مھاڳ: مشاھداتي اک
جهنگلي جيوت تي ان کان اڳ، سنڌيءَ ۾ شايد ئي ڪو اھڙو خوبصورت ناول لکيو ويو ھجي. ان لحاظ کان اھو موضوع نئون ۽ وقتائو آھي. ڇو تہ سنڌ جا ماڻهو پنھنجي قدرتي وسيلن، زمين جي سونھن ۽ تاريخ جي باري ۾ ٻين ملڪن جي ماڻهن جيان ايترا باخبر ناھن. ان ڪري ھر قلمڪار کي ڌرتي ۽ ڌرتيءَ جي سونھن ورھائيندڙ موضوع تي وڌ ۾ وڌ لکڻ گهرجي.
اھا حقيقت ھي آھي تہ چوٽياري تي پھچڻ سان ئي محسوس ڪيو تہ ڊيم جي اڏاوت دوران ورھين کان اتي آباد مسڪين ماروئڙن جون جهڳيون جهوپڙا، ٻنيون، ٻارا ۽ چراگاھ پاڻي پاڻي ٿي ويندا. ويتر زمين ۽ سندن ملڪيتن جي معاوضي جا پئسا، اتان جي رت پياڪ رئيسن، ڪمدارن ۽ دوکي باز ڪامورن سان ملي ھڙپ ڪري ڇڏيا ھئا. ان ڪري سدائين چوٽياري متاثرين جي پوليس ۽ قانون جي رکوالن سان جنگاڻ متل ھوندي ھئي. اھڙو ذڪر شبنم گل ھن ناول ’مکي کان موڪلاڻي‘ ۾ بخوبي ڪيو آھي.
ان کانسواءِ شبنم گل ھن ناول ۾ سانگهڙ جي محنت ڪش مزدورن، مھاڻن، پکائين ۽ ھارين نارين جي مسئلن جي بہ ترجماني ڀرپور انداز ۾ ڪئي آھي. انهن پگهر ڳاڙيندڙ پورھيتن جو پنھنجي جائز وسيلن تي بہ حق نہ آھي. سٺي ۽ خوشحال زندگي ھنن لاءِ ڏينھن ڏٺي جي خواب مثل آھي. چوٽياري ڊيم ٺھڻ وقت بہ مقامي ماڻهن ۾ وڏي بي يقيني ھئي. ڊيم ٺھڻ بعد وري ان جي سيمي ڪري، انهن جي پيڙا جو پڙلاءُ ٻڌجي پيو.
ڊيم جي اڏاوت ڪري، جتي پنھنجي ’ڀونءِ‘ کي سجدا ڪندڙ ماڻهو دربدر ٿيا، اتي مکي جي ماحوليات کي بہ وڏو ڌڪ لڳو. ھوءَ بہ سانگهڙ زرخيز علائقو آھي، جنھن جي جيوت، خالص منظر ۽ بناوت کان پاڪ زندگي جي ڇا ڳالهہ ڪجي. اتي جيترا ماحوليات جا محسن آھن اوترا دشمن بہ.
شبنم جيئن تہ پاڻ ڪيترا دفعا ڊيم جي اڏاوت دوران ۽ بعد ۾ مکي ڍنڍ ڏسي چڪي ھئي. ان دوران حر تحريڪ سان لاڳاپيل ھستين سان بہ کيس ملڻ جو موقعو مليو. ان ڪري ئي ھن ناول ۾ شبنم نظر نگاري ڪمال جي ڪئي آھي. ائين ٿو محسوس ٿئي تہ ڄڻ ھوءَ پاڻ مکي جي رھواسي آھي. اھو سندس فطرت سان گھري شناسائي ۽ مشاھداتي اک جو معجزو آھي، پر ان کان وڌيڪ ھن جو سنڌ جي خطن سان دلي رابطو ۽ روحاني وابستگي آھي.
سنڌي ادب ۾ ھوءَ ئي ناول جي کوٽ آھي، جن جي پورائي لاءِ ٻين ناول نگارن سان گڏ ھاڻوڪي دور ۾، اسان جي خاندان مان اخلاق انصاري جي ناول ’اڏوھي‘ اسحاق انصاري جي ’خالي بينچ‘ منھنجو ناول ’اوڏ مٽي جا ڪوڏ‘ ۽ شبنم جي ھن منفرد ناول ’مکي کان موڪلاڻي‘ ڪجهہ قدر خال ڀرڻ جي ڪوشش ڪئي آھي.
شبنم جو جيئن تہ انگريزي ادب سان گھرو تعلق آھي. انگريزي ادب جي بين الاقوامي پس منظر، سنڌي قلمڪار کي خيالن جي وسعت ۽ موضوع جي نواڻ عطا ڪري ٿو. ناول ھڪ ڳوڙھي ۽ محنت طلب صنف آھي. ھر ٻوليءَ ۾ شھر آفاق ناول موجود آھن. آرٽ ۽ فن جي خيال کان ھڪ شاھڪار ناول ۾ پلاٽ، موضوع، ڪردارنگاري، اسلوب، منظرنگاري ۽ ٻولي خاص جزا سمجهيا وڃن ٿا. ’مکي کان موڪلاڻي‘ ناول ۾ مٿَين جزن سان گڏ ٻوليءَ جي سڀاءَ ۽ تجسس جو عنصر نمايان آھي.
شبنم سدائين منفرد ۽ مختلف موضوعن تي قلم کنيو آھي. لکڻ ھن لاءِ ڄڻ عبادت مثل آھي. ھوءَ پنھنجي لکڻين سان حد کان وڌيڪ ڪمٽيڊ آھي. ھن جو رويو زندگي ۽ ادب ڏانھن سچائيءَ تي ٻڌل آھي. شبنم گهڻ اڀياسي شخصيت ھئڻ ڪري ادب جي ھر صنف تي ڪمال جي دسترس رکي ٿي. ڀلي پوءِ ڪھاڻي، شاعري، ڊرامو، مضمون ۽ ڪالم ھجي. ھاڻي تہ ھن سنڌي ٻوليءَ ۾ ھڪ بيمثال ۽ معلوماتي ناول جو اضافو ڪيو آھي. شبنم ۾ اھا خوبي آھي تہ ھوءَ باقاعدہ اوجاڳا ڪري موضوع ۽ اسم سان ڀرپور انصاف ڪري ٿي. ھن جي اندر جو ذھين فنڪار ھر وقت متحرڪ آھي. اھو ڏات ڌڻي تخليقڪار زندگي جي ھر لمحي کان حفظ ۽ معلومات وٺندو رھي ٿو. شبنم سدائين سنڌ جي ثقافت، تاريخ، سياحت، ھنر، ڪاريگري ۽ سنڌي ماڻهن جي دک درد کي قلم وسيلي سھيڙيندي رھي آھي، سندن ھر موضوع ۾ جدت ۽ انفراديت آھي. اھو ئي سبب آھي، جو ھن پنھنجي قلم کي ڪڏھن خشڪ ۽ يڪسانيت جو شڪار ٿيڻ نہ ڏنو آھي. وڏي ڳالهہ تہ شبنم مختلف ٻولين ۾ تَڪي توري، ساڳي مھارت سان لکي ٿي، جن ۾ سنڌي، انگريزي ۽ اردو ٻوليون شامل آھن. ھن جي پڙھندڙن جو ھڪ وسيع حلقو آھي.
جيئن تہ ھن ناول ۾ مکي ڍنڍ جي تباھي سان گڏ اتان جي رھاڪن تي آيل مصيبتن جو احوال آھي. اھڙو ذڪر سائين الهہ رکيو بھڻ، پنھنجي مضمون ’مکي کان موڪلاڻي‘ ۾ ڪري چڪو آھي. اھو عنوان اھڙو جامع ۽ ٺھڪندڙ جو سائين بھڻ جي اجازت سان ھن ناول جو نالو ’مکي کان موڪلاڻي‘ رکيو ويو آھي.
بھر ڪيف ھي ناول پڙھڻ دوران سانگهڙ جا قربائتا ساٿي نواز ڪنڀر، مير محمد نظاماڻي، مولا بخش ملاح، بخشڻ مھراڻوي، سائين الھورايو بھڻ، امر لغاري، فيض نظاماڻي، استاد گلزار، بسنت فقير وري دل تي تري آيا آھن، جن جي پنھنجائپ ڪري سانگهڙ ڄڻ منھنجو گهر آھي.
اشتياق انصاري
2015-6-6