شاهه جي شاعريءَ ۾ رنگن جي رونق...!
شاهه لطيف جي شاعريءَ ۾ رنگن جو اڀياس به ان ڪري ضروري آهي جو ان سان هن عظيم شاعر جي ذهني رجحانن ۽ نفسياتي لاڙن جي باري ۾ ڪجهه ڄاڻي سگهنداسين.
ڳاڙهو رنگ، شاهه لطيف جو سڀ کان وڌيڪ مرغوب رنگ آهي، جيترن بيتن ۾ ڳاڙهي رنگ جو ذڪر آهي، اهي ٻين سڀني رنگن جي بيتن جي مجموعي انداز کان وڌيڪ آهن. شاهه لطيف ڳاڙهي رنگ کي “لال”، “لالن”، “رت ورنو”، “ڪڪور”، “ڀنڀو”، “ڳاڙهو”، “مڃٺ”، “ارتو”، “ريٽو”، “رتول”، “کنهنبو”، “سُرخي”، “ڪَڪو”، “رتڙو” سڏيو آهي. مثال طور شاهه سائينءَ جي بيتن جون چونڊ سٽون جن ۾ ان رنگن جي رونق نروار ڪئي آهي. پيش ڪجن ٿيون:
ان کي “لالن” لنگهايو، ساندارو سمونڊ جو.
(سريراڳ)
ڪڏهن پسي ڪانه ڪا، ريءَ لالن لالائي.
(ديسي)
هينئڙو ڏاڙهونءَ گل جئن ريٽو رتائون،
حال منهنجو ههڙو جهڙو.
(حسيني:وائي)
آيو ڪاڪ تڙاءُ، ڪئنارن ڪڪورئو.
(مومل راڻو)
جهڙا گل گلاب جا، تهڙا مٿن ويس.
(مومل راڻو)
ڪاڪ ڪڙهي وڻ ويا، ٻريا رنگ رتول.
(مومل راڻو)
آب ارتو اکئين، لڙڪ وهائين لال.
(مومل راڻو)
سونا ڪر ڪَنن ۾، ڳچيءَ ڳاڙها هار.
(ليلا چنيسر)
رتو رت رتول، مولهيو مير حُسين عه جو.
(ڪيڏارو)
ڏاڙهي رت رتياس، ڏند ته موتين ڳُتئا.
(ڪيڏارو)
رُئان رت مڃٺ، هاڻي تن پريَن کي.
(حسيني)
لڏو لاههِ مَ لڏ ته ڳاڙهي سج ڳالهه مِڙين.
(حسيني)
“اوتن ارٿي گاڏئون”، منجهان اکين آب.
(رام ڪلي)
آئي مند ملهار، آئون کنهبا ڪنديس ڪپڙا.
(سارنگ: وائي)
ڳاڙهي رنگ کانپوءِ ڪارو رنگ شاهه لطيف جو ٻيو نمبر مرغوب رنگ آهي، عام طور ڪارو رنگ ماتم جو رنگ آهي پر سُر ڪيڏاري کانسواءِ (سو به لفظ هڪ بيت ۾) شاهه لطيف ان کي ماتم يا ڏک جي اهڃاڻ طور ڪتب نه آندو آهي، شاهه لطيف ڪاري رنگ کي ڀوائتي ماحول جي نقش چِٽڻ مهل پسمنظر ۾ آندو آهي، جيئن خوف ۽ خطري جو تاثر وڌيڪ گهرو ۽ چِٽو ٿئي. سُر سُهڻيءَ ۾ ڪاري رات جو خوفناڪ منظر هن ريت چِٽيو اٿائين.
ڪاري رات ڪچو گهڙو، مٿاءُ وسي مينهن،
هڪ ڀئو بيراهه جو، ٻيو سانڀارا سينهن،
شال مَ ڇڄي نينهن، گِهِڙان گهورئو جندڙو.
شاهه لطيف ڪاري رنگ لاءِ فارسيءَ جو لفظ سياهي ڪم آندو آهي ۽ ڪاري رنگ يا سياهيءَ کي سور جو سبب سڏيو اٿائين. سُر کنڀات جي هڪ وائيءَ جي سِٽ آهي:
ڪاري جا قيام سين، هوت جنهن جو حامي.
ساڳي طرح سُر ڪوهياري جي هڪ وائيءَ ۾ پڻ ڪاري رنگ کي بري، خراب يا بُڇڙي جي معنيٰ ۾ ڪتب آندو آهي.
ڪري ڪوهيارو هليو، مون سين قيامت ڪاري.
ڳاڙهي ۽ ڪاري رنگ کانپوءِ ٽئين نمبر تي شاهه لطيف جو مرغوب رنگ آهي اڇو، اڇو رنگ اڄڪلهه امن ۽ سلامتيءَ جو اهڃاڻ آهي.
چنڊ تنهنجي ذات، پاڙيان نه پريَن سان،
تون اڇو منجهه رات، سڄڻ نِت سوجهرو.
(کنڀات)
سُر آسا ۾ به شاهه لطيف اڇي رنگ ۽ اڇائيءَ کي چڱائيءَ ۽ نيڪيءَ جي معنيٰ ۾ ڪتب آندو آهي.
سُرمو سفيديءَ جو، جڏهن پاتو جن،
تڏهن ڏٺي تن، اڇائي عالَمَ ۾.
ساڳئي وقت سائي رنگ کي سينگار جي رنگ طور، شاهه لطيف هڪ ماهر چترڪار/مصور وانگر استعمال ڪيو آهي، سُر مومل راڻي جو هي بيت پڙهو:
جهڙا پانن پن، تهڙيون سالون مٿن سائيون،
عطر ۽ عنبير سين، تازا ڪئائون تن،
مڙهيائون مشڪ سين، چوٽا ساڻ چندن،
سُونهَن رُپي سون سين، سندا ڪامڻ ڪن،
ڪيائين لال “لطيف” چئي، وڏا ويس ورن،
منجهه مَرڪيس من، ته سوڍي سين سڱ ٿيو.
ساڳئي سُر مومل راڻي جي هڪ ٻئي بيت ۾ سائي رنگ جو استعمال ڏسو:
سائي شال ڪلهن تي، سامي سون سري.
سُر سارنگ جي هڪ ٻئي بيت ۾ به شاهه لطيف سائي رنگ کي آسودگيءَ جي اهڃاڻ طور ڪتب آندو آهي.
بر وٺا، ٿر وٺا، وٺيون ترايون،
پرهه جو پٽن تي، ڪن ولوڙا وايون،
مکڻ ڀرين هٿڙا، سنگهاريون سايون،
ساري ڏُهن سامهيون، ٻولايون رايون،
ٻانهيون ۽ ٻايون، پکي سونهن پانهنجي.
مٽيءَ جو رنگ خاڪي آهي، ان کي ڀڀوت به چوندا آهن، اچو ته ڏسون ته شاهه لطيف ان رنگ کي ڪهڙيءَ ريت استعمال ڪيو آهي.
ڪالهه گڏئوسين ڪاپڙي، بابو رنگ ڀڀوت،
سرئو سين سڪوت، جوڳيءَ سندي ذات کان.
(مومل راڻو)
اچو ڏسون ته شاهه لطيف ان جوڳين ۽ صوفين جي گيڙو رنگ کي ڪيئن ڪتب آندو آهي، هن گيڙو رنگ لاءِ لفظ “ڌاڄو” ڪتب آندو آهي.
اڄ ملنديس ماءُ، ڌاڄا ڪنديس ڪپڙا،
جيجان جوڳياڻي ٿيان، مون کي جهل مَ پاءِ،
هوت ٻاروچي لاءِ، ڪنين ڪنر پائيان.
(سسئي آبري)
شاهه لطيف پِيلو رنگ به استعمال ڪيو آهي، مُنهن پِيلو ٿي وڃڻ، سنڌي محاورو آهي، شاهه لطيف به هتي ڪمزور ٿيڻ جي معنيٰ ۾ پِيلو مُنهن ٿيڻ ڪم آندو آهي ۽ پِيلي رنگ لاءِ لفظ “ميٽو” ڪتب آندو اٿائين.
ياد گرو ڪن گودڙيا، بر بازار بيٺا،
پڙهن سور سبحان جي، پيَن تنهن پيٺا،
جيلاهه منهن “ميٺا”، تيلاهه نشا چاڙهيئون نينهن جا.
(رام ڪلي)
نيرو رنگ خطرناڪ هجڻ جي اهڃاڻ طور ڪتب آندو اٿائين:
وڏا وڻ وڻڪار جا، جت نانگ سُجهن نيلا،
اتي عبداللطيف چئي، ڪيا هيڪليءَ حيلا،
جت ڪڙم نه قبيلا، ات رسج رهبر راهه ۾.
(سسئي آبري)
(نرتي تند نياز سين: مرتب عبدالجبار جوڻيجو/ڊاڪٽر محمد قاسم ٻگھيو)