5
سج جي تپش سياري ۾ بہ تيز ھئي. ھڪ وڏي ڪڪر سج کي ڍڪيو تہ ھر طرف ٿڌاڻ وکري وئي. مکيءَ جا منظر ٺري پيا. چوٽياري ڊيم تي ڪم ھلڻ دوران جڏھن وقار خيمي ۾ ويٺو ھو تہ جيپ ۾ ڪراچي جا صحافي پھتا. ھو مقامي ماڻهن سان ڳالهائي آيا ھئا. انگريز اخبار جي صحافي نازيہ ۽ مسعود ھئا، جيڪي ڊيم جي حوالي سان ڪيترائي سوال کڻي آيا ھئا. وقار کين گهمائي ڦيرائي مختلف علائقن کان آگاھہ ڪرڻ بعد ٻيھر پنھنجي خيمي ۾ وٺي آيو. صحافين جي ذھنن ۾ ڊيم ٺھڻ جي حوالي سان وڏا خدشا موجود ھئا.
”ھتان جي ماڻهن جو خيال آھي تہ ھي ڊيم، سانگهڙ ضلعي لاءِ نقصانڪار آھي. ھي مکي جي چوڌاري زمينن کي تباھ ڪندو. ھي علائقو ٻڌي ويندو ۽ چراگاھ ختم ٿي ويندا تہ پوءِ ھتان جي ماڻهن جو ڇا ٿيندو؟“
ڪھو جي چابڪ جھڙي نازيہ پڇيو جيڪا وڏي بردبار ۽ تمام تيز ھئي.
”اسان ڪوشش ڪريون پيا تہ ڊيم ٺھڻ کان پوءِ سم جو پاڻي ٻنين کي تباھ نہ ڪري. ان لاءِ ٽيرم نالي ھڪ ڪپڙو انگلينڊ کان گهرايو آھي، جيڪو ڍنڍ جي چوڦير وجهي ان مٿان پٿر رکيو ويندو. ان کانسواءِ ڊيم جي چوڌاري ناليون کوٽي اھو پاڻي کوھن ۾ گڏ ڪري پمپن ذريعي واپس ڊيم ۾ اڇلينداسين، اھا ٽيڪنڪ استعمال پيا ڪريون.“ وقار وضاحت ڪئي.
”چيو اھو وڃي ٿو تہ مکي جي چوڌاري جيڪا زمين ھئي، ان جا پئسا عليٰ عملدار کائي ويا آھن، جن جون زمينون آھن، انهن کي پنھنجو جائز حق ملڻ گهرجي؟“ نازيہ سوال ڪيو.
”اھو جواب توھان روينيو وارن کان ڪيو يا اسان جو پروجيڪٽ ڊائريڪٽر بھتر جواب ڏيئي سگهي ٿو. مان اوھان کي چوٽياري تي ھلندڙ موجودہ ڪم بابت، ڊيزائن ۽ ڪوالٽي جي سلسلي ۾ جواب ڏيئي سگهان ٿو.“
مسعود بہ محسوس ڪيو تہ وقار بہ ھوشياري سان جواب ڏيئي رھيو ھو.
”وقار صاحب! ھتي غريب ماڻهو جو استحصال ٿئي ٿو. سندن زندگي تبديل نہ ٿي ٿئي. ماڻهن جو دارومدار جنھن پوک تي ھو اھا زمين سندن نہ رھي. اھي دعوائون غلط آھن تہ چوٽياري ڊيم ڪو عوام جي فائدي لاءِ ٺاھيو ويو آھي؟“ نازيہ سخت لھجي ۾ چيو.
”بھرحال ھي زمينون ۽ علائقو جن ماڻهن جو آھي، انهن جو ھتي جي وسيلن تي وڏو حق آھي، پر ھي ڊيم پاڻي جي کوٽ جي ڪري ٺھيو آھي، ان سان هتي جي رهواسين کي فائدو ٿيندو.“ وقار صحافين کي مطمئن ڪرڻ جي ڪوشش ڪندي چيو.
”پر ماڻهو ڏاڍا ناراض آھن، ھو چوٽياري ڊيم ٺھڻ خلاف مسلسل احتجاج ڪري رھيا آھن.“ نازيہ چيو.
”ھا واقعي ماڻهن ۾ ھڪ ردعمل ڏسڻ ۾ آيو آھي، پر صورتحال واضح ٿيڻ بعد کين ڳالهہ سمجهہ ۾ اچي ويندي.“
صحافي ڪلاڪ ٻہ وڌيڪ چوٽياري تي رھيا. وقار کان مسلسل سوال ڪندا رھيا. جواب ڏيندي وقار بہ پوري ڪوشش ڪئي تہ کين مطمئن ڪري سگهي پر صحافي ڪڏھن بہ مطمئن نہ ٿيندا آھن.
”پر ڊيم اڳتي ھلي مسئلا پيدا ڪندو، جيئن ان کان اڳ مختلف ھنڌن تي شڪايتون مليون آھن.“
نازيہ جي ڪوشش ھئي تہ وقار ڪنھن بہ ريت سچ ڳالهائي. وقار سندس ڳالهہ تحمل سان ٻڌي چيو: ”پھريان بہ عرض ڪيو تہ ھي ھڪ رزروائر آھي، جنھن کي ڊيم بہ سڏيو وڃي ٿو، جن علائقن ۾ سم جو خطرو آھي، اتي اسان ڊيم جي ٻاھران ناليون ٺاھيون آھن، جتي وڃي اھي ناليون ڪرنديون، اُتان کان پوءِ موٽر يا پمپ ذريعي واپس پاڻي چوٽياري رزروائر ۾ اڇلايو ويندو. اسان ھي ڊيم ٺاھي ايريگيشن کاتي جي حوالي ڪنداسين.“
”توھان جو مطلب اھو آھي تہ توھان جي ذميواري فقط ڊيم ٺاھڻ جي آھي.“ نازيہ تڪڙ ۾ پڇيو.
”ڏسو! جيڪڏھن اڳتي ھلي ڊيم جي سار سنڀال نہ لڌي وئي، ان جي موٽرن جو خيال نہ رکيو ويو يا بجلي نہ ڏني وئي تہ ظاھر آھي تہ ھي پراجيڪٽ ڪامياب نہ ويندو.“
صحافي ھاڻ ڪجهہ مطمئن نظر اچي رھيا ھئا.
ھاڻي ھي ڪراچي وڃي ڪھڙي ڪھاڻي ٺاھيندا يا سندن لفظن کي ڪھڙو ٿا رنگ ڏين. اھا تہ پوءِ خبر پوندي. سج لھڻ وارو ھو. صحافي کانئس موڪلائي نڪتا تہ ھو بہ ماڻهن کي ڪم ڪار سمجهائي چوٽياري جي حدن مان ٻاھر نڪري آيو.
***