1998ع لانگ مارچ:
پارٽيءَ جو اجلاس ٿيو ڊاڪٽر راءِ ڏني ته سنڌ جي مسئلن تي لانگ مارچ ڪرڻ گهرجي. نواز شريف جو دور هو، ڪالاباغ ڊئم، سنڌي ٻولي قومي ٻولي، ڌارين جي آبادڪاري، سائن بورڊ ۽ مارڪيٽ ۾ ايندڙ سامان تي سنڌي ۾ ليبل هئڻ گهرجن. مادر وطن جو پروگرام ڪينسل ڪري 21 مارچ تي سکر ۾ جلسو ڪري لانگ مارچ شروع ڪيو ويو، جنهن ڏينهن مارچ شروع ٿيو اُن ڏينهن اخبارن ۾ سرخيون لڳيون ته نبيلا شاهه قتل ٿي وئي آهي ۽ ڊاڪٽر قادر مگسي تي ايف آءِ آر داخل ٿي. سندس ڀاءُ پپو ۽ گلزار سومرو ملوث ڏيکاريا ويا.
ان عمل ۾ نبيلا شاهه جو پيءُ، حفيظ قريشي جونيئر ۽ سندس ڀيڻ فهميده هنيون. شام جو لانگ مارچ جي پهرين منزل تي پهچڻ وقت ڊاڪٽر چيو ته سرڪار سازش ڪئي آهي، پنهنجي جدوجهد کي روڪڻ لاءِ مونکي گرفتار ڪندا. مارچ ملتوي ڪيو، دوستن ساڻس بحث ڪيو ته لانگ مارچ جاري رهي بهرحال هن ختم ڪرڻ جو چئي پاڻ ڪنهن ٻي منزل ڏانهن هليو ويو. ڊاڪٽر دودو مهيري جيڪو 1997ع ۾ آزاد ٿي چڪو هو، حيدر شاهاڻي، ڊاڪٽر رحيم سولنگي، پنهل ساريو، محمد علي لعاري، صالح جوڻيجو جو اهم ڪردار بڻيو ۽ هنن فيصلو ڪيو ته پارٽي صرف ڊاڪٽر جي ناهي لانگ مارچ جاري رکبو. ٻي صورت ۾ سياسي طرح سان نقصان ۾ وينداسين ۽ رڳو نبيلا شاهه ڪيس کي پيا منهن ڏينداسين. اهڙي طريقي سان لانگ مارچ هلي پيو. چاليهه ڏينهن لڳاتار مارچ ڪري 30 اپريل تي ڪراچي پهتو. شهيد قاسم چانڊيو پڻ ان سڄي مارچ م گڏ رهيو. مٿين سمورن ساٿين جا پير پٿون ٿيا. جتا دوزن، بخار، وزن گهٽجڻ، گهٽين ۽ تڪليفون ۽ بکون ڪاٽڻ جهڙن ذلتن مان گذريا. ٻئي طرف ڊاڪٽر رپوش ٿي ويو. ڪوئيٽا مان وڃي عارضي ضمانت حاصل ڪئي ۽ پوءِ سنڌ هاءِ ڪورٽ مان پڪي ضمانت وٺي سيشن ڪورٽ خيرپور مان ضمانت ڪرائي. ان دور ۾ اسان جهڙا ڪارڪن ته سمجهي رهيا هئا ته رياست پارٽي تي ڏمريل آهي، جدوجهد کي سبوتاز ڪرائڻ لاءِ ڪوڙا الزام مڙهي رهي آهي ۽ انقلابي تحريڪن سان اهو حشر ٿيندو آهي، پر پوءِ اڳتي هلي خبر پئي ته ڀلا نبيلا شاهه ڊاڪٽر جي گهر واري هئي گم ٿي يا قتل هن اُن لاءِ سرگرمي ڇو نه ڏيکاري؟ بهرحال تاريخ جي عدالت ۾ نبيلا شاهه جو ڪيس ڊاڪٽر قادر مگسي جي مٿان آهي، خيرپور جي عدالت ته کيس بري ڪيو پر تاريخ مان آجو ناهي ٿي سگهيو.
بعد ۾ خبر پئي ته لانگ مارچ کان اڳ ئي ڊاڪٽر کي خبر هئي ته هي ڪيس ظاهر ٿيڻ وارو آهي، ان ڪري متحرڪ ٿي پاڻ تي لڳايل الزام مان سياسي طرح سان بري ٿيڻ پئي چاهيو. لانگ مارچ جي پڄاڻي تي اعلان ڪيو ويو ته مطالبن جي مڃتا لاءِ سرڪار عمل نه ڪيو ته جدوجهد عملي شڪل اختيار ڪندي. گورنر کي دروازي سندس سيڪريٽري هٿان يادداشت نامو پهچايو ويو ۽ پوءِ سنڌي ٻولي قومي ٻولي جي جدوجهد، سنڌي ۾ ليبل لڳائڻ، سنڌي ۾ سائن بورڊ لڳائڻ وارو عمل 2013ع تائين ڪنهن کي به ياد نه آيو.
ياد رهي ته هزارين قومي ڪارڪنن، ساڃاهه وندن هن لانگ مارچ کي قومي جدوجهد سمجهي پنهنجو رت ۽ پگهر ڏنو پر بنا نتيجي هي لانگ مارچ به روايتي ثابت ٿيو.
دراصل سنڌ جي قومي تحريڪ مائو جي لانگ مارچ کان متاثر آهي جنهن لڳ ڀڳ 13 سال مارچ ڪري وڏا علائقا فتح ڪيا. 60 هزار کان وڌيڪ ڪارڪن شهيد ٿيا. تنظيم به جُڙندي رهي، وڏيرن ۽ سردارن کان زمينون به کسيون ويون، رياستي فوج سان به مقابلو ڪيو ويو ۽ لانگ مارچ کي قومي طبقاتي هدف بڻائي ڪئي وئي ۽ هڪ شاندار انقلاب برپا ٿيو.
سنڌ ۾ لانگ مارچ روايتي 40 ڏينهن جو پنڌ اڪثر لانگ مارچن مان ليڊر شپ غائب ڪارڪنن پير پٿون ڪيا پر اڃا سوڌو سنڌ جو ڇڙواڳ ۽ غير سنجيده ڪارڪن کي سمجهه ۾ نٿو اچي ته دنيا جي انقلابين ٽن چئن ڏهاڪن ۾ نتيجا ڏنا پر سنڌ جي قيادت نه نتيجا ٿي ڏئي ۽ نه وري جان ٿي ڇڏي. مان ٻڌائيندو هلان ته لانگ مارچ جي قيادت ڪندر دودو مهيري، ڊاڪٽر رحيم سولنگي، حيدر شاهاڻي، هوت خان گاڏهي، محمد علي لغاري، شهيد قاسم چانڊيو، حسن سمون، پنهل ساريو، ڪامريڊ حسين بخش ٿيٻو سميت اڪثر اڳواڻ ۽ ڪارڪن اڄ ڊاڪٽر ۽ ايس ٽي پي سان گڏ ناهن. ياد رهي ته سحر رضوي مرڪز اڳواڻ اٺون مهينو پيٽ سان گرمي ۾ گهگهر ڦاٽڪ کان گورنر هائوس تائين مارچ ۾ رهي اُها پڻ ايس ٽي پي ۾ ناهي رهي. اهو ڪافي آهي ته پارٽي جو بنياد وجهندڙ سينيئر ليڊر شپ ڊگهي تجربي، قرباني، عمل مان گذري به ايس ٽي پي ۾ نه رهڻ جو مطلب سادو ۽ سمجهه ۾ ايندڙ آهي. هاڻي جڏهن ڪا پارٽي لانگ مارچ جي ڳالهه ڪندي آهي ته عوام جي اڪثريت ۽ ساڃاهه وند ماڻهو کلندا آهن. تاريخ جون سموريون شاندار جدوجهدون ۽ ڪامياب جدوجهدن کي سنڌ جي نام نهاد قومي ليڊر شپ بُري طرح سان خوار ڪيو آهي ۽ انهن شاندار تحريڪن مان قوم جو ويساهه کڄي ويو آهي.
هن مرحلي تي ليڊر شپ جي معيار جي ڳالهه ٻڌايان آفريقن نيشنل ڪانگريس ٽن ڏينهن جي هڙتال جو اعلان ڪيو. رياست پهرين ڏينهن اُن کي ناڪام ڪيو. عوام پڻ ساٿ نه ڏنو ليڊر شپ بحث ڪري زميني حقيقتن کي نظر ۾ رکي هڙتال جو سڏ واپس ورتو، اها ناڪامي نه پر عقل مندي ۽ سياست ۽ سماج متعلق ڏاهپ ڀري راءِ هئي پر هتي اُن جي ابتڙ ناڪام کي ناڪامي نه چئبو، جائزو نه وٺبو هزارين ماڻهن کي لکين چئبو ۽ اهوئي سبب آهي جو ليڊر شپ ڇا حاصل ڪرڻ چاهيندي آهي، هن کان ڪهڙو ڪم ورتو ويندو آهي، عام سادن ڪارڪنن کي خبر ناهي هوندي.
دير سان خبر پوندي آهي تيسين سڀ ڪجهه کسجي ويندو آهي. آءٌ پنهنجي سياسي سفر ۾ کوڙ ساريون ذاتي قسم جون شيون ۽ ڪجهه اهم راز ڇاپڻ کان پرهيز ٿو ڪريان پر منهنجو لکڻ جو مطلب سنڌ جي تاريخ ايندڙ نسل کي جيئن جو تيئن ملڻ کپي، منهنجي لکڻ تي ڪنهن کي به شڪ ۽ اعتراز هجي ته جواب ۾ لکڻ کپي، منهنجي به اصلاح ٿيندي ۽ تاريخ به درست ٿيندي.
لانگ مارچ جي پڄاڻي ۽ ناڪامي کانپوءِ پارٽي ورڪرن اڳواڻن ۾ شديد مايوسي جنم ورتو. هڪدم ٺاپر واري صورتحال پئدا ٿي پئي. ڇاڪاڻ جو سماج ۾ عوام جو صرف مايوسي ۽ ناڪامي مقدر ناهي هوندو. هو چاهيندو آهي ته کيس حاصلات به پلئه پوي. اهو چوڻ مناسب ٿيندو ته هر تحريڪ ڪاميابي نه ڏيندي آهي، پر اهو چوڻ مناسب ٿيندو ته سدائين ناڪامي مقدر ناهي هوندي، قومي تحريڪن ۽ انقلابي جدوجهدن ۾ ڪاميابيون ناڪاميون هڪ ٻئي سان جُڙيل هونديون آهن. ڪامياب تنظيمون ۽ اڳواڻ ناڪامين جو اعتراف ڪندا آهن ۽ ناڪام ڇڙواڳ ٻٽاڪي ليڊر ۽ تنظيمون ناڪامين کي مڃڻ لاءِ تيار ناهن هوندا ۽ پوءِ اهڙن سماجن ۾ انقلاب اچڻ ناممڪن هوندو آهي. قومي ۽ انقلابي ڪارڪن مايوس ٿي هيڏانهن هوڏانهن ويندو آهي. منزل ڌنڌلي نظر ايندي آهي. ڇڙواڳ رُجحان پروان چڙهندا آهن. شخصيت پرستي وڌندي آهي. تنظيم جو اثر زائل ٿي ويندو آهي. هر ڪارڪن توڙي ليڊر نوان ذاتي هدف حاصل ڪرڻ لاءِ ڊُڪ ڊوڙ ۾ هوندو آهي ۽ پوءِ نتيجا سنڌ جي انقلابي ۽ آزاديءَ جي تحريڪ جيان ظاهر ٿيندا آهن.
هاڻي هي دور شروع ٿئي ٿو جڏهن ترقي پسند پارٽي جهڙي تنطيم جيڪا جي ايم سيد کان علحدگي جو سبب ڇڙواڳي تربيت جو نه هجڻ، ڪرپشن، ڏوهاري ڪلچر، ڪميٽڊ ڪارڪن جو نه هجڻ، هارين ۽ پورهيتن کي آزادي جي تحريڪ جو سرواڻ نه سمجهڻ آزاديءَ لاءِ ٻٽاڪ بازي هڻڻ ۽ سنجيده رويو نه رکڻ جهڙا بنياد بڻائي الڳ سياست شروع ڪئي.
2000ع جي ابتدا کان ئي مٿين سمورن اصولن تان هٿ کڻي يا ايئن کڻي چئجي ته شعوري طرح سان روايتي قومي تحريڪ بڻجڻ لاءِ پارٽي جي تنظيم کي ڇڙواڳ ڇڏيو ويو. پسند ناپسند جو سلسلو هلي پيو. اسٽڊي سرڪل، ليڪچر ڪلچر جو مڪمل خاتمو ٿيو. بس روايتي طرح سان قومي اشوز تي آواز اُٿارڻ، احتجاجي مظاهرا ڪرڻ، جلسا ۽ جلوس ڪڍڻ ته جيئن ڪارڪن تحرڪ ۾ رهن، ڀڄي نه وڃن.
ها اُن دور ۾ ڪارڪنن وٽ وڏا سوال اُڀريا هئا ته بشير خان قريشي سنڌ ۾ ڌرڻن جو ڪلچر پيدا ڪيو هو، سنڌ جي ننڍي توڙي وڏي مسئلي تي پنهنجي اڳواڻيءَ ۾ ڌرڻا هڻڻ، نٽهڻ اُس هجي يا شديد سردي ماڻهن جو انگ هزارن ۾ هجي يا معمولي پاڻ بيٺو هوندو هو ۽ اهڙي ريت هن سنڌ جي سياست ۾ نئين اُٿل پٿل آندي ۽ قومي تحريڪ کي هيٺين سطح تائين پاپولر ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. اهو ڪم ايس ٽي پي به ڪيو هو پر دودو مهيري حيدر شاهاڻي، رحيم سولنگي، عاشق سولنگي، محمد علي لغاري ۽ ڪامريڊ حسين بخش ٿيٻو واري دور ۾ ڪارنر گڏجاڻيون، عوامي ميڙاڪا، ڳوٺاڻيون ڪچهريون ٿينديون هيون جيڪي نئين ڏهاڪي ۾ ختم ٿيڻ لڳيون. شهيد بشير خان قريشي جي تحرڪ ايس ٽي پي توڙي ٻين قومي ڪارڪنن ۾ جستجو ۽ جذبو به پيدا ڪيو ته وري جنهن جي پارٽين اندر ڏڦيڙ به پئدا ڪرايا ۽ پوءِ سنڌ جي سڄي قومي تحريڪ جو الميو هي رهيو آهي ته پاڻمرادو حڪمت عملي بجاءِ ٻين جي جدوجهدن کان متاثر ٿي حڪمت عمليون جوڙِندا آهيون ۽ يقينن اُهي عارضي هجن ٿيون. ان مقابلي بازي ۾ سنڌ کي ڪو به فائدو نه پهتو.
2001ع ۾ ورلڊ سنڌي ڪانگريس جو اجلاس لنڊن ۾ ٿي رهيو هو. مون، حيدر شاهاڻي، حميد ميمڻ ۽ ڊاڪٽر احمد نوناري ويزا لاءِ ڪوشش ڪئي. صرف مونکي ۽ ڊاڪٽر احمد کي ويزا ملي، اسين ٻئي ساٿي ۽ خالد کوکر صحافي گڏجي قطر ايئر لائين ذريعي لنڊن روانا ٿياسين. هيٿرو ايئرپورٽ تي ڊاڪٽر احمد جي ڀاءُ اسان جو استقبال ڪيو. اسان سري واري علائقي ۾ اچي منور هاليپوٽي جي گهر پهتاسين. سري وارو علائقو آصف علي زرداري جي حوالي سان به مشهور ٿيو هو ته هُن اُتي مهل ٺهرايا آهن، جيڪي ڪروڙين رپين جا آهن. مون جڏهن منور هاليپوٽو کان پڇيو ته سندس گهر جي قيمت گهڻي آهي جيڪو هن ليز تي ورتو هو ته هن چيو ته سوا ڪروڙ رپيا پاڪستاني، هي گهر هڪ ننڍو ڪمرو حال جي شڪل ۾ هڪ مٿي بيڊروم، ڪچن، باٿ روم ۽ ٿورو پارڪ يعني 120 گز کان به گهٽ هو. واقعي محل ته هڪ سئو ڪروڙ کان به مٿي جو هوندو پوش ايريا ۾ قيمتون وڏيون هونديون آهن.
پاڪستان توڙي سنڌ جا ڪرپٽ حڪمران ۽ افسرشاهي غلط طريقي سان ناڻو ڪمائي سوئس بئنڪن يا وري يورپ آمريڪا ۾ سيڙپ ڪاري ڪندا آهن. منهنجي هڪ آمريڪين ڊپلوميٽ سان تازي ملاقات ٿي هئي. اُن پهريون سوال هي ڪيو ته ڇا ڪندو آهين ته مون چيو ڪل وقت سياست چيائين ٺيڪ آهي پر ٻارن ٻچن ۽ تنهنجو گذر سفر ڪيئن ٿيندو آهي؟ سڄي دنيا ۾ سياست ڪندڙ ماڻهو به پنهنجو ايمانداري سان ڪمايل وسيلو ٻڌائيندو آهي پر پاڪستان ۾ ڪو حساب ڪتاب ناهي، مڪمل سياست ڪندڙ ماڻهو هڪ ڏينهن به پورهيو نه ڪري پر وڏي فخر سان چوندو ته آءٌ زميندار آهيان، مون وٽ هيترا وسيلا آهن پر اهو نه ٻڌائي سگهندو ته اوهين اهي وسيلا ڪٿان هٿ ڪيا ۽ پوءِ سنڌ جهڙي سماج ۾ ڪرپشن وڌي ٿي. آصف علي زرداري جو پيءُ حاڪم علي زرداري مرحوم ڪجهه زمين وڪڻي، قرض کڻي ڪراچيءَ ۾ بمبينو سئنيما هلائي هئي ۽ پوءِ ڪيئن سيئنيما وارو همراهه ارب پتي بڻجي ويو. آمريڪا جا بادشاهه توڙي يورپ جا حڪمران به ايترا خوشحال نٿا هجن اصل ۾ حڪمراني دور ۾ ڪرپشن ڪري عوام لاءِ رکيل پئسا پاڻ هڙپ ڪندا آهن ۽ مسڪين عوام تعليم، صحت، پاڻي ۽ روزگار کان محروم ٿي ويندو آهي.
لنڊن ۾ ورلڊ سنڌي ڪانگريس سنٽرل لنڊن ۾ ڪانفرنس گهرائي رسول بخش پليجو صاحب، پير مظهر اُن وقت لنڊن ۾ روپوش هو. گل محمد جکراڻي ان وقت فرنٽ اڳواڻ هو. نور ناز آغا وڪيل، غلام شاهه ڪجهه مقامي سنڌي سک ۽ هنڌو اڳواڻ ۽ فرانس مان آيل زال مڙس (نالو وسري ويو آهي) شامل هئا.
مون ۽ ڊاڪٽر احمد پڻ پارٽي جي نمائندگي ڪئي هئي. سڄي ڏينهن جي ڪانفرنس ۾ ڪافي سٺيون ڳالهيون ٿيون. سنڌ متعلق ويچار ونڊيا ويا، پر مونکي لڳي رهيو هو ته ڄڻ فارملٽي پوري ڪئي اٿئون ڪانگريس جي خاتمي کانپوءِ اسان لاءِ ڪرائي تي ورتل گهر ۾ قيام ڪيوسين. تقريباً روزانو شام جو محفل مچندي هئي. چوندا آهن ته يورپ جي ماڻهن لاءِ شراب پيئڻ معمول موجب آهي، ڪلچر جو حصو آهي پر مون قومپرست ليڊرن کي جيڪي سنڌ جي قومي حقن، طبقاتي حقن، هارين پورهيتن لاءِ ڏينهن رات هڪ ڪري ڇڏي آهي. سندن غلامي خلاف اڻ ٿڪ جدوجهد ڪري رهيا آهن. افسوس ٿيو جڏهن نشي ۾ آئوٽ ٿي سنڌ جي سياست انقلاب تي ڳالهائيندا هئا ۽ سندن لفظ ساٿ نه ڏيندا هئا ته مونکي غريب عوام تي رحم نه پر هنن اڳواڻن تي رحم ايندو هو ته هي مستقبل جو ڪجهه به نه آهن. ڇاڪاڻ جوقول ۽ فعل وارا ماڻهو حاصلات نه ڏيندا اهن. مان ٻڌائيندو هلان ته انهن مان اڪثر ماڻهن جو هاڻي عوامي سياست سان ڪو تعلق ناهي، نالي ماتر قومي ۽ طبقاتي سياست کي چهٽيا پيا آهن.
منور هاليپوٽو ڊاڪٽر آهي. هڪ ڊاڪٽر جي ڪمائي لنڊن ۾ گهر هلائڻ لاءِ ڪافي آهي پر ٻه ٻه وڏيون گاڏيون رکڻ سمجهه ۾ نه آيو. واپس ٿيڻ کان اڳ منور هاليپوٽو مونسان تفصيلي ڪچهري ڪئي. صلاحون ڏنيون ۽ پوءِ پنج سئو پائونڊ ڀاڙي جا به ڏنا. هن سمورن ساٿين کي ڪرايو ڏنو، رهائش ڏني، خرچ ڪيو جيڪو وڏو خرچ هو ڪٿان آيو. هي همراهه پنهنجي ذات ۾ سڀ ڪجه هو. صدر به پاڻ، جنرل سيڪريٽري ۽ خزانچي به پاڻ. ڪنهن به ساٿي کي خبر نه هئي. ها جي همراهه سنڌي آهي هن تي اثر اهو ساڳيو آهي، تنظيم نه ٺاهبي. جمهوريت نالي ماتر هوندي ۽ پوءِ نتيجا هي نڪتا جو ورلڊ سنڌي ڪانگريس ٻين جي هٿن ۾ اچي وئي جيڪا قومي ڪارڪن دانشورن وٽ آهي جيڪي متحرڪ آهن ورلڊ سنڌي ڪانگريس جي نئين قيادت يورپ ۾ قومي تحريڪ لاءِ گهڻو ڪجهه ڪيو آهي ۽ اهوئي سبب آهي سنڌ سان ٿيل ڏاڍاين خلاف ٽين ڊائون اسٽريٽ وزيراعظم هائوس آڏو احتجاج ڪندا رهن ٿا. هر سال جمهوري انداز ۾ چونڊ ڪري پنهنجو اڳواڻ تبديل ڪن ٿا. سنڌ جي قومي تحريڪ سان جُڙيل آهن. سندن دنيا ۾ سنڌين سان ويجهو لاڳاپو آهي. ڪانگريس ۽ سنگت ساٿين جي ڪچهرين مان واندڪائي کانپوءِ بدر سومرو سنڌ يونيورسٽي جو پروفيسر جيڪو لنڊن مان پي ايڇ ڊي ڪرڻ ويو هو، سان گڏجي لنڊن جا اهم علائقا پيرين پنڌ گهمياسين. پارليامينٽ هائوس ٽين ڊائون اسٽريٽ، آڪسفورڊ اسٽريٽ، هائيڊ پارڪ برطانيا جي تاريخي لائبريري، ٿيمس درياهه ٽاور برج وغيره ۽ آءٌ اڪيلي سر مئڊم ٽساءُ عجائب گهر ويس جتي بينظير ڀٽو، گانڌي، راجيو، رانديگر، فلم اسٽار جا مجسما هئا. ماضي ۾ لنڊن ۾ قيدين کي ڪيئن ڦاهي ڏيندا هئا. اُهي منظر به ڏٺم ته وري شيڪسپيئر جو مجسمو ڄڻ ته هو زندهه آهي ۽ لکي ويٺو کي ڏسي ڏاڍو متاثر ٿيس. لنڊن جي ساوڪ خوبصورتي ۽ سسٽم متاثر ڪيو. تقريباً ٻن هفتن کانپوءِ واپس ورياسين، جهاز ۾ ويهندي محسوس ڪيم ته غريب جو ٻار سياست ۾ اچڻ ڪري لنڊن جو سير ڪري سگهيو آهيان نه ته صرف اميرن جا ٻار ئي يورپ آمريڪا وڃي سگهندا آهن.
مون لنڊن جي ان ڪانفرنس مان گهڻو سکيو ته ڪيئن ٻاهر ويٺل ڪي ماڻهو سنڌ جي نالي ۾ ناڻو ڪمائي نالي ماتر ڪانفرنس ڪري پاڻ کي خوشحال بنائڻ ٿا. مونکي ايوب رند جيڪو ورلڊ سنڌي ڪانگريس جي اڳواڻن مان هو ڪافي متحرڪ ۽ خدمت ڪندڙ هاري جو پٽ هو. سڪرنڊ سان واسطو رکندڙ بيوروڪريٽ ڪي بي رند سان نوڪر ٿي لنڊن ويو هو، هاڻي اُتان جو رهواسي آهي. هن چيو ته هاڻي وري منور هاليپوٽو جو منهن سال کانپوءِ ڏسنداسين اهو آهي حال اسان جي اڳواڻن جو.
منور هاليپوٽو کان تنظيم کسجڻ کانپوءِ هو گُم آهي، شايد پنهنجي روزي سان لڳل آهي ۽ اهوئي سٺو عمل آهي ته اوهان جيڪو ٺيڪ نه پيا ڪريو ته مهرباني ڪري قوم تي رحم کائو وڃي ڪو ٻيو ڌنڌو ڪريو، ڇڏيو سنجيده عقلمند مجب وطن ۽ ڪميٽڊ ماڻهن کي ته هو ڏيهه توڙي پرڏيهه ۾ اڳواڻي جو ڪردار ادا ڪن.