تعارف
”سخن بي نظير“ جي عنوان سان منهنجي عزيز دوست سيد اظهر گيلاني جي شعر و شاعري جو هي مختصر مجموعو سنڌي ادبيات ۾ هڪ گرانقدر اضافو آهي. غزل ۽ غزل جي دنيا جا جيڪي به لوازمه آهن سي سڀئي گيلاني صاحب جي ڪلام ۾ نهايت حسن ۽ خوبي سان موجود آهن. عشق عاشقي، هجر فراق، گل و بلبل، ساقي، مينا، الغرض هر اها شيءِ جنهن سان غزل جي دنيا آباد آهي، سا نهايت دلنشين پيرايه ۾ غزل اندر مهيا ڪئي وئي آهي. جذبات جي لحاظ سان سندس ڪلام نهايت زوردار آهي، مثلاً عاشقي جي زمانه“ جا چند شعر جذبات ۽ واقعات بلڪ واردات جي لحاظ سان ملاحظه ٿين.
ياد آ دل جي لڳي دل جو لڳائڻ ياد آ
ڪنهن جي پويان پاڻ کي مجنون بنائڻ ياد آ
ياد آئي دست بسته وصل لئه منهنجو چوڻ
ڏئي بهانو هڪ نه ٻيو تنهنجو نٽائڻ ياد آ
کلندي کلندي ڳالهه ٿوري تي رسي هڪدم اُٿڻ
منهنجو دامن مان جهلڻ تنهنجو ڇڏائڻ ياد آ
ڪين هڪ ٻي کي ڇڏينداسون چئي فرقان تي
تنهنجو مون کان، منهنجو توکان، هٿ رکائڻ ياد آ
-ثلاً؛صوير ماضي“ ۾ به جذبات ۽ واقعات جا دل کولي درياهه وهايا ويا آهن. قعات بلڪ واردات جي لحاظ سان ملاحظه ٿين.ي وئي آهي. آهي.
تون رٺين ٿي مون ٿي پرچايو، ٻئي ٻانهون ٻڌي
وقت تي منهنجو رسڻ تنهنجو منائڻ ياد آ
اهڙيءَ طرح ”تصوير ماضي“ ۾ به جذبات ۽ واقعات جا دل کولي درياهه وهايا ويا آهن. مثلاً:-
”ياد آهن ڏينهن“ لب تي هو تبسم موجزن
خار و خس ايندو نظر ۾ هو مثال لالـــه زار
”ياد آهن ڏينهن“ دل هئي رنج و غم کان بي خبر
وقت گذريو ٿي خوشي ۾ هو نه ڪوئي انتظار
الفاظن جي بندش ۽ چستيءَ جا به ڪٿي ڪٿي بهترين مثال پيش ڪيا ويا آهن. مثلاً:-
منهنجي غم ۾ ٿا مرن ”ساعت ۾ صد ها“ ڇا ڪريان
ڪنهن جي غمخواري ڪريان غمخوار ڪنهنجو ٿي رهان.
”ساعت ۾ صدها“ جي بندش نهايت بهترين آهي. اهڙيءَ طرح ڪٿي ڪٿي ته هڪ لفظ جي آڻڻ سبب سموري مصرع ۾ جان پئجي وئي آهي؛-
بعد مردن خاڪ کي يثرب رسائيندي ضرور
اهڙو ”خاطر خواهه“ آ مون کي صبا جو آسرو
”خاطر خواهه“ جي لفظ آڻن سبب سموري مصرع ۾ جان پئجي وئي آهي. شاعرانه خصوصيتن جي جيڪڏهن هر هڪ پهلوءَ تي ويهي ويچار ڪبو ته مختصر تعارف طويل ٿي ويندو، تنهنڪري آءُ انهيءَ معامله کي پڙهندڙن جي ذوق سليم ۽ خوش نظريءَ جي حوالي ڪندي فقط چند شعر اندازهه ڪرڻ لاءِ پيش ڪريان ٿو؛-
دل لڳائڻ سان مصبيت ٿي اچي
هڪ نه ٻي هر روز آفت ٿي اچي
وري ڪنهن سان نظرون لڙائڻ گهران ٿو
وري چوٽ نئين دل تي کائڻ گهران ٿو
----------
وري ڪنهن جي آمد ٻڌي پاڻ وٽ مان
اکيون راهه تي ٻئي، وڇائڻ گهران ٿو
------------
رهي رهندا رهائڻ سان گهڻو آخر وڃڻ وارا
رهڻ تي دل نه آ تن جي، نه ڪي آهن رهڻ وارا
--------
جدائي يار تنهنجي منهنجي، لئه جنسي قيامت آ
غضب آ، قهر آ، شامت آ، آفت آ، مصيبت آ
---------
اڱڻ منهنجي تي خود آيو، سندس ٿو ڀال ڀايان مان
ڪرم آ، مهرباني آ، نوازش آ، عنايت آ
--------
دل نه ڏيان ها ته ڇو هوند ٿيان ها بدنام
سڌ نه هئي ٿيندو خوش آغاز جو برتر انجام
مون مون کي يقين آهي ته سيد صاحب جو هي مجموعه سنڌي جديد ادب جي ترقيءَ لاءِ مشعل راهه ثابت ٿيندو، ۽ آءُ ذاتي طرح هن ڪتاب کي سنڌي جديد ادب لاءِ مبارڪ فال سمجهان ٿو. اميد آهي ته سنڌ جا شاعر گيلاني صاحب وانگر فارسي ۽ اُردو ادب جي موجودهه رجحان کان متاثر ٿي ضرور پنهنجي ڪلام ۾ تبديليون آڻيندا. مثلاً هن ڪتاب ۾ ”گيت“ به شامل ڪيا ويا آهن، جيڪي سنڌي ادب ۾ نقش اول جي حيثيت رکن ٿا. غلطين کان هن ناتمام دنيا جي ڪابه شيءِ خالي نه آهي. ممڪن آهي ته هن ڪتاب ۾ به ڪي شاعرانه غلطيون رهجي ويون هجن. ليڪن هڪ ته سرسري مطالع سبب مون کي موقعو نه مليو جو آءُ انهيءَ تي به نگاهه ڪريان ۽ ٻيو بحيثيت دوست جي مون کي پنهنجي دوست جي ڪلام ۾ فقط خوبين وارو پهلو ئي ڏسڻو پيو. تنهنڪري آءُ نقد ۽ حرج، تنقيد ۽ تبصرهه، داد ۽ دهش لاءِ ٻين سخن فهم بزرگن لاءِ ميدان خالي ڇڏيان ٿو.
سيد حسام الدين راشدي
27 جولاءِ 1947ع
ڪراچي.