قسط 11
پنهنجي باڊي گارڊن جي گهيري ۾ هو اخباري نمائندن ۽ فوٽو گرافرن کان بچندو، پلازه هوٽل جي لابي ۾ پهتو. جتي آمريڪن بار ايسوسيئشن جو ڪنوينشن ٿي رهيو هو. شرڪت ڪندڙن جو وڏو تعداد ڏسي هو ڏڪي ويو. پنهنجي تقرير وارو فائيل هٿ ۾ کڻي هو جڳ مڳائيندڙ اسٽيج تي پهتو هو. هال تاڙين سان ٻرائجي ويو. اها ڳالهه هن لاءِ حيرت ۾ وجهندڙ هئي، جو هو اڃا عوامي مقبوليت جي ان درجي تي نه پهتو هو. هن مهمان خاص چيف جسٽس هاورڊ سان هٿ ملايو، هاورڊ ننڍي هوندي کان ئي سندس آئيڊيل رهيو هو. اڇن وارن، مضبوط ڄاڙين ۽ چمڪندڙ اکين وارو اهو شخص ديانت ۽ انصاف جي علامت جي حيثيت رکندو هو. ان وقت هن جي عمر 70 سال هئي. پر هن جي شخصيت جو وقار قائم هو.
ڪرسٽوفر جي لاءِ ٻيو مرحلو ڏکيو هو. هن جي هاورڊ سان گهري شناسائي نه هئي. هو فقط ٻه ٽي ڀيرا اهڙين تقريبن ۾ پاڻ ۾ گڏ ٿيا هئا. هنن جي وچ ۾ رسمي دعا سلام کان وڌيڪ ڪڏهن به ڳالهه ٻولهه نه ٿي هئي. آمريڪن بار جو صدر اسٽيج تي اچي چڪو هو. ڄڻ تقريب شروع ٿيڻ واري هئي. ڪرسٽوفر کي جيڪو به ڪرڻو هو، تيزي سان ڪرڻو هو. هن جسٽس کي پاڻ ڏانهن متوجه ڪندي چيو.
“مسٽر چيف جسٽس! آئون اوهان سان اڪيلائي ۾ ڪجهه ڳالهائڻ ٿو چاهيان. اوهين مونکي پنج منٽ ڏيئي سگهندا.”
“ڇو نه مسٽر ڪولنس! ٽيئين ماڙ تي منهنجو ڪمرو آهي. منهنجي زال کي شاپنگ جي لاءِ وڃڻو آهي. ايئن اسانکي اڪيلائي ملي ويندي” هاورڊ جواب ڏنس.
ڪرسٽوفر مطمئن ٿي ويو. ايسوسيئشن بار جو صدر هن جو تعارف ڪرائي رهيو هو. جيڪو هو بي ڌياني سان ٻڌندو رهيو. هو 35هين ترميم جي باري ۾ سوچي ڊپريشن جو شڪار ٿيڻ لڳو هو. هن پنهنجي تقرير ڪڍي ۽ ان جي ڪاٽ ڪوٽ ۾ لڳي ويو. هاڻ اها تقرير خود هن جي لاءِ قبوليت جوڳي نه رهي هئي. هن تقرير کي نهايت بي دردي سان ڪٽيو. ان کان وڌيڪ هو ٻيو ڪجهه ڪري به نٿي سگهيو.
نيٺ تقرير جي لاءِ هن جو نالو سڏيو ويو. تاڙين جي گونج ۾ هو اٿيو ۽پوءِ مائيڪ ڏانهن وڌي ويو.
ٻن ڪلاڪن کان پوءِ هو چيف جسٽس هاورڊ جي سوئٽ ۾ ويٺو هو. هاورڊ جي شاندار تقرير اڃا به هن جي ڪنن تي ٻري رهي هئي.
“آئون تمهيد ۾ وقت نه وڃائيندس.... چيف جسٽس....” هن ڳالهه شروع ڪئي. “آئون 35هين ترميم بابت اوهان جو نقطه نظر ڄاڻڻ ٿو چاهيان..... ان سلسلي ۾ اوهانجي ڪهڙي راءِ آهي.”
هاورڊ پائپ ۾ تماڪ ڀريندو رهيو. پوءِ هن چيو، “اهو سوال تون ذاتي طور پيو ڪرين يا اٽارني جنرل جي حيثيت ۾.”
“اهو منهنجو ذاتي تجسس آهي. ان سلسلي ۾ مونکي ڪنهن به هدايتون نه ڏنيون آهن.”
“هونهه......!”
“اوهانجو نقطه نظر منهنجي لاءِ ڏاڍو اهم آهي. اوهين منهنجي لاءِ بي حد محترم آهيو ۽ اها تڪراري ترميم ۽ بي حد دورس نتيجن جي حامل بنجي سگهي ٿي.”
هاورڊ پنهنجو پائپ دکايو ۽ گهرو ساهه کنيو ۽ چيو، “تون اندازو لڳائي سگهين ٿو. آئون ان ترميم جو مخالف آهيان. ان کي آئون تباهه ڪندڙ سمجهان ٿو. اها ترميم اسانجي جمهوريت جي خاتمو ڪري کيس آمريت ۾ بدلائي سگهي ٿي. ڏوهن جو وڌندڙ رجحان پنهنجي جاءِ تي، پر آزادي کسڻ ان مسئلي جو نبيرو ڪونهي، ان سان امن ۽ امان بحال ٿي سگهي ٿو. پر امن امان ته قوت سان به بحال ٿي سگهي ٿو. اسانکي خبر آهي ته غربت ڏوهن جي ماءُ آهي. غربت ختم ڪريو پوءِ ڏوهه پاڻمرادو ختم ٿي ويندا. آئون فرينڪلن جي ان ڳالهه سان سهمت آهيان ته آزادي جي بدلي ۾ تحفظ خريد ڪندڙن کي نه تحفظ مليو ۽ نه ئي وري آزادي. هو ٻنهي مان ڪنهن به شيءِ جا حقدار ناهن. 35هين ترميم تحفظ ته فراهم ڪري سگهي ٿي. پر شخصي آزاديءَ جي عيوض. منهنجي نظر ۾ اهو سودو مهانگو آهي. آئون ان جو مخالف آهيان.”
“ته اوهان اهو سڀ ڪجهه کليل نموني ڇونه ٿا چئو....؟ عوام کي اهو سڀ ڪجهه ڇو نٿا ٻڌايو؟”
هاورڊ پائپ جو ڊگهو ڪش هڻندي ڪرسٽوفر کي ڌيان سان ڏسندي چيو.” تون اٽارني جنرل آهي. تون ان ترميم جي مخالفت ڇو نٿو ڪرين.” هن جوابي سوال ڪيو.
“ڇاڪاڻ ته پوءِ آئون اٽارني جنرل نه رهندس.” ڪرسٽوفر سادگيءَ مان چيو.
“ته تنهنجي لاءِ اها ڳالهه اهميت واري آهي ته تنهنجو عهدو برقرار رهي؟”
“هائو، ڇو ته ان عهدي تي رهي آئون ڪيترائي هاڪاري ڪم ڪري سگهان ٿو.” ڪرسٽوفر جي لهجي ۾ سچائي هئي. “۽ ٻيو ته منهنجي ڳالهه ايتري اثرائتي ٿي نٿي سگهي. جيتري اوهانجي هوندي. منهنجي عهدي کانپوءِ ڪابه حيثيت نه آهي. جڏهن ته مقبوليت جي تازي سروي ۾ اوهانکي 75 سيڪڙو ووٽ ووٽ مليا آهن. ماڻهو ۽ اسيمبلي جا ميمبر اوهان جي ڳالهه کي نظر انداز نٿا ڪري سگهن.”
“هڪ منٽ، مسٽر ڪولنس. تو ته مونکي منجهائي ڇڏيو آهي.” هاورڊ چيو، “مون تنهنجي سوال جي جواب ۾ سوال ڪيو هو ۽ منهنجو خيال هو ته تون چوندين ته تون ترميم کي سٺو ٿو سمجهين. پر تنهنجو جواب ثابت ٿو ڪري ته تون منهنجو هم خيال آهين..... منهنجي لاءِ اها ڳالهه حيران ڪندڙ آهي.”
“جيڪا تقرير مون اڄ ڪئي هئي، اها اڳ جي لکيل هئي.” ڪرسٽوفر وضاحت ڪئي، “پر پوءِ آئون ترميم جي حوالي سان مشڪوڪ ٿيندو ويس. ترميم جو غلط استعمال به ٿي سگهي ٿو. هاڻ آئون ترميم جو وڌيڪ بچا ڪرڻ جي ڀيٽ ۾ استعفيٰ ڏيڻ کي ترجيح ڏيندس. پر آئون پنهنجو عهدو برقرار رکڻ ٿو چاهيان. اٽارني جنرل جي حيثيت سان منهنجا ڪي ڪم اڌ ۾ رهيل آهن. آئون ترميم جي مخالفت ڪرڻ کان اڳ اهي پورا ڪرڻ ٿو چاهيان. هيڏانهن وقت به ڪونهي. تنهنڪري اوهانکي عرض ٿو ڪريان ته اوهين ان ترميم کي فنا ڪري سگهو ٿا.”
“ترميم منهنجي مداخلت کانسواءِ به فنا ٿي سگهي ٿي.”
“مونکي ان ۾ شڪ آهي. راءِ عامه جي تجويز ڪجهه ٻيو پئي چوي.”
“ٺيڪ آهي، هاڻ آئون توکي ٻڌايان ٿو ته آئون ان ترميم جي کليل مخالفت ڇو نٿو ڪري سگهان. شايد توکي خبر ڪونهي ته ڏيڍ سال اڳ عدالتن جي ججن هڪ اخلاقي ضابطي تي اتفاق ڪيو هو. جنهن موجب اسين ڪنهن اهڙي معاملي زباني يا لکت ۾ خيالن جو اظهار ڪري نٿا سگهون. جيڪي ڪنهن ڏينهن عدالتن ۾ پيش ٿي سگهن ٿا. ترميم به اهڙوئي معاملو آهي.” تنهنڪري آئون چيف جسٽس هوندي ان تي کليل راءِ نٿو ڏيئي سگهان. آئون ان ضابطي جو پابند آهيان.”
“هونهه ته اها ڳالهه آهي.” ڪرسٽوفر جي لهجي ۾ مايوسي هئي.
“ته اوهين ماڻهن تائين پنهنجي راءِ ڪنهن به نموني پهچائي نٿا سگهو.”
“هائو! البته هڪ صورت آهي. آئون استعفيٰ ڏيئي ترميم جي مخالفت ڪري سگهان ٿو. پر موجوده حالتن ۾ اهو انتهائي قدم کڻڻ منهنجي لاءِ ممڪن ڪونهي!”
“پر اوهين سوچيو ته مستقبل ۾ ڪهڙيون حالتون وڃي بيهنديون.” هاورڊ ڪجهه دير سوچيندو رهيو.”تون ٺيڪ ٿو چوين.” گهڙي کن ترسي هن چيو “پهرين اهو مڃڻ جي لاءِ ٺوس سبب ته هجن ته 35 هين ترميم ملڪ ۽ قوم جي لاءِ تباهه ڪندڙ ثابت ٿي سگهي ٿي. ان صورت ۾ آئون عهدو ڇڏي ترميم جي خلاف جنگ ۾ شامل ٿي ويندس. پر رڳو خدشن جي بنياد تي نه .....”
ڪرسٽوفر کي اوچتو آر دستاويز ياد اچي ويو ۽ ان سان گڏ ڪرنل بيڪسٽر جي موت کان وٺي پادري جي سهڪار تائين هر ڳالهه ورجائي ڇڏي. “ڪرنل ان کي خطرناڪ قرار ڏنو هو. ٿي سگهي ٿو ته اهو دستاويز 35هين ترميم جو اصل روپ سامهون آڻي ڇڏي، جيڪو نظرن کان پاسيرو هجي.”
“ٿي سگهي ٿو.”
“جيڪڏهن مون آر دستاويز ڳولهي ورتو ۽ ان سان ملڪ ۽ قوم کي پيش آيل خطري جي نشاندهي ٿي، پوءِ ته اوهين خاموش تماشائي ٿي نه ويهندا نه؟”
“هائو! پر دليل مناسب ۽ ثبوتن سان هجي.” چيف جسٽس محتاط لهجي ۾ چيو.
“مناسب ڳالهه آهي.” اهو چئي ڪرسٽوفر اُٿي کڙو ٿيو، “هاڻ آئون آر دستاويز جي ڳولها ڪندس ۽ جيئن ئي ڪا اهم ڳالهه سامهون آئي ته سڀ کان پهرين اوهانکي ان جو اطلاع ڏيندس.”
جسٽس هاورڊ به اٿي کڙو ٿيو، “آئون تنهنجي ڪال جي اوسيئڙي ۾ رهندس. تون ٺوس ثبوت فراهم ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي وين ته آئون فوري طور تي ڪو فيصلو ۽ عمل ڪري سگهندس.”
ڪرسٽوفر چيف جسٽس جو سوئٽ مان نڪتو ته هن جو ذهن پهرين جي ڀيٽ ۾ گهڻو صاف ٿي چڪو هو. ان جو هڪ سبب هيءَ به هو ته هاڻ هو 35هين ترميم بابت پنهنجون ڪيفيتون ۽ محسوسات مڪمل طور تي سمجهي چڪو هو. هاڻ کيس اها به خبر هئي ته ترميم کي شڪست ڏيڻ جي لاءِ هڪ ساٿي به موجود آهي. ڳالهه آر دستاويز جي ملڻ جي هئي. کيس اها گم ٿيل ڪڙي ڳولهڻي هئي.
هاڻي کيس واشنگٽن وڃڻو هو. ٻي هفتي کيس لوئس برگ جيل ۾ ڪنهن سان ملڻ لاءِ وڃڻو هو.
•
ٻي ڏينهن صبح جو “ايڊگر هوور” بلڊنگ ۾ در ۽ دريون بند ڪريو، ورنن ٿامسن ۽ هيري ايڊورڊ ٽيپ ريڪارڊ سامهون رکيون ڳالهه ٻولهه ٻڌي رهيا هئا. پندرنهن منٽن تائين هو ماٺ ڪريو ڳالهه ٻولهه ٻڌندا رهيا. آر دستاويز جي ذڪر تي ٿامسن جي منهن جو پنو ئي لهي ويو. پوءِ هن جسٽس هاورڊ کي ڪرسٽوفر سان واعدو ڪندي ٻڌو.
“ذليل، ڪمينو، حرامي!” ٿامسن چيو، “هيري! ٽيپ بند ڪري ڇڏي.”
هيري ٽيپ ريڪارڊ بند ڪري ڇڏيو. پوءِ هوءِ پنهنجي باس کي بي چيني مان اچ وڃ ڪندي ڏسڻ لڳو. ٿامسن پنهنجي هٿ تي مُڪ هنئي ۽ چيو، “خبيث! سوئر جو ڦر! غدار، اسانکي نقصان پهچائڻ جي ڪوشش پيو ڪري پر اسين کيس ترت ئي رستي تان هٽائي ڇڏينداسين. البته مونکي ان هاورڊ جو فڪر آهي. هن ڪميونسٽ جيڪڏهن ڪيليفورنيا ۾ 35 ترميم جي خلاف ڳالهائڻ شروع ڪيو ته اسانجي لاءِ گهڻيون ڏکيائون پيدا ٿي پونديون.”
“بنا ڪنهن ثبوت جي هو ائين نه ڪندو. هن پاڻ به اها ڳالهه ڪئي هئي.” هيري کيس دلاسو ڏنو.
“مونکي مٿس اعتبار ڪونهي. آئون ڪو خطرو کڻي نٿو سگهان، آئون انهن ٻنهي کي ميدان ۾ لهڻ کان اڳ شڪست ڏيڻ ٿو چاهيان.”
“ڪرسٽوفر سؤلو نشانو آهي. اوهين هي ٽيپ صدر صاحب کي ٻڌايو، هو هڪ منٽ ۾ ئي اٽارني جنرل کي چلتو ڪري ڇڏيندو.” هيري چيو.
ٿامسن هٿ کڻندي چيو، “نه هيري! تنهنجي ماڻهن لاس اينجلس ۾ زبردست ڪم ڏيکاريو آهي. هي ٽيپ بي حد قيمتي آهي. پر آئون هي طريقيڪار صدر صاحب جي سامهو آڻڻ نٿو چاهيان. صدر کي اسانتي ڀروسو آهي. هن اسانکي سڀ اختيار ڏيئي ڇڏيا آهن. پر هو پاڻ کي گهڻو ملوث ڪرڻ نٿو چاهي. اسانکي اٽارني جنرل ۽ چيف جسٽس سان پنهنجي سر منهن ڏيڻو پوندو.”
“ان سلسلي ۾ ڪا آئيڊيا آهي چيف!” هيريءَ پڇيو.
ٿامسن هاڪار ۾ ڪنڌ ڌوڻيو. “هائو!، ڪجهه آئيڊياز آهن. ڪرسٽوفر جو طريقو ٻڌائي ٿو ته هو هاڻ بيهندو ڪونه، پر مونکي اميد آهي ته هو ڪجهه به حاصل ڪري نه سگهندو. بهرحال ڪرسٽوفر ۽ هاورڊ ٻيئي ملڪ جي لاءِ خطرناڪ آهن. اهو چڱو ٿيو جو اسين وقت کا اڳ ٻنهي جي ارادن کان واقف ٿي وياسين. ايئن اسين تياري ڪري سگهنداسين. پر اسين هٿيار رڳو ان مهل کڻنداسين، جڏهن ائين ڪرڻ اڻ ٽر ٿي پوندو...”
“آئون اوهان سان سهمت آهيان چيف.”
“اسانکي شروعات اٽارني جنرل ڪرسٽوفر ڪولنس کان ڪرڻ گهرجي. هن جو ماضيءَ جو سڄو ريڪارڊ کولي ڇڏ.”
“پر سائين! هن جي مقرري مهل ته اسين هن جي باري ۾ چڱيءَ طرح ڇنڊ ڇاڻ ڪري چڪا آهيون.”
ٿامسن هٿ هوا ۾ لهرائيندي چيو. “اها ته سرسري جاچ پڙتال هئي. آئون تفصيلي ڇنڊ ڇاڻ جي ڳالهه پيو ڪريان. ان ڪم جي لاءِ تون پنهنجا بهترين ماڻهو لڳائي ڇڏ. ڪرسٽوفر جي زندگيءِ جو ڪو به پهلو ڪنڊائتو رهڻ نه گهرجي. جاچ فقط هن جي ذات تائين محدود نه رهي پر هن جي دوستن يارن، مٽن مائٽن ۽ هن جي زال جي مائٽن بابت به خبر چار لهه. ڪٿي نه ڪٿي ڪجهه نه ڪجهه ضرور ملي ويندئي.”
هيري هاڻ اٽينشن ٿيو بيٺو هو. “بس اوهين سمجهو ته اهو ڪم ٿي ويو چيف!
“آئون اهو ڪم هڪ هفتي جي اندر مڪمل ڏسڻ ٿو چاهيان.”
“هڪ هفتي ۾ ئي ٿي ويندو چيف.”
“ان کانپوءِ هاورڊ تي ڌيان ڏج. چيڪنگ ته هن جي به ٿي چڪي آهي، پر تفصيلي چيڪنگ بي حد ضروري آهي.”
“هائو!، گذريل چيڪنگ ته پندرهن سال اڳ ٿي هئي.”
“۽ اهو ياد رک ته ڪيليفورنيا ۾ ڪرسٽوفر اسانکي ٿورو ٿڪو نقصان پهچائي سگهي ٿو، پر هاورڊ وڌيڪ خطرناڪ آهي، هو اسانکي مڪمل طور تي تباهه ڪري سگهي ٿو. اسانکي ان ڳالهه جي لاءِ تيار رهڻ گهرجي.”
هيري اڳيان جهڪي آيو، “چيف! هڪ ڳالهه آئون به ٻڌائڻ ٿو چاهيان ته اسانکي هاورڊ جي خلاف ڪجهه مواد ملي ويو ته به اسين کيس 35هين ترميم جي خلاف کلم کلا مخالفت کان روڪي نٿا سگهون.”
“پر ان سان هن جو ماڻهن مان اعتبار ته گهٽجي سگهي ٿو.”
“ٿي سگهي ٿو اوهين عام راءِ جا نتيجا به سامهون رکو. ماڻهو ته هن جي پوڄا ٿا ڪن.”
“مونکي خبر آهي.... بهرحال تون هن جي باري ۾ سڀ ڪجهه هٿ ڪري رک.” ٿامسن چيو ۽ پوءِ ڪنهن اونهي سوچ ۾ ٻڏي ويو. “تون ٺيڪ پيو چوين هيري! ڪرسٽوفر کي ته سولائي سان ڌڪي سگهجي ٿو، پر هاورڊ جو معاملو مختلف آهي. اسين کيس سندس ڪمزوري جي حوالي سان روڪي نٿا سگهون. جيڪڏهن هن استعفيٰ ڏيئي ترميم جي مخالفت تي سندرو ٻڌي بيهي رهيو ته پوءِ اسانکي آخري حد تائين وڃڻو پوندو. پوءِ يا ته هو رهندو يا اسين ان سلسلي ۾ منهنجي ذهن ۾ هڪ خيال آيو آهي پر سوچ ويچار کانسواءِ چڱي ڀلي رقم جي به گهرج پوندي.”
“رقم ته صدارتي فنڊ مان به.....” هيريءَ چيو.
“نه!” ٿامسن هن جي ڳالهه ڪٽيندي چيو. “مون چيو نه ته صدر کي اهڙن معاملن ۾ ملوث ڪرڻ ٺيڪ ڪونهي. اهو اسانجو ڪم آهي ٻج اسين پوکينداسين ۽ فصل هو لڻندو. اسانکي رقم ائين حاصل ڪرڻ پوندي جو ان جي ڳولا ڪندڙ اسان تائين پهچي نه سگهن.” پوءِ اوچتو هن پنهنجي هٿ جي تري تي مُڪ هئين. “خدا جو قسم..... واهه....... ائين ئي ٿيندو.” هن هڪدم انٽر ڪام کنيو ۽ پنهنجي سيڪريٽري کي چيائين. “ڊونالڊ ڪريڊن جو فائيل ڪڍ ۽ هڪدم مون وٽ کڻي اچ.” پوءِ هي مرڪندي هيري کي ڏسڻ لڳو.
هيري جي چهري تي مونجهارو برقرار هو. “ڪريڊن اهوئي آهي ته، جيڪو لوئس برگ جيل ۾ قيد پيو ڪاٽي.”
“هائو.... اهوئي.”
“۽ اوهين هينئر هڪ وڏي رقم حاصل ڪرڻ جي ڳالهه ڪري رهيا هئا؟”
ٿامسن ڏند ٽيڙيندي چيو، “۽ مونکي ياد اچي ويو اها رقم ڪٿان ملي سگهي ٿي. بس هيري هاڻ رڳو ويٺو تماشو ڏس، پنهنجي باس تي مڪمل ڀروسو رک!”
ٻن منٽن کانپوءِ گهربل فائيل کڻي آيو. ٿامسن هن جي مهرباني مڃي ۽ فائيل جا پنا اٿلائي ڏسڻ لڳو. ڪنهن ڪنهن مهل هو پڙهڻ ٿي لڳو. نيٺ هن فائيل بند ڪيو.، هن جي چهري تي اطيمنان هو. “واقعي آئون هڪ جينئس ماڻهو آهيان. هاڻ هاورڊ گڙ بڙ ڪندو ته اسين به کيس منهن ڏيڻ جي لاءِ تيار هونداسين.”
“مون ڳالهه نه سمجهي چيف!”
“اچي ويندئي! في الحال منهنجي ڳالهه تي عمل ڪندو وڃ! ڪرسٽوفر جي سلسلي ۾ پوءِ ڪم ڪج. پهرين لوئس برگ جيل جي وارڊن بروس سان ڳالهائي کيس چئو ته معاملو بيحد ڳجهو آهي. بروس ڀروسي جوڳو ماڻهو آهي. کيس چئو ته هو اڄ رات جو ٻين بجي ڊونالڊ ڪريڊن کي جيل مان ٻاهر وٺي اچي. آئون ساڻس اڪيلائي ۾ ملڻ ٿو گهران. اهو ڏاڍو اهم آهي هيري....”
•