يونان جو ڏاهو سقراط
سقراط شاعرن ۽ شاعريءَ جي باري ۾ پنھنجا خيال پيش ڪيا. جنھن تي مٿس سخت تنقيد ٿي. هن جي مري وڃڻ جي قربانيءَ کان پوءِ سندس شاگردن هن جي مقدمي جي بيان ۽ ٻين نڪتن کي تمام اهميت ڏني ۽ ادبي تنقيد جي تاريخ ۾ هن جي ڪم جو وڏو مقام آهي، سندس شاگرد افلاطون پنھنجي ڪتاب ”ريپبلڪ“ (Republic) سان مشھوري ماڻي. هي استادن ۽ با ادب ۽ با صلاحيت شاگردن جو سلسلو يونان جي سر زمين سان واسطو رکي ٿو جيڪو ذهين ۽ فلاسافيءَ جي سرواڻن جي ڪري اڄ بہ مشھور آهي. ٻيا بہ ڪافي مدبر، شاعر ۽ فلسفي هن ملڪ (يونان) پيدا ڪيا آهن.
جنھن ڏينھن سقراط کي سزا ملڻي هئي. سندس شاگرد وٽس آيا ۽ هن جي گهر ۾ اچي اهي ڏاڍو رُنا. کيس قائل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي تہ هنن هڪ اعليٰ نسل جو عربي گهوڙو خريد ڪري آندو آهي هُو رات جي اونداهيءَ ۾ هنن سان گڏ نڪري هلي ۽ هُو صبح ٿيڻ تائين ڪافي پري پھچي ويندا. سقراط کين چيو تہ ، ”آئون توهان سان گڏ هلڻ لاءِ تيار آهيان، پر مون کي اهڙو ڪو هنڌ ٻڌايو جتي موت نہ اچي سگهي“ سڀ شاگرد چپ ٿي ويا انھن جي ماٺ کي محسوس ڪندي چيائين تہ، ”جيڪو موت مون کي اچڻو آهي اهو اڄ اچي يا صبح، ڇو نہ آئون اڄ سچ جي خاطر موت کي گلي لڳائي امر ٿي وڃان“ ٻارو! اڄ سقراط کي موت جي سزا ڏيڻ وارن کي ڪير بہ نٿو سڃاڻي پر سقراط جو نالو پوريءَ دنيا ۾ سوين سال گذرڻ کانپوءِ بہ مشھور آهي. سندس مشھور قول هن ريت آهن.
1) عقل جي شروعات حيرت آهي. 2) سٺي ڳالھہ ڪير بہ چوي غور سان ٻڌو. 3) اهو گهر جنھن ۾ ڪتاب ڪونھي هڪ اهڙي جسم وانگر آهي جنھن ۾روح ئي ڪونھي. 4) زندگي اهم ڪونھي پر انھيءَ کي سٺي طريقي سان گهارڻ اهم آهي. 5) آئون بيماريءَ جون تڪليفون تہ سھي سگهان ٿو، پر اهو برداشت نٿو ڪري سگهان تہ ڪنھن انسان سان ناانصافي ٿئي.