سنڌ شناسي

قديم سنڌ جي تاريخ

قديم سنڌ جي اوائلي تهذيب ۽ تاريخ بابت لکيل مضمونن ۽ مقالن جي ھن ڪتاب جي سهيڙ محترم نور احمد ميمڻ ڪئي آھي.
ھن ڪتاب ۾ سنڌو تهذيب جي اسرڻ ۽ ڦهلڻ، سنڌو تهذيب جي عروج ۽ زوال، دراوڙن جو زمانو، پراچين سنڌ تي ڌارين جون ڪاهون، سنڌو ماٿر اوائلي انساني آبادين کان شهري رياست جي بنياد تائين، سنڌو سڀيتا جا ٻاهرين دنيا سان تعلقات، سڪندر جي قديم سنڌ تي ڪاهه کان عربن جي سنڌ فتح ڪرڻ کان اڳ جون حالتون، دراوڙن، آرين، ھاڪڙي درياھ، سنڌ جا قديم ماڻهو، شهر ۽ وسنديون، سنڌ جون نديون ۽ قديم آثار ن سميت مختلف موضوعن تي ايڇ ٽي لئمبرڪ، هينري ڪزنس، ڀيرومل مهرچند آڏواڻي، اليگزينڊر ڪننگهام، دوارڪا پرساد شرما، ڊاڪٽر ممتاز حسين پٺاڻ، رُڪ سنڌي، مير علي شير قانع ٺٽوي، معروزيو طوسي، محمد بخش انصاري، پروفيسر محبوب علي چنا، تاج صحرائي، محمد حسين پنهور، پروفيسر ماڻڪ پٿاوالا ۽ محمد حسين ڪاشف جا مضمون شامل آھن.
Title Cover of book قديم سنڌ جي تاريخ

پبلشر پاران: اسان جي زندگي

سنڌو تهذيب دنيا جي سڌريل تهذيبن ۾ ان ڪري شمار ٿئي ٿي جو ان کي منڍ وارن ننڍن ڳوٺن ۽ سماج گڏجي وڌايو ۽ گڏيل سهڪار سان ان کي دنيا جي سڀ کان وڌيڪ متمدن، شاهوڪار، فلاحي ۽ سڌريل سماج جي شڪل ڏني، ٽي هزار سال کان پندرنهن سؤ قبل مسيح ۾ آرٽ ۽ هنرمندي سان سنڌو تهذيب ۾ ڀرپور پيداواري ۽ واپاري سماج جي موجودگي نه صرف دنيا جي قومن کي حيرت ۾ وجهندڙ آهي پر سنڌين جي تڏهوڪي اجتماعيت ۽ اشتراڪيت جي وهنوار ۽ ڪلچر جي ڪري بابل، سمير ۽ عڪاد جي تهذيبن تي اثرانداز ٿيڻ به دنيا جي قومن لاءِ مثالي نمونو آهي. بقول سائين عطا محمد ڀنڀرو ته لاطيني آمريڪا جون قديم تهذيبون ازٽيڪ ۽ انڪا تائين به سنڌي ماڻهن جي رسائي ٿي چڪي هئي ۽ ڀنڀرو صاحب آمريڪي ريڊانڊينس کي وڏي اصرار ۽ دليلن سان سنڌي نسل شمار ڪري ٿو. اسان سنڌي پنهنجي قدامت ۽ ان طاقتور قدامت جي محرڪن کي ساري سنڀالي وٺون، اها وقت جي وڏي ضرورت آهي. ان لاءِ قديم سنڌ جي تاريخ جو مطالعو اسان جي لاءِ ضروري بڻبو.
قديم سنڌ جي تاريخ بابت ڪاڪي ڀيرو مل جو ڪتاب ايامن کان تاريخ جي پاڙهوئن جون اُڃون اجهائيندو رهيو آهي پر جيئن ته هڪ سؤ سالن گذرڻ پڄاڻان سنڌ جي تاريخ تي ڪيترائي ڪتاب لکيا ويا آهن، اڪيچار ترجما ٿيا ۽ مسلسل مضمون به ڇپبا رهيا آهن. ايڏن وڏن ماخذن جي موجودگيءَ ۾ قديم سنڌ جي تاريخ تي مستقل هڪ تحقيقي ڪتاب جي ضرورت باقي آهي. سنڌ جي يونيورسٽين وارا تاريخ جا شعبا سنڌ جي دور وار تاريخ تي تحقيقي ڪم ڪرڻ جا ذميوار هئا، سو ته پنهنجي جاءِ تي پر تاريخ جي انهن شعبن جي پاران گذريل سٺ سالن ۾ ڪوبه قابل قدر تاريخ جو تحقيقي ڪتاب سنڌي قوم کي پلئه نه پيو آهي. قديم تاريخ کانسواءِ ٽالپرن جي دور جي تاريخ ۽ جديد سنڌ جي تاريخ جو به ڪو محقق ڪتاب منظر تي ڪونهي.
جيستائين مٿيان ڪم سرانجام ڏيڻ وارا ڪي جوان جاڳي پون تيسين اسان جي لاءِ ته صرف اها ئي واٽ بچي ٿي ته تاريخ جي انهن دورن تي لکيل تحقيقي مواد جيڪو مختلف ڪتابن ۾ ڦهليل آهي، انهيءَ کي سهيڙي ترتيبوار مطالعي جي لاءِ پڙهندڙن جي آڏو آڻيون. هي ڪتاب ان سلسلي جي هڪ ڪڙي آهي.
زير مطالعه ڪتاب جي تياري جي لاءِ حقيقت ۾ جيڪو وقت گهرجي، سنڌيڪا جي سخت انتظامي مصروفيتن جي ڪري مان ان کان قاصر رهيس ، جنهن ڪري پاڻ وٽ موجود ماخذن کي ئي سامهون رکي هي ڪتاب سهيڙيو اٿم. پر منهنجو اهو عزم باقي آهي ته ايندڙ ڇاپن ۾ رهجي ويل تحقيقي مواد اڃان به هن ڪتاب ۾ ضرور شامل ڪجي ته جيئن ان مان استفادي جي اهميت اڃان به وڌندي رهي.

نور احمد ميمڻ
چيئرمين
سنڌيڪا اڪيڊمي