گهوري جان جتن تان
هلندي هوت پنهون ڏي، پيرين پنڌ ڪندياس،
پيرن ڪم ڇڏيو ته گوڏن ڀر گهلندياس،
گوڏن ڪم ڇڏيو ته چيلهه ڀر چورندياس،
چيلهه چُرڻ ڇڏيو ته هٿن ڀر هلندياس،
هٿن ڪم ڇڏيو ته سيني ڀَر سُرندياس،
مُيائي جياس ته گهوري جان جتن تان.
(شاهه)
دنيا ۾ هلندڙ انقلابي تحريڪن جي ماضي ۽ حال ۾ ڏسبو ته پارٽين منجهان نظرياتي بنيادن تي اختلافن سبب ڪيئي ٽولا،ا گروهه ۽ سياسي پارٽيون وجود ۾ اينديون آهن. انقلابي ۽ آزادي پسند تحريڪون پنهنجي روح ۾ جمهوريت پسند ۽ اختلاف راءِ برداشت ڪندڙ هجن ٿيون. جڏهن ته دهشتگرد ۽ فڪري طور غيرجمهوري قوتون ڪنهن به اختلاف راءِ يا مثبت تنقيد برداشت ڪرڻ لاءِ تيار ناهن هونديون.
منهنجي سياسي سفر لکڻ کانپوءِ اڻ ڳڻيا ماڻهو تنقيد ڪن ٿا ته وري ساراهه به، پر اوچتو ايس ٽي پي جي جنرل سيڪريٽري حيدر ملاح ٽيوٽر تان پنهنجن ڪارڪنن کي منهنجو سيل نمبر ڏئي ايس ايم ايس ذريعي گاريون ڏياريون، ڌمڪيون ڏنيون ۽ چيو ته تنهنجو گهمڻ ڦرڻ بند ڪري ڇڏينداسين. اسان جي قائد خلاف نه لک، مونکي فوراً ياد اچي ويو ته دنيا جو عالمي دهشتگرد الطاف جي تنظيم ڀتن تي چاڪنگ ڪئي هئي ته: ”جو قائد کا غدار ہے وہ موت کا حقدار ہے۔“
مونکي افسوس صرف هي آهي ته بچيل ايس ٽي پي ۾ هڪ ٻه اهڙو ماڻهو ناهي جيڪي لينن ۽ ٽراٽسڪي جي اختلافن کان واقف هجن. روس جي انقلاب ۽ چين جي انقلاب ۾ هزارين اختلاف رهيا ليڊر شپ ۽ تنظيم هڪ ٻئي خلاف لکندي هئي اڄ به اُها تاريخ موجود آهي ۽ اسين اُن مان ريفر ڪندا آهيون. مون بار بار چيو آهي ته منهنيج لکڻين تي لکو، تنقيد ڪريو، شعوري جمهوري روح جي ويڙهه آهي. دنيا ۾ دهشت ۽ دٻدٻو جيولس فيوچڪ کي لکڻ کان منع نه ڪري سگهيو، ٻاراڻين ۽ غيرجمهوري حرڪتن سان کين مزو ايندو هوندو پر منهنجي لاءِ سنڌ جو آئيندو آهي، ايندڙ نسلن کي خبر پوي ته ڪنهن قوم جي نالي ۾ غداريون ڪيون، سنڌ کي وڪڻي پنهنجا پيٽ ڀريا، ڪو ته هجي جيڪو سچ لکي.
آءٌ ترقي پسند، قومي ڪارڪن آهيان منهنجو فڪر سنڌ جي آزادي ۽ انقلاب آهي وڏي ۽ سگهاري طاقت جي خلاف وڙهي رهيو آهيان، جيل ڀوڳيا آهن، مارون کاڌيون آهن، حياتي رهي ته منزل ماڻبي. ڌمڪيون ڀاڙي جي ماڻهن کي ڏبيون آهن، وطن جا حلالي پٽ ان کان اڳرا آهن. هونئن ٿي سگهيو پئي ته مان هلڪو هٿ رکان ها پر هاڻي قوم سان واعدو اهي ته سڀ ڪجهه لکبو. دنيا جي ڪا به طاقت مونکي سچ لکڻ ۽ چوڻ کان روڪي نٿي سگهي. آءٌ ايس ٽي پي جي سنجيده ڪارڪنن کي اپيل ڪندس ته سياست ۾ تصوير جا ٻيا رُخ به ڏسو.
قومي ڪارڪنن لاءِ هڪ اهم ڳالهه اڪثر چيو ويندو آهي ته سائين اوهين 20 سال گڏ رهيا ۽ پوءِ خاميون نظر نه آيون؟ جواب آهي، جڏهن اوهين هڪ پارٽي ۾ هجو ٿا ته اتفاق ۽ اختلافن سان رهو ٿا، هزارين اختلاف ايندا آهن، انهن تي ڳالهائبو اهي، تنقيد ڪبي آهي پر هر ماڻهوءَ تي ذميواري آهي ته هو ساڳي پارٽي ۾ هوندي اختلافن کي ٻاهر نه رکبو آهي، پر جڏهن اوهين الڳ ٿيو ٿا ته پوءِ اوهان جي ذميواري ٿئي ٿي ته اختلافن کي منظرعام تي آڻيو. دنيا ۾ سنجيده پارٽيون ايئن ڪنديون آهن ۽ تنقيد جو جواب ڏين ٿيون، پر ڇڙواڳ شخصيت پرست، آمراڻا رويا رکندڙ ڪڏهن به ان ڪم ۾ هٿ نه وجهنديون آهن، جنهن سبب سنڌ جي سنجيده قومي تحريڪ نالي ماتر سُري رهي آهي. ماضي ۾ جي ايم سيد، رسول بخش پليجو، حيدر بخش جتوئي، قاضي فيض محمد، ڪميونسٽ پارٽي جا کوڙ ڪتابچا، پمفليٽ ملي ويندا جيڪي سياسي، نظرياتي اختلافن تي ٻڌل آهن. قوم فيصلو ڪري شخصيت پرستي، ڇڙواڳي ۽ دهشت کي حمايت ڪرڻي آهي يا جمهوري ڪلچر انقلابي رُجحان کي.
2002ع ۾ حيدرآباد ۾ ڪانگريس ٿي ان دوران خبر پئي ته ڪامريڊ حسين بخش، پنهل ساريو ۽ ڊاڪٽر رحيم اجلاس ۾ نه پيا اچن. مان حيدر شاهاڻي ۽ فتاح سميجو سندس گهر وياسين ڪافي بحث مُباحثي کانپوءِ ڪامريڊ ۽ پنهل ڪانگريس جي پهرين ڏينهن شرڪت ڪئي. سياسي بحث دوران 11/9 کانپوءِ افغانستان ۾ آمريڪي حملي ۽ نيٽو فورسز جي قبضي واري صورتال تي پڻ بحث ٿيو.
ڪامريڊ حسين بخش جو خيال هو ته آمريڪا جي حملي جي مخالفت ڪجي منهنجو خيال هو ته نه سنڌ ۾ مذهبي ماڻهو رهن ٿا، اسين غيرضروري آمريڪي سامراج جي حمايت ڪري پنهنجي لاءِ مسئلا پيدا ڪريون، بحث ڊگهو نه ٿيو، ڇاڪاڻ جو ڪانگريس جي ڊيليگٽ جي ليول خاص نه هئي. شام جو اختتام کانپوءِ ڪامريڊ وارا هليا ويا.
اڄوڪين افغان ۽ پاڪستان جي حالتن مان محسوس ٿو ٿئي ته هڪ راند هئي. انتهاپسندي ۽ طالبان ڪلچر کي سگهارو ڪيو ويو. عالمي سامراج پنهنجن قومي ۽ سياسي مُفادن جي ڪري ڪجهه به ڪري سگهن ٿا. اُسامه بن لادن ۽ ان جا ساٿي افغان انقلاب جي خلاف عمل ۾ آيا ته آمريڪا ۽ پاڪستان جي فوج سندن مددگار هئي.
سنڌ صوفين ۽ ترقي پسند فڪر جو وطن آهستي آهستي انتهاپسندي جي گهيري ۾ اچي وئي آهي ۽ سنڌ جي قومي تحريڪ مجموعي طرح سان ان بابت سوچڻ لاءِ تيار ناهي.
ڪانگريس جي ٻئي ڏينهن ڪامريڊ حسين بخش، ڊاڪٽر رحيم ۽ پنهل ساٿين سميت ايس ٽي پي مان الڳ ٿيڻ جو اعلان ڪيو. گهٽ ۾ گهٽ مون لاءِ ڏکوئيندڙ ڳالهه هئي. هنن ساٿين پٺيان منور لغاري هو جيڪو آمريڪا ۾ آهي ۽ ورلڊ سنڌي انسٽيٽيوٽ ٺاهي اٿائين ذهين، عقلمندي سبب دنيا ۾ آفريڪا کان وٺي واشنگٽن ڊي سي ۽ وائيٽ هائوس تائين سندس واسطا آهن ۽ سنڌ ڪيس بابت محنت ڪري آمريڪي ڪانگريس ۾ سنڌين بابت غور شروع ٿيو آهي.
مان ان ڪانگريس ۾ وائيس چيئرمين چونڊيس مون ڊاڪٽر رحيم سان ڪراچيءَ ۾ ٻه ملاقاتون ڪيون، کيس سمجهائڻ جي ڪوشش ڪيم اُن جا سمورا اُهي اختلاف هئا جيڪي دودي وقت هئا جيڪي منور وقت هئا جيڪي دلشاد سينيئر ۽ خاڪي جويو وٽ هئا. مان ساڻس سهمت ٿيندي چيو ته اندر ويهي وڙهون ۽ ڪوشش ڪريون ته هُن چيو ته اهڙو ماحول ئي نٿو بچي.
ٻئي ڏينهن صبح سوير فون آيو اوجها اسپتال مان ته هڪ سياسي ڪارڪن ڊاڪٽر رحيم کي گوليون لڳيون آهن ۽ آغا خان پهچو ڊاڪٽر رحيم پارٽي ڇڏي چُڪا هئا. اُن باوجود مون کان نه ٿيو مان شهيد قاسم چانڊيو ۽ اعجاز سامٽيو آغا خان پهتاسين، اُتي موجود نوجوانن ٻڌايو ته ڊاڪٽر زخمن دوران ٻڌايو آهي ته کيس گلزار سومرو فائرنگ ڪئي آهي. ڊاڪٽر رحيم بچي ويو 9 گوليون لڳل هئس، سندس مائٽن ڊاڪٽر قادر مگسي، حيدر شاهاڻي ۽ گلزار سومرو تي سچل ٿاڻي تي ڪيس داخل ڪرايو. سڄي سنڌ جي باشعور عوام سخت تنقيد ڪئي، اسان وٽ ڪو جواب نه هو. پارٽي جي گڏجاڻي ۾ ساٿين پڇيو ته ٻڌايو وڃي ته هي عمل پارٽي جو آهي يا گلزار جو انفرادي ڊاڪٽر چيو پارٽي جو ناهي ته پوءِ گلزار کي سزا ڏئي پارٽيءَ مان خارج ڪيو. ايئن به نه ٿيو ۽ پوءِ آهستي آهستي ايس ٽي پي جي جمهوري ۽ ڏاهپ ڀري انقلابي سياست جي پٽ وائکي ٿيندي وئي، اديب دانشور اسان کان ڀڄڻ لڳا.
ڪيس جي پوئواري نه هئڻ ڪري ڪيس ختم ٿي ويو. ڊاڪٽر رحيم سنڌ لاءِ هڪ سٺو پڙهيل ورڪر هو، اهڙي روش ڪري هو سياست ڇڏي ويو پر پنهنجي ڊاڪٽري پيشي ۾ ماهر ڊاڪٽر آهي. منور لغاري ۽ ڪامريڊ جي هيسجي وڃڻ، شايد وسيلن جي کوٽ ۽ پورهئي نه ڪرڻ سبب سنڌ نيشنل ڪانگريس پنهنجي پڄاڻي تي پهتي. هي سمورا ساٿي پنهنجي ڪم جا ماهر هئا. ايس ٽي پي جي ڪنهن اڳواڻ يا ڪارڪن کي پاڻي جي معاملن ۽ ڪالاباغ ڊئم تي ڄاڻ نه هئي. ڪامريڊ حسين بخش ٿيٻو 6 مهينا پورهيو ڪري پاڻي ڪيس ٺاهيو. ٽي وي ۽ ٻين مذاڪرن ۾ ڪو به سندس سامهون نه ويهي سگهندو هو.
انهن جي وڃڻ کانپوءِ پارٽي ادارن اندر فيصلا ٿيا ته سنڌ ڪيس ٺاهيو. ڪميٽيون ٺهيون پر سنڌ ڪيس نه جوڙي سگهياسين. ڇاڪاڻ جو عقلمند ۽ ڏاها ساٿي جاکوڙي ساٿي ڇڏيندا ويا. هاڻي وڃي اُهي بچيا جيڪي ڪتاب کڻڻ سندن لاءِ مشڪل هو، ڪي اڳواڻ ته چوندا هئا ته يار ڪتاب پڙهان ٿو، اُلٽي ٿي اچي. 2002 کان 2004ع ايس ٽي پي جي معاشي تباهي جا سال آهن، ان دوران شانتي ننگر وارو ترقي پسند هائوس وڪيو ويو. سياسي سرگرميون گهٽجي ويون.
هوڏانهن عراق جو ڪويت تي قبضي کي بهانو بڻائي آمريڪا عراق تي حملو ڪيو. ڪجهه عرصي لاءِ مزاحمت ٿي ۽ پوءِ عراق تي قبضو ٿي ويو. هزارين ماڻهو مارجي ويا. شيعا ۽ ڪُرد تنظيمون جيڪي صدام جي عتاب ۾ رهيون تن آمريڪا جي حمايت ڪئي. اسلامي دنيا ۾ آمريڪا خلاف نفرت وڌي. صدام کي ڳولي هٿ ڪيو ويو کيس ڦاهي ملي. عراق ۾ مزاحمت جو گهٽ هئڻ صدام جي اڪيلائپ سبب هئي، جڏهن ته افغانستان ۾ پشتون حصي مان اڃا تائين مزاحمت طالبان جي نظرياتي فڪري جنونيت واري ويڙهه ۽ پاڪستان جي طرفان سپلاءِ لائين جو بحال هجڻ آهي. جڏهن ته افغانستان جي اُتر اتحاد جو طالبان مخالف شيعا الائنس ان عمل ۾ خاموش رهيو. امڪان هئا ته ان زماني ئي آمريڪا ايران تي به حملو ڪندو پر نه ڪري سگهيو. ايراني عوام جي ٻڌي عراق ۾ شيعن جو هجڻ لبنان جي حزب الله ۽ پاڪستان مان شيعن جي مدد سبب ۽ ساڳي وقت تي محاذ کولڻ ڪري آمريڪا ڦاسي پوي ها.
اڳتي هلي آمريڪا لبيا، مصر ۽ شام کي هدف بڻايو ۽ ڪجهه ڪاميابي حاصل ڪئي. سنڌ جي سياسي هلچل ۾ ماضي ۾ وچ اوڀر، آمريڪا ۽ يورپ ۾ سياسي اُٿل پٿل جو جائزو وٺندا هئا ۽ اُن جي روشنيءَ ۾ سنڌجي سياست جو به تعين ڪندا هئا، پر هاڻي هڪ اڌ تنظيم کي ڇڏي باقي ڪُل پيران دا خير، جنهن سبب سنڌ جي سياست عالمي ڌارا کان الڳ بيٺي آهي.