ڪجهه مون پاران
”حاضر“ کيس اهو نه ٻڌايم ته سندس ڪتاب لاءِ پيش لفظ پاڻ لاءِ اعزاز پئي ڀانيم.
الطاف سان منهنجي ڄاڻ سڃاڻ هڪ لحاظ کان ته بلڪل واجبي آهي، جو ان کان اڳ صرف هڪ دفعو سنڌي عورت ڪانفرنس ۾ ملاقات ٿي هئي، سا به بلڪل مختصر. پاڻ ئي اچي تعارف ڪرايو هئائين ۽ مستوران (سندس گهرواريءَ) سان گڏ تصويرون ورتيون هئائين. پنهنجي اٿڻيءَ ويهڻيءَ ۽ هلت چلت ۾ بلڪل سنئون سڌو ۽ طور طريقن ۾ Matter of Fact وارو طريقه ڪار. اها شايد سندس طبيعت جي بنيادي خصوصيت هجي يا سندس پيشي جي تقاضا. پر مون ان فنڪشن ۾ به کيس ائين وقت وڃائيندو محسوس ڪو نه ڪيو. ڏٺم پئي ته هن بڪ اسٽالن تي چڪر پئي هنيان ۽ ڄاڻ سڃاڻ وارن ۽ مون جهڙن اڻ ڄاتن سان به واقفيت پئي ڪيائين ۽ فنڪشن جا فوٽو به پئي ورتائين.
هونئن ليکڪ ۽ پڙهندڙن جي حيثيت سان الطاف ۽ منهنجو ناتو پراڻو آهي. الطاف جڏهن کان لکڻ شروع ڪيو آهي، تڏهن کان پڙهيو اٿمانس. هن کان اڳ سندس تحرير کي ڪڏهن تنقيدي نظر سان نه ڏٺم، جو سندس تحريرون عام پڙهندڙ لاءِ معلومات ۽ دنيا جي ڏورانهين ملڪن جي دلچسپ قصن جا خزانا کنيو اچن. سندس لکت تمام شگفته ۽ اتساهه ڏياريندڙ آهي.
اها ڳالهه نه رڳو مان، پر هر پڙهندڙ محسوس ڪندو هوندو. ڪنهن به واقعي کي بيان ڪرڻ مهل الطاف ان جو پس منظر، پيش منظر، تاريخ جاگرافي ۽ تمام جزئيات اهڙي ته پيرائتي ۽ اثرائتي نموني سان پيش ڪري ٿو، جو پڙهندڙ جو تحرير کان علاوه، سندس ذهانت ۽ معلومات کان اثر نه وٺڻ ممڪن نه آهي. انهن سڀني ڳالهين کي بيان ڪندي، هن ۾ ڪو ڏيکاءُ نه ٿو محسوس ٿئي. لڳندو آهي ته ليکڪ پاڻ ان ماحول جو هڪ جُز آهي.
سندس لکت ۽ بيان ۾ انهن سڀني خصوصيات جو موجود هئڻ ان ڳالهه کي ظاهر ڪري ٿو ته کيس پنهنجي ڪم سان عشق آهي ۽ ان کان وڌيڪ عشق ان ڳالهه سان ته هو انهن سڀني تجربن ۾ اسان۽ توهان کي به شامل ڪري.
هن مهل تائين سنڌ جا الائي ڪيترا ماڻهو دنيا جي ڪهڙي ڪُنڊ ۾ نه ويا هوندا، پر ڪنهن به سنڌي اديب سفرنامي واري صنف کي اڳتي وڌائڻ لاءِ ڪا به اهڙي شعوري ڪوشش نه ڪئي هوندي، جهڙي ڪوشش لاشعوري طور تي الطاف ڪري رهيو آهي.
شروع ۾ هن محض ڪجهه تجربا ئي بيان ڪرڻ چاهيا هوندا، پر پوءِ هر سفر کان پوءِ ڪتاب (اهڙي طرح سفر ۽ ڪتاب..... سفر ۽ ڪتاب... ۽ الله ڪري ته سلسلو جاري رهي) جنهن جو سلسلو اڃا جاري آهي. اهڙي ته تيزيءَ سان سفرنامن جي لسٽ ۾ اضافو ڪيو آهي، جو سندباز وارو رڪارڊ ته ڪڏهوڪو ٽٽي چڪو هوندو، بلڪه هن پنهنجا ڪيئي رڪارڊ قائم ڪرائي ڇڏيا هوندا. البت سندباد جي مقابلي ۾ الطاف جا سفر هيبتناڪ، دهشتناڪ ۽ خوفناڪ نه پر خوشگوار ۽ دلچسپ رهيا.
الطاف شيخ جا ايڪويهه ڪتاب پڌرا ٿي چڪا آهن ۽ جيستائين هي ڪتاب توهان تائين پهچي، ٿي سگهي ٿو ته پنج کن ٻيا ڪتاب به ڇپجي اچن، ڇو جو جنهن رفتار سان الطاف لکي ٿو، ۽ وري ڇپائڻ لاءِ ڪوشان ٿئي ٿو، تنهن مان ظاهر ٿو ٿئي ته رفتار روز بروز وڌندي، گهٽبي نه.
زير نظر ڪتاب ”موج نه سهي مڪڙي“ الطاف جي لکيل ٻين ڪتابن کان موضوع جي اعتبار کان ان لحاظ کان مختلف آهي، جو سفرناما ته ان ۾ به بيان ڪيل آهن، پر اهي سفر سندس عمدن سفرن جي ڀيٽ ۾ خوف ڏياريندڙ آهن.
هن کان اڳ جيترا ڪتاب پڙهيا اٿئون، تن ۾ ته سامونڊي سفر ۾ اهڙو ته حسين، دلڪش ۽ خوشگوار بيان ڪيو ويو آهي، جو ڀانءِ ته اڄ ئي جهاز جي ٽڪيٽ کڻي وٺجي. پر هن ڪتاب پڙهڻ کان پوءِ شايد هڪ لمحي لاءِ ڪو سوچڻ تي مجبور ٿي پوي ته، نه ٻيلي! سامونڊي سفر ڪو صفا سهنجو به ناهي. انهن خوفائتن سفرن بيان ڪرڻ جو الطاف وٽ هڪ سبب آهي. جيئن پڙهندڙن کي هُن سامونڊي سفر جو خوشگوار پهلو ڏيکاريو آهي، تيئن کين اهو به ٻڌايو وڃي ته سفر کڻي ڪهڙو به هجي، پر ان ۾ Risk بهرحال آهي ۽ سامونڊي سفر ان معاملي ۾ ڪجهه اڳڀرو ئي ڏسجي ٿو.
انهن سڀني واقعات کي بيان ڪرڻ سان گڏوگڏ الطاف جيڪا هڪ تمام سٺي ڪوشش ڪئي آهي، سا آهي ٽيڪنيڪل اصطلاحات جي وضاحت. هونئن جي اهي اصطلاحات يا اکر جيئن جو تيئن رکجن ته شايد پڙهندڙن جي انهماڪ تي ڪو به اثر نه پوي، پر انهن جي وضاحت هر پڙهندڙ لاءِ لفظن ۽ Trerms کي ايترو ته سولو ڪري ڇڏيو آهي، جو هر واقعي ۽ واسطي سان واسطو رکندڙ اصطلاحات، پڙهندڙ مزو وٺي پڙهندو ۽ سمجهندو.
الطاف جي اها شعوري ڪوشش ان ڪري به قابل تعريف آهي، جو اهو اضافو سندس تحرير ۽ بيان کي وڌيڪ مقصدي بڻائي ٿو. محسوس ٿو ٿئي ته ليکڪ آڏو پڙهندڙن جو هڪ تعداد آهي، جن کي هو پنهنجي وس آهر هر معلومات مهيا ڪرڻ چاهي ٿو. اهڙي نموني عام پڙهندڙ سان گڏوگڏ هر اهو ماڻهو، جيڪو سامونڊي سفر ۾ خاص دلچسپي رکندو هوندو، تنهن لاءِ به وڏي مدد ملي ٿي.
جيستائين انداز بيان آهي، الطاف اڳي کان اڳرو پيو ڀانئجي. ٻوليءَ تي سندس عبور چڱي کان چڱي ليکڪ سان ڀيٽي سگهجي ٿو.
ڪتاب پڙهڻ مهل ذهن ۾ هڪ خيال جيڪو اُڀري ٿو، سو اهو ته جنهن به ڪتاب هڪ دفعو هٿ ۾ کنيو، سو ان کي پوري ڪرڻ کان سواءِ مشڪل ڇڏي، جو ڪتاب ۾ جيڪي قصا بيان ڪيا ويا آهن، سي موضوع ۽ مواد جي لحاظ کان دلچسپيءَ ۽ تجسس جو جُز رکن ٿا ۽ پڙهندڙ لاءِ ان ۾ وڏي ڪشش آهي.
آخر ۾ مان چوڻ چاهينديس ته الله ڪري ته الطاف جي سفر ڪرڻ ۽ سفرناما لکڻ جي اسپيڊ ايتري ته وڌي جو هلندڙ سال ۾ ئي هو پنهنجن ڇپيل ڪتابن جي سينچري مڪمل ڪري.
سڪ مان
مهتاب اڪبر راشدي