آخري مئل ماڻهو
”مان صدين ڪنان توکي ڳوليان پيو.“ عزرائيل جا بند چپ پهريون ڀيرو کلن ٿا پنهنجي سموري جنم ۾.
”مان ڄاڻان ٿو ۽ مان صدين ڪنان توکان لِڪندو ٿو وتان، پر تنهنجي سيني ۾ پٿر ڀريل آهن شايد!“
مُئل ماڻهوءَ جي بند چپن اندران نڪرندڙ آواز، ڄڻ سياري جي سرد هوا جو سيسراٽ. عزرائيل لٺ پٽ تي رکي بيحد ٿڪل نوع ۾ مئل ماڻهوءَ جي پيرن ۾ ويهي ٿو رهي. هڪ ئي نهار چؤڏسا ۾ تباهه ٿيل ڪائنات تي وجهي ٿو ۽ سندس اڇا ڀرون تاڻجي وڃن ٿا.
”تون مون کي ڪڏهن به ڪونه سمجهي سگهيو آهين، هيڏي ڊگهي ڪائنات ۾ ڀلا ڪو هڪ پل به امن جو هو! ماڻهوءَ لاءِ ڪٿي ڪا پناهه گاهه هئي، هان!!“
”نه.“ سرد هوا جو سيسراٽ.
”ماڻهو، ماڻهوءَ جا پير وڍي رهيو هو. انهن وڍيل پيرن سان ڀلا تون ڪيترو ڊوڙي سگهين ها!!“ عذرائيل ڪنڌ مٿي کڻي مئل ماڻهوءَ جي کليل اکين ۾ نهاري ٿو، پيڙا ڀري نهار.
”ڪجهه به هو، مون تڏهن به جيئڻ ٿي چاهيو. منهنجو ان ۾ ويساهه هو ته ماڻهو نيٺ به ڪڏهن نه ڪڏهن ڪوڙ تي سچ جي سوڀ ماڻي وٺندو.“
موٽ ۾ عزرائيل ٽهڪ ڏئي کلي پوي ٿو. مئل ماڻهو ائين ٿو محسوس ڪري، ڄڻ پوڙهو عزرائيل سڏڪا ڀري روئندو هجي.
”هون!!..... سوڀ!! جڏهن ماڻهن جا سڀئي ڪومل ڀاوَ مري چڪا هئا، تڏهن ڇا سوڀ ماڻڻ ايڏو سڦل ٿي سگهي ٿي! مون کي ته ائين ٿو محسوس ٿئي ڄڻ تون جيئڻ جا سمورا ڏينهن اکين هوندي به انڌو رهيو آهين. پٿر ته ماڻهن جي سينن ۾ ڀرجي ويا هئا. مون ته ڪنهن جو به من ڌڙڪندي ڪين ٻڌو هو، سواءِ ابهم ٻارڙن جي. باقي بچيل پٿر ماڻهو هٿن ۾ کنيو ٿي هليا هڪٻئي جو نشانو تاڻيو.“
ڏک ۽ ڪاوڙ جا گڏيل ڀاوَ عزرائيل جي پوڙهين اکين مان ليئو پائڻ ٿا لڳن. مئل ماڻهوءَ وٽ ورنديءَ ۾ ڪجهه به چوڻ لاءِ باقي ناهي بچيو. انيڪ پل ٻنهي جي وچ ۾ سانت پَر ڦهلايو بيٺي ٿي رهي. انيڪ پل لنگهي وڃڻ کان پوءِ مئل ماڻهوءَ جي بند چپن مان سرد هوا جو سيسراٽ ٿو نڪري:
”تڏهن به، مون ۽ هر ماڻهوءَ جيئڻ ٿي چاهيو، ان ساڳي ڪائنات ۾، جيئن به هئي، جهڙي به هئي. پر توکي ڪوبه حق ڪين هو ائين اوچتو سڀ ڪجهه فنا ڪري ڇڏڻ جو.“
مئل ماڻهوءَ جي کليل اکين ۾ هوريان هوريان ڳاڙهي رنگ جو زهر ڀربو ٿو وڃي. عزرائيل ڇرڪي ڪي پل اچرج مان مئل ماڻهوءَ کي ڏسندو ٿو رهي ۽ ٻي پل ڪاوڙ، پيڙا ۽ نفرت جا ڀاوَ سندس منهن جي گهنجن مان ليئو پائڻ ٿا لڳن. ڳالهائڻ سمي آواز تهائين اوچو ٿيو ٿو وڃيس.
”نه، ماڻهوءَ کي ڪوبه حق ڪين هو جيئڻ جو.“ ڪاوڙ مان ڏڪندو هو اٿي بيهي ٿو. ”تو ته اکين تي کوپا چاڙهي ڇڏيا هئا. ڄڻ، منهن موننن ۾ ڏيو ويٺو هئين. تو ڪڏهن ڪجهه ڏٺو ئي ڪٿي ٿي ڀلا!! ماڻهو، ماڻهوءَ جي پيٽ ۾ بارود ڀري رهيو هو. روشنيءَ جي نڙيءَ تي ننهن ڏئي، روشنيءَ کي ماري ڇڏيو هيائون ۽ چئني ڏسائن ۾ ڦهليل اونداهيءَ ۾ ماڻهو هڪٻئي کي ڪُهي رهيا هئا. هڪ ٻئي جا ماس پٽي کائي رهيا هئا. ابهم ٻارڙن جي پيرن هيٺان بارودي سرنگون وڇائي رهيا هئا. سچ جو خون ڪري، ان کي چؤواٽي تي ٽياس مٿان ٽنگي ڇڏيو هئائون ۽...... اونداهيءَ جو فائدو وٺي ڪوڙ جا پير پئي چميائون. اڃا به....... تون ٿو ....... چئين ...... ته....... ته.....“ عزرائيل جو آواز ڀرجي ٿو اچي. مئل ماڻهوءَ کان پنهنجي اندر جا ڀاوَ لڪائڻ لاءِ هو مئل ماڻهوءَ کي پٺ ڏيئي بيهي ٿو رهي.
پل اپل جي سانت کان پوءِ سرد هوا جو سيسراٽ عزرائيل جي ڪنن وٽان لنگهي ٿو. ”تنهنجيون اکيون ته بس اهو ئي ٿي ڏسي سگهيون نه!..... نه ته جيئڻ سان ته ماڻهوءَ جو موهه جنم کان هو. سوڀ جي آس من ۾ پالي، هر ماڻهوءَ سدائين لاءِ ٿي جيئڻ چاهيو ۽... روشني ۽ سچ جي مرڻ پڄاڻان به..... ٻاٽ اونداهيءَ ۾، ڪڏهن نه ڪڏهن پُنر جنم وٺندڙ روشني ۽ سچ کي ماڻي وٺون ها....... ڪٿي نه ڪٿي ته اونداهيءَ جو انت هجي ها نه! پر...... تون..... بنا ڪجهه سوچڻ جي...... سڀ ڪجهه......“
عزرائيل هوريان هوريان مڙي ٿو. کيس ائين ٿو محسوس ٿئي، ڄڻ مئل ماڻهوءَ جي اکين ۾ سمونڊ ڇلندو هجي. ڪي کن هو ٽڪ ٻڌي اچرج مان مئل ماڻهوءَ کي ڏسندو ٿو رهي. ٻي پل نراسائيءَ مان ڪنڌ نمائي ٿو ڇڏي. اُجهامندڙ آواز ۾ ڀڻڪي ٿو: ”ويساهه ڪر، منهنجي سيني ۾ پٿر ڪونه آهن ڀريل. مون ته جنگ، بک، بدحاليءَ ۽ سازش ۾ مارجي ويندڙ ماڻهن ۽ ابهم ٻارن کي پنهنجين هنن پوڙهين ٻانهن ۾ کنيو آهي.“
عزرائيل پنهنجون پوڙهيون ٻانهون مئل ماڻهوءَ جي کليل اکين اڳيان ڦهلائي ٿو ڇڏي؛ ”تون ٻڌين ٿو نه!!؟“
”ها، ٻڌان ٿو. پر هاڻ اهو سڀ ڪجهه ٻڌڻ مان ڀلا ڪهڙو حاصل!! جيئڻ جو وڏو ڪارڻ من ۾ پلجندڙ آس آهي، جيڪا مُئي پڄاڻان سڀ کان پهرين ختم ٿيو وڃي. ان کان اڳتي ته باقي ڪجهه به نٿو رهي..... نه سوڀَ، نه آس، نه نياءَ، نه انياءَ، پوءِ..... پو.... بس اها ڏکوئيندڙ حقيقت رهجيو ٿي وڃي ته.... ته... موت ماڻهوءَ تي سوڀ ماڻي ورتي آهي.“ مئل ماڻهوءَ جي اکين ۾ سمونڊ ڇُلڻ ٿو لڳي. عزرائيل کي ائين ٿو محسوس ٿئي، ڄڻ ان سمونڊ ۾ ٻڏندو هجي، جڏهن ته ڪائنات تباهه ٿيڻ سمي سمورا سمنڊ (اهي سمونڊ به جيڪي زمين جي ڪنارن وٽ هئا...... اهي سمونڊ به جيڪي ماڻهن جي اندر منجهه هئا) سُڪي ٺوٺ ٿي چڪا هئا.
”پر ان ۾ منهنجو ته ڏوهه نه هو. تو ڪونه ڏٺو ڇا ته ماڻهو پنهنجي سموري سگهه ڪائنات جي تباهيءَ لاءِ.....“
سرد هوا جو سيسراٽ عزرائيل جي ڳالهه اڌ ۾ ئي ڪٽي ٿو.
”پر ان تباهيءَ کان اڳتي به ته ماڻهو ڪڏهن نه ڪڏهن امن، خوشحالي، روشني ۽ سچ ماڻي سگهيو ٿي نه...... تو ته بس ڪائنات جو هڪ رخ ئي پَسيو هو..... مان سچ ٿو چوان نه!!!“ مئل ماڻهوءَ جي کليل اکين ۾ ڪي کن اڳ ڇُلندڙ سمونڊ هوريان هوريان سُڪڻ ٿو لڳي، پر سرد هوا جي سيسراٽ تي عزرائيل کي نڄاڻ ڇو سُڏڪن جو گمان ٿئي ٿو.
”چريو آهين تون ته..... اهو سڀ نه ڪريان ها ته جيئڻ عذاب بڻجي پوي ها ماڻهن لاءِ. مان نه سهي پر پوءِ ڪائنات جو هر جيوَ پاڻ کي پنهنجي هٿن سان گهُٽو ڏئي ماري ڇڏي ها. پر ..... تون.... تون ته ڪجهه به نه سمجهي سگهندين، ڪجهه به نه.“
عزرائيل نمي پٽ تان لٺ کڻي ٿو، مئل ماڻهوءَ کي پيڙا ڀريءَ نهار سان ڏسي ٿو ۽ وڃڻ لاءِ وک وڌائي ٿو. هيڪر وري سياري جي سرد هوا جو سيسراٽ ڄڻ سندس ڪنن وٽان لنگهي ٿو:
”تون به ڪجهه نه سمجهي سگهندين.... تو ته..... اونداهيءَ منجهان ڦٽندڙ روشنيءَ کي به ڪڏهن پَسيو ڪونهي. پر هاڻ ته هر شيءِ جو انت اچي ويو آهي نه. ڪجهه به نه رهيو آهي باقي. نه روشني، نه آس، نه زندگي، نه نياءَ، نه شڪست ۽ نه سوڀ. ڪنهن کي به ڪا معنيٰ ڪانهي رهي. بس اها ڏکوئيندڙ حقيقت رهجي وئي آهي ته موت ماڻهوءَ تي سوڀ ماڻي ورتي آهي۽“
عزرائيل کي هيڪر وري سرد هوا جي سيسراٽ تي سُڏڪن جو گمان ٿئي ٿو. هن جي کڄندڙ وک کن لاءِ رڪجي ٿي وڃي. کن لاءِ ماڻهوءَ جي اکين ۾ (جن جو سمونڊ هاڻ سُڪي ٺوٺ ٿي چڪو آهي) ليئو پائي ٿو. کيس ائين ٿو محسوس ٿئي مئل ماڻهوءَ جي اکين وارو سمونڊ هاڻ سندس پوڙهين اکين ۾ ڇُلندو هجي. هو تيزيءَ سان مڙي ٿو. لٺ جي سهاري تي ٺڪ ٺڪ ڪندو پولار ڏانهن وڌندو ٿو وڃي. چؤڏسا ۾ عزرائيل جي لٺ جي ٺڪ ٺڪ ۽ پيرن جي گهِس گهِس جو آواس گونجندو رهي ٿو. پولار کان پاتال تائين بس اهو ئي آواز رهجيو ٿو وڃي. دُک ۽ شڪست جي احساس کان مئل ماڻهوءَ جون سُڪل ٺوٺ اکيون پاڻ ئي پاڻ پورجيو ٿيون وڃن.