رت آئي ڳاڙهن ٻيرن جي
هڪرو قول هيس ته ’لکي وري پڙهو ائين جيئن منهن ڌوئي وري آرسيءَ ۾ ڏسو ٿا.‘
ڀر واري ڪمري ۾ دوستن جا هلڪا ٽهڪڙا هئا، مون بابت پنهنجي راءِ جو اظهار ڪندي ڪن چيو يار همراهه بنهه موڊي آهي خبر نه آهي ڪهڙي ڌن ۾ آهي، اسان اچون ٿا ڪچهريءَ لاءِ ۽ هي ويٺو ڪتاب پڙهي، آئنده کڻي ڪونه اينداسين، منجهائن هڪڙي چيو ادا هر ڪنهن جي پنهنجي دلچسپي آهي. مونکي هن جا لفظ ڏاڍا وڻيا، اوچتو در تي ٺڪاءُ ٿيو، اُٿي وڃي در کوليم، پوليس جي ورديءَ ۾ سنهڙو سپاهي ڊنل منهنجي سامهون هو پهرين ته آئون ڊڄي ويس پر جڏهن همراهه کي پريشان ڏٺم، تڏهن پاڻ سنڀالي سڃاتو مانس، هن چٺي ڪڍي ڏني، چيائين رسول بخش گرفتار ٿي ويو آهي. اڙي هن سائنسي صديءَ ۾ ”انڌا اونڌا ويڄ“ جو لکندڙ پشو پاشا جو نقاد پسي ڳاڙها گل جو فنڪار، شاهه ڀٽائيءَ جو پارکو تقرير ۾ موتي پوئيندڙ، سنهڙو سانورو اڦراٽي مانيءَ جهڙو، سنڌ جو پتنگ، وڍيو هوئين ته ويهه جو لکندڙ، ميٽنگ ۾ چڙهي پيا هئس. گاريون ٺونشا چيائين، اهي اٽڪلون ٻين سان ڪريو سنڌ تاريخ ۾ گهڻا دوکا کاڌا آهن، اُلر وارا اُلر ڪندا رهيا، بچائڻ وارا بچائيندا رهيا، گارين ڏيڻ وارا گاريون ڏيندا رهيا، رسول بخش اڙيو رهيو ائين جيئن هوشو مرويسون پر سنڌ نه ڏيسون، اهو گرفتار. ها ادا! رات جو هڪ بجي پوليس گهيرو ڪيو نو ويڪس هيراآباد جي بلڊنگ نه هئي ڄڻ دڦيءَ وارو ٻيلو هو، رسول بخش سنڌ جو عظيم فنڪار نه هو، پر ڦل ماڇي، مولچند ٻيلي وارو ڌاڙيل هو.
ادا ٻيو حفيظ قريشي سنڌ جو ملنگ جيڪو تقرير به ڪندو آهي، روئندو به آهي، تقرير جي شروعات ’آسارا آسارا ڪينجهر جا ڪنارا‘ سان ڪندو آهي، جيڪو انهيءَ رات سن جي سائين وٽ ساري رات راڳ ٻُڌندو رهيو، روئندو رهيو وڃي باک ڦٽي.
حفيظ جهڙو بهادر انسان جنهن انهن ڏينهن اجمل خٽڪ کي دانهن ڏيندي چيو ”اسان کي پنهنجن هٿان نه مارايو“. پنهنجي تاريخ پڙهيو اسان جا وار ڪانڊارجيو وڃن ته اسان کي ڪنهن به ڌارئين لڙي نه ماريو آهي، پر پنهنجن هٿان اٽڪلون لالچون ڏيئي کٽيو ويو آهي، اسان وري به تاريخ جي انهيءَ خطرناڪ موڙ تي بيٺا آهيون، جنهن ۾ پنهنجا اسان کي چهٽا پيا آهن، ڌاريان آهن جي تماشو بيٺا ڏسن، ائين چئي هي پنهنجي ٻن سالن جي ڇوڪري کي ڀاڪر پائي اوڇنگارون ڏيڻ لڳو، مون ائين محسوس ڪيو ته پيار ۾ شينهن به ڪيڏو نه ڪمزور ٿيندو آهي، انهي گهڙيءَ مرڪندي چيائين مون مرڪي پنهنجو پاند ڏٺو، رت آئي ڳاڙهن ٻيرن جي.
شيخ اياز چوڏهين صدي جو فنڪار، مظلوم سنڌ جو شاعر جنهن جي پڙهڻ تي پهرا، ڪراچيءَ ۾ ڪارن روڊن تي هلندو ڪورٽن کي منٿون ڪندو ته ٻيلي شاعر آهيان ”ڪاڪ ڪڪوريا ڪاپڙي“ جو ليکڪ آهيان، وڏو وڪيل آهيان، سنڌ جو دانشور آهيان، چور ڪونه آهيان، ڌاڙو ڪونه هنيو اٿم، خوني ڪونه آهيان، سنڌ جو آواز آهيان، وطن جو دوست آهيان، تڏهن ٿو ٻڌجان، مونکي آزاد رهڻ ڏيو، پيئڻ ڏيو، جيئڻ ڏيو، سنڌوءَ جي ڪناري تي ويهڻ ڏيو، پر ڪنهن نه ٻڌي، سڀئي آسرا لاهي وڃي ساهيوال جا ڪوٽ وسايائين.
ڳالهيون لکندي 3 نومبر ماڙي اڳيان 1976ع ۾ انڊس هوٽل ۾ حيدرآباد شاگردن جي جلسي ۾ لڇندڙ مسعود نوراني ياد اچي ويو، هانوَ ڦاڙيندڙ رڙيون ڪندي ڪندي پگهر مان شل، يار تون جگر جو ٽڪرو آهين اکين جو نور آهين، هليا ته توکي سنڌوءَ جي پاڪ پاڻيءَ ۾ وهنجاريان، تون ڌارين سان ڪونه ٿو سونهين، اسين نڀاڳا آهيون، مظلوم آهيون، اسان کي ماٽيجي ماءُ ڪونه گهرجي، ماءُ جي پيار ۾ اٽڪل ڪونه ٿيندي ِآهي، تون ٺڳج نه، ڀاءُ ٿي، چنيسر توکي وسري ويو آهي، تون پنهنجو آهين، هليا ائين نه ڪر هي سنهڙن چپن مان لفظ اوڳاريندو ويو، جيئي سنڌ جو آواز وڄندو رهيو هيئنر هو پهرن هيٺ آهي.
ساٿين جو ذڪر ڪندي سانوري رنگ وارو ’مير ٿيٻو‘ نٿو وسري، جيڪو هن عمر ۾ اڻ ڏٺل خوشين ڪاڻ پنهنجي مستقبل کي الا واهي ڪري چڪو آهي.
هي ڪڏهن ايگريڪلچر ڪاليج جي لان تي ٿڦڙن سان سٽجندو رهي ٿو، ڪڏهن رات جو ڏيڍ بجي تائين انهيءَ ڪري پڙهي سمهي ٿو ته صبح جو انٽر جو پيپر ڏيندين، اڍائين بجي رات جو گهلي منهن ڌوئڻ کان سواءِ سينٽرل جيل ٻن ٿڦڙن جي آجيان سان پهچايو وڃي ٿو.
هن جي جيجل ماءُ اياز کي پاراتا ڏيندي وتي ته ’اي اياز شل باهه لڳئي اسان جي ٻارن تي خبر نه آهي ڪهڙو جادو ڪيو اٿئي.‘
جو ڇا عمر، ڇا پاڪستان جو بچاءُ جو قانون، ڪٿي مير اعجاز ڪٿي يوسف ٽالپر، ماضيءَ ڏانهن ٿو نهاريان ته مير صوبيدار مير نصير پيو ڏسان. آئون وري اياز ڏانهن ويٺو ڏسان جيڪو ويٺو چئي:
مون پنهنجو پاند ڏٺو.
رُت آئي ڳاڙهن ٻيرن جي.