مھاڳ: سماج جي احساسن ۽ جذبن جي سرچشمي مان ڦٽي نڪتل ڪھاڻيون
خير! ڪھاڻيءَ جي تاريخ ۽ فن جي اُپٽار پنھنجي جاءِ تي، پر انھيءَ ۾ ڪو شڪ ڪونھي تہ انسان جي هيءَ سموري زندگي ڄڻ تہ هڪ ڪھاڻي يا ايئن کڻي چئجي تہ هر ماڻھوءَ جي زندگيءَ ۾ انيڪ ڪھاڻيون جنم وٺن ٿيون ۽ پوءِ جيڪڏهن اُهو ماڻھو جذباتي طور حساس، سڄاڻ ۽ لکڻ جي فن جو ڄاڻو آهي تہ پوءِ پنھنجي آپ بيتيءَ کي جڳ بيتي بڻائي کوڙ سارين ڪھاڻين کي جنم ڏئي ٿو، نہ رڳو هڪ حساس ماڻھو پنھنجي زندگيءَ جي مشاهدن، تجربن، احساسن، ڏکن سُورن کي لفظن جو رنگ ڏئي جڳ جهان کي کلائي يا روئاري ٿو، پر جڏهن سندس مشاهدي جي اک وڌيڪ تيز ۽ ٻين جي احساسن کي پنھنجي احساسن ۾ ضم ڪرڻ يا محسوس ڪرڻ جي سگهہ آهي تہ پوءِ هو ڪاغذ جي ڪئنواس تي لفظن جي ذريعي اهڙا رنگ چٽي ٿو، جن ۾ سماج جي ڏکن، سُورن جا عڪس ايئن ظاهر ٿي بيھن ٿا، جيئن هڪ صاف ۽ شفاف آئينو انسان جي هر خوبصورتي ۽ بدصورتيءَ کي چِٽي ٿو.
هر حساس ڪھاڻيڪار جي ڪھاڻين ۾ زندگيءَ جي سمورين خوبصورتين ۽ بدصورتين جا چٽ چٽيل هوندا آهن ۽ ان حوالي سان جڏهن اسان “نور ڪنڀر” جي هن ڪھاڻي ڪتاب “ڪاري راڻي” جي ڪھاڻين کي ڏسون ٿا تہ هن ڪتاب ۾ موجود ڪھاڻيون بہ پنھنجي سماج جو اولڙو ۽ عڪس ڀانئجن ٿيون.
نور ڪنڀر جي ڪھاڻين ۾ جتي رومانس جا رنگ آهن، اُتي سندس ڪھاڻين ۾ آس پاس موجود ماڻھن ۽ ڪردارن جي ڏکن، سُورن جي ترجماني بہ ملي ٿي. انھيءَ ۾ ڪو شڪ ناهي تہ ڪھاڻي هڪ پل جو قصو يا واءُ جو اهڙو جهوٽو آهي، جيڪو ڪنھن واچوڙي جيان اوچتو ايندو آهي ۽ آسپاس جي هر شيءِ کي ڌوڏي ۽ لوڏي تڪڙو ئي هليو ويندو آهي. سو مختصر ڪھاڻيءَ جو فن بہ ايئن آهي، تہ هڪ واقعي، حادثي يا احساس کي ليکڪ موضوع بڻائي جڏهن ڪا ڪھاڻي سرجي ٿو تہ اُها ڪھاڻي ڪامياب ڪھاڻي تڏهن ئي چئي سگهجي ٿي، جڏهن اُها پنھنجي پڙهندڙن کي ننھن کان وٺي چوٽيءَ تائين نہ رڳو ڇرڪائي وجهي، پر ڪجهہ پل سوچڻ لاءِ پڻ مجبور ڪري.
جيئن تہ نور ڪنڀر، سماج جو هڪ حساس ليکڪ آهي. هن جا ٽي وي ڊراما تہ پنھنجي مقبوليت جي عروج تي پھتل آهن، ڇاڪاڻ تہ هن جي ڊرامن ۾ بہ سماج جا منظر قلم بند ٿيل آهن، جيئن چمڪندڙ اسڪرين تي هن هلندڙ ڦرندڙ ڪردار تخليق ڪيا آهن، بلڪل ايئن ئي سندس هيءَ مختصر ڪھاڻيون بہ جيئرن، جاڳندن ڪردارن تي ٻڌل آهن. نور ڪنڀر جي ڪھاڻين جا ڪردار پڙهندڙن کي ڪڏهن کلائين ٿا تہ وري ڪڏهن روئارين بہ ٿا. هن جي ڪتاب “ڪاري راڻي” جي ڪھاڻي ‘ڪاري راڻي’ هڪ اهڙي حساس ڪردار تي ٻڌل آهي، جنھن کي پنھنجي بدصورتيءَ جو احساس آهي ۽ ان سبب هوءَ اُداس ۽ پريشان بہ آهي. يونيورسٽيءَ ۾کيس هڪ محبت ڪندڙ ڇوڪرو بہ ملي ٿو، پر هوءَ والدين سان ڪيل وچن سبب، ماءُ پيءُ جي عزت خاطر محبت کي بہ قربان ڪري ٿي ۽ پنھنجي جذبن جو گلو گهٽي ڇڏي ٿي، تہ ٻئي پاسي وري هِن ئي ڪتاب ۾ موجود ڪھاڻي “سوچن کي فالج” هڪ اهڙي ڪردار جي ڪھاڻي آهي، جيڪا ماءُ پيءُ جي شرافت کي لتاڙي ڪورٽ ميرج ڪري ٿي ۽ سندس پيءُ ڏک ۾ آپگهات ڪري ڇڏي ٿو. “اعتماد” ڪھاڻي زال مڙس جي اعتبار کي قتل ڪندڙ ڪھاڻي آهي تہ، ساڳئي وقت وري “نڀاءُ” ڪھاڻي زال مڙس جي مضبوط رشتن جي ترجمان ڪھاڻي آهي. جيتوڻيڪ پٽ جو اولاد نہ ٿيڻ ڪري زال بہ مڙس کي اجازت ڏئي ٿي تہ ڀل هو ٻي شادي ڪري، پر مڙس ايئن نٿو ڪري، نہ رڳو ايترو پر هن ڪھاڻيءَ ۾ ڌيئرن جي اهميت ۽ پٽن جي نہ هئڻ جي احساس ڪمتريءَ کي ختم ڪندڙ مثبت پيغام پڻ ملي ٿو، تہ ساڳي وقت ڪتاب ۾ موجود ڪھاڻي “ستن پٽن جو پيءُ” اهو ميسيج ڏئي ٿي تہ ڀل کڻي ماڻھوءَ کي ست پُٽ هجن، پر جي صالح ناهن تہ پوءِ ماءُ پيءُ لاءِ ڏکن کانسواءِ ٻيو ڪجهہ بہ نٿو بچي. اهڙي طرح وري هن ڪتاب جون ڪھاڻيون “ڪُل سرمايو” ۽ “ڏھہ روپيا ڪلو” سماج ۾ موجود هڪ ليکڪ جي غربت کي ظاهر ڪرڻ سان گڏوگڏ سندس ڏک ۽ احساس جي اهنج کي ظاهر ڪن ٿيون.
نور ڪنڀر جي ڪھاڻين ۾ جتي ڪارو ڪاري جھڙي سماجي ناسُور کي چِٽيو ويو آهي، اُتي ئي پيري مريديءَ جي وهمن ۽ وسوسن تي پڻ طنز جا تير وسايا ويا آهن، پر ساڳئي وقت مرد کي محبت ۾ آزادي ۽ عورت جيڪڏهن ڪٿي ڪو پيار جو پيچ پائي تہ مٿس ڪات اُڀا ڪرڻ جي روايت کي پڻ ظاهر ڪيو ويو آهي. جيئن سندس هڪ ڪھاڻي “جذبن جا ڏيئا” ۾ موجود هيءَ ڊائلاگ آهن تہ:
“مان ڇوڪري هيس، مون محبت ڪئي تہ مون لاءِ محبت ڪرڻ جي سزا دردناڪ هئي، پوءِ تون مرد آهين ۽ اڄ ڪنھن جي محبت حاصل ڪرڻ جي انتظار ۾ بار بار گهڙيال جي ڪانٽن کي تڪي رهيو آهين. هاڻ ٻڌاءِ تہ تولاءِ ڪھڙي سزا هئڻ گهرجي؟”
سو انھيءَ ڳالھہ ۾ ڪو بہ وڌاءُ ناهي تہ نور ڪنڀر جي ڪھاڻين جا ڪردار اسان جي سماج جا ئي ڪردار آهن. نور ڪنڀر ڪي بہ خيالي افسانا ۽ ڏند ڪٿائي قصا ويھي ناهن گهڙيا ۽ نہ ئي هن ڪو جادوئي حقيقت نگاري يا وجودي ويڳاڻپ جي فلسفي تي عمل ڪندي ڪي منجهيل، پلاٽ، ڪردار ۽ ڊائلاگ لکيا آهن، پر هن سماج جي هڪ حساس فرد ۽ سُڄاڻ ليکڪ هئڻ جي ناتي سان پنھنجي آسپاس جي ڪردارن جي ڏکن ۽ سُورن کي چٽڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. هن جا ڪردار هن سماج جا حقيقي ڪردار آهن، ۽ نور ڪنڀر جون ڪھاڻيون اسان ۽ توهان جون ئي ڪھاڻيون آهن ۽ انھن ڪھاڻين ۾ لکيل ٻولي هجي يا وري منظر نگاري سا بہ ڪا ڏکي ۽ منجهيل ناهي، پر هڪ صاف، شفاف آرسيءَ جيان سڀڪجهہ سولو ۽ سنھنجو ڪري ڏيکاريندڙ آهن. اچو تہ! هِن ڪتاب کي مُرشد لطيف جي هِنن سِٽن کي ذهن ۾ رکي پڙهون تہ؛
محبت پائي من ۾ رنڍا روڙيا جن،
تن جو صرافن، اڻتوريو ئي اگهايو.
الطاف ملڪاڻي
سنگم سٽي
ڪوٽڙي/ڄامشورو
18.4.2023