جلا وطنيءَ جي سرنگهه
جڏهن مون پهريون ڀيرو توکي پنهنجي گرڀ ۾ چُرندو محسوس ڪيو هو، اُن رات جي شروعاتي لمحن ۾ شام ڪنان ئي شهر جا سمورا رستا وڌوا جي سينڌ جيان هئا.
سنسان
۽
اُداس
شهر جون ديوارون ڄڻ ڪرڀ منجهان سانت اوڳاڇي رهيون هيون.
ڪرڀ.....!!؟
رهجي رهجي تن جون رڳون ڇڪيندڙ گولين جي ٺڪاءُ کان
شهر جي ڇاتيءَ تي گشت ڪندڙ موت کان
۽ ڪنهن ڪنهن پل هانءُ چيري رڳن ۽ رت ڦڙن مان اُڇل کائي نڪرندڙ ڪنهن
چيخ
دانهن
رڙ
۽ سڏڪي کان
سرءُ جي مند جون سرد هوائون گذريل ٽن چئن ڏينهن کان پيلا پن اُڏارينديون، بند دروازن ۽ ڳڙکين سان مٿو ٽڪرائي رهيون هيون. آڳنڌ ۾ اسان گذريل مند ۾ جيترا به ٻوٽا پوکيا هئا، سي سمورا ڪومائجي پن پن ٿي ڇڻي چڪا هئا. مان ڪنهن ڪنهن پل آڳنڌ ۾ اچي بيهندي هئس ته چؤڏسا ۾ ڦهليل پن، ڪومائجي سڪي ٺوٺ ٿي ويل ڇٻر ۽ وڻن جون ننگيون ٽاريون ڏسي من وسامجي ئي ته ويندو هئم (ڄڻ ڪجهه ٿيڻ کان پهرين هوائون صدائون ڏينديون هجن – جاڳندا رهو – اک – نه – جهپڪي – صبح – ٿيڻ – تائين جاڳندا – رهو – و – و – و –) سرءُ زندگيءَ جي ڪلائميڪس جو اڻٽر منظر آهي. زندگيءَ جي مٽيءَ ۾ پوکيل اسان جا وجود به ڇا محض ائين ئي ڪومائجي، ڇڻي، وکري وڃڻ لاءِ ئي آهن!؟ ۽ باقي رهجي وڃڻا آهن سرد هوا جا گهوگهاٽ!؟
۽ قبرستان!؟
۽ اجتماعي قبرون!؟
جڏهن تون منهنجي گرڀ ۾ مس سُريو هئين، تڏهن اسان سڀئي پنهنجي گڏيل وجود جي بقا لاءِ وڙهندي وڙهندي ٿڪجي ڀور ٿيڻ لڳا هئاسون.
بي وسي
بي وسي
مسلسل
بي وسي
۽ انجام ڪار
سرينڊرـــــــ !!
سنگينن جي نوڪ هيٺ رکيل اسان جون ڇاتيون پٿرائجي ويون هيون ڄڻ. اُماس جي اُن ساڳي رات تنهنجو پيءُ انيڪ ڏينهن انڊر گرائونڊ رهڻ کان پوءِ موٽيو هو. رات جي پوئين پهر هو منهنجي ڪلهي تي ڪنڌ ڌري، سڏڪا ڀري روئي پيو هو. ”سڀ لاحاصل – لا – حا – صل – نيٺ به غلاميءَ جو طوق اسان جين گردنن ۾ پوڻو ئي آهي – ته پوءِ اها سموري ويڙهه – اها خود اختيار ڪيل جلاوطني – لا حاصل – مان ٿڪجي پيو آهيان – منهنجا ڪيترا ساٿي – جواڻ – اڙٻنگ – اڌ پنڌ ۾ ئي مارجي ويا آهن ۽ هنن جا لاش رات جي اونداهين ۾ دفنائڻ وارن کي روئڻ لاءِ نو آبجيڪشن سرٽيفڪيٽ به نه جاري ڪيو ويو – ماتم – ان لاحاصلات تي ماتم – ماتم – ماتم– ماتم –“ هو ڪنهن سوزخوان جيان ڇاتي ڪُٽي ماتم ڪرڻ لڳو ۽ روئندو رهيو. ٻي ڏينهن هو پاڻ ئي اختياريءَ وارن اڳيان وڃي پيش پيو هو ۽ جڏهن هتان موٽيو هو ته حالتن سان هڪ خاموش/بي آواز ڪنڌ جهڪايل compromise ڪري چڪو هو.
توکي جنمڻ سمي مون جيترو به جسماني ايذاءُ سَٺو هو، اهو گهڻو گهٽ هيو ان ذهني ايذاءَ کان، جيڪو مان تن ڏينهن ڀوڳي رهي هيس. پر اُن پل جڏهن مون سموري ڏينهنءَ جي جسماني ايذاءَ کان پوءِ توکي جنم ڏيندي ئي تنهنجو آواز ڪنايو هو، ان پل مان ڪيڏي نه سگهاري ٿي پئي هيس – ڪيڏي نه ٻلوان!!
پر تنهنجو آواز لڪائڻ لاءِ ڊاڪٽر گهٻرائجي ليبر روم جا دروازا ۽ ڳڙکيون ٻوٽي ڇڏيون هيون. ان پل ليبر روم کان ٻاهر سڙڪن تي سنگينن جي ٻل تي ڪرفيو نافذ هيو ۽ هر طرح جي آواز تي پابندي پيل هئي.
سڏڪن تي به
ٽهڪن تي به.
جڏهن تون آڳنڌ ۾ پنهنجن پتڪڙن پيرن سان وک وک هلڻ لڳو هئين، تڏهن به پنهنجي آڳنڌ ۾ ڇانيل سوڪهڙي تي ساوڪ اچي نه سگهي هئي – ڳالهائڻ جي ڪوشش ۾ تون لفظن کي ڄڻ پوپٽن جيان پڪڙڻ چاهيندو هئين پر محض انهن جو رهجي ويل رنگ ئي اُچاري سگهندو هئين. تڏهن تنهنجي پيءُ تي زبان بند رکڻ جي پابندي پيل هئي، ان ڪري هو چپ چاپ توکي هيڏانهن کان هوڏانهن هلندو پيو ڏسندو هو، هڪ ٽڪ. ڪاغذن تي مسلسل Your obedient servant - Your obedient servant – Your – obedient – servant لکندي رکندي سندس آڱرين جا بل به اڱرن جيان ڪاراٺجي ويا هئا ۽ هو انهن آڱرين سان توکي ڇهڻ ئي نه چاهيندو هو (افسوس – اسان جا وڏڙا ڪوئلي جي انهيءَ کاڻ ۾ اسان کي جبري جنم ڏئي ويا هئا – صد افسوس – اسان ڪوئلي جي انهيءَ ساڳي کاڻ ۾ توکي جبري جنم ڏيڻ لاءِ مجبور هئاسون. اتهاس جي ڪُن ۾ ڦرندي ڦرندي ماڻهو پنهنجي رضا ۽ فطرت خلاف جاگرافيءَ جي حدبندين ۾ ڦاسي پوندو آهي. اتهاس وقت جي المناڪ ڀڃ ڊاهه جي ري ايڪشن ۾ پاڻمرادو سرجندو آهي. ان تي ماڻهوءَ کي اختيار ناهي. پر جاگرافي هر هٿيارن کان وانجهي قوم تي، اُن کان ڏاڍي ۽ هٿيارن سان ليس قوم مڙهيندي آهي. اسان پنهنجي اتهاس ۾ جنگي گهوڙن جيان ڊوڙايا ويا آهيون. اسان جن سنبن هيٺان رت ئي رت هاريل آهي، پر اسان ساڳي وقت جاگرافيءَ جي هوريان هوريان سوڙهي ٿيندڙ دائري ۾ ڦاسي بي دم ٿي ڪِريا به آهيون ۽ چؤڏسا ۾ رڳو اسان جي سهڪي جي گونج ئي باقي رهجي وڃي ٿي – ماتم – ماتم – ماتم –)
اڄ به اکيون ٻوٽي سارڻ جي ڪوشش ڪندي آهيان ته تنهنجي ٻالڪپڻي جا ننڍڙا ننڍڙا ساروڻا به مون کي ڏاڍا تلخ محسوس ٿيندا آهن.
مثلاً: تو ڪڏهن به آزاد هوائن ۾ ڊوڙون ئي نه پاتيون پوپٽن ۽ کڙ کٻيتن کي ٻُڪن ۾ ڀرڻ لاءِ.
مثلاً: تنهنجين اکين ۾ ڪڏهن به اچانڪ ٽيڙوءَ جيان ٽمڪندڙ ڪائي ڀاونا نه اُڀري هئي.
بس، اسان جين اکين ۾، چهري تي ۽ چؤڏسا ۾ جيڪو ساهه گهٽيندڙ دونهون پيو ڦيريون پائيندو هو، اهو ئي هوريان هوريان ويو ٿي تنهنجين اکين ۾ ۽ چهري تي ڦهلبو.
توکي هنج ۾ ڀري ٻڌائڻ لاءِ مرثيا ئي ته باقي بچيا هئا مون وٽ انهن جا، جيڪي تنهنجي جنم کان پهرين ئي/سج اُڀرڻ کان پهرين ئي ڪاري رات جي گرڀ ۾ لاٿا ويا هئا. انهن تنهنجي لاءِ صبح کي/سج کي ٻيهر جنمڻ ٿي چاهيو.
تون اڌ کليل ڳڙکيءَ ۾ بيهي ٻاهر جو منظر ڏسندي ڏسندي اچانڪ هيڊو پئجي ويندو هئين ۽ ڊوڙ پائي منهنجي ڇاتيءَ ۾ اچي لڪندو هئين. ڄاتم ٿي ته ٻاهر جا منظر ڪيڏا ڀوائتا – بدنما آهن. من ئي من ۾ سهمجي ويندي هئس، اهو سوچي ته ڪير ڄاڻي زندگيءَ جون سندرتائون تون ماڻي سگهين يا نه!؟.
ڪير ڄاڻي انت ڇا آهي، اسان جو – تنهنجو!؟.
پنهنجي ئي ڌرتيءَ تي رفيوجي ڪيمپ!؟.
واٽ ويندي اوچتو ٿري ناٽ ٿري بور جي رائفل جو کاڄ بڻجي وڃڻ!؟.
جيل جون کوليون!؟.
ڦٽڪا!؟.
ڦاسي گهاٽ!!.
اهو به ڏاڍو ايذائيندڙ عمل آهي. اتهاس ۽ جاگرافيءَ جي گهاڻي ۾ پيڙهجندڙ مائون گرڀ وتيون ٿيندي ئي، سپنن ۾ ڦاسي گهاٽ ئي پسي سگهنديون آهن – موت جو ڀڀ ڀرڻ لاءِ پُٽَ جنمينديون آهن. پاڻ مرثيا پڙهڻ لاءِ، سينا ڪوبي ڪرڻ لاءِ جيئريون رهجي وينديون آهن ۽ هنن جا جنميل جواڻ – اڙٻنگ پُٽ ڦاسيءَ جي ڦندي ۾ وقت جي پنڊولم جيان لٽڪندا رهجي ويندا آهن.
انهيءَ انت ۾ هو قطعي بي وس آهن پر انهيءَ ڀيانڪ انت سان هر ڀيري نئين ۽ سگهاري ويڙهه شروع ڪرڻ لاءِ هو گرڀ وتيون ٿينديون آهن. پٽ جنمينديون آهن ۽ جواڻي ماڻڻ تي انهن کي آڳ ۽ لهوءَ جي درياءَ ۾ پنهنجن هٿن سان ڦٽو ڪنديون آهن. انت ۾ پاڻ ڌرتيءَ جي مٽي مٿي ۾ ڀري، ڇاتي ڪُٽي، ڪارا ڪپڙا پهري سوزخواني ڪنديون آهن – ماتم – ماتم – ماتم–
ڪنهن اهڙي ئي ڀاونا سان مون توکي گرڀ ۾ ڀريو جنميو ۽ آڱر کان جهلي ڌرتيءَ تي پيرڙا کڻڻ سيکاريو. تون سوال ڪرڻ لڳين ۽ منهنجي اندر بظاهر سرد ٿيل رک ۾، ڪنهن ڪنهن پل اوچتو ڪو سرڪش احساس ڀڙڪو کائي دکي پوڻ لڳو.
تنهنجيون پتڪڙيون ٻانهون مون کي وڻ ويڙهيءَ جيان ويڙهي وينديون هيون.
”مما!“
”هون؟“
”غلامي ڇا ٿيندي آهي؟“
”ــــــ !!؟“
”محڪومي ڇا ٿيندي آهي!؟؟“
”ــــــ !!؟“
فوجي سنگينون کڻي اسان جن گهرن اڳيان ڇو ٿا هلن!؟ اسان کي ڇو ٿا گهورين!؟“
”ــــــ !!؟“
”مما!“
”هون؟“
”توکي ڇا اهو سڀ سٺو ٿو لڳي!؟“
”ڇا!؟“
”جيڪو ڪجهه پنهنجي گهر کان ٻاهر ۽ پنهنجي گهر ۾ ٿيندو رهندو آهي!؟“
”نه.“
”پوءِ تون چپ ڇو هوندي آهين!؟ بابا ڇو نه روڪيندو آهي هنن کي!؟“
”ـــــ“
”هو اڪثر اسان جي در جو ڪڙو ڇو اچي کڙڪائيندا آهن!؟ پنهنجي گهر جي تلاشي ڇو وٺندا آهن!؟ بابا جي سيني تي رائفل رکي هو ڇا پڇندا آهن!؟“
”تون سمهي پؤ هاڻي – ڏس ته ڪيڏي نه رات ٿي وئي آهي!!“ اهو چئي مان شايد تنهنجن سوالن کي لنوائڻ چاهيندي هيس!! پر مان ڇا اُهي ڀيانڪ منظر به لنوائي سگهيس ٿي، جيڪي ڪنهن زهرياتي آڪسيجن جيان اسان جن ساهن منجهه لهي رهيا آهن.
بوند
بوند
اڄاتو خوف
اويساهي – بس – اجهو – او – هي – پل – آخري – پل!؟.
دروازي تي کڙڪو، ڳليءَ مان لنگهندڙ ورديءَ وارن جا ٽرڪ، اُڀيون سنگينون ۽ سڙڪن تي هارايل جوارين جو هجوم، (شڪست جو ٻوجهه ڍوئيندڙ، ڪنڌ لنوائي ڪنهن اڄاتي ڏسا ڏانهن ويندڙ. زرد چهرا، واريءَ ڀريل اکيون ۽ ڄڀ ڪپيل).
هر صبح عدالت ۾ حاضريون، شڪ مان گهوريندڙ اکيون ۽ - سوال – انيڪ سوال.
ننگا، بوءِ ڏيندڙ، چچريل، ڪتي جيان سهڪندڙ سوال.
وفاداريءَ جا گهربل ثبوت ۽ غداريءَ جا عائد ٿيندڙ الزام.
تنهنجي پيءُ عدالت ۾ سڏڪا ڀري چيو، ”يور آنر!ــــ خاموشيءَ سان ماڻهوءَ جو Compromise۽ اهڙي ماڻهوءَ جو Compromise جنهن جي وات ۾ هن جي ڄڀ ڪرڙيءَ جيان ڦٿڪندي هجي – وفاداريءَ جو وڏو ثبوت ئي ته آهي.“
پر هنن جو الزام هو ته تنهنجي پيءُ جي اکين ۾ وفاداري نه هئي. انهن مان گستاخي ۽ احتجاج ٿي بَکيو. انڪار ٿي ظاهر ٿيو. سو – هو – غدار هو.
ٽارچر ڪيمپ ۾ سوالن جا جواب ڏيندي ڏيندي هن جو جسم ڇيهون ڇيهون ٿي ختم ٿي ويو هو (الوداع)
تڏهن تون ٻارهن سالن جو اچي ٿيو هئن. ايندڙ مهيني تنهنجو جنم ڏينهن اچڻو هو ۽ اُن رات، جنهن رات تنهنجي پيءُ جو لاش پرهه ڦٽڻ کان پهرين ٽرڪ مان پنهنجي در اڳيان اچي لاٿو ويو هو، اُن رات اسان جي سنجوڳ کي پندرهن سال پورا ٿيا هئا. اُهي سموريون چُميون، ڀاڪر، سرگوشيون، مُرڪون، ٽهڪ، سڏڪا ۽ لڙڪ، جيڪي اسان پندرهن سال پاڻ ۾ شيئر ڪيا هئا، تنهنجي پيءُ جي ٽارچر ٿيل جسم جي هر زخم ۾ رت جيان سرد پئجي چڪا هئا. اڄ به پيڙا وچان سوچيندي آهيان، افسوس – اسان ته هڪ ٻي کي الوداعي چمي به نه ڏني.
ان کان پوءِ منهنجي ٻانهن تي مٿو ڌري سمهڻ واريون تنهنجي ٻالڪپڻي جون اهي سموريون راتيون تون سمهي ئي نه سگهيو هئين – هڪ ٽڪ ڇت جي گول ڦرندڙ پکي کي گهوريندو رهندو هئين. اندران ئي اندران وکري ويو هئين ڄڻ.
هر آواز تي ڇرڪ
شڪ جي ڪيفيت
خوف جي ڀاونا ۾ تهائين شدت اچي ويل
۽ سوال ڀوَ جي احساس مان جنميل
”مما!“
”هون!“
”بابا – مري ويو آهي!؟“
”ها.“
”يا – ماريو ويو آهي!؟؟“
”ماريو ويو آهي نه!؟“ ويساهه ۽ اويساهيءَ جي وچ واري نوع مان.
”ها.“
”ڇو!!؟“ ۽ ان ڇو ۾ احتجاج جي سگهه سمايل.
”جڏهن منهنجو قد به بابا جيڏو ٿيندو نه، تڏهن ڇا هو مون کي به ماري ڇڏيندا!!؟“
”الاءِ!!“ مون کي لڳو پيڙا جي ڀاونا اکين مان لهي ڄڻ نڙيءَ ۾ چڀندي هجي.
”ته پوءِ تون ۽ مان اهڙي ديس ۾ ڇو ٿا رهون مما! جتي اسان کي جيئڻ به نٿو ڏنو وڃي!؟“
”ان تي اسان کي ڪوبه اختيار ڪونهي پُٽ! ته اسان ڪٿي ٿا رهون يا ڪٿي ٿا جنميا وڃون. پر ڌرتيءَ جي جنهن به ٽڪر تي اسان جنم وٺون ٿا ۽ جتي اسان جين پيڙهين جون پاڙون آهن ۽ جتي جي ٻوليءَ ۾ مون توکي ۽ منهنجي ماءُ مون کي ۽ ان کي ان جي ماءُ لولي ڏني آهي، ڪهاڻيون ٻڌايون آهن نه، اتي اسان ائين ئي جيئڻ لاءِ مجبور آهيون جيئن ساهه کڻڻ لاءِ – تون سمجهين پيو نه منهنجي ڳالهه!؟“
موٽ ۾ تون چپ چاپ ٽڪ ٻڌي مون کي ڏسندو رهيو هئين ۽ پوءِ کن ترسي منهنجي اُرهه تي ڪنڌ رکي اکيون ٻوٽي ڇڏيون هيئي پر تنهنجي چهري تي پَر ڦهلائي بيٺل ڀوَ جا ڀاوَ اڄ به ڪڏهن ڪڏهن هانوَ تي هُري اچنم ٿا.
۽ جڏهن تو سچ پچ پنهنجي پيءُ جيڏو قد ڪڍيو هو، تڏهن مان مس تنهنجي ڪلهي تائين پهچي سگهيس ٿي. تنهنجين انهن هراسيل اکين ۾ نڄاڻ ڪٿان/نڄاڻ ڪهڙي پل باز جي اکين جهڙي تکي گهور اچي وئي هئي. اهڙي تکي گهور، جنهن جي اڳيان منهنجو من بلڪل تنهنجي ٻالپڻي جيان هيسجي وگهرڻ لڳندو هو. زندگيءَ جي انهيءَ دور ۾ اچي مان توکان سوال ڪرڻ لڳي هئس. ڊنل ڊنل ۽ هيسيل سوال ۽ موٽ ۾ تنهنجا جواب مون کي ڪيڏو پريشان ڪري وجهندا هئا. جيئن جيئن تون ڪنهن پهاڙ جيان اڏول، اڙٻنگ ۽ ٻلوان بڻبو ٿيو وئين، تيئن تيئن منهنجو ڏيل اوترو ئي ڏٻرو، منهنجو من ان کان به وڌيڪ پتڪڙو ٿيندو ٿي ويو. سڄيون سڄيون راتيون گم هوندو هئين ۽ مان اُهي سڄيون راتيون کليل در جي چائنٺ تي بيهي سرد هوائن سان پئي وڙهندي هيس. ڏينهن به ته اُهي اڳ کان به ڏکيا ٿي پيا هئا نه. اسان کي ايندڙ پيڙهين تائين محڪوم رکڻ لاءِ اسان جي چئني پاسي فوجي ڇانوڻيون ڦهلايون پي ويون. منهنجو من انهن ڇانوڻين جي حدن ۾ لڳل لوهه جي ڪانڊاريل تارن ۾ اُلجهي اٽڪي پيو رتوڇاڻ ٿيندو هو، اهو سوچي ته افسوس، شايد تون به پنهنجي پيءُ وانگر آزادي ماڻي نه سگهين – شايد – تون به – شايد – تون – به، ائين پيو ڀاسندو هو ڄڻ بنا نو آبجيڪشن سرٽيفڪيٽ جي اسان ساهه به نٿا کڻي سگهون.
ذهني ايذاءُ جي ايندڙ لمحن ۾ تون مون کي پنهنجين لوهي ٻانهن جي گهيري ۾ آڻي چوندو هئين؛ ”تون ڀلا ڇا کان ٿي ڇرڪين مما!؟ هي ڏس منهنجي هٿ تريءَ جي ليڪ ڪيڏي ڊگهي آهي – ڏس.“ ائين چئي هٿ تري منهنجين اکين اڳيان ڦهلائي ڇڏيندو هئين.
تنهنجي پيءُ جي هٿ تي به حياتيءَ جي ليڪ ايتري ئي ڊگهي هوندي هئي – يا شايد ان کان به ڊگهي – پر!!.
تون ۽ مان ڪڏهن ڪڏهن وڙهي به پوندا هئاسون، انيڪ ڳالهين تي.
مثلاً: رات جو تنهنجي دير سان اچڻ تي، تنهنجين انڊر گرائونڊ سرگرمين تي، تنهنجي لهجي ۾ ٻرندڙ جوالا تي – توکان وڇوڙي جو خوف مون کي ڪيڏو ڪمزور ڪندو ٿي ويو نه ته ان رات جڏهن مان ۽ تنهنجو پيءُ سدائين لاءِ وڇڙي ويا هئاسون، مون رنو ئي ڪونه هو /روئڻ ئي نه چاهيو هو.
منهنجي ڀوَ جي اظهار تي تون، منهنجين اکين ۾ نهاريندي مُرڪي ڏيندو هئين – منهنجا ٻئي هٿ پنهنجي هٿن ۾ ڏاڍيان جهلي پاٻوهه مان چوندو هئين، ”وڇوڙو اڻٽر آهي مما! تو جهڙيون مائون ۽ مون جهڙا پُٽ اڪثر اڌ پنڌ ۾ ئي وڇڙي ويندا آهن. اسان وڇڙڻ لاءِ ئي جنميا ويا آهيون. اها ڪاري رات، جيڪا توکي بابا کان ۽ مون کان وڇڙڻ جو ڪارڻ بڻجي ٿي، ان جو انت ائين ئي آڻي سگهجي ٿو.“
جنهن ڪاري رات جو تو انت آڻڻ ٿي چاهيو، اُن ڪاري رات جي ڪنهن حصي ۾ هو سنگينون ڪلهن تي ٽنگي توکي وٺڻ لاءِ پنهنجي در تي اچي بيٺا هئا – اها تنهنجي جنم ڏينهن جي رات هئي. اهو سڄو ڏينهن مان رڌڻي ۾ بيهي تولاءِ اُهي سموريون شيون رڌيندي رهي هيس، جيڪي تون ننڍپڻ کان شوق سان کائيندو هئين، جيڪي کائڻ لاءِ ننڍپڻ ۾ تون کيٽو ڪندو هئين. پر اڃا اهو سڀ ڪجهه چُلهه تي ائين ئي رکيو هو جو در تي هٿ لڳو هو ۽ منهنجو من ڄڻ ڌڙڪندي ڌڙڪندي بيهي رهيو هو. اهي اوپرا آواز مان سڃاڻي سگهيس ٿي چڱيءَ طرح، جڏهن هو تنهنجي پيءُ کي وٺڻ ايندا هئا، تڏهن کان. وساڻل من سان مان تنهنجي پويان ئي در تي هلي آئي هيس. اسٽريٽ لائيٽ جي ميرانجهڙي روشنيءَ ۾ اهي ئي هيا. اهي ئي خاڪي ورديون، اهي ئي چٻري جهڙيون اکيون، اهي ئي اُڀيون، تنهنجي سيني ڏانهن تاڻيل سنگينون.
نالو؟
پيءُ جو نالو؟
ڏوهه؟
ڏوهه ڄاڻائڻ في الحال ضروري ڪونهي. تڏهن به سرسري طرح سان ٻڌائجي ٿو ته:
ملڪ دشمني
غداري
بغاوت
وفاداري ۽ بيعت کان انڪار
وقت جي حڪومت خلاف پروپيگنڊه
احتجاج
پمفليٽ لکڻ ۽ ورهائڻ
باغي تحريڪ جو سرگرم ڪارڪن هئڻ
چيف مارشل لا ايڊمنسٽريٽر خلاف نعره لڳائڻ
وغيره – وغيره –
في الحال پنهنجن ڏوهن سان متفق هئڻ ضروري نه آهي. انهن جي تصديق ۽ فيصلو سرسري عدالت ڪندي. هن وقت توکي اسان سان گڏ هلڻو آهي.
موٽ ۾ تو ڪنڌ ورائي مون ڏانهن نهاريو – اکين ۾ اها ئي باز جهڙي تکي گهور.
”الوداع!؟“
”الوداع.“
تون هليو وئين. اها رات تنهنجي وڃڻ کان پوءِ تهائين ڊگهي ٿي پئي هئي. بظاهر سڀڪجهه جيئن جو تيئن ئي ته رکيل هو. ٽيبل تي رکيل اونڌيون پليٽون، خالي گلاس، برٿ ڊي ڪيڪ، ميڻ بتيون، هينگر تي ٽنگيل تنهنجو ڪوٽ، جيڪو ڪي پل پهرئين ئي تو لاٿو هو ۽ ان ۾ تنهنجي خوشبو – تنهنجو ڪمرو – ڪتاب – ان گهر ۾ سڀڪجهه تنهنجو ئي ته هو. هر شيءِ تنهنجي حوالي سان ئي ته هئي. چؤڏسا ۾ تنهنجي خوشبوءِ جو ئي ته واسو هو.
پر تون نه هئين.
تنهنجي بدران اڪيلائپ جو ڀوت هو جيڪو آدم بوءِ – آدم بوءِ ڪندو سڄي گهر ۾ ڦيريون پائي رهيو هو ۽ مان هئس.
ان رات کان پوءِ سمورو سلسلو ائين ئي هو، جيئن تنهنجي پيءَ ڀيري هو. دائري جو سلسلو، دائرن منجهه دائرا. جڏهن ڪوڙ سچ تي سوڀ ماڻي ويندو آهي نه، تڏهن ماڻهن جون زندگيون دائرن جو روپ ڌاري وٺنديون آهن. گول گول ڦرندڙ انڌا دائرا ۽ ان ۾ ٻڌل ماڻهو گهاڻي جي ڏاند جيان –
انهن دائرن ۾ ڳچيءَ کان ٻڌل عدالتون
اکين تي کوپا چاڙهي گول ڦرندڙ جج ۽ وڪيل
ڏوهن جي فهرست
۽ تون
۽ توسان گڏ ڏوهين جي ڊگهي قطار
۽ مان تنها، عدالتن جي ڊگهن سرنگهه جهڙن ورانڊن ۾ توکي ڏسڻ لاءِ جُتيون گسائڻ لڳي هئس.
سر!
سر – پليز –
لسن مي سر!
سر پليز هيلپ مي –
آئي – ايم – ا – مدر
آ – مدر – آف – ا – سن –
۽ ڳجهن جي شور ۾ مهنجو آواز دٻجي ويندو هو.
هڪ لڱان توکي چيو هئم:
”پٽ! هي ملڪ برف جو ڪارخانو آهي – هتي سپيريئر ڪوالٽي جا ماڻهو برف مان ٺهيا آهن ۽ باقي عوام ۾ زوريءَ برف ڀري وئي آهي.“
تو چيو هو:
”مما! برف رجندي به آهي نه. مون گليشئر ڏٺو ته ناهي، پر ان جي وهڪري کي مان پنهنجين رڳن ۾ محسوس ڪري سگهان ٿو.“
۽ پوءِ ـــــ
انيڪ انيڪ ڏينهن کان پوءِ
جڏهن سڙڪن تي برف رجڻ لڳي هئي
۽ گليشر ڦُٽي نڪتو هو برف جي پهاڙن مان
تڏهن مان توسان آخري ڀيرو ملي هئس. پگهر مان شم مُٺ ۾، نو آبجيڪشن سرٽيفڪيٽ ڀيڙي، وک وک جيلر جي پويان هلندي، هيڊن چهرن ۽ بيمار جسمن وارن قيدين جي بي وس اکين کي لتاڙيندي تو تائين پهتي هئس.
اونداهي کولي
اڪيلائي
سانت
۽
تون
مان ته سڃاڻي ئي نه سگهي هيس توکي – تنهنجو ته سڄو وجود منهنجن هٿن مان سرجي نڪتو هو پر – ڪيڏو ڏٻرو ٿي ويو هئين – ڪيڏو زرد سرنهن جي گلن جهڙو – نرڙ کان هيٺ، اندر گهڙي ويل ٻه اکيون ۽ انهن ۾ اها ئي باز جهڙي تکي گهور پسي ئي سڃاڻي سگهي هئس توکي. بنا ڪجهه ڳالهائڻ جي تو منهنجن هٿن تي پنهنجا هٿ ڦٻائي ڇڏيا هئا.
منهنجين اکين ۾ اکيون وجهي انيڪ پل نهاريندو رهيو هئين. منهنجين اکين ۾ تنهنجي جنم پل کان وٺي، تنهنجي ٻالڪپڻي جا ساروڻا، منجهين راتين جا اوجاڳا، تولاءِ ڏٺل خواب، تنهنجي پيءُ جو وڇوڙو، تنهنجي اڏول، اڙٻنگ ۽ ٻلوان جواڻيءَ جا سمورا پل برف جيان رجڻ لڳا هئا. شايد!! يا – پڪ سان مون توکي وڇوڙي جي انهيءَ پل لاءِ ته جنميو هو. پنهنجي ڏيهه جي اتهاس ۾ اهو ئي ته لکيل آهي ته تون سوريءَ چڙهين ۽ مان تنهنجي سيرانديءَ ويهي، سينا ڪوبي ڪرڻ لاءِ باقي رهجي وڃان.
الوداع ــــــــ