ٻہ لفظ
ڪنھن بہ فن پاري کي ترجمي ڪرڻ مان ترجمي ڪندڙ جو خاص مقصد اهو هوندو آهي تہ ڌارين ٻولي جي ڪا اهم ۽ خوبصورت لکڻي پنھنجي زبان ۾ يا وري پنھنجي ٻولي جي ڪا نمائندا لکڻي ڌاري ٻوليءِ ۾ منتقل ڪجي. ان طرح ئي دنيا جا مختلف ادب ۽ انھن جا پارکو هڪٻئي جي ويجهو آيا آهن ۽ انسان ذات جا قدم عظيم تر ۽ وسيع تر انساني مفادن جي طرف وڌيا آهن. يونان جو ادب انگلستان ۾ انگلستان جو ادب روس ۾ ۽ روس جو ادب سنڌيءَ ۾، مطلب تہ دنيا جون سموريون ٻوليون ۽ انھن جو ادب ترجمي جي صورت ۾ ملي هڪ هٿ ٿي ويو آهي. ان طرح انسان جو بين الڪائناتي تصور بہ حقيقت ٿيندڙ پيو نظر اچي.
هي ناول روس جي عظيم ليکڪ دوستو وسڪي جو لکيل آهي. اھا حقيقت آهي تہ ’ڪرائيم اينڊ پنشمينٽ‘، ’برادرز ڪارمزاف‘ ۽ ’ايڊيٽ‘ جي آڏو هن ناول جي ڪا خاص حيثيت ڪانھي، پر تنھن هوندي بہ هي هڪ عظيم ليکڪ جي اهم ڪوشش آهي ۽ خاص طرح پڙهندڙ لاءِ هن ۾ وڏو دلچسپيءَ جو مواد آهي.
دوستووسڪي دنيا جي انھن چند اديبن مان هڪ آهي، جن کي انساني نفسيات جي چڱي طرح ڄاڻ آهي. هو انسان جي ظاھري عمل نہ بلڪہ داخلي محرڪات کي سمجهي ٿو ۽ هن ڪھاڻي ۾ اهڙن ئي ڪردارن جو ذڪر ڪيو اٿس.
”جوئاري“ هڪ اهڙي شخص جي ڪھاڻي آهي، جيڪو جوئا کان توبھہ ڪري چڪو آهي، پر پنھنجي محبوبہ جي خاطر پنھنجو قسم ٽوڙي ٿو ۽ جوئا جي ميز تي پھچيو وڃي. هن کي پڪ آهي تہ جي هو پاڻ کان سواءِ ڪنھن بہ ٻئي لاءِ کيڏندو تہ ضرور کٽندو ۽ هو واقعي ٻين کان کٽي بہ ٿو. ليڪن جڏهن سندس دل جو وارو ٿو اچي تہ ھارائي ٿو ويھي. هن کي ڪڏهن بہ اھا خبر نہ پئجي سگهي تہ جنھن واقعي کي هو پنھنجي شڪست سمجهي پنھنجي محبوبہ کي ڇڏي چڪو آهي سو غلط آهي، بلڪہ جنھن کي هو ڇڏي آيو آهي سا حقيقت ۾ سندس نالي کي پوڄيندي آهي. پر ھاڻ ان واقعي کي گهڻي دير ٿي چڪي هئي، هو بازي ھارائي چڪو هو. ھاڻ هو وري ڪنھن نئين داءَ لاءِ سوچي ٿو ــــ ڪو نئون داءَ ـــ اميدن ۽ آسرن تي ٻڌل نئون داءَ.
هن ڪتاب جي ڇپائيءَ جي سلسلي ۾ سنڌي ادبي بورڊ، خاص طرح جناب غلام رباني جو ڏاڍو ٿورائتو آهيان. هن صاحب مسودي جي خريداري کان وٺي ڪتاب جي اشاعت تائين جنھن ريت مون کي همٿايو ۽ مدد ڪيائين، تنھن کي بيان ڪرن لاءَ مون وٽ لفظ نہ آهن.
قاضي خادم
19 آگسٽ 1976