ڏکڻ سمنڊ جي ھڪ عجب جهڙي ڳالھ
آءٌ ”چيڪاٽ“ نالي ھڪ جھاز تي پئسينجر ھوس. ھي جھاز ايڏو وڏو کڻي نه ھو، ته به چار ھزار کن ٽنن جو ٿيندو ۽ پئسفڪ سمنڊ جي ٻيٽن جا مسافر ھڪ ھنڌ کان ٻئي ھنڌ تائين کنيائين ٿي - جن ٻيٽن تي ڪنھن زماني ۾ جپان جو قبضو ھو، پر ھاڻي انھن تي انتظام يونائيٽيڊ نيشن (گڏيل قومن) طرفان ھليو ٿي. پاڻيءَ جي ھن ويران دنيا ۾ اسان کي يارھن کان مٿي ڏينھن ٿي چڪا ھئا ۽ اسان ”گئام“ ٻيٽ کان ”ترڪ“ ٻيٽ ڏي وڃي رھيا ھئاسين، جيڪو اوڀر ڪئرولنس ۾ آھي. آءٌ ان صبح جو سوير ئي ننڊ مان اٿيو ھوس. سامھون ڪمري جي پورٽ ھول (دريءَ) مان پرهه ڦٽيءَ جي ميرانجھڙي روشني اچي رھي ھئي. اوچتو جھاز جي رفتار گھٽجڻ لڳي ۽ جھاز وچ سمنڊ ۾، جتي ڪنھن بني بشر يا جبل ٽڪر جو به نالو نشان نه ھو، اتي بيھڻ جي ڪري رھيو ھو.
ٽن منٽن اندر آءٌ ڊيڪ تي پھچي ويس. اھڙو خراب سمنڊ مون ڪڏھن به نه ڏٺو. جھاز جي انجڻ آھستي ٿيڻ سان ”چيڪاٽ“ جھاز پاڻيءَ ۾ پينگھي وانگر لڏڻ لڳو. ڪڏھن ڪڏھن سڄو پيرانديءَ سيرانديءَ سمنڊ ۾ ھليو ٿي ويو ۽ مٿان وڏي ڇوليءَ سندس اھو حصو ڍڪي ٿي ڇڏيو. ڪئپٽن ايڊورڊ مٿان نيويگشنل برج تان مون کي پاڻ ڏي سڏڻ جو اشارو ڪيو.
”ھو ڏس“ مٿي پھتس ته ڪئپٽن سامھون اشارو ڪري چيو. مون سامھون گھڻو ئي نھاريو، پر ڪجهه به نظر نه آيو. پنھنجا بائنا ڪيولر (دوربين) مون کي ڏيندي وري سامھون ڏسڻ لاءِ چيائين. سامھون ھڪ بنڊن مان ٺھيل ٻيڙيءَ نما شيءِ خوفناڪ سمنڊ جي ڇولين تي تري رھي ھئي، جنھن کي ڏسي مون کي پنھنجي اکين تي اعتبار ئي نه پئي آيو. مون ڪئپٽن ڏي نھاريو.
”ھڪ وڏي وڻ جي بنڊ جيڏي ڪا مس ٿيندي.“ مون چيو.
”ھا بلڪل صحيح آھين. ھڪ پوراٽيل بنڊ جنھن تي سنھي ڏنڊي جو کوھو پڻ نظر اچي رھيو آھي، منھنجي خيال ۾ ته ويهه کن فٽن جو مس ٿيندو.“
اھڙي شيءِ ڪنھن ڍنڍ جي ماٺي پاڻيءَ ۾ ترندي نظر اچي ھا، ته به ننڍڙي سڏجي ھا. ھڪ اٿاھ پئسفڪ جھڙي سمنڊ ۾ ته رانديڪي جي ٻيڙي لڳي رھي ھئي - اڃا به کڻي چئجي ته ڪنھن ڪاٺيءَ جي ڇوڏي يا ڇيت برابر ھئي. ”چيڪاٽ“ جھاز جي ڊيڪ تان اسان ھن کي گھوري ائين پئي ڏٺو ڄڻ اھا ڪنھن ٻيءَ دنيا مان آيل شيءِ ھجي.
چتائي ڏٺوسين ته ان ٻيڙيءَ تي ڪجهه ماڻھو ائين چري پري رھيا ھئا، جيئن ڪنھن گاھ جي پن تي ماڪوڙيون ھلن چلن ۽ اھا سڄي ٻيڙي ماڻھن سميت رکي رکي سمنڊ جي ڇولين سان ڌوپي ٿي وئي. مزي جي ڳالهه اھا ته اسان جي جھاز کي ڏسڻ کان پوءِ به ھنن بچاءَ يا مدد لاءِ اسان کي اشارو نه ڪيو. ان جي معنيٰ ته ھو ھھڙيءَ حالت ۾ ھوندي به ڪنھن مصيبت ۾ نه ھئا؟
”جيڪڏھن ھو ان کي مصيبت نٿا سمجھن.“ ڪئپٽن ايڊورڊ چيو، ”ته پوءِ اھڙن ماڻھن لاءِ دنيا ۾ ڪابه مصيبت ٿي نٿي سگھي.“
اسان پنھنجي جھاز ”چيڪاٽ“ جو رخ اھڙيءَ طرح ڪيو، جيئن لڳندڙ ھوا ۽ لھرون ان ننڍڙي ترندڙ شيءِ کي اسان جي ويجھو آڻي سگھن. پئسفڪ سمنڊ جي مائڪورنيشين ٻيٽن تي استعمال ۾ ايندڙ ڪئنوز (ننڍڙين ٻيڙين) جيان ھيءَ پڻ ھڪ ڪئنو ھئي، جنھن ۾ ماڻھوءَ کي ويھڻ ۾ به خبرداري ڪرڻي ٿي پيئي ۽ ٿوري به لوڏي يا وزن جي گھٽ وڌائيءَ ڪري ھوءَ ٻڏي سگھي ٿي. ان ننڍڙي ٻيڙيءَ جي وچ ۾ ڇانوري لاءِ ٿورو ڪکن ۽ گاھ جو منهُه ھو، جنھن جي وچان بنا سڙھ جي ڏنڊو اڀو ٿيل ھو. رکي رکي سمنڊ جون ايڏيون وڏيون ڇوليون ٿي آيون جو اسان جي جھاز ۽ ٻيڙيءَ جي وچ ۾ وڏي ڀت ٺھيو ٿي ويئي ۽ ھڪ ٻئي کي ڏسي نٿي سگھياسين. اسان ته ائين ٿي سمجھيو ته ويا ٻڏي، پر لھر لنگھي وڃڻ بعد ھيءَ ننڍڙي ٻيڙي ۽ منجھس سوار پنج ڄڻا وري چٽيءَ طرح نظر ٿي آيا. جيتوڻيڪ ڪپڙن لٽن ۽ منھن مھانڊي مان ھو موسم جا ماريل ۽ سيءَ جا سٽيل ٿي لڳا، پر سڀئي ڄڻا ڪم ۾ رڌل ھئا. ھڪ ھمراھ ٻيڙيءَ جي رخ کي پئي ڦيريو گھيريو ۽ ٻين ٻيڙيءَ اندر آيل پاڻيءَ کي ننڍن دٻن ۽ ٻڪن سان ٻاھر پئي ڪڍيو. منجھن ھڪ ھمراھ پوڙھو ٿي ڏٺو، ٻيو اڌڙوٽ ۽ باقي ٽي ڄڻا ايترا ته ننڍا ھئا، جو مڇن جي ساوڪ ئي اڃا نه آئي ھين. سڀني ھمراھن کي ڦاٽل گنجيون يا قميصون ھيون ۽ ھيٺان پوتڙا يا ڪڇي نما پراڻيون چڍيون.
ڏھن منٽن اندر ٻيڙي ۽ اسان جو جھاز ھڪ ٻئي جي پاسي کان پھچي ويا. اسان جي جھاز جي انجڻ ھاڻ صفا بند ڪئي وئي.
جھاز جي پاسي ۾ بيٺل ھيءَ بُنڊ نما ٻيڙي صفا ننڍڙي نظر اچي رھي ھئي. اسان جو چيف ميٽ اسٽينلي ان ٻيڙيءَ جي سڌائيءَ ۾ مٿان ڊيڪ تي بيھي ساڻن خبر چار ڪرڻ لڳو. جھاز جا خلاصي، جن کي ٻيڙيءَ وارن جي ڪجهه ڪجهه ٻولي سمجھه ۾ آئي ٿي، سي سندن ڳالهه ٻولهه ترجمو ڪري چيف آفيسر کي ٻڌائڻ لڳا. ٻيڙيءَ ۾ ويٺل بدنصيب مسافرن کي دراصل سمجهه ۾ نه پئي آيو ته آيا کين ڪنھن مدد جي به ضرورت آھي يا نه؟ ماڳھين ھنن اسان کان پڇيو ته اسان جو جھاز ڪيڏانھن وڃي رھيو آھي؟ انجڻ ۾ خرابي ٿي پئي آھي ڇا جو بيھاريو اٿانو؟
”ترڪ ٻيٽ ڏي اسان وڃي رھيا آھيون.“ جھاز جي ڪنھن خلاصيءَ کين ٻڌايو.
آخرڪار ڪجهه بحث مباحثي بعد چيف آفيسر ڊيڪ تان رڙ ڪري ڪئپٽن کي ٻڌايو:
”ھي چون ٿا ته جھاز تي اينداسين پر ان شرط تي ته ساڻن گڏ سندن ٻيڙيءَ کي به مٿي چاڙھيو وڃي.“
”اسان تي چڱو ٿورو ٿا ڪن. ھڪ ته سندن حالت ڏسي کين بچائڻ لاءِ بيٺا آھيون.“ ڪئپٽن وراڻيو. ”چڱو ڀلا، چاڙھين. ڇا ياد ڪندا. ٻيڙيءَ کي به ڊيرڪ ذريعي مٿي ڇڪراءِ.“
ونچن (winches) جي مشينري ھلائي وئي ۽ ڇڪڻ وارو ڏنڊو ٻيڙيءَ جي سنوت ۾ اڀو آڻي رسو ڍرو ڪري ٻيڙيءَ کي ٻڌو ويو. ماڻھو ھڪ ھڪ ٿي ٻئي رسي جي ڏاڪڻ ذريعي مٿي چڙھي آيا - سواءِ پوڙھي جي. ھو ٻيڙيءَ ۾ ئي ترسيو ۽ پوءِ ونچ ذريعي جڏھن ٻيڙيءَ کي مٿي کنيو ويو ته ان سان گڏ گڏ پاڻ به مٿي آيو. ڊيڪ تي پھچڻ بعد به پوڙھو ڏاڍي سڪون سان ٻيڙيءَ ۾ ئي ويٺو رھيو. ڳچيءَ ۾ ٻڌل ڌاڳي ۾ ھڪ لاڪيٽ چمڪي رھيو ھوس. پري کان مون ته سمجھيو ته ڪا قيمتي شيءِ ھوندس. ويجھو اچي معلوم ٿيو ته ٻاٽليءَ جي کولڻي (اوپنر) آھي. سندس ھنج ۾ ڀڳل قطب نما ھئي. اڳواٽ چڙھيل باقي چار ماڻھو به ھن سان وڃي مليا.
ھي ٻيڙو، پھرين جيڪو اندازو لڳايو ھئوسين، ان موجب ويهه فٽ کن جو ئي ھو - اھو ھڪ ئي بنڊ مان ٺھيل نه ھو، پر ڪٺل جي وڻ مان نڪتل تختن جھڙن پترن کي سمنڊ جي ڪورالي کونئر سان چنبڙائي ٻيڙي ٺاھي وئي ھئي. ڪٿي ڪٿي ناريل جي کونڌي سان ٻڌل ھئي. منجھس ڪو ھڪ به ڪوڪو يا ڪلي ٺوڪيل نه ھئي. بھرحال! اھا ٻيڙي ايتري ته سنھي ۽ تانگھي ھئي، جو ماڻھو منجھس پلٿ ماري يا گوڏا ڀڃي ويھي ٿي سگھيو ۽ ڇانوري لاءِ جيڪو منهُه ٺاھيو ھئائون، سو ڏيڍ فٽ کن مس مٿي ٿيندو.
ٻيڙيءَ جو سڙھ ڇا ھو؟ ھڪ پراڻن ٿلھن ڪپڙن کي ڳنڍ ٽوپو ڪري ٺاھيو ويو ھو. کاڌي پيتي جي شين جو ته نالو نشان به نه ھو. فقط ڪجهه آلن ڪوئلن جا ٽڪر ھئا ۽ ڪجهه چٻا ٿيل جست جا ديڳڙا - جن ۾ کاڌو پيتو ته خير ڪو رڌو ھوندآءٌ، ٻيڙيءَ مان سمنڊ جو پاڻي ڪڍڻ جو ڪم ئي انھن کان ورتو پئي ويو. ھن حالت ۾ به ان ٻيڙيءَ ۾ فٽ کن پاڻي اڃا موجود ھو ۽ ان جا مالڪ – پنج ئي ڄڻا انھن ٿانون سان پاڻي ڪڍڻ ۾ مشغول ھئا. کلئي سمنڊ ۾ ان ۾ ترڻ ائين ھو، جيئن وھنجڻ جي ٽب ۾ پاڻ کي وجھي نل کولي ڇڏڻ.
پنھنجي ٻيڙيءَ مان پاڻي ڪڍڻ کان پوءِ سڙھ لاھي سڪائڻ لاءِ ڊيڪ تي وڇايائون. جتان جتان ڦاٽل ھئو، اتي ٽوپا ڏنائون. ناريل جا رسا جتان ڍرا ٿي ويا ھئا، انھن کي ڇڪي ٻڌائون. سندن سڄو ڌيان پنھنجي ان ننڍڙي ٻيڙي ڏي ھو. ھنن مان ڪنھن ھڪ کي به ڪنھن دوا درمل جي ضرورت نه ھئي - نه ته اھڙين حالتن ۾ ماڻھو اڌ مئو ٿيو وڃي. ڌڪ سور ۽ ڦٽ ڦرڙيءَ کان علاوهه اڻ پوري کاڌي خوراڪ ۽ سامونڊي لوڏن ڪري الٽيون، دست، بخار، ٻيون ڪيتريون ئي ڪمزوريءَ جون بيماريون ٿيو پون. بھرحال! في الحال ھنن کي کائڻ لاءِ ڪجهه کتو ٿي. کين نيٺ جڏھن چيو ويو ته بابا! ھاڻ ڇڏيو انھيءَ ٻيڙيءَ کي، اھا بلڪل سڄي سنئين آھي. تڏھن اٿي رڌڻي ڏي ھليا ۽ پيٽ ڀري ماني کاڌائون. ھنن کان ڪڇا، چڍيون يا ٽوال وٺي کين نوان ڏنا ويا، جيئن ڦاٽل ۽ پسيل ڪپڙن جي جند ڇڏين. انسان ته ھئا ئي، سو ڪجهه دير ننڊ ڪرڻ ٿي چاھيائون. ٿڪ ڪري ايڏا ساڻا ٿيل ھئا جو ليٽڻ سان کونگھرا ھڻڻ لڳا. ننڊ کان پوءِ اسين انھن جي چوڌاري ويھي، سندن ڪھاڻي ٻڌڻ لڳاسين. جھاز جا خلاصي سندن ۽ اسان جون ڳالھيون وري ترجمو ڪرڻ لڳا.
سڀني ۾ جيڪو وڏيءَ عمر جو ھو، اھو حال احوال ٻڌائڻ لڳو. ھن جو نالو ”سرناس“ ھو. ٻيا جيڪي ھئا، سي ھن جا مائٽ ھئا يا شايد ذات وارا. ھو پولاپ ٻيٽن کان اچي رھيا ھئا ۽ کين ”ترڪ“ ٻيٽ ڏي وڃڻو ھو.
”پولاپ کان توھان ھن ٻيڙيءَ ۾ پيا اچو؟“ ڪئپٽن نقشي تي آڱري رکندي، ھنن کان پڇيو. ”پر پولاپ ھتان کان ٽي سؤ ميل اوڀر ۾ آھي ۽ ترڪ ٻيٽ پولاپ کان150 ميل اڃا به اڳتي ھلڻ بعد ٿو اچي، تنھن جي معنيٰ ته توھان کان رستو وڃائجي ويو آھي.“
”نه، اسان ھن پاسي اڇلجي آيا آھيون.“
ھنن کي سمنڊ تي ھن حالت ۾ ٽيهه ڏينھن ٿي چڪا ھئا. سرناس پنھنجي ٻنھي ھٿن جون ھڏائون آڱريون ٽي دفعا کولي ڏينھن جو انگ ٻڌايو.
”ٽيهه ڏينھن“ ھن وري ورجايو. جيتوڻيڪ اھو سفر چئن ڏينھن جو آھي - جيڪو ھو پھرين به ڪندو رھيو آھي. پر ھن دفعي سمنڊ ۾ ھوائون اھڙيون ته خراب ۽ سامھون جون ملين جو ھو پٺتي اڇلجي ويا. ان کان علاوه ھن دفعي ھن جو قطب نما به صفا جڏو ٿي پيو. اھو ڪمپاس (قطب نما) کين ھڪ جپاني مڇي ماريندڙ ٻيڙيءَ مان مليو ھو.
بھرحال! پوڙھي ٻڌايو ته سامھون جون ھوائون ۽ لھرون کين روزانو پٺتي اولهه ڏي ڌڪيندويون رھيون. سامھون جو واءُ ايڏو ته تکو لڳندو رھيو، جو ھو ان اڳيان بي وس ھئا. سمنڊ جي وڏين ڇولين سان سڄي ٻيڙي ڀرجي ٿي وئي ۽ ھو ڏينھن رات واري وٽيءَ تي ان مان پاڻي ئي ڪڍندا رھيا - نه ته ٻيڙيءَ جي ٻڏڻ جو خطرو ھو. ان ھوندي به ڪڏھن ڪڏھن ”سانتا - مارئيا“ پاڻيءَ سان اڌ ٿي ٿي وئي.
”سانتا – مارئيا“ سندن ان لاڏلي ٻيڙيءَ جو نالو ھو. تنھن جي معنيٰ ھنن جي ٻيٽ تي مذھب جھڙي شيءِ پڻ آھي ۽ ان نالي مان لڳو ٿي ته ھو عيسائي (ڪيٿولڪ) آھن. پڇڻ تي سرناس ڇاتيءَ تي صليب جو نشان ٺاھيو.
کاڌي پيتي جو ڇا ٿي ڪيانو؟ اسان پڇيوسون. ھنن ٻڌايو: شروع ۾ ھنن وٽ ڪجهه ناريل، ڪَٺل (Jack Fruit) ۽ ٻيو ڪجهه جھنگلي ميوو ھو. باھ ٻارڻ لاءِ ڪجهه تيليون ۽ ڪوئلا به ھئا. جڏھن ميوو ختم ٿي ويو ۽ ڪوئلا سڀ پسي ويا ته پوءِ روز مڇيون ڦاسائي ان تي گذارو ڪندا ھئا. ڀاڳ سٺو ھئن جو روز ڪا نه ڪا مڇي ڦاسيو ٿي وئي. آخري ڏينھن تائين ھنن ڪل ٽيهه مڇيون جھليون - يعني سراسر ھڪ مڇي روز ٿين، جيڪا ھو حصا پتيون ڪري ڪچي کائيندا ھئا. پاڻيءَ جي معاملي ۾ به ڀاڳ وارا ھئا جو ٿورو گھڻو روز مينھن وسندو ھو ۽ پيئڻ لاءِ چڱو پاڻي گڏ ڪري وٺندا ھئا. ڇڙو راتيون سخت ٿينديون ھيون جو ڪپڙو گندي نه ھئڻ ڪري سڄي رات پاڻيءَ ۾ پسندا ۽ سيءَ ۾ ڏڪندا ھئا.
ھڪ ڳالهه غور طلب اھا ته جڏھن اسان ھنن ھمراھن کي کنيو، ان وقت کين اھا سڌ سماءُ ھئي ته ھو ان وقت سمنڊ جي ڪھڙي حصي ۾ ھئا؟
ھائو، بلڪل. ھنن جي خيال موجب ھو افاليڪ واري حصي ۾ ھئا، جيڪو ياپ علائقي ۾ آھي ۽ ھتان اتر - اولهه پاسي ٿيندو. ڪئپٽن ۽ چيف آفيسر وري نقشو ڏٺو ۽ تعجب مان ڪنڌ ڌوڻي ھائوڪار ڪئي. افاليڪ واقعي ايڏانھن ئي ھو. کين اسان جتان کنيو ھو، اتان کان پنجٽيهه ميل پري ھو ۽ پورا پنج سؤ ميل پر ڀرو سندن منزل - ترڪ ٻيٽ ھو.
ان کان پوءِ اسان پاڻ ۾ ڳالھيون ڪرڻ لڳاسين ته ڪمال آھي، پاڻ پارا جيڪڏھن اھڙي قسم جي ڇوڏي جھڙيءَ ٻيڙيءَ ۾، اھڙي خراب سمنڊ ۾ ٽيهه ڏينھن ھجون ھا ته ڪھڙي نه حالت ٿي وڃي ھا. جسماني طرح به ته ذھني طرح به ۽ پوءِ مدد ملڻ تي ڪيڏي نه خوشي ٿئي ھا. پر ھنن ھمراھن لاءِ ھر ڳالھه نارمل ھئي. ھنن جي دل ۽ دماغ تي ڪنھن به قسم جو بار يا پريشاني نه ھئي. ”جيڪڏھن سمنڊ تي گم ٿي وڃون ھا ته پوءِ ڇا ٿيو؟“ ھنن ٻڌايو. ھن کان اڳ به ائين ٿيندو رھيو آھي ۽ پوءِ ڪڏھن ڪي ملندا آھن ته ڪڏھن نه. ڪي ته وري ٻين دور دراز ٻيٽن کان وڃي نڪرندا آھن ۽ اتي ئي پنھنجو ٺام ٺڪاڻو ٺاھين.
اڄ به ڪيترا ئي اھڙي قسم جا ماڻھو نيو گائنا کان فلپين جي ٻيٽن تي ملندا.
ھھڙي ٻيڙيءَ ۾ کاڌي پيتي بنا، سمنڊ تي ٽيهه ڏينھن، منزل کان پنج سؤ ميل ڏور ڌڪجي وڃڻ، اھو ڪيڏو نه وڏو حادثو چئي سگھجي ٿو. پر ھنن ماڻھن جون دليون ته ڏسو، ڄڻ ڪا ڳالهه ئي نه ھجي. ان جي شاھدي سندن پرسڪون جسم ۽ اکيون به ڏئي رھيون ھيون.
سرناس ڪجهه وري چئي رھيو ھو. خلاصين ٻڌايو ته ھو ٿو پڇي ته ھاڻ ته بس! ٻيو ته پڇڻو نه اٿو؟ جيئن ھو وڃي پنھنجي ٻيڙيءَ جي ٽھل ٽڪور ڪن. ھو چاھين ٿا ته ھوءَ اھڙي مضبوط ٿي وڃي جو ترڪ ٻيٽ کان واپس پنھنجي ٻيٽ پولاپ ويندي منجھس پاڻي نه سمي.
”ڀلي“ ڪئپٽن کلندي کين موڪل ڏني، پر وري کيس اھو ڌيان ۾ اچي ويو ته کانئن اھو ته پڇجي ته ھو ھھڙيءَ ٻيڙيءَ ۾ ھيترو پري، آخر ويا ڪھڙي ضروري ڪم لاءِ پئي؟
سرناس ان جو به جواب ڏنو، جيڪو خلاصين ترجمو ڪري ٻڌايو: ”سائين ھي ٿو چوي ته بس ائين ويٺي ويٺي خيال آيو ته ھلي ڀر واري ٻيٽ تان سگريٽ وٺي اچن.“
”بس! رڳو سگريٽن ڪارڻ؟“ ڪئپٽن سان گڏ اسان به وائڙا ٿي وياسين.
”جي ھا! رڳو سگريٽن لاءِ. ٻي ڪنھن شيءِ جي في الحال ضرورت نه ھئي.“
اسان ھڪڙو سڄو ڏنڊو (ڪارٽن) سگريٽن جو کين کولي ڏنو، جيڪو ھو باقي واٽ ڇڪيندا به ھليا ته پنھنجي ٻيڙي سانتا - مارئيا تي ڪم به ڪندا رھيا. ڪھڙي برانڊ جا سگريٽ وٺڻ پئي ويا؟ ھنن وري اھو به نه ٻڌايو. جيڪي پراڻي سراڻي اسٽاڪ جا سگريٽ ڪڍي ڏناسين، سي خوش ٿي ڇڪيندا رھيا.