . . ممڪن اھي ائين چوڻ سان وڌيڪ اينٽيگنائيز (Antagonise) ٿئي. بھتر آھي، ڪنھن ريت رڳو کيس شھزادي جي شادي ڪرائڻ لاءِ آماده ڪيان. جيترو ممڪن ٿي سگهي جلد. ھا، ائبارشن کان پوءِ. ايندڙ پھرين ئي ملاقات ۾ ساڻس ڳالھائيندس. سواءِ ڪنھن گهٻراھٽ جي. مون ته ڪو گناھ ڪيو ناھي، جو اجايو ذھني عذاب ڀوڳيان.
ڊاڪٽر اھو سوچي، قطعي اندر ۾ فيصلو ڪيو. ان ھوندي به ھڪ مبھم کٽڪندڙ غير تسلي بخش احساس کڻي گهر آيو.
۽ پوءِ ڊاڪٽر جي رئيس سان ملاقات ٿيندي رھي. رسمي ۽ دستوري ڳالھيون. ملڻ وقت ھر دفعي ھن اھڙو ذڪر چورڻ لاءِ سوچيو. پر ھر دفعي سوچڻ ۽ سوچي ذھني ڪرب ۽ تنتي پيڙا ڀوڳڻ کان سواءِ ڪجهه نه ڪري سگهيو. ھر دفعي جڏھن اٽل ارادو ڪندي به، چئي نه سگهندو ھو ته پوءِ پنھنجو پاڻ تي ڏاڍا جک ايندا ھوس ۽ پنھنجو من ڇيد ڪندي سوچيندو ھو: اخلاقي جرئت جي ڪمي؟ نه – رئيس جي شخصيت؟ نه رئيس جا نارمل ورتاءُ؟ نه – باقي ڇا؟ ڪجهه به نه. ھن دفعي مان کيس ضرور چوندس. ائين چئي ڇڪتاڻ پيدا ڪندڙ سوچ ڌارا کي دٻائڻ ۾ ڪامياب ٿيندو ھو. ۽ پوءِ وري ملڻ کان اڳ شروعات ڪرڻ لاءِ انداز اختيار ڪرڻ، لفظن جي چونڊ ۽ رئيس طرفان اٿندڙ خيالي نقطن جو خيالي جواب سوچيندو ھو.
پر ھو وري به ذڪر نه ڪري سگهيو ۽ نه رئيس ئي ڪا اھڙي ڳالھه ڪئي.
مھينو گذري ويو.
ھڪ ڏينھن جڏھن، ڊاڪٽر ڪلينڪ ۾ ڪنھن مريض کي چڪاسي رھيو ھو ته رئيس جو فون آيو. جنھن ۾ ھن کيس رات جي ماني ساڻس گڏ کائڻ لاءِ دعوت ڏني. ظاھر آھي، ڊاڪٽر انڪار نه ڪري سگهيو. ۽ گهر چئي ڇڏيائين ته ھو رات جي ماني رئيس وٽ کائيندو.
رات جي ماني تي. جڏھن ماني کائي رھيا ھئا، تڏھن به رئيس جو ورتاءُ ساڳيو نارمل ھو. مھذب گهرائپ وارو. ھر بناوٽ کان خالي ڀائجندڙ. البت ڪنھن ڪنھن وقت پاڻ، ڄڻڪ ڪنھن گهري سوچ جي ٽٻيءَ ۾ پئجي ٿي ويو. ته وري ڪنھن مھل سندس کل اجائي. سواءِ ڪنھن ڪارڻ جي ٿي لڳي. جڏھن ته ڊاڪٽر منجهيل، ڪنھن مھل ته موڳو ئي موڳو. ان ھوندي به ھن پنھنجي ليکي ڪوشش ڪري رئيس کي اھو محسوس ٿيڻ نه ٿي ڏنو ته ڪو پاڻ غائب دماغ آھي ۽ سندس سوچ ڪنھن ٻئي ھنڌ آھي.
ماني کان پوءِ جڏھن نوڪر سندن آڏو چانھه رکي ته رئيس کيس چيو، ”بس، چانھه جا ٿانو پوءِ کڻجان.“ تون وڃ ۽ ھي در ٻيڪڙيو وڃ.“
ھو ھليو ويو.
”ڊاڪٽر صاحب، اوھان سان ھڪ اھم مسئلي تي ڳالھائڻو ھو.“ رئيس ڄڻ اوچتو ڊاڪٽر ڏانھن نھاريندي چيو، ”انھي ڪري اوھان کي . . . . “ ”ھا ھا ڇو، نه . . .“ ڊاڪٽر پنھنجو پاڻ کي ڪرسي تي ٺاھيندي چيو. کوکلي، بناوٽي مرڪ، اندر ۾ ھُرکُر ۽ بيقراري ساڻ.
”اوھان ته پنھنجا ئي آھيو، بنھه گهر جا ڀاتي. اوھان کان ڪي ڳجھو.“ ھو خاموش ٿي ويو. لڳي پيو مناسب لفظن ۾ مقصد بيان ڪرڻ لاءِ پتوڙي رھيو آھي. ڊاڪٽر قمر سندس منھن ۾ تجسس وچان نھاري، سندس لفظن جو بيچيني سان انتظار ڪرڻ لڳو.
”مون سوچيو ھو.“ رئيس چوڻ لڳو، ”شھزادي جي شادي جي باري ۾ توھان سان صلاح ڪريان.“
”ھون “ ڊاڪٽر اڃا اڳتي ٻڌڻ لاءِ پوري ڌيان سان ڏانھنس تڪڻ لڳو.
”اوھان جو ڇا خيال آھي؟“ ڪجهه وقفي جي ماٺ کان پوءِ رئيس پڇيو.
”ھا سائين، مون به اوھان کي اڳ ۾ به ڪيترا ڀيرا اھوئي مشورو ڏنو ھو. مان اوھان سان متفق آھيان.“ ڊاڪٽر وراڻيو، ۽ خاموش ٿي ويو.
ڊاڪٽر چپ، رئيس چپ. اھا خاموشي ڪجهه عجيب لڳي ٿي. خالي خالي. خاموشي جو اھو خال تقاضا ڪندڙ ته، ڳالھائي ان کي ڀريو وڃي. رئيس ڊاڪٽر ڏانھن ڏٺو، ڪجهه اھڙن نظرن سان، جن ۾ ڪجهه اُڪلڻ لاءِ توقع ھجي ۽ ڊاڪٽر جي اندرين بيقراري، رئيس کان وڌيڪ ٻڌڻ لاءِ اتساھ رکندڙ. انھي خاموشي دوران ڊاڪٽر قمر کي اوچتو خيال آيو: رئيس کي سموري حقيقت کان آگاھ ڪرڻ جو. ۽ سڀ ڪجهه اڪلڻ لاءِ ڄڻ ڪا اندرين قوت کيس ھمٿائي رھي ھجي. ۽ شعور ابتدا ڪرڻ لاءِ مناسب لفظ ڳوليندو ھجي.
”ڊاڪٽر صاحب.“ رئيس خاموشي کي ڀڳو، ”جي “ ڊاڪٽر مناسب لفظ ڳوليندو ھجي.
”ڳالھه دراصل ھي آھي ته،“ ھٻڪندي رئيس چيو، ”شھزادي کي پيٽ ٿي پيو آھي.“
”پيٽ!“ ڊاڪٽر اکيون ڦاڙي ڏانھس ڏٺو. رئيس انھي مھل چڱي طرح سندس منھن جو رنگ بدلجندو ڏٺو.
”ھا پيٽ، شھزادي کي پيٽ ٿي پيو آھي ڊاڪٽر صاحب.“ رئيس آھستي آھستي چوڻ لڳو، ”انھي جي باري ۾ اوھان سان ڳالھائڻو ھو ھو گهڙي کن لاءِ خاموش ٿي ويو.
ڊاڪٽر پنھنجي سيني اندڙ ڌڙڪندڙ دل جو ڌڙڪو محسوس ڪيو. ۽ ڪرسي تي پاسو بدلايو. ۽ پوءِ مٿي پولار ۾نھاري، اکيون ٽمڪايون. ۽ اوچتو چيو، ”رئيس.“ ، سندس آواز بدليل ھو، ”مون کي اڳئي خبر ھئي، ھا، مون کي ان نتيجي جي خبر ھئي، قربان علي.“
چند کنن لاءِ چپ ٿي ويو. رئيس جون اکيون بدستور سندس منھن ۾ ھيون.
”دراصل . . . آ . . . “ ھو ھٻڪيو، ” آ . . . دراصل مون کي اڳ خبر ھئي – رئيس، شھزادي کي اھو پيٽ مون مان آھي.“
ھن آخري جملو تڪڙو ۽ جلدي چئي ورتو.
رئيس ڏانھنس تڪيندو رھيو: عجب ۽ حيرت گهٽ: افسردگي وڌيڪ. لڳي پيو ھن کي انھن لفظن جي توقع ھئي. ان ڪري سندس اکين ۾ حيرت کان وڌيڪ ڪا مبھم معنى ھئي. ھن ھڪ ٿڌو ساھ ڀريو. ساھ – جواڻ چٽو ھو. ڪنھن مفھوم کان خالي. اندازو نه پيو ٿي سگهي ته اھو ساھ اطمينان جو ھو يا صدمي جو.
”ھا، رئيس اھو ٻار مون مان آھي. شھزادي بي ڏوھڻ آھي. ۽ . . . “ ھن کين رکي چيو، ”مان به پنھنجي پنھنجي جاءِ تي. مون ڄاڻي ٻجهي ائين ڪيو.“ ھينئر سندس ڳالھائڻ ۾ رواني اچڻ لڳي. ”مان سمجهان پيو ته مون کي ائين ڪرڻ گهرجي. ھڪ ھمدرد انسان جي حيثيت ۾.“ کن ماٺ کان پوءِ وري چوڻ شروع ڪيائين، ”اھا شھزادي جي ضرورت ھئي ۽ آھي. سوال آھي ملڪيت جو. جو اوھان جو مفاد آھي. انھي لاءِ ڇو ڀوڳي؟ ڇا اوھان شادي کان سواءِ رھي سگهيو؟ رئيس، معاف ڪجو، اوھان جي بابت . . . جيڪڏھن اوھان خراب نه سمجهو ته منھنجو مطلب آھي . . . خير. . .
پوءِ ڇا ھو انسان ناھي، ضرورت محسوس نه ڪندي ھوندي؟ ڇا اوھان فطري بک کي ٽاري سگهو ٿا؟ معاف ڪجو اوھان ته مھيني ۾ الاءِ . . . خير – “
”بس ڊاڪٽر صاحب گنھگار . . .“
”ڪا ڳالھه ناھي رئيس “، ھن ڦڪي مرڪ سان چيو. جا طنز سان ڀريل ھئي. ”رئيس، مان ڪنھن به اھڙي اخلاقيات ۾ ويساھ نه رکندڙ آھيان. جا ٻئي انسان کي ڪنھن به شڪل ۾ غلام رکي ۽ محض پنھنجي ذاتي مفاد لاءِ ٻئي انسان کي ڪنھن به نموني چيڀاٽي. ھن معاملي ۾ اوھان خود ڏسو ته ذاتي مفاد جو جذبو ڪيڏو نه ڪريل آھي جو اوھان کي ھڪ معصوم جي زندگي سو به پنھنجي نياڻي – بھرحال منھنجي آڏو منھنجو فعل ڪا به بداخلاقي يا گناھ ڪونھي. ھٿائين منھنجي آڏو، اھو فعل ھڪ ”رليٽو مارئلٽي“ (Relative morality) ھئي. ھا، رليٽو مارئلٽي(Relative morality). يعني ته ، يعني ته . . . سنڌي ۾ انھي کي ڇا ٿو چئي سگهجي، نسبتي اخلاقيات. پر اھو لفظ به پورو مفھوم ادا نٿو ڪري. اوھان ته منھنجي مقصد کي سمجهي ويا ھوندا . . . ھا رئيس قربان علي خان. دنيا ۾ ھر شئي رليٽو (Relative) آھي . . . سو مون ھڪ معصوم، بي گناھ نوجوان نينگر جي زندگي ۽ سندس بنيادي ضرورت پوري نه ٿيڻ جي حالت ۾ ڀيانڪ نتيجن کي آڏو رکيو. جو ظاھر آھي منھنجي آڏو سڀ کان وڏو اخلاق ھو. (۽ آھي) ان کي اخلاقي فرض چئوس يا ھڪ ڊاڪٽر جي حيثيت سان –
ان کان سواءِ ھڪٻئي به امڪان کي نظرانداز نٿو ڪري سگهجي. ھاڻي اوھان خود سوچيو، جڏھن اوھان ڪنھن عورت سان ھڪ ڪمري ۾ بند ھجو. ۽ اھڙو شڪ ته ڇا پر يقين شھزادي کي به ھجي، ته اوھان ڇا ٿا سمجهو؟
ھوءَ ڪنواري، ڪنھن وقت کان سامايل ڇا سوچيندي ھوندي؟ اڃا به صحيح چئجي ته ڇا تصور ڪندي ھوندي. ۽ اھڙي قسم جا تصور ظاھر آھي ته سندس . . . بھرحال اوھان يقين ڄاڻو جيڪڏھن سندس فطري ضرورت، فطري انداز ۾ پوري نه ٿئي ھا، ته (يا ٿي)، سندس ”ريپريسڊ ڪامپليڪسز“ (Repressed Complexes) انتھائي پيچيده شڪل اختيار ڪن ھا، (۽ ڪندا).
کيس پوندڙ دورا شدت اختيار ڪري، سندس نارمل شخصيت جا ڀاڱا ڪري ڇڏيندا ۽ سندس لاءِ جسماني عيب: انڌائپ، ٻوڙاڻ، مستقل چريائپ يا ٻئي ڪنھن جسماني عيب يا اڌ رنگ جو ڪارڻ بڻجندا. مان اوھان کي وري به يقين ڏياريان ٿو ته منھنجي نڪتو سندس صحت ۽ حياتي جو ھو، نڪي جنسيت يا شيطاني خواھش جو.“
ھو چپ ٿي ويو.
”رئيس.“ ھن وري چوڻ شروع ڪيو، ”بھرحال مان اوھان جي ان راءِ سان متفق آھيان ته اوھان سندس شادي ڪرايو . پر . . . . منھنجي خيال ۾ انھي کان اڳ ضروري آھي ته ٻار ڪيرايو وڃي. مان اھا جوابداري کڻان ٿو. جيتوڻيڪ اھا ڪا ڏکي ڳالھه ڪانھي. مون کي اھو احساس آھي ته، اوھان کي روحاني اذيت پھتي ھوندي انھي لاءِ مون کي ار . . . . “
”پر ڊاڪٽر صاحب.“ رئيس، ڊاڪٽر جي ڳالھه ڏانھن ڪو ڌيان نه ڏيندي بي وسيءَ مان چيو، ”ھوءَ ٻار ڪيرائڻ لاءِ تيار ناھي. مان پاڻ انھي خيال جو ھوس ته سندس ٻار ڪيرايو وڃي. پر ھو سخت ضد ڪري بيٺي آھي. ھن جي ڳالھائڻ مان مون کي يقين آھي ته، جيڪڏھن ھن جو ٻار ڪيرايو ويو ته ھوءَ صدمي ھيٺ پنھنجو دماغي توازن وڃائي وھندي. ھا ڊاڪٽر صاحب.“ ھن ساھ ڀريندي چيو، ”ان کان سواءِ سڀني نوڪرياڻين کي خبر پئجي چڪي آھي، ظاھر آھي ته ڳالھه لڪي ڊاڪٽر صاحب، انھن سڀني ڳالھين کي ذھن ۾ رکي اوھان پنھنجي راءِ کان . . . “ ھو چپ ٿي ويو.
”رئيس.“ ڊاڪٽر ھن جي خاموشي کي ڏسندي چيو، ”ھن سلسلي ۾ مان اوھان جي ھر ممڪن مدد ڪندس اوھان بي ڌڙڪ چئي ڏيو. جو ڪجهه اوھان ھن جي باري ۾ سوچيو ٿا.“
”ڊاڪٽر صاحب . . . دراصل مون کي چوندي به شرم پيو ٿئي. پر ڇا ڪجي حالتون ئي اھڙيون آھن. ۽ . . . ڇوڪري جو پيءُ ھوندي . . . پر . . . دراصل منھنجو . . . . “ ھو چپ ٿي ويو.
”نه نه اوھان بي حجاب چئي ڏيو.“ ڊاڪٽر تجسس ڀريل سوالي نگاھن سان ڏانھنس ڏسڻ لڳو.
”ڊاڪٽر صاحب، منھنجي خيال ۾ اوھان شھزادي سان شادي ڪريو.“ ھن اوچتو تڪڙو چئي ڏنو.
”مان!؟“ ڊاڪٽر حيرت مان ذري گهٽ رڙ ڪئي، ”يعني مان!؟“ پوءِ سنڀاليندي چيائين، ”رئيس، مان اڳي ئي شادي شده آھيان، ۽ ٽن ٻارن جو پيءُ. مان پنھنجي زال سان محبت ڪريان ٿو. اھو ڪيئن ٿو ممڪن ٿي سگهي! اوھان ڪٿي ٻئي – منھنجو مطلب آھي ته . . .“
”ڊاڪٽر صاحب ٻئي ھنڌ . . . اوھان پاڻ سمجهي سگهو ٿا ته . . . . . . . ڪير به . . . .“
”نه نه – ھن ۾ به مان اوھان جي . . .“
”پر اوھان انڪار ڇو ٿا ڪريو؟ اھو ضروري ناھي ته ٻي شادي ڪرڻ سان ڪو پھرين زال جي محبت ۾ گهٽتائي اچي، ۽ جڏھن ته شريعت محمد موجب ھڪ کان وڌيڪ شاديون ڪري سگهو ٿا.“
”پر – پر مان پنھنجي زال سان پيار ڪريان ٿو ۽ ھن سان گڏ زندگي مان مطمئن آھيان . . . ۽ رئيس.“ ھن لفظن تي زور ڏيندي چيو، ”مان ھڪ ئي وقت ھڪ کان وڌيڪ زالون رکڻ جي اصول کي ننديان ٿو. اھو عورت سان نسورو ظلم آھي عورت جي سخت توھين. انسان جو مذاق.“ ھن پاسو بدلايو، ”ان کان سواءِ رئيس، مان اھڙن اصولن، احڪامن يا قدرن کي ننديندو آھيان، جنھن مان انسان کي غلام رکڻ يا ھن جي ڪنھن طرح سان توھين ڪرڻ جي اجازت ھجي. پوءِ اھي اصول شريعت جي نالي ۾ ھجن. اخلاقي قدرن جي نالي ۾ ھجن يا سماجي ضرورتن جي نالي ۾ ھجن . . .“
”پر شھزادي جي پيٽ ۾ اوھان جو ٻچو آھي. اوھان جو تخم.“ رئيس غصي گاڏڙ ھلڪي جارجانه انداز ۾ چيو.
ڊاڪٽر خاموش. منھن ڳاڙھو ٿيل.
منھن جو تخم؟ تخم؟ . . . بليڪ ميل ڪرڻ ٿو چاھي. ذليل، ڪريل ذھنيت. ڊاڪٽر تڪڙا تڪڙا خيال آيا ھن پاڻ کي نروس ٿيندو محسوس ڪيو.
”رئيس.“ ڊاڪٽر پاڻ تي ضابطو مڙھيندي چيو، ”منھنجي آڏو ٻار ڪيرائڻ ڪو مسئلو ناھي پر جيڪڏھن . . . . جيڪڏھن اوھان بار ڪيرائڻ نٿا چاھيو: يا اوھان جي ذھن ۾ اھو ويٺل آھي ته، اھو حرامي ٻار آھي – اوھان ان جو خيال نه ڪندا . . . بھرحال مان ساڻس شادي نٿو ڪري سگهان. اھو ناممڪن آھي، ناممڪن.“
”ڊاڪٽر.“ رئيس ڏانھنس نھاريو ۽ ھلڪو مرڪيو.
ڊاڪٽر کي انھي ڦڪي مرڪ ۽ نھار ۾ ننگي مڪاري نظر آئي.
”ڊاڪٽر، اوھان پنھنجي ھن فعل کي کڻي ڪھڙي به انداز ۾ پيش ڪريو، پاڻ کي حق تي ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪريو پر اسان جا سماجي قدر . . . . . ۽ پڻ قانون . . . .. اوھان کي . . .“
رئيس قانون جي لفظ تي زور ڏنو. ۽ اڳتي صاف گوئي سان پنھنجو مقصد ٻڌائڻ جي جرئت (شايد) ساري نه سگهيو، ان ڪري ھٻڪندي تز لفظ ڳولڻ لڳو. جيئن ڊاڪٽر مشتعل نه ٿي. پر ھو ائين ڪرڻ ۾ ناڪام ويو ۽ چپ ٿي ويو.
ڊاڪٽر پنھنجي لڳايل اندازي مطابق ان کي صاف ڪيو: ”اوھان جو مطلب آھي ڪورٽ؟“
”جي؟ نه نه – منھنجو مطلب ته ناھي . . . . پر . . . .“
”اوھان ڪورٽ ۾ وڃي سگهو ٿا.“ ڊاڪٽر گهرائي مان ۽ فيصلي ڪن انداز ۾ چوندي اٿيو ۽ ٻاھر وڃڻ لڳو.
رئيس سڏيس، ھن ان تي ڪوبه ڌيان ڪونه ڏنو.
ڊاڪٽر، ٻاھر بيٺل پنھنجي گاڏي ۾ ويھي زور سان در بند ڪري، ڪار اسٽارٽ ڪئي.
ڪار ۾ پھرين ته کيس ھلڪي پڇتاءَ ۽ پنھنجي انتھائي بي حسيءَ گڏ، مبھم طور پنھنجو پاڻ پنھنجن نظرن ۾ ڪريل ھجڻ، بي عزتو ٿيل ۽ ڏوھي ھجڻ جو احساس ٿيو. پر پوءِ ذھن کي جهٽڪو ڏئي ، شعوري طور ان احساس کي دٻائڻ ۾ ڪامياب ويو، جو کيس انھي لاءِ ڪافي وزني دليل ھئا. پڻ ان سان گڏ، نامطمئن ھجڻ جو ھلڪو ھلڪو احساس کيس اندر ئي اندر ڪرٽ ڪرٽ ڪرڻ لڳو.
”ذليل، ڪميڻو.“ ڏند ڪرٽيندي ڀڻڪيائين.
”ڪورٽ، ھن، آءِ ول گو ديئر (I will go there) دراصل مون کي اڳ ۾ ئي ھن سان ذڪر ڪرڻ کپندو ھو. جڏھن عمري کان واپس آيو ھو. احمق آھيان، بزدل.“ پڇتاءُ.
اکيون شھزادي جون، چڪ، ڀاڪر، بي خوديءَ وچان، چمي، چميون، تڙپ، خود سپردگي مون چمي ڇو ڏني؟
”ڪنٽراسيپٽو.“ (Contraceptive)
ھون، جلدي بازي . . . .
چھرو شھزادي جو، ڇڪ، تڙپ
لاشعوري طور؟ پوءِ مون ”رليٽو مارئلٽي“ (Relative morality)جو جواز ڳوليو، شعوري سطح تي . . . پنھنجن اندرين غير واضع خواھش کي ”جسٽفاءِ“(Justify) ڪرڻ لاءِ . . . . . نو نو (No, No)قطعي نه، ”ائبسيولٽي ناٽ“ (Absolutely Not) مان پاڻ کي دوکو نٿو ڏئي سگهان. ڪڏھن به نه. مان پاڻ کي دوکو نٿو ڏئي سگهان. مون سندس زندگيءَ ۽ ضرورت کي ئي آڏو رکي، جيڪڏھن منھنجي آڏو محض خواھش جي تسڪين ھجي ھا ته مان ٻين ڪيترن ھنڌن . . .
اوھ ڊيم اٽ.(Oh,damm it)
۽ ڊاڪٽر خالي ذھن سان گاڏيءَ جي اسپيڊ تيز ڪري ڇڏي، گهر ڏانھن وڃڻ لاءِ.
- ڌرتي 1974ع