• موريا گھراڻي جو دور
راجا چندر گپت ھڪ جليل القدر بادشاھه ھو، سندس دور ۾ سنڌ جي عسڪري پوزيشن مضبوط ھئي. ھن 317 ق . م، سنڌ ۾ پنھنجي حڪومت قائم ڪئي. ان وقت ھت 5 لک يوناني طرز تي سيکاريل فوج ۽ نو ھزار جنگي ھاٿي ھئا. سندس ڏينھن ۾ سڪندر جي فوجي جرنيل سيليوڪس سنڌ تي ڪاھه ڪئي. ھو سڪندر جي مرڻ کان پوءِ شام جو حاڪم بڻيو ھو ۽ سندس حدون شام ۽ ڀونچ سمنڊ کان وٺي مھراڻ تائين ھيون. سندنس لشڪر ۾ يوناني ۽ مقدوني سپاھي ھئا.
سيليوڪس جي حملي وقت سنڌ جي فوجي قوت کي راجا چندر گپت چانڪيه، پنڊت جي نظرداري ھيٺ تمام مضبوط ڪيو ھو. چنانچه کترين جو موروثي پيشو سپھ گيري ھو. وقت سر ضرورت آھر امدادي لشڪر به ڀرتي ڪندا ھئا، جن ۾ جھنگلي قبيلا به شريڪ ٿيندا ھئا. زير نگران صوبا جنگ جي وقت فوجي رواني ڪرڻ ۾ ٻڌل ھئا. بيروني حملي وقت ڳوٺاڻن جي پئنچائتن جي فيصلي موجب، ملڪ جي حفاظت لاءِ ھرڪو ٻَڌل ھو. بلڪ واپاري به حصو وٺندا ھئا. ھاٿين جا دستا فوجن ۾ رھندا ھئا. سوار ۽ پيادا، لشڪر جا مکيه حصا ھئا. ڪي دستا سفر سينا جو ڪم به ڪندا ھئا، مثلاً لشڪر لاءِ ڇانوڻيون ھڻڻ ۽ رستا تيار ڪرڻ. سنڌين جا قلعا مضبوط ھئا، جن کي چؤطرف خندقون ھيون. انھن کي پاڻيءَ سان ڀري ڇڏيندا ھئا. محاصري جي حالت ۾ قلعن اندر کاڌ خوراڪ ۽ پاڻيءَ جو ڪافي انتظام ھو. بحرحال سنڌي جنگي فن کان واقف ھئا. ھاٿي ۽ رَٿ پيادل جي اڳيان ۽ پٺيان بيھاريندا ھئا. (تاريخ تمدن سنڌ- مولائي شيدائي- ص نمبر 131)
جڏھن سيليوڪس جي سامھون سنڌ جو ايڏو تربيت يافته لشڪر آيو تڏھن کيس ذليل شڪست سان منھن ڏيڻو پيو. ھن صلح لاءِ درخواست ڪئي. افغانستان ۽ بلوچستان وارا علائقا جنگ جي خرچ عيوض ڏنائين ۽ پنھنجي ڌيءُ جو سَڱ چندرگپت کي ڏيئي دوستي رکيائين. ان کانسواءِ سندس ھڪ سفير مئگسٿينز به ھندوستان م رھيو.
موريا دور ۾ سنڌ جي عسڪري نظام جيڪا مضبوطي حاصل ڪئي ۽ سيليوڪس کي جنھن نموني شڪست فاش ملي، تنھن مان سنڌ جي رھاڪن جي فوجي مھارت جو چٽو ثبوت ملي ٿو.
*