پن ڇڻ جي رُت ۾
۽ گهور اونداهين ۾ (جڏهن اولهه جي پلاند ۾ سج ٻڏي چڪو هوندو آهي ۽ اونداهي وار کولي پرٿويءَ جي سيني تي رقص ڪندي آهي) اچانڪ منهنجو من پڪاريندو آهي – آئون ئي آهيان اُهو ڏيئو – سچ – آئون ڪوشش ڪندس سج جي جڳهه والارڻ جي – ۽ – سج اُلهي ويندو آهي – ڀونءِ جي ڊگهن – اکٽ ڪنارن جي هُن ڀر.
پر – ائين ڀائيندو آهيان، ڄڻ ڪٿي به روشني ڪانهي – روشنيون سڀئي پاڻيءَ جي ڪا تکي لهر اُجهائي وئي آهي.
اهڙي ڪا تکي لهر اسان جي مٿان کان به لنگهي آهي شايد – جو اسين سڀ اجهاڻا پيا آهيون من ئي من ۾.
جيل جي اوچين ديوارن ۾ قيد زندگيءَ جا پل – جيل کان ٻاهر ڇا آزاد هوندا آهن!!؟ – سينٽرل جيل جي ديوارن ۾ ڀٽڪندي منهنجو من زندگيءَ جو سمورو فلسفو سوچيندو آهي. هڪ لڱان تو چيو هو؛ “توکي ڀلا ڪهڙي سُڌ ته ماڻهو جيل کان ٻاهر به پير ڪڙيون پائي هلندا آهن يا هلايا ويندا آهن” ڇڻ – ڇڻ جو ڇڻڪو آهي، جنهن جو پڙلاءُ ٿو ڪنن ۾ ٻُري. آزادي ته آتما جي ٿيندي آهي پر حسين! منهنجي آتما ته تو ساڻ سينٽرل جيل جي سي ڪلاس جي تاريڪ کوليءَ ۾ ٿي قيد بامشقت ڀوڳي.
پل – لنگهي ويا آهن – پوءِ ڇا آهي جو پاڻيءَ جي بوند جيان پنبڻن ۾ اٽڪيو پيو هوندو آهي – لڙڪ!!!؟
هر ساروڻي پنهنجي اندر بي انت سمنڊ آهي – ۽ ڪنهن به ساروڻيءَ جو ڪوبه سرو ڪونهي.
گناهگارن جي قطار آهي صليبن جي سامهون
تون ۽ آئون
پنهنجي واري جي اوسيئڙي ۾ جڳن ڪنا بيٺا آهيون.
سياري جا بيحد سرد ڏينهن هئا اهي. سگريءَ ۾ ٻرندڙ اڱرن تي هٿ سيڪيندي توکي چيو هئم، بي حد اُداس من سان – سونا! – هي موجود پريم پل ڇا ڪنهن دکدائڪ وڇوڙي جي ابتدا آهي – ڪير ڄاڻي ته ڪيتريون وکون اسين هلي سگهنداسون، ساڻ – ساڻ!!؟؟
موٽ ۾ تو دريءَ کان ٻاهر جهومندڙ اوچن وڻن ۾ اکيون کپائي ڇڏيون هيون. چيو هيئي، وڇوڙي جي دکدائڪ سفر ۾ (تون نه هوندين جيڪڏهن مون ساڻ) ته آئون تنهنجي پيرن جا نشان کڻي هلندس. حسين! ماڻهو ته بس ساروڻن جي آسانگي تي جيئندو آهي نه ته من ۾ سانڍي رکڻ لاءِ هن ڀريءَ ڀونءِ تي ٻيو آهي ئي ڇا؟
۽ - هاڻ بي انت تنهائين ۾ گهيرجي سوچيندو آهيان – تو سچ چيو هو سونا – زندگيءَ جو فلسفو ته بس پويان رهجي ويل پيرن جي نشانن ۾ ئي آهي.
پيرن جا اهي نشان (اکيون پوريان ته) دل ڌرتيءَ جي چؤڏسائن ۾ ڦهليل نظر ايندا اٿم.
سوچيندو آهيان – آئون جو سالن کان سي ڪلاس جي تاريڪ کوليءَ ۾ قيد بامشقت ڀوڳيان ٿو (ڄڻ – قبر ۾ مئو پيو آهيان ۽ منهنجو ماس پگهرجي چڪو آهي ۽ منهنجا هڏ ڌرتيءَ جا ڪيڙا هوريان – هوريان ٽڪي رهيا آهن) ڇا آئون زنده آهيان – جيل جي اوچين ديوارن کان ٻاهر ڦهليل چؤڏسائن ۾ زندگيءَ جا هنگاما – ڇا ڪوبه حق ناهي منهنجو انهن تي!!
ڊگها – سنسان رستا، نيڻ نهار تائين ڦهليل ۽ ڪنارن تي بيٺل اگهاڙا وڻ - ۽ روڊ جي ويڪري ڇاتيءَ تي رهجي ويل اسان جن پيرن جا نشان ۽ وڻن جي ٿڙن تي رهجي ويل اسان جين گرم آڱرين جو نرمل – ڪومل ڇهاءُ – ائين ئي روڊ جي ڪنارن تي اسان هلندا رهيا هئاسون – پيرن هيٺ پيلا پن چيڀاٽجندا رهيا هئا.
هڪ اونداهي رات آئون وڄندڙ سيٽين پويان ڊوڙندڙ پوليس جي ڀاري بوٽن جي شور ۾ ڀڄي نڪتو هئس جيل مان. جيل جي گيٽ تي زندگي مون لاءِ ٻانهون ڦهلايو بيٺِي هئي. اونداهيءَ ۾ ٻڏل ڀونءِ جي ڪنارن تان روشنيءَ جي اڻ چٽي ليڪ اُڀري آئي هئي.
آئون شهر جي ڳلين ۾، رستن تي، ديوارن جي پاڇولن ۾ ڪيئي ڪلاڪ لڪندو رهيو هئس. باک ڦٽيءَ جي پهرئين پل – ڪنهن گهر جي سرخ ديوار جي پاڇولي ۾ بيهي مون سوچيو هو – سونا!! مون چيو هو نه ته مون ۾ بي پناهه شڪتي آهي تو تائين رسڻ جي – آئون پير ڪڙين سوڌو صدين تائين زمين ۽ آسمان جي وچ ۾ ڊوڙي سگهان ٿو.
سي ڪلاڪ جي تاريڪ کوليءَ ۾ آئون زنده رهان ها سونا، جيڪڏهن ٻاهر جي دنيا ناس ٿي وڃي ها. ٻاهر جي دنيا جا سڀيئي رنگ منهنجي کوليءَ جي ڳڙکيءَ مان ليئو پائي سرگوشين ۾ چوندا هئا – اچ – هڪ ٻي جي مضبوط ٻانهن ۾ رقص ڪريون - ۽ - آئون زندگيءَ جي ٻانهن ۾ رقص ڪرڻ لاءِ جيل جي بند لوهي دروازن مان پير ڪڙيون ڇني ڀڄي نڪتو آهيان.
نما شام جي اجهامندڙ لمحن ۾.
پنهنجي گهر جو بند دروازو کڙڪايو هئم. زندگيءَ ۾ ڪو پل اهڙو به ايندو آهي – جڏهن اسين پنهنجي ئي گهر جي بند دروازي جي چائنٺ تي ڪنهن اوپري ماڻهوءَ جيان بيٺا هوندا آهيون. بند دروازي جي چائنٺ تي وڇڙيل دليون ڌڙڪنديون آهن ۽ منهنجو من ڌڙڪندو رهيو هو – بند دروازي جي چائنٺ تي.
ڪائنات جو سڀ کان دکدائڪ الميو آهي اهو. آئون ڌڙڪندڙ من سان دروازي تان موٽي آيو هئس. آئون چپ چاپ ڪنهن هارايل جواريءَ سمان وڻن هيٺان هلندو رهيو هئس ۽ ڇڻيل پيلا پن منهنجن پيرن هيٺ ايندا رهيا هئا.
مون سوچيو هو – آئون زندگيءَ جي سيني تي بيهي آزاديءَ جا چپ چمندس پر – زندگيءَ جا چپ ڪومائجي ويا آهن.
ڏامر جي ڊگهي ڪاري روڊ جي ڪناري تي – ڪٿي تنهنجو گهر به آهي – انهيءَ شهر جي هڪ ڳليءَ ۾ منهنجو گهر به آهي.
هر گهر جو دروازو بند آهي.
۽ آئون – ڄڻ – مسلسل ڀٽڪان پيو انهن بند دروازن اڳيان.
امان چوندي هئم – ڳهلا! توکي ڪهڙي سُڌ ته ماءُ ڪيترا خواب ڏسندي آهي پٽ لاءِ. تون ته جيڪر ڪنهن هڪ خواب جو به حساب نه چڪائي سگهين. سوچيندو آهيان – ماڻهو پنهنجا خواب من ۾ ته سانڍي رکي سگهي ٿو پر جي خوابن ۾ ليکو ويهي ڪري – ته ڇا ماڻهوءَ جو اندر ناس نه ٿي ويندو!!! پر – امي اها ڳالهه ڪڏهن سمجهي ئي نه سگهي. امي چوندي هئي ته بس اهو – لوڪ سڄي جا پٽ ته ڏس – ڪيڏا وڏا آفيسر بڻجي ويا آهن – بس هڪڙو تون ئي آهين، جنهن کان ڪجهه به نٿو ٿئي – ڇو ٿو حڪومت جي دشمني کڻين – ڇو ٿو جلسا جلوس ڪڍين جو پوليس پل لاءِ به نٿي جيئڻ ڏي توکي ۽ اسان کي – ڇو نٿو حڪومت کان معافي وٺين – ڪيسين تائين اسين بک مرنداسون ۽ ڀيڻ تنهنجي ڪنواري ويٺي هوندي؟
آئون چپ چاپ کٽ تي اکيون پوريو پيو هوندو هئس. سوچيندو هئس- ۽- منهنجن خوابن جا ڪٿ ڪير لڳائيندو!! اُهو سج، جيڪو آئون ڌرتيءَ جي ڪنارن تان اُڀرندو ٿو ڏسان – ڇا اُنهيءَ کي ڀاڪر پائڻ لاءِ آئون ٻانهون به نه پکيڙيان!! امان – نڄاڻ ڇا سوچي منهنجو نانءُ حسين رکيو هو. پر – منهنجي اندر ۾ هرپل ڪا جوالا ٿي دکي اڄ به. منهنجو من سنڌ جي بيرانن کان – ڪربلا جي بند دروازي تائين پيو ڀٽڪندو آهي اڄ به. ڇا اها سچ جي پل صراط آهي؟ امان روئي پوندي هئي - ۽ - آئون ڀٽائيءَ جو هڪ بيت هو، جو سندس هر لڙڪ ۽ هر سڏڪي جي موٽ ۾ کيس ٻڌائيندو هئس. هوءَ کن لاءِ اکيون پوري ڇڏيندي هئي. (سورهه مرين سوڀ کي – ته دل جا وهم وسار – هڻ ڀالا وڙهه ڀاڪرين آڏي ڍالَ مَ ڍار – مٿان تيغ ترار – مار ته متارو ٿئين)
امان کي ته سمجهائي به نه سگهيو هئس – ته وقت ڪنهن ڀيانڪ ديوَ جيان اسان جي مٿان اڏول ٿيو بيٺو آهي ۽ ڌرتي ڪنهن وڇڙيل محبوبا جيان اسان جي پيرن کي چهٽي پئي آهي ۽ خواب اسان جي اندر جو سفر آهن - ۽ منهنجو من انهيءَ وڇڙيل محبوبا جي سيني ۾ ڌڙڪي ٿو ۽ مون کي سڀ کان پهرين انهيءَ موتيءَ جهڙي من جو ڀرم رکڻو آهي.
جنهن رات ڪنهن جلسي يا جلوس مان موٽندو هئس – امان مون سان نه ڳالهائيندي هئي. ڀيڻ جي اکين ۾ جڳن جا رُساما ڀرجي ايندا هئا ۽ آئون سڄي رات جاڳي گذاريندو هئس. صبح جو پوليس در کڙڪائيندي هئي.
آئون چپ چاپ هليو ويندو هئس.
ڀلا – آخر انهيءَ سموري ويڙهه جو سلو ڇا آهي!!! بظاهر زندگيءَ جا هنگاما جاري رهندا آهن. لوڪ کي سُڌ ئي نه پوندي آهي ته ڀونءِ جي انهيءَ ساڳيءَ ڇاتيءَ تي سچ جي ڇتي ويڙهه ڇڙيل آهي ۽ انهيءَ ويڙهه ۾ چپ چاپ، بنا ڪنهن هٿيار ۽ فوج جي وڙهڻ وارا مارجي ويندا آهن، ڪنهن مختصر پل ۾. ڪو سونو ٻلو نه ملندو آهي انهن جي پوين کي، ۽ کٽي اچڻ وارن کي ڪو گلن جا هار پارائڻ وارو نه هوندو آهي.
انهيءَ ڇتي ويڙهه ۾ - آئون زمانن کان وڙهان پيو – پر ڇا منهنجي هر پل جو عذاب – منهنجي پوين لاءِ سونو ٻلو نه هوندو!!؟
ٻن ڏينهن جي زندگي.
ٻن ڏينهن جو ميڙو آهي - ۽ - مون کي انهيءَ متل ميڙي مان اٿاري تاريڪ کوليءَ ۾ پوريو ويو آهي. شايد تاريخ ۾ نه لکجي، پر اهو ڪائنات جو سڀ کان وڏو الميو آهي.
منهنجي کوليءَ جي آس پاس انيڪ کوليون آهن. زندگيءَ کان ڪٽيل جيئرن جاڳندن انسانن جو انبوهه آهي. سالن جو قيد – جنم قيد ۽ ڦاسيءَ جو ڀيانڪ اوسيئڙو آهي. ڀرواري کوليءَ ۾ نڄاڻ ڪهڙو ڏهي آهي جو ڦاسيءَ جو ايذائيندڙ اوسيئڙو ٿو ڪري. اونداهيون ڦهلبيون آهن، ته سڀئي قيدي ٻانهن ۾ مُک لڪائي، سمهڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندا آهن (جيتوڻيڪ اندر ۾ اوجاڳا هوندا آهن) تڏهن اهو ڦاسيءَ جو قيدي اوچن سُرن ۾ ڳائيندو آهي – دک جا گيت. پيڙا جو پڙلاءُ هوندو آهي جو تاريڪ کولين ۾ رقص ڪندو آهي. هن جو جسم ڦاسيءَ جي تختي تي ختم ٿي ويندو آهي. هن جو آواز سندس خالي کوليءَ ۾ رهجي ويندو آهي. ڳائيندي ڳائيندي هن جو آواز سڏڪن ۽ اوڇنگارن ۾ لڙهي ويندو آهي. سڏ ڪري پڇندا آهيونس – ڪيئن آهين ڀائو!؟ کن لاءِ چپ ٿي ويندو آهي. کن کان پوءِ بيت ڏيندو آهي انيڪ سڏڪن جي وچ ۾ - لڳي لڳي واءُ – ويا انگڙا لٽجي – پيئي کڻي پساهه – پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي - ۽ پوءِ سندس آواز ٻيهر سڏڪن ۾ گهٽجي ويندو آهي - ۽ آئون بيحد اُداس من سان – اکيون پوري، من ئي من ۾ پيو ڀڻڪندو آهيان. پيئي کڻي پساهه – پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي – پئي – کڻي – پساهه – پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي – پئي – کڻي – پساهه – پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي.
تنهن پل تون مون کي شدت سان ياد ايندي آهين سونا – توکي پسڻ لاءِ – وڇڙيل محبوبا جهڙي ڌرتيءَ جي پيشانيءَ تي اڀرندڙ نئون صبح پسڻ لاءِ – سپنن جي ساڀيان پسڻ لاءِ – آئون به هوريان هوريان پساهه کڻان ٿو.
دردَ جي انهن ئي دکي ڪندڙ احساسن کان گهٻرائجي آئون رات جي گهور اونداهين ۾ جيل مان ڀڳو هئس.
منهنجي گهر جي دروازي تي قلف چڙهيل هو. آئون بند دروازي تان موٽي آيو هئس.
انهيءَ شام ٻاهر برسات ٿي پئي – مون فون تي توکي چيو هو – آئون جيل مان ڀڄي آيو آهيان سونا – زندگيءَ جا، ڌرتيءَ جا ۽ تنهنجا چپ چمڻ لاءِ – برسات جي ڀنل رت ۾ هوٽل جي اونداهين ڪنڊ ۾ - کن لاءِ تو مون کي سڃاتو ئي نه هو.
ڪيڏو بدلجي ويو آهين!!
مفرور قيدي آهيان، پوليس منهنجي پويان آهي. ڌرتي ڪنهن وڇڙيل محبوبا جيان منهنجي پيرن کي چهٽي پئي آهي - ۽ - صرف هڪ ڀيرو – تنهنجا چپ چمڻ ٿو چاهيان سونا!؟
- تنهنجين اکين ۾ جيڪي به طوفان هئا انهيءَ پل – منهنجو من اڄ به انهيءَ ۾ لڙهي ٿو – چيم – آئون زندگيءَ جي بند دروازي تي بيٺو آهيان – هڪ ڳالهه ٻڌاءِ سونا – ڪيتريون صديون منهنجو اوسيئڙو ڪندينءَ؟؟ چئو سونا. تنهنجا هٿ پڪڙي ورتا هئم. تنهنجا هٿ برف جيان سرد هئا. تنهنجي ڪرائيءَ ۾ پيل سونيون چوڙيون جرڪنديون رهيون.
ڪيئي پل ڪجهه به نه ڳالهايو هوسين. آئون ڳڙکيءَ کان ٻاهر ڏسندو رهيس. روڊ برسات جي پاڻيءَ هيٺ ٻڏي چڪو هو. وڻن جا پيلا پن پاڻيءَ ۾ تري رهيا هئا. هوٽل کان ٻاهر پوليس جي ڀريل ٽرڪ بيٺي هئي.
سونا!!
چئو –
آخري ڀيرو (۽ پهريون ڀيرو) تنهنجا چپ ٿو چمڻ چاهيان. ٻاهر پوليس بيٺي آهي – اوسيئڙي جي بي انت سلسلي ۾ مون کي نه وسارجانءِ – آئون جيل جي کوليءَ ۾ تنهنجا سپنا ڏسندس – پر جي سونا – تون منهنجو اوسيئڙو ڪرڻ جو سوڳنڌ ڏئين – آئون هن پل به پوليس جي اکين کان گم ٿي سگهان ٿو.
تو – دريءَ کان ٻاهر بيٺل پوليس جي ٽرڪ دونهاٽيل اکين سان ڏٺي.
منهنجي آتما تنهنجو اوسيئڙو ڪندي حسين! منهنجو تن ڪنهن ٻئي جو ٿي چڪو آهي. تو ڀرجي آيل اکيون پوري ڇڏيون هيون – آئون چپ چاپ اُٿي آيو هئس.
سوچيو هئم.
سونا!! لمحن جي انهيءَ سفر ۾ اسان جا وجود پاڇولا آهن ڄڻ – اونداهين مان لنگهندا آهيون ته گم ٿي ويندا آهيون ڄڻ – پر – ڇا اندر جي روشنيءَ کي به اُجهائي ڇڏجي – اسين ته هلندا آهيون اندر جي ميرانجهڙيءَ روشنيءَ جي آسانگي تي – رت ۽ ست ڏيئي ٻاريو آهي اندر جي روشنيءَ جو اهو پتڪڙو ڏيئو.
سونا – زندگي اسان کي جنم ڏئي وساري چڪي آهي. اُنهيءَ کي هاڻ ڪهڙي سڌ ته اسين انهيءَ جي ڇاتيءَ تي اُگهاڙن پيرن سان ڀٽڪون پيا. آئون اُنهيءَ بي وفا زندگيءَ جي پيرن ۾ زندگي ٿو وجهڻ چاهيان. سونا – آئون جيل جي اوچن ڪوٽن ۾ فنا ٿي ويندس – يا – ڦاسيءَ جي تختي تي منهنجو لاش لٽڪندو رهندو – پر هڪ پل جي آس تي آئون هن دکدائڪ لمحي ۾ به جيئان ٿو – ڪو اهڙو پل ايندو جڏهن زندگي منهنجا اگهاڙا پير اچي چمندي.
روڊ تي برسات جو پاڻي بيٺو هو. وڻن تان ڇڻيل پيلا پن بيٺل پاڻيءَ ۾ تري رهيا هئا. برسات جون هلڪيون هلڪيون بوندون هوٽل جي شيشن تان ترڪنديون ٿي ويون. ٻاهر ماڻهو پتلونن جا پانچا مٿي کنيو بيٺل پاڻيءَ مان لنگهي رهيا هئا. هوٽل جي دروازي تي پوليس جي ڀريل ٽرڪ بيٺي هئي. بندوقن جا رخ هوٽل جي دروازي ڏانهن هئا ۽ وڻن جا عڪس پاڻيءَ ۾ ويا ٿي تهائين ڊگها ٿيندا.
مون هيڪر وري، ڪنڌ ورائي ڏٺو هو تو ڏانهن. تون چپ چاپ ڳڙکيءَ کان ٻاهر دونهاٽيل اکين سان ڏسندي رهي هئينءَ. تنهنجيءَ ڪرائيءَ ۾ انيڪ سونيون چوڙيون، نئين نڪور سج جيان جرڪنديون رهيون هيون.
آئون بيحد اُداس من سان ٻاهر نڪري آيو هئس. منهنجو چهرو به برسات جي بوندن ۾ ڀڄڻ لڳو هو ۽ بندوقن جو رخ مون ڏانهن ٿي ويو هو.
- ٽرڪ پاڻيءَ مان ڀريل رستن تي ڊوڙندي رهي هئي.
- هوءَ چپ چاپ اُٿي هئي ڪرسيءَ تان.
لان ۾ بيٺل وڻن تان پن ڇڻي رهيا هئا. گيٽ کان ورانڊي جي ڏاڪڻن تائين رکيل ڳاڙهين سرن تان هلندي ائين ڀانيو هئائين ڄڻ سندس پيرن جي آڱرين مان ساهه نڪرندو ٿو وڃي. بدن تي ويڙهيل آلي ساڙهيءَ ۾ سندس لڱ هوريان هوريان ڏڪندا رهيا. ٿڪل ذهن ۽ وجود سان هوءَ ورانڊي ۾ پيل ڪرسيءَ تي ويهي رهي. نيساري مان اڃا تائين پاڻي وهي رهيو هو. اندر فون جي رنگ مسلسل وڄندي رهي. اونداهي هوريان هوريان پکڙجندي رهي. گيٽ وٽ ويٺل ٻليءَ حيرانيءَ منجهان اکيون مچڪائي هن کي ڏٺو - ۽ - برسات جو بيٺل پاڻي پيئڻ لڳي.
هڪ ڀيرو – هن حسين کان پڇيو هو – اسان نه هونداسين حسين! تڏهن ڇا هوندو!! ڇا سڀ ڪجهه ائين ئي هوندو، جيئن هاڻ آهي!!! ماڻهوءَ جي وڃڻ سان هن ڪائنات ۾ ڪا تبديلي ڇو نه ايندي آهي حسين!!.
هن لمحي هوءَ دل دريا جي ڪناري تنها – بيٺي هئي. اڃا جُڳ نه لنگهيا هئا، جُڳ نه لنگهڻا هئا اڃا.
اونداهي ڦهلبي رهي – هيڪر وري برسات پوڻ لڳي – گيٽ تي ويٺل ٻلي ڏاڪڻ تي اچي ويٺي هئي – اکين ۾ آيل لڙڪن تي هن ساڙهيءَ جو پلاند رکي ڇڏيو هو ۽ ٻلي حيرانيءَ منجهان اکيون مچڪائي ڏسندي رهي هن کي – ٻاهر دنيا پنهنجن هنگامن سميت سجاڳ هئي.