ٽائٽانڪ جهاز جا اهم ڪردار
فورٿ آفيسر وائيٽ اسٽار جهازي ڪمپنيءَ ۾ لڳاتار رهيو ۽ فورٿ آفيسر مان پروموشن ٿيندي ٿيندي آخر ۾ فرسٽ آفيسر ٿيو ۽ ڪنارڊ ڪمپني جي جهاز اڪيتانيا (Aquitania) تي آخر ۾ Sail ڪيو. 1967ع ۾ هو 83 ورهين جي ڄمار ۾ گذاري ويو. هن جي وصيت موجب سندس لاش کي ساڙي، ان جي ڦلهير کي سمنڊ جي ان حصي تي ڇٽيو ويو، جتي ٽائٽانڪ جهاز ٻڏل آهي.
* ڪارپاٿيا جهاز جيڪو ٽائٽانڪ ٻڏڻ بعد پهريون جهاز هو، جنهن اچي ٽائٽانڪ جهاز جا ماڻهو کنيا، پهرين جنگ عظيم ۾ مسافر ۽ فوجي ڍوئيندڙ جرمن جهازن جي ٽورپيڊو جو شڪار ٿي ويو ۽ Bishop Rock کان 170 ميل پري ٻڏل آهي.
* جهاز جي کوهي تي ٺهيل Crow’s nest (ڪانگ جي آکيري) ۾ ويهي سامهون ايندڙ جبل، جهاز، ٻيٽ يا ٻي آفت جي چڪاس لاءِ ويٺل ٻه ڄڻا، جن برف جي ڇپ ڏسي، برج تي نيويگيشن آفيسر کي اطلاع ڪيو، انهن مان هڪ خلاصي گريڊرڪ کي ٻيڙيءَ ۾ جاءِ ملي وئي هئي ۽ سندس جان بچائي وئي. ٽائٽانڪ بعد هن ٻيا به 24 سال کن سامونڊي نوڪري ڪئي. ان بعد ”هارلئنڊ ائنڊ وولف“ جهاز ساز ڪارخاني ۾ ڪم ڪيائين. اتان رٽائرڊ ٿيڻ بعد زندگيءَ جي آخري سال هو سائوٿ مپٽن بندرگاهه جي گهٽين ۾ اخبارون وڪڻي پيٽ گذر ڪندو رهيو. سائوٿ مپٽن سندس ڳوٺ پڻ هو، جتي ڄائو، نپنو ۽ وڏو ٿيو. جنوري 1945ع ۾ سندس زال جي گذاري وڃڻ بعد هن ڪپڙن سڪائڻ واري رسيءَ سان پنهنجو پاڻ کي ڦاهي ڏئي ڇڏي. ان وقت سندس عمر 76 سال هئي.
* ٽائٽانڪ ۽ اولمپڪ جهڙا جهاز انگلينڊ جي وائيٽ اسٽار ڪمپنيءَ جا هئا. جيڪا ڪمپني بذات خود انٽرنيشنل مرڪنٽائيل مئرين (IMM) ڪمپنيءَ جي هڪ شاخ هئي. ٽائٽانڪ جهاز ٻڏڻ تي انشورنس ڪمپنيءَ طرفان کيس ويهه لک پائونڊ مليا ۽ کيس وڏي نقصان جي قيمت ملي وئي، پر ٽائٽانڪ جهاز ٻڏڻ بعد هيءَ ڪمپني وري نالو ڪڍي نه سگهي ۽ آهستي آهستي گمنام ۽ ماٺ ۾ هلي وئي.
مسٽر بروس ”وائيٽ اسٽار ڪمپنيءَ“ جو ايم ڊي (مئنيجنگ ڊائريڪٽر) هو ۽ IMM ڪمپنيءَ جو ڊائريڪٽر هو. ٽائٽانڪ جهاز جي ٻڏڻ بعد جيڪي آمريڪا ۽ انگلينڊ ۾ انڪوائري لاءِ ڪميٽيون ٺهيون، انهن جي سخت سوالن جي جواب لاءِ مسٽر بروس کي منهن ڏيڻو پيو ٿي. اهي ڪميٽيون آخر تائين ڪجهه ثابت ته نه ڪري سهيون، پر هنن جو اهو ئي خيال هو ته مسٽر بروس کي مسافرن کان اڳ جهاز نه ڇڏڻ کپندو هو. آخر ۾ ته ڪمپنيءَ جي مالڪن به اهو سوچي ته متان ڪمپني بدنام ٿئي ۽ ڌنڌي تي اثر ٿئي، هن کي ڏوهاري بڻايو. نتيجي پاڻ به بيزار ٿي پيو ۽ 1913ع ۾ ڪمپني ڇڏي آئرلينڊ پنهنجي ڳوٺ گال وي ۾ اچي رهيو. اڳتي هلي هو ڊائبٽيز (مٺي پيشاب) جو مريض ٿي پيو. تن ڏينهن ۾ انسولين يا ٻي ڪا دوا ايجاز نه ٿي هئي. سندس هڪ ٽنگ به خراب ٿي پئي، جيڪا کيس ڪٽائڻي پئي. ان بعد هو انگلينڊ موٽي آيو ۽ 74 سالن جي ڄمار ۾ گذاري ويو.
ٽائٽانڪ جهاز جو سيڪنڊ آفيسر چارلس پهرين وڏيءَ لڙائيءَ ۾ رائل نيوي جي فوجي جهازن تي هليو ويو. جنگ ختم ٿيڻ تي هو وري وائيٽ اسٽار جهازي ڪمپني ۾ آيو، جتي رٽائرڊ ٿيڻ تائين نوڪري ڪيائين. هو سينئر ٿيو ته به ڪمپنيءَ کيس ڪمانڊ نه ڏني. يعني کيس ڪنهن به جهاز تي ڪئپٽن ڪري نه رکيو ۽ آخر تائين جهاز جو چيف آفيسر ٿي رهيو. ڪمپني هن مان ان ڪري خوش نه هئي، جو ٽائٽانڪ جهاز جي انڪوائري ۾ هن هر وقت ڪمنيءَ جي ايم ڊي مسٽر بروس جو پاسو کنيو ۽ هن کي بچائڻ جي ڪوشش ڪندو رهيو.
جنهن وقت ٽائٽانڪ جهاز ٻڏي رهيو هو يا ٻڏي چڪو هو، ان وقت چون ٿا ته ”ڪئليفورنين“ نالي هڪ جهاز پڻ ان علائقي مان لنگهي رهيو هو، جنهن تي ٽائٽانڪ جهاز جي ٻڏڻ جو هلڪو يا چٽو سگنل پهتو هو، پر ان جهاز جو ڪئپٽن اسٽينلي پنهنجي جهاز کي ٽائٽانڪ جهاز ڏي موڙي مدد لاءِ نه پهتو. (شايد اڻ چٽي سگنل ڪري، شايد پري هجڻ ڪري يا اهو سوچي ته جيسين هو پهچي، تيسين ٻيا آس پاس وارا جهاز پهچي چڪا هوندا) بهرحال! هن آخر تائين نه مڃيو ۽ ڪورٽ ۾ به ثابت ٿي نه سگهيو. (ياد رهي ته اڄ به اهو قانون ساڳيو آهي ته سگنل ملڻ تي هر جهاز کي ٻڏندڙ جهاز ڏي رُخ رکڻو آهي ۽ ماڻهن جي مدد ڪرڻي آهي) بهرحال! ثابت نه ٿيڻ جي باوجود ڪئپٽن اسٽينلي جي جهازي ڪمپني ”ليلئنڊ لائين“ هن کي استعيفيٰ ڏيڻ لاءِ چيو. ان بعد ڪئپٽن اسٽينلي ڏاڍي ڪوشش ڪئي ته ماڻهن جي دلين ۾ ويٺل غلط فهمي دور ڪئي وڃي، پر هن جو ڪيس نه ٻڌو ويو. گهڻو گهڻو پوءِ پيٽر پئڊ فيلڊ نالي مئرين جي هڪ مشهور ليکڪ 1960ع ۾ هڪ ڪتاب The Titanic the Californian نالي ڇپيو، جنهن ۾ هن بهترين نموني سان ثابت ڪيو آهي ته ٽائٽانڪ جهاز جي ٻڏڻ وقت ڪئليفورنين جهاز ويجهو نه هو. ڪئپٽن اسٽينلي 84 ورهين جي ڄمار ۾ 1962ع ۾ گذاري ويو.
وائيٽ اسٽار ڪمپنيءَ جو اولمپڪ جهاز جيڪو سائيز ۽ شڪل ۾ ٽائٽانڪ جهڙو هو، (ان ڪري سسٽر شپ سڏبو هو) ان کي شپ يارڊ ۾ وڌيڪ مضبوط بڻايو ويو، جيئن ٽائٽانڪ جهڙي حالت درپيش اچي ته مقابلو ڪري سگهي. ورلڊ وار ون (پهرين وڏي لڙائيءَ) ۾ اولمپڪ جهاز کي پئسينجر جهاز مان بدلائي ”ٽروپ ڪئريئر“ بڻايو ويو. يعني آرامده ڪمرن بدران فوجين کي کڻڻ لاءِ سادا سودا ڪمرا ٺاهيا ويا ۽ مٿانئنس توبون فٽ ڪيون ويون. لڙائيءَ دوران اولمپڪ جي توبن ذريعي هڪ ٻه جرمن يو بوٽس تباهه به ڪيون ويون، جن اولمپڪ جهاز تي حملو ٿي ڪيو. جنگ جي ختم ٿيڻ بعد هن جهاز کي ڪوئلي بدران تيل تي هلائڻ جو بندوبست ڪيو ويو. مئي 1934ع تي هن جهاز جو نيويارڪ ويجهو هڪ ٻئي جهاز سان ٽڪر ٿي پيو. سخت ڌنڌ ۽ ڪوهيڙي ڪري هڪ ٻئي کي ڏسي نه سگهيا. ٽڪر ٿيڻ تي ٻيو جهاز جيڪو ڪافي ننڍو هو، اهو ٻڏي ويو ۽ ان جا ست ماڻهو مري ويا. آمريڪن حڪومت وائيٽ اسٽاف ڪمپنيءَ کي نقصان ڀري ڏيڻ لاءِ چيو. 1935ع ۾ اولمپڪ جهاز کي اسڪرئپ ڪيو ويو. (يعني ڀڃي لوهه جي قيمت وڪيو ويو).
مٿي سسٽر شپ (Sister- Ship) جي ڳالهه لکيل آهي. دراصل ڪي به هڪجهڙا جهاز سسٽر شپ سڏجن ٿا. جهاز کي مونث سمجهيو وڃي ٿو، ان ڪري ”برَدر شپ“ بدران سسٽر شپ چئجي ٿو ۽ جهاز لاءِ انگريزي ۾ She ضمير استعمال ٿئي ٿو. نڪي He. جهاز جڏهن به بيهي ٿو ته Buoy سان ٻڌو وڃي ٿو. بئاءِ لوهه جا کوکلا پڃرا ٿين، جيڪي زنجير ذريعي سمنڊ جي تري سان سوگها هوندا آهن. جهاز بندرگاهه ٻاهران بيهڻ وقت پنهنجو رسو Buoy سان ٻڌي بيهي ٿو، جيئن هوا ۽ لهرن جي چرپر تي جهاز هيڏانهن هوڏانهن نه ٿئي. ٻي ڳالهه ته سمنڊ تي کاري هوا ڪري جهاز کي ڪٽ لڳي ٿي. ان ڪري جهاز کي هر وقت رنگ روغن سان چمڪائڻو پوي ٿو. سو جڏهن ڪو چوندو آهي ته جهاز کي مذڪر بدران مونث ڇو ٿو سمجهيو وڃي ته جواب اهو ڏنو ويندو آهي ته ان ڪري جو جهاز هر وقت بئاءِ (ڇوڪر) ٿو ڳولي ۽ هو هر وقت عورتن وانگر رنگ روغن ڪري ٿو. ان ڪري جهاز هڪ ڇوڪريءَ يا عورت مثل آهي.
*”ڪارپاٿيا“ جهاز جو ڪئپٽن آرٿر جنهن ٽائٽانڪ جهاز جا گهڻي کان گهڻا ماڻهو پنهنجي جهاز تي چاڙهيا، هن ڪارپاٿيا جهاز بعد ماريطانيا جهاز جي ڪمانڊ ورتي. معنيٰ ان جهاز جو ڪئپٽن ٿيو. ان بعد 1928ع کان 1931ع تائين هڪ ٻئي جهاز جو ڪئپٽن ۽ دنيا جي مشهور جهازي ڪمپني ڪنارڊ فليٽ (Cunard Fleet) جو ڪموڊور ٿيو. 1940ع ۾ گذاري ويو.
* ٽائٽانڪ جهاز تي نه فقط انگريز ۽ آمريڪن هئا، پر مسافرن ۾ ڪجهه ٻين به ملڪن جا پڻ هئا. جيئن 1956ع ۾ ريڊرس ڊائجسٽ وارن هڪ ڪتاب A Night To Remember ڇپريو، جنهن ۾ لکيل آهي: ”جان بچائڻ لاءِ ٻيڙين ۾ چڙهڻ وقت فقط انگريزن (Anglo Saxons) فضيلت کان ڪم ورتو. باقي فرينچ، اٽليءَ وارا، آرمينين، جپاني ۽ چيني خود غرض ۽ بي افعالا ثابت ٿيا.“
اھڙن حادثن وقت پھرين عورتن ۽ ٻارن کي بچائڻ لاءِ ٻيڙين ۾ چاڙھيو ويندو آھي ۽ پوءِ مردن کي. جان ھر ھڪ کي پياري آھي، جڏھن سر تي اچي ٿي ته پوءِ ڪيترن کان اھڙا ڪتابي اصول وسريو وڃن. ٽائٽانڪ جھاز جي مسافرن کي لاھڻ وقت جھاز جي آفيسرن پوري پوري ڪوشش ڪئي ته زالون، ٻار ۽ پوڙھا پھرين چڙھن، پر ڪن ڪن مسافرن ۽ جھاز جي ماڻھن - خاص ڪري بورچين ٻيڙيءَ ۾ زوريءَ چڙھڻ جي ڪوشش ڪئي، پر جھاز جي ڊيوٽي آفيسرن کين منع ڪئي. ٻين آفيسرن وٽ ته پستول ھئا، جن اھڙي بي قائدگيءَ وقت ھوائي فائر به ڪيا ٿي.
جھاز ۾ ھڪ جپاني مسافر ماسابومي ھوسونو نالي پڻ ھو. ھن جي ان وقت عمر 42 سال ھئي ۽ جپان جو سرڪاري ڪامورو (Bureaucrat) ھو. پاڻ جپان جي وزارت ٽرانسپورٽ ۾ ھو ۽ يورپ ۾ ريلوي نيٽ ورڪ جو تجربو حاصل ڪرڻ لاءِ آيو ھو. ھاڻ آمريڪا (نيويارڪ) وڃي رھيو ھو، جتان پوءِ ٻئي جھاز ۾ پئسفڪ سمنڊ پار ڪري، ھوائي ٻيٽ کان ٿيندو، جپان موٽڻو ھو. ھو ٽائٽانڪ جھاز تي سائوٿ مپٽن بندرگاھ مان چڙھيو ۽ ھن جي ڊائري مطابق، جيڪا ھن ٽائٽانڪ جھاز جي ليٽر ھيڊ تي حادثي کان پوءِ لکي آھي، ھو ستو پيو ھو ته ڪنھن سندس سيڪنڊ ڪلاس جي ڪئبن جي در کي زور سان ٿڏو ھنيو. ھن اٿي در کولي ڏٺو ته جھاز جو اسٽيوورڊ ھو، جيڪو ھن کي سندس حصي جي ھڪ لائيف جئڪيٽ ڏئي اڳتي ٻئي کي ڏيڻ لاءِ وڌي ويو. پينٽ قميص ۽ اوورڪوٽ پائي، مسٽر ”ھوسونو“ منجھيل دماغ سان ٻاھر نڪتو. ڊنر واري ڊانس پارٽيءَ توڙي شراب ڪواب سڀني جا مٿا ڳرا ڪري ڇڏيا ھئا. ويتر ڪچي ننڊ مان اٿڻ ڪري ھر ھڪ جون وايون بتال ھيون. ھي پھرين مٿين ڊيڪ ڏي ٿي ڀڳو، پر ماڻھن جي پيهه پيھان ڪري وري ٻئي پاسي کان ڦري بوٽ ڊيڪ تي پھتو ته ڏٺائين ته لائيف بوٽن ۾ ماڻھن کي چاڙھي ھيٺ سمنڊ ۾ لاٿو پيو وڃي. اونداھ ڪارونڀار ڪري ڪا ڳالهه سمجهه ۾ ته پئي آيس ۽ ھر ھڪ ماٺ مٺوڙي ۾ ائين پئي ھليو ڄڻ سڀ ڪم ڳجهه ڳوھ ۾ ٿي رھيو ھجي. ان ھوندي ’ھوسونو‘ پنھنجي ڊائريءَ ۾ لکيو آھي: ”منھنجي دل اندران رڙي رھي ھئي. مون ذھني طرح پنھنجو پاڻ کي ھر ڳالهه لاءِ تيار رکيو. پنھنجو پاڻ کي موت جي آخري سفر لاءِ ريجھايم. مون ڪابهه اھڙي ڳالهه نٿي ڪرڻ چاھي، جنھن سان منھنجي ملڪ ۽ ماڻھن جو ناموس خراب ٿئي. پر ساڳي وقت آءٌ اھا بهه اميد رکيو ويٺو ھوس تهه، شل مون کي بهه ٻيڙيءَ ۾ ويھڻ جو موقعو ملي وڃي ۽ پوءِ جھاز جي ھڪ آفيسر رڙ ڪئي: ”ٻيڙيءَ ۾ اڃا به ٻن ڄڻن جي جاءِ آھي.“ ھوسونو پنھنجي ڊائريءَ ۾ لکيو آھي ”آءٌ جيڪو اھو سوچي رھيو ھوس ته ھاڻ آءٌ پنھنجي پياري زال ۽ ٻارن کي ڏسي نه سگھندس، آفيسر جا اھي لفظ ٻڌي کڻي ٻيڙيءَ ۾ ٽپ ڏنم.“
بعد ۾ ھوسونو کي ڪارپاٿيا جھاز ۾ کڻي نيويارڪ پھچايو ويو. ٻن مھينن بعد جڏھن ھوسونو پنھنجي وطن جپان پھتو ته ھن کي ھرڪو شڪي نگاھن سان ڏسڻ لڳو ته ھن کي زندگي ڪنھن ٻئي جي موت جي بدلي ۾ ملي آھي. يعني ڪنھن ٻئي جو وارو - خاص ڪري ڪنھن عورت يا ٻار جو موقعو ماري پاڻ چڙھيو آھي. جپان ۾ اڄ به ضمير جي ملامت يا ٻئي جو پاڻ لاءِ خراب رايو، سڀ کان ڏکوئيندڙ ڳالهه سمجھي وڃي ٿي. جنگ کان اڳ ته جپان ۾ اڃا بهه گھڻو شرم جو ڪلچر ھو. جپانين شرم جي زندگي گذارڻ کان ٻڏي مرڻ بھتر سمجھيو ٿي. ماڻھن جي افواھن ۽ اخبارن ۾ غلط سلط خبرن ڪري جپان حڪومت ھوسونو کي1914ع ۾ نوڪريءَ تان لاھي ڇڏيو. ھن ان بعد 1923ع تائين ھڪ خانگي آفيس ۾ ڪم ڪيو. ھن جي پوٽن ڏھٽن ٻڌايو ته ھوسونوءَ شرم کان مرڻ گھڙيءَ تائين ٽائٽانڪ جو ذڪر نه ڪيو. ھوسونو 1939ع ۾ گذاري ويو ھو. ھوسونوءَ جي اھا ڊائري اڄڪلهه ٽائٽانڪ فائونڊيشن وارن وٽ آھي، جيڪا ھنن نمائش طور رکي آھي.
آخر ۾ ڪجھ ٽائٽانڪ جھاز بابت:
جھاز آھستي آھستي ٿي سمنڊ جي تري ۾ ھليو ويو. ٽائٽانڪ جھاز جي ٻڏڻ واري ھنڌ (Position) جي ان وقت ڄاڻ حاصل ٿي چڪي ھئي، پر اھا ھڪ اندازي مطابق ھئي. افراتفري جي عالم ۾ ان وقت آسمان تي چمڪندڙ تارن جو حساب ڪري ڳولي وئي ھئي. ان وقت اڄ جھڙا نه ھئا سيٽلائيٽ نيويگيٽر ۽ نه حساب ڪرڻ لاءِ نيويگيشنل ڪئلڪيوليٽر. پر انھن ڏينھن ۾ اھا پوزيشن ان حساب سان ڪافي ھئي. يعني پنج ڏھ ميل ھيڏانھن ھوڏانھن سان ڪو فرق نٿو پوي. ٽائٽانڪ جھاز جي مسافرن ۽ ٻيڙين کي ڳولڻ لاءِ اھا اٽڪل طور ۽ (Approximate) پوزيشن ڪافي ھئي. بچائڻ وارا جھاز جڏھن پھتا ھئا ته تيز ھوائن ۽ سامونڊي ڇولين ڪري مسافرن جا لاش ۽ ٻيڙيون، ڏھ ٻارھن ميلن تائين پکڙيل ھيون. بھرحال جھاز جي صحيح پوزيشن اڌ صديءَ کان پوءِ پھرين سيپٽمبر 1985ع تي پئي ته ڪھڙي ھنڌ تي جھاز سمنڊ جي تري ۾ پيو آھي؟ دراصل سالن کان ٽوٻن (Divers)سمنڊ اندر غوطا ھڻي ٽائٽانڪ جھاز جي ڀڳل جسم (جنھن کي انگريزيءَ ۾Wreck سڏجي ٿو) کي پئي ڳوليو، جيئن ممڪن ھجي ته ان کي مٿي ڪڍيو وڃي. ٻڏندڙ جھاز کي مالڪ جي اجازت سان بچائڻ، ٻڏل جھاز کي مٿي ڇڪڻ يا ڇڏي ڏنل (Abandon) جھاز بچائڻ کي ”سالويج“ (Salvage) سڏجي ٿو. انگلينڊ ۽ يورپ پاسي ڪيتريون ئي سالويج ڪمپنيون آھن، جن کي پنھنجا ٽوٻا ۽ ٽگ بوٽ ٿين ٿا ۽ ھر وقت ھوشيار رھندا آھن - بلڪه تاڙيندا رھندا آھن ته ڪڏھن ٿو ڪو جھاز ٻڏي يا خطري ۾ آيل جھاز جو مالڪ کين مدد لاءِ سڏ ڪري، جيئن ھو سڀ کان اڳي پھچي وڃن. اھڙي نموني جي سالويج ڪرڻ ۾ وڏو فائدو آھي، جو فيءَ سان گڏ جھاز ۾ پيل مال جو پڻ وڏو حصو ملي ٿو.
ٽائٽانڪ جھاز جي ريڪ (ڍانچي) کي آمريڪا جي نيول جھاز USS KNORR، روبوٽ سان ھلندڙ سب مئرين ‘Argo’ ذريعي سمنڊ جي تري ۾ مٿينءَ تاريخ تي ڳولي لڌو. ٽائٽانڪ جو ريڪ سمنڊ جي تري ۾ ھڪ پاسي کان ليٽيل آھي، جيئن ماڻھو پاسيرو ٿي سمھي. اھو نيو فائونڊلئنڊ جي ڪناري کان300 ميل پري ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ آھي، جتي سمنڊ سوا تيرھن ھزار فوٽ يعني چار ڪلوميٽر کن اونھو آھي. اھا اونھائي تمام گھڻي آھي. سمنڊ ۾ ھڪ اونھائي تائين - پنجاهه سٺ فوٽ تائين ته ماڻھو وڃي سگھي ٿو، ان بعد ھيٺ وڃڻ لاءِ ھن کي خاص ڪپڙا کپن، جو جيترو ھيٺ وڃجي ٿو، اوترو پاڻيءَ جو دٻاءُ وڌي ٿو ۽ خاص ڪپڙن سان به ھڪ حد تائين ھيٺ وڃي سگھجي ٿو. ان بعد ڪنھن بند ٿيل جھاز ۾ ھيٺ لھي سگھجي ٿو. آمريڪن نيوي وارن ٽائٽانڪ جي ڳولا لاءِ جيڪا آرگو نالي آبدوز (Submarine) سمنڊ ۾ ھيٺ لاٿي ھئي، سا به ڪا عام آبدوز نه ھئي. ايترو ھيٺ وڃڻ لاءِ ھنن ھيءَ ھڪ خاص آبدوز ٺاھي، جنھن تي ماڻھن بدران روبوٽن ڪم ڪيو ٿي ۽ منجھس خاص قسمن جون رنگين ۽ بليڪ ائنڊ وائيٽ ڪئميرآءٌ فٽ ڪيون ويون ھيون، جيڪي ٽائٽانڪ جھاز جي ڍانچي جون تصويرون مٿي بيٺل USS – Knorr جھاز تي موڪلينديون رھيون. تعجب جي ڳالهه اھا آھي ته ٽائٽانڪ جھاز جا ڪيترا ئي حصا تمام سٺي حالت ۾ آھن - شايد اونھي سمنڊ ۾ برف جھڙي ٿڌي پاڻيءَ ڪري. جھاز جو Stern(پويون حصو) غائب آھي - جيڪو جھاز ٻڏڻ وقت ٿيل ڌماڪن ۾ الڳ ٿي ويو ھو ۽ جھاز ته اھي سمنڊ جي اونھائيءَ جا چار پنج ڪلوميٽر پار ڪري ھيٺ تري ۾ وڃي پيو آھي، باقي Stern (جھاز جي پڇڙي) سڌو ھيٺ وڃڻ بدران، ساڄي کاٻي سمنڊ جي اندرين ڇولين Under Currents جي زور تي ڪيڏانھن ڏور وڃي پٽ پئي آھي. رنگين تصويرن ۾ شراب (Wine) جا دٻا، گھرو سامان سڙو ۽ ٻيون ڪيتريون شيون صاف نظر پيون اچن، پر جھاز جي ڪجهه حصن ۽ شين تي سينبار ۽ سامونڊي گاهه سپون (Sea Growth) پڻ چڙھي ويو آھي. جھاز جو اڳيون حصو ۽ ھڪ پاسو گھڻو ڌڪيل آھي. دراصل برف جي ڇپ(Ice berg) ان کي ايترو چيڀاٽيو جو جھاز جي پاسي جا ڪوڪا ڪنڊا (Rivets)ٻاھر نڪري آيا ۽ چوڌاري پاڻي ڌوڪي آيو. جھاز جي دونھين ڪڍڻ لاءِ چار چمنيون (Funnels) ھيون، جن مان ھڪ غائب آھي.
اڄ جي دور ۾ ھيٺ ٻڏل جھاز کي مٿي ڇڪي سگھجي ٿو. پر اھو اهڙو سولو ڪم ناھي، ان لاءِ وڏو خرچ، مشينري ۽ اٽڪل جي ضرورت آھي. ھڪ ھلڪي شيءِ کي رسو ٻڌي مٿان ٻئي جھاز تان ڇڪي سگھجي ٿو. ڳري شيءِ ڪناري تي بيھي ھيٺان کوهه مان ته ڇڪي سگھجي ٿي، پر جھاز تي بيھي (جيڪو سمنڊ جي مٿاڇري تي تري رھيو آھي) ھيٺان سمنڊ جي تري مان جھاز جھڙي ٻي ڇپ کي مٿي ڇڪي نٿو سگھجي. رسا ٻڌي مشينن ذريعي گھڻو زور ڏبو ته ھيٺيون جھاز ٿورو مٿي چڙھي يا نه، مٿيون جھاز جنھن تي توھان بيھي اھو ڇڪڻ جو ڪم ڪري رھيا آھيو، اھو سمنڊ اندر ھيٺ ٻڏڻ شروع ڪندو. بھرحال! ڪجھ ٻيا طريقا ۽ اٽڪلون آھن، جھڙوڪ ٿلھي رٻڙ جو وڏو ڦوڪڻو ھيٺ ٻڏل جھاز سان ٻڌي، پوءِ ان کي ڪمپريسر ذريعي ھوا ڀرڻ سان ڦوڪڻو مٿي کڄڻ تي ھيٺ ٻڏل جھاز کي مٿي کڻي سگھجي ٿو. پر ان لاءِ به خاص قسم جا ڦوڪڻا کپن ۽ انھن کي ٻڏل جھاز سان ٻڌڻ جا به ڪي طريقا ٿا ٿين ۽ ٽائٽانڪ جھاز ته ايڏو ھيٺ اونھو آھي، جو اھي سڀ ڪم ڪرڻ بيحد ڏکي ڳالهه آھي. ان کان علاوه جھاز -جنھن ۾ ڪيترا ئي ڪمرا، اسٽور، گودام، پاڻي، ڪوئلي، تيل جون وڏيون ناديون ٿين ٿيون. ڪجهه عرصو گذرڻ بعد انھن سڀني ۾ گئسون ڀرجيو وڃن ۽ ٻڏل جھاز تي ڪم ڪندڙ سالويج وارا انھن گئسن يا ڪم دوران انھن گئسن ۾ ٿيل ڌماڪن ڪري موت جو شڪار پڻ ٿيا آھن.
سڀ کان وڏي ڳالهه ته جھاز بچائڻ واريون سالويج ڪمپنيون يا ملڪن جون حڪومتون، اھڙن پراڻن جھازن جا ڍانچا تڏھن ئي بچائين ٿيون، جڏھن انھن ۾ ڪو مال ملڪيت ھجي. ٽائٽانڪ جھاز لاءِ چيو ويو پئي ته ھن ۾ سون جون سرون (Bullion)، ڳهه ڳٺا ۽ ھيرا جواھر آھن، پر ان جو ڪو به پڪو ثبوت اڄ ڏينھن تائين نه ملي سگھيو آھي، جنھن لاءِ ماڻھو خوار خراب ٿئي ۽ ڪروڙھا ڊالر خرچي، سالويج ڪرائي. انگلينڊ ڇڏڻ وقت ٽائٽانڪ جھاز 43 ملين پائونڊن ۾ ”ڪمرشل يونين انشورنس ڪمپني“ وٽ انشوئر ٿيو ھو، پر اھا پڪ ناھي ته ان انشورنس ۾ رڳو ٽائٽانڪ جھاز ۽ ان جا مسافر انشوئر ٿيل ھئا يا جھاز جو ڪارگو (سامان) پڻ. سڀ کان وڏي ڳالهه ته ڪيڏي به ڪوشش بعد ھن جھاز (ٽائٽانڪ) جي ڍانچي کي مٿي ڇڪڻ مشڪل ته ڇا پر ناممڪن لڳي ٿو، جو جھاز نه فقط تيرھن چوڏھن ھزار کن فٽ ھيٺ سمنڊ ۾ آھي، پر سمنڊ جي تري تي ھجڻ بدران تري تي پيل واريءَ ۾ پنجاھ کن فٽ ھيٺ دٻجي ويو آھي. ان کان علاوهه جن مسافرن جا لاش نه مليا، انھن جا مائٽ پڻ اھو ئي چاھين ٿا ته ٽائٽانڪ جھاز جي ڍانچي (ريڪ) سان ھاڻ ھٿ چراند نه ڪئي وڃي، جو ٿي سگھي ٿو ته ان اندر ڪيترن جا ئي لاش اڃا موجود ھجن ۽ مڇين انھن کي نه کاڌو ھجي. جھاز جي اٿل پٿل تي اھي لاش نڪري ايندا يا سمنڊ جي اونھائيءَ ۾ رھندڙ خوفناڪ مڇيون جھاز جي ڍانچي ۾ ٿيندڙ وٿين مان اندر گھڙي وينديون.