قسط 16
جسٽس هاورڊ کي قائل ڪرڻ کانپوءِ ڪرسٽوفر مطمئن ٿي ويو هو. 35هين ترميم جي موت سان گڏ ئي ٿامسن جي آمريت جو خواب به وکري وڃڻون هو. هاڻ ٿامسن کي پرسرار دستاويز “آر” کي به اهميت ڏيڻ جي گهرج نه هئي. جنهن جي ٻي حصي بابت خبر نه هئي. بيڪسٽر خطرناڪ آر دستاويز کي بي نقاب ڪرڻ تي زور ڀريو هو. پر 35هين ترميم جي موت جي صورت ۾ آر دستاويز جي خطرناڪي پاڻ مرادو ختم ٿي وڃڻي هئي.
شيو مان واندو ٿي، هن گهڙيءَ ۾ وقت ڏٺو، ساڍا اٺ ٿيا هئا. ان مطلب اهو هو ته ڪيليفورنيا ۾ صبح جا ساڍا پنج ٿيا هوندا. ساڍن ٽن ڪلاڪن کانپوءِ جڏهن هو مانجهاندو ڪري رهيو هوندو، ان مهل جسٽس هاورڊ ڪيليفيورنيا ۾ پريس ڪانفرنس کي خطاب ڪري رهيو هوندو. انهيءَ کان ڇهه ڪلاڪ پوءِ هاورڊ، ڪيليفورنيا سينٽ ۽ اسيمبلي جي دستور ساز ڪميٽي سان هم ڪلام ٿيندو. ايئن 35هين ترميم پنهنجو موت پاڻ مري ويندي. سينٽ ۾ آخري ووٽنگ ان کانپوءِ ٿيڻي هئي. پر هاڻ اها ڳالهه طئي هئي ته 35هين ترميم فيصلي جي لاءِ سينٽ ۾ پهچي ئي نه سگهندي. اسيمبلي اها رد ڪري ڇڏيندي.
باٿ روم جي دروازي تي ٿيل ٺڪ ٺڪ کيس ڇرڪائي ڇڏيو. هو ڪپڙا بدلائي چڪو هو. هن دروازو کوليو. سامهون ڪيرن بيٺي هئي. توسان هڪ همراهه ملڻ آيو آهي. نالو ڊوور اٿس. هن جو چوڻ آهي ته هو تنهنجو دوست آهي.”
“ڊوور؟...... ڪير ڊوور....؟”
“نالو ته منهنجي لاءِ اوپرو آهي. تنهنڪري مون کيس اندر نه گهرايو. ٺيڪ آهي کيس چئي ٿي ڇڏيان ته....”
اوچتو ڪرسٽوفر کي اهو نالو ياد اچي ويو. “نه ڪيرن! کيس واپس نه ورائج. اهو ته ڊونالڊ جو اهو نالو آهي، جيڪو مون کيس ڏنو آهي.”
“ڪهڙو ڊونالڊ؟”
“توکي خبر ڪونهي.... پوءِ ٻڌائيندوسين...... هو منهنجو دوست آهي. کيس اندر ويهار... آئون اجهو آيس.”
ڪيرن هلي وئي، ڪوٽ پائيندي ڪرسٽوفر سوچڻ لڳو ته اهڙي ڪهڙي ڳالهه آهي، جو ڊونالڊ ايترو سوير آيو آهي. آرگو سٽي مان واپس اچڻ کانپوءِ فون تي ڊونالڊ سان ڳالهه ٻولهه ٿيندي رهندي هئي. ڊونالڊ ميڊيسن هوٽل ۾ ٽڪيل هو ۽ ڏوهن جي روڪٿام جي سلسلي ۾ 35هين ترميم جي متبادل رٿا تي ڪم ڪري رهيو هو. ڪرسٽوفر چاهيو ٿي ته ترميم جي رد ٿيڻ کان هڪدم پوءِ اها رٿا صدر گلبرٽ جي سامهون رکي وڃي. ان لحاظ کان ڊونالڊ جو اچڻ حيرت ۾ وجهندڙ هو. ڇو جو هن کيس احتياط طور هوٽل تائين محدود رهڻ جي هدايت ڪئي هئي.
ڪرسٽوفر ڪجهه پريشان ٿي ويو. هو بيٺڪ ۾ داخل ٿيو ته توقع جي ابتڙ هن ڊونالڊ کي بي چينيءَ مان هيڏانهن هوڏانهن اچ وڃ ڪندي ڏٺو. ڪيرن ميز ٿي ناشتو لڳائي چڪي هئي.
“ڊونالڊ! خير ته آهي، سوير اچي نڪتو آهين. هيءَ منهنجي زال ڪيرن آهي.”
ڊونالڊ ڇرڪي بيهي رهيو. ڪيرن ڪمري مان هلي ويئي. “ڏاڍي خراب خبر اٿئي ڪرس.... ڏاڍي خراب خبر.... ڊونالڊ چيو “مون ٽي وي تي صبح ڇهين وارين خبرن ۾ ٻڌو.”
ڪرسٽوفر خاموش بيٺو رهيو. کيس اندازو ٿي رهيو هو ته خبر ڪهڙي به ٿي سگهي ٿي. پر آهي تباهه ڪندڙ، “ڇا ڳالهه آهي ڊونالڊ! تون ايترو پريشان ڇو آهين؟” هن پڇيو.
“منهنجي سمجهه ۾ نٿو اچي ته توکي ڪيئن ٻڌايان.” ڊونالڊ چيو. “چيف جسٽس هاورڊ ۽ سندس زال کي رات جو سندن گهر ۾ قتل ڪيو ويو آهي. امڪان اهو آهي ته قاتل چوريءَ جي نيت سان گهر ۾ گهڙيو هو.”
ڪرسٽوفر کي پنهنجون ٽنگون رڦندي محسوس ٿيون.” ڇا پيو چوين...؟ مونکي يقين ئي نه پيو اچي.”
“اها پڪي خبر آهي، کڙڪو ٻڌي شايد هاورڊ جاڳي پيو هو هن اٿڻ جي ڪوشش ڪئي. قاتل نوَ ملي ميٽر جي روالور سان ٻه فائر ڪيا. هڪ گولي سيني ۾ ۽ ٻي مٿي ۾ لڳس. هو ٻيو ساهه به کڻي نه سگهيو. فائر جي آواز مسز هاورڊ کي جاڳائي ڇڏيو. قاتل ٽي گوليون هن جي جسم ۾ به لاهي ڇڏيون.”
“او منهنجا رب! اُن کان خطرناڪ ٻي ڪا خبر ئي نٿي ٿي سگهي.” ڪرسٽوفر ڏکاري لهجي ۾ چيو. “قوم، جي عظيم ترين ماڻهن مان هڪ کي ايئن ماريو ويندو. هو واقعي هن ملڪ جي عظيم ماڻهن مان هڪ هو ۽ ٻيو ته هو بدترين آمريت جي خلاف اسانجي آخري ۽ يقيني اميد هئي. لعنت هجي. هي سڀ ڇا پيو ٿئي... هن ملڪ ۾؟”
اهو سوچ ته هاڻ هن ملڪ جو ڇا ٿيندو؟” ڊونالڊ چيو. “ٿورو ٽي وي ته کول.”
ڪرسٽوفر ٽي وي آن ڪئي. هو ٻيئي ٽي وي جي سامهون پيل صوفن تي ويهي رهيا. اسڪرين تي ان مهل جسٽس هاورڊ جي گهر جو منظر هو. جتي واردات ٿي هئي. سادن ڪپڙن ۾ جاچ ڪندڙ هيڏانهن هوڏانهن اچ وڃ ڪري رهيا هئا. دروازي جي ٻاهر هاورڊ جا پاڙيسري اکيون ڦاڙيون اهو سڀ ڪجهه ڏسي رهيا هئا. ڪن کي ته اڃا رات وارا ڪپڙا پاتل هئا. پوءِ اسڪرين تي نيٽ ورڪ جي رپورٽر جو ڪلوز اپ نظر آيو. “هي اهو هنڌ آهي جتي ٽي ڪلاڪ اڳ اهو حادثو ٿيو.” رپورٽر انائونس ڪيو.
“چيف جسٽس هاورڊ ۽ سندس زال کي ڪنهن اڻ ڄاتل قاتل گولين جو نشانو بڻائي ڇڏيو. لاش ڪلاڪ کن اڳ هتان کنيا ويا آهن. انهن مان هڪ قاتل جو به لاش هو، جيڪو ڀڃڻ جي ڪوشش ۾ پوليس جي هٿان مارجي ويو. ان جي اڃا سڃاڻپ ٿي نه سگهي آهي. اها ڳالهه واضع آهي ته قاتل گهر جي اندرين نقشي کان چڱي طرح واقف هو. امڪان آهي ته هو بيڊ روم ۾ مسز هاورڊ جا زيور چورائڻ جي چڪر ۾ گهڙيو هو. خيال ظاهر ڪيو ويو آهي ته جسٽس هاورڊ جي اک کلي پئي هئي. پوليس جي نظريي موجب جسٽس هاورڊ اٿي الارم جو بٽن دٻائي ڇڏيو هو ۽ اهو الارم پوليس اسٽيشن ۾ هو. جنهن جي نتيجي ۾ پوليس حرڪت ۾ اچي ويئي. ان دوران قاتل پهرين جسٽس کي ۽ پوءِ سندس زال کي شوٽ ڪيو. هن ڀڄڻ جي بدران زيورن جي ڳولا جاري رکي، شايد کيس احساس نه هو ته جسٽس صاحب الارم جو بٽڻ دٻائي چڪو آهي. زيور کڻي هو ٻاهر نڪتو ۽ پنهنجي پلائي موٿ گاڏي طرف وڌيو، جيڪا ٻه بلاڪ پويان پارڪ ڪئي ويئي هئي. اسڪواڊ جي ڪار جي جهلڪ ڏسندي ئي هو ڀڳو. پوليس وارننگ کانپوءِ گولي هلائي. جنهن ۾ هو اُڦٽ مري پيو. چوري ڪيل زيور هن جي کيسي مان مليا آهن. پر اهڙي ڪا به شئي نه نڪتي آهيم، جنهن مان هن جي سڃاڻپ ٿي سگهي ۽ ناظرين هاڻ اسين اوهانکي ان ڪيس جا تازين خبرن جي لاءِ لاس اينجلس ۾ پنهنجي نيوز روم ٿا هلئون.”
“هاڻي ڪهڙو فائدو؟” ڪرسٽوفر ڪنڌ ڌوڻيندي مايوس لهجي ۾ چيو. هو ٻيئي ڪافي جا ڍڪ ڀريندي ٻيهر اسڪرين ڏانهن متوجه ٿي ويا. نيوز ڪاسٽر هاڻ ڪجهه ڪاغذن کي اٿلائي پٿلائي ڏسي رهيو هو. پوءِ هن چيو، “اها آهي تازي خبر. جسٽس هاورڊ ڪالهه غير متوقع طور تي لاس اينجلس آيو هو. هن جي دوستن ۽ اسٽاف جي ماڻهن کي به هن جي آمد جي خبر نه هئي. ڪنهن کي به هن جي غير متوقع دوري جي سببن جي خبر نه هئي. پر هاڻ هڪ پهلو سامهون آيو آهي. لاس اينجلس پهچندي ئي جسٽس هاورڊ، سڪرامنٽو ۾، پنهنجي پراڻي دوست جيمس گرفٽ سان رابطو ڪيو هو. جيڪو ڪيليفورنيا اسيمبلي جو اسپيڪر به آهي. جسٽس هاورڊ اڄ ٽپهريءَ جو رياست جي گاڌي جي هنڌ پهچڻ جو ارادو ظاهر ڪيو هو، هن دستور ساز اسيمبلي هن اسيمبلي ميمبرن سان 25هين ترميم جي باري ۾ ڳالهائڻ ٿي چاهيو، اسپيڪر ان سلسلي ۾ کيس ڪميٽيءَ جو آخري شاهد مڃي ورتو هو. اسپيڪر مسٽر گرفٽ هڪ سوال جي جواب ۾ ٻڌايو ته هو سمجهي نه سگهيو ته جسٽس هاورڊ ترميم جو حامي هو يا مخالف. هو پنهنجي تقرير تيار ڪرڻ جي لاءِ پنهنجي گهر ۾ اچي ترسيو هو. جتي موت کيس اچي نهوڙي نيو.”
“۽ ناظرين! هاڻ جڏهن ته موت چيف جسٽس کي سدائين جي لاءِ خاموش ڪري ڇڏيو آهي. اسين اهو ڪڏهن به ڄاڻي نه سگهنداسين ته جسٽس هاورڊ جي تڪراري 35هين ترميم جي باري ۾ ڪهري راءِ هئي يا ڇا ٿي چوڻ چاهيائين. اها به خبر آهي ته سڪرا منٽو پهچڻ کان اڳ چيف جسٽس کي لاس اينجلس جي هڪ هوٽل ۾ هڪ پريس ڪانفرنس کي به خطاب ڪرڻو هو. پريس ڪانفرنس پاڻ گهرائي هئائين. جيڪڏهن هو جيئرو هجي ها ته ڪجهه ڪلاڪن کانپوءِ هو پريس ڪانفرنس کي خطاب ڪري رهيو هجي ها.”
“هينئر هينئر مونکي ٻڌايو ويو آهي ته صدر گلبرٽ جو پريس سيڪريٽري جسٽس هاورڊ جي ڪمهلي ۽ متشدد موت تي صدر صاحب جو تعزيتي پيغام پڙهي ٻڌائيندو. تنهن ڪري اسين اوهانکي “ وائٽ هائوس” وٺي ٿا هلون جتي...”
ڪرسٽوفر، ڊونالد ڏانهن ڏسندي چيو “ڊونالڊ! تدفين فقط جسٽس جي ئي نه اسانجي به ٿيندي.”
ڊونالڊ ڪريڊن ٿڪل انداز ۾ ڪنڌ ڌوڻيو. ڪرسٽوفر ٿڌو ساهه کنيو. هاڻ بهرحال هو ابتدائي جهٽڪي کان پاڻ سنڀالي چڪو هو. البته مايوسي هر گهڙي وڌندي پي ويس. “يقين ڪر ڊونالڊ! اها منهنجي زندگيءَ جي بدترين خبر آهي.” هن مئل لهجي ۾ چيو. پوءِ اسڪرين ڏانهن اشارو ڪندي چيو .”هاڻ هي ملڪ هنن جو آهي.”
“هائو! بدقسمتيءَ سان...!”
هاڻ هنن ٻنهي جو ڌيان اسڪرين ڏانهن هو. صدر جي پريس سيڪريٽريءَ صدر جو تعزيتي پيغام هڪ مڪمل ڪيو. پيغام ۾ ڪيترائي روايتي جملا هئا. خلوص ۽ سچائيءَ کان محروم لهجو. جيتوڻيڪ جيڪي ڪجهه چيو پي ويو. اهو سڀ سچ هو. جڏهن ڪو عظيم انسان مري ويندو آهي ته ان سان گڏ انسانيت جو هڪ حصو به مري ويندو آهي ۽ جان هاورڊ بلاشڪ دنيا جي عظيم انسانن منجهان هو. تنهنڪري هن ملڪ ۾ انصاف جي مٿڀرائپ جا ڏينهن پورا ٿيا. ڪرسٽوفر چيو “شايد جمهوريت به پوڙهي ٿي موت جي اونداهي واديءَ ۾ لهڻ واري آهي. هاورڊ کانسواءِ 35 هين ترميم جو موت ممڪن ڪونهي. هاڻ 35 هين ترميم جي شڪل ۾ ڊائريڪٽر ٿامسن جي نئين جنميل آمريت شروع ٿيڻ واري آهي ۽ قوم ٿامسن جي ٺاهيل سانچي ۾ سموئجي ويندي.”
“هاڻ اسين اوهان کي ايف بي آءِ جي ڊائريڪٽر ورنن ٿامسن جي آفيس وٺي ٿا هلئون.” انائونسر چيو. ٻي گهڙيءَ اسڪرين تي ٿامسن جو ڄاتل سڃاتل چهرو نظر آيو. جنهن جي منهن تي ڏک جو تاثر هو ۽ پنهنجي سامهون رکيل لکت پڙهي رهيو هو.
“جسٽس هاورڊ جو مرتيو ايڏو وڏو نقصان آهي، جو لفظن ۾ بيان ڪرڻ ممڪن ڪونهي. جسٽس هاورڊ قوم جو دوست هو، هو منهن جي ذاتي دوست هو. هو سچائي ۽ آزاديءَ جو متوالو هو. اهڙي شخصيت آمريڪا کي ايترو ته سگهارو ڪري ڇڏيو آهي، جو هي ملڪ ڏوهن، تشدد ۽ لاقانونيت جي ڀرمار جي باوجود پنهنجي سڃاڻپ برقرار رکندو. مونکي يقين آهي ته هن وقت جيڪڏهن جسٽس زندهه هجي ها ته پنهنجي موت جي الميي کي وسيع تناظر ۾ ڏسي ها. آمريڪا جي شهرين ۽ انهن جي اڳواڻن جي تحفظ کي لاڳو خطرن کي هاڻ هميشه جي لاءِ ختم ڪري ڇڏڻ گهرجي. هن وقت حال اهو آهي ته ماڻهو رستن تي ته ٺهيو، پر پنهنجي گهرن ۾ به محفوظ ناهن. اها اسانجي خوشفهمي آهي ته چيف جسٽس هاورڊ جو قاتل پنهنجي منطقي انجام تائين پهچي چڪو آهي. مونکي ڪجهه گهڙيون اڳ خبر پئي آهي ته قاتل جي سڃاڻپ ٿي ويئي آهي. ان جي سڃاڻپ جو اعلان ايف بي آءِ ڪجهه دير پوءِ ڪندي. ايترو ٻڌائي ٿو ڇڏيان ته قاتل عادي ڏوهاري هو. هن جي ڏوهاري سرگرمين جو رڪارڊ موجود آهي. شرمناڪ ڳالهه اها آهي ته ان جي باوجود به هو کُلي عام رستن تي هلندو وتندو هو. ڪاش! 35هين ترميم هڪ مهينو اڳ منظور ٿي وڃي ها ته ان قومي الميي ۽ زيان کان بچي وڃجي ها. 35هين ترميم جي هوندي اها انڌاڌنڌ رتو ڇاڻ ممڪن نه رهندي. خواتين ۽ حضرات! ان الميي اسانکي اهو سبق ڏنو آهي ته اسانکي گڏجي آمريڪا کي مضبوط بنائڻ جي لاءِ ڪم ڪرڻ گهرجي.”
اسڪرين تان ٿامسن جو چهرو هٽيو ۽ رپورٽر جو چهرو اڀري آيو. ڪرسٽوفر ڊونالڊ ڏانهن متوجه ٿيو. هن جي اندر ۾ باهه ٻري رهي هئي. “ڪتي جو پُڇ!.. حرامي جي همٿ ته ڏس! جسٽس هاورڊ جي لاش تي 35هين ترميم جي ڪنوينسگ پيو ڪري. جڏهن ته جسٽس ان ترميم کي فنا ڪرڻ وارو هو.... هو هن جي موت مان الٽو فائدو پيو وٺي.”
“بلڪه ظاهر اهو پيو ڪري ته جيڏهن هاورڊ جيئرو هجي ها ته ترميم جي حق ۾ ڳالهائي ها.” ڊونالڊ چيو. “شايد هو قاتل بابت ٻڌائڻ وارا آهن.”
اجهو خبر پئي آهي ته جسٽس هاورڊ جي قاتل جو نالو رومن ايسڪوبار آهي ۽ هو ڪيوبن نسل جو آمريڪي شهري هو. هي آهي ان جي تصوير....”
ٽي وي تي قاتل جي چهري جو عڪس ڏسندي ئي ڊونالڊ جي وات مان هلڪي رڙ نڪري وئي.” اڙي هي نه نه!”
ڪرسٽوفر ڇرڪي کيس ڏٺو. ڊونالڊ اٿي بيهي رهيو. هن جو منهن ڦڪو ٿي ويو ۽ اکيون نڪري آيس. هن جي آڱر اسڪرين ڏانهن اشارو ڪري رهي هئي. هو ڪجهه چئي رهيو هو، پر آواز نه پي نڪتس. ڪرسٽوفر اُٿيو ۽ هن ڏانهن وڌيو ۽ هن جي ڪلهي تي هٿ رکيائين. هاڻ ڊونالڊ هر هر اسڪرين تي مَڪ تاڻي رهيو هو. نيٺ هن جو آواز نڪتو. “هي اهو ئي آهي ڪرس... هي اهو ئي آهي.”
ڪرسٽوفر کيس لوڏيو. “پاڻ کي سنڀال ڊونالڊ! ڳالهه ڪهڙي آهي...؟”
“آئون هن شخص سان ملي چڪو آهيان.” ڊونالڊ اسڪرين تي قاتل جي عڪس ڏانهن اشارو ڪندي هسٽر يائي لهجي ۾ چيو. “مون هن جو نالو به ٻڌو آهي. مياميءَ کان ٻاهرفشر آئي لينڊ ۾ ان رات مون جنهن شخص کي ساڍا ست لک ڊالر ڏنا هئا. هي اهو ئي شخص هو ۽ هاڻ هي هاورڊ جي قاتل جي روپ ۾ سامهون آيو آهي. تون ان ڳالهه جو مطلب سمجهين پيو ڪرس!.”
هاڻ اسڪرين تان قاتل جو چهرو هٽي چڪو هو ۽ انائونسر سامهون هو. ڪرسٽوفر جلدي ٽي وي بند ڪئي. کيس ڊونالڊ جي ٻڌايل سڄي ڪهاڻي ياد اچي ويئي. ڪيئن ۽ ڪهڙن شرطن تي ٿامسن کيس لوئس برگ جيل مان ڪڍرايو هو. ڪيئن هن ٿامسن جي هدايتن موجب ساڍا ست لک روپيا ادا ڪيا هئا ۽ جنهن شخص کي ادا ڪيا هئا. ان جسٽس هاورڊ کي قتل ڪري ڇڏيو هو.
“يقين ڪر ڪرس! هي اهو ئي ماڻهو آهي،” ڊونالڊ چيو. “هاڻ مون سمجهيو ته ٿامسن کي ساڍن ستن لکن ڊالرن جي گهرج ڇو پئي هئي. هن هاورڊ جي قاتل کي معاوضي جي ادائگي منهنجي هٿان ڪرائي هئي. هيءَ اها رقم آهي، جنهن جو ڪير به اتو پتو نٿو لڳائي سگهي. هي قتل ٿامسن ڪرايو آهي، ان جو مطلب اهو ٿيو ته هو 35هين ترميم جي خاطر آخري حد تائين وڃي سگهي ٿو، قتل جي حد تائين به.”
“بس ڪر! خاموش ٿي.... تون اهو ثابت نه ٿو ڪري سگهين!”
“۽ ڪهڙو ثبوت کپي توکي؟ ٿامسن مونکي ساڍن ستن لکن ڊالرن جي ادائيگي جي شرط تي جيل مان ڪڍرايو. ڪوڊ ورڊ به هن ئي طئي ڪيو. جنهن موجب مون رومن ايسڪو بار کي رقم ادا ڪئي ۽ رومن جسٽس هاورڊ کي قتل ڪيو. اها ته ٻه واڌو ٻه برابر چار واري ڳالهه ٿي. ٻيو ڪهڙو ثبوت کپئي؟”
ڪرسٽوفر تيزيءَ سان سوچڻ ۽ صورتحال کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو. هن چيو “مونکي ته وڌيڪ ٻي ڪنهن ثبوت جي گهرج ڪونهي. پر تون ٻين کي ڪيئن يقين ڏياريندين.”
“آئون پوليس کي سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيندس. ٿامسن پاران قاتل کي اڳواٽ معاوضي جي ادائيگي مون ئي ڪئي هئي. آئون ٿامسن جي نمائندگي ڪري رهيو هئس.” ڊونالڊ تيز لهجي ۾ چيو.
“نه يار! ڳالهه وزن نه وٺندي.”
“ڪيئن نه وٺندي، هيري ايڊورڊ ان حقيقت کان واقف آهي ۽ وارڊن بروس به.”
“پر هو زبان نه کوليندا.”
ڊونالڊ ڪرسٽوفر کي جنجهوڙيندي چيو. پوليس منهنجي ڳالهه تي يقين ڪندي آئون. آئون.... آهيان. فشرز آئي لينڊ ۾ قاتل کي رقم مون ادا ڪئي هئي. ائين اسين ٿامسن کي شڪست ڏيئي سگهون ٿا.”
ڪرسٽوفر هن جو هٿ ڇڏيندي چيو. “ڊونالڊ ڪريڊن حقيقت ٻڌائي سگهي ٿو، پر هاڻ هن جو ڪو به وجود ڪونهي. تون هڪ نا موجود اکين ڏٺو شاهد آهين.”
“پر آئون جيئرو آهيان.” ڊونالڊ احتجاج ڪيو.
“سوري دوست! تون ڊوور آهين. ڊونالڊ مري چڪو آهي. هن جي موجودگيءَ جو ڪو به ثبوت ڪونهي. هو موجود ڪونهي.”
اوچتو سڄي ڳالهه ڊونالد جي سمجهه ۾ اچي وئي. هن جو سڄو جوش ۽ خروش ٿڌو ٿي ويو،. هن جي بي وسيءَ مان چيو. “هائو ڪرس! تون صحيح ٿو چوين؟”
ٻي پاسي ڪرسٽوفر کي هڪ ٻي خيال ڄڻ جيئرو ڪري ڇڏيو. “پر آئون موجود آهيان ۽ تو جيڪو ڪجهه چيو آهي، ان تي مونکي مڪمل ڀروسو آهي. آئون صدر گلبرٽ سان ملي کيس سڀ ڪجهه ٻڌائي ڇڏيندس. هي اهي حقيقتون آهن، جن کي هو نظر انداز ڪري نٿو سگهي. حقيقت هيءَ آهي ته هن ملڪ ۾ ڏوهن ۽ لاقانونيت ۾ جيڪو واڌارو ٿئي. حقيقت هيءَ آهي ته هن ملڪ ۾ ڏوهن ۾ لاقانونيت ۾ جيڪو واڌارو ٿي رهيو آهي. ان جو سبب ٿامسن آهي. اصل ڏوهاري ٿامسن آهي. صدر کي منهنجي ڳالهه ٻُڌڻي پوندي. کيس اهو ئي ڪجهه ڪرڻو پوندو، جيڪو جسٽس هاورڊ ڪرڻ جو ارادو ڪيو هو. کيس عوامي سطح تي 35هين ترميم جي خلاف زبان کولڻي پوندي. تون پاڻ کي سنڀال ڊونالڊ. پاڻ کي اڃا گهڻو ڪجهه ڪرڻو آهي. هن ڊيڄاريندڙ خواب مان سجاڳ ٿي...”
•
صدر صاحب پنهنجي ڪرسيءَ تي ويٺي پاسو ورايو. “تنهنجو مطلب آهو آهي ته آئون ايف بي آءِ جي ڊائريڪٽر کي هٽائي ڇڏيان.؟”
اها ملاقات وائٽ هائوس جي بيضوي ڪمري ۾ گذريل ويهن منٽن کان جاري هئي. ڪرسٽوفر ويهن منٽن تائين لڳاتار ڳالهائيندو رهيو هو. اهو آمريڪي صدر جو پهريون جملو هو. هن ڪرسٽوفر جي گهڻي زرو ڀرڻ تي، ڏاڍي مشڪل سان ان ملاقات جي لاءِ اڌ ڪلاڪ ڪڍيو هو. ڪرسٽوفر بنا ڪنهن تمهيد جي ڪرنل بيڪسٽر جي آر دستاويز جي تنبهه کان وٺي جسٽس هاورڊ جي قتل تائين، سڀ واقعا بيان ڪري ڇڏيا. آخر ۾ هن چيو هو “سائين! قانون لاڳو ڪندڙن جي لاقانونيت سهپ کان ٻاهر آهي. منهنجي پيش ڪيل شاهدين جي روشنيءَ ۾ اوهين ٿامسن کي هڪدم هٽائي سگهو ٿا.”
“ايف بي آءِ جي ڊائريڪٽر کي هٽائي ڇڏيان.” صدر ورجايو. “هائو! جيڪڏهن اوهين کيس سندس ڏوهن جي سزا ڏيئي نٿا سگهو ته گهٽ ۾ گهٽ اهو ته ڪري سگهو ٿا. ائين جمهوريت محفوظ رهندي ۽ آئين جي عزت به قائم رهندي. پوءِ اسين گڏجي سڏجي ڏوهن جي روڪ ٿام لاءِ 35هين ترميم جي ڪا متبادل رٿا مرتب ڪري سگهنداسين. ان سلسلي ۾ اسانکي معاشي فلاح جي سلسلي ۾ ڪم ڪرڻون پوندو.”
صدر گلبرٽ، ڪرسٽوفر جي بيان کان متاثر نظر نه آيو. پر هو خاموشيءَ سان ٻڌندو رهيو هو.”ته تنهنجي خيال ۾ ٿامسن کي هٽائي ڇڏڻ گهرجي.” هن شڪ واري لهجي ۾ چيو.
“هائو! هن جي هٽائڻ جي ڪيترائي سبب ۽ جواز آهن. هن هڪ سرڪاري اداري کي هن جي وسيلن سميت غير قانوني طور تي هڪ اهڙي قانون کي منظور ڪرائڻ جي لاءِ استعمال ڪيو، جنهن جي منظوريءَ کانپوءِ پاڻ ملڪ جي سڀ کان وڏي طاقت بڻجي سگهي ٿو. هن تي بليڪ ميلنگ ۽ هڪ جمهوري عمل ۾ مداخلت جو الزام پڻ آهي. آئون رڳو تڪلف کان ڪم وٺي مٿس قتل جو الزام هڻڻ کان پاسو پيو ڪريان. فقط ان لاءِ ته اهو آئون ثابت نه ٿو ڪري سگهان. ان الزام کان سواءِ هر الزام يقيني آهي. باقي آئون هر شئي جو ثبوت پيش ڪري سگهان ٿو. اوهانکي ٿامسن کي عهدي تان هٽائي اهو ئي ڪرڻو پوندو، جيڪو جسٽس هاورڊ کي ڪرڻون هو. اوهانکي 35هين ترميم جي مخالفت ڪرڻي پوندي. بهرحال بنيادي ڪم ٿامسن کي هٽائڻ آهي. ائين اوهانجي عزت ۽ مان ۾ واڌارو ٿيندو.”
صدر صاحب ڪجهه دير ماٺ ۾ رهيو. پوءِ اُٿيو ۽ باغيچي ڏانهن کلندڙ دريءَ ڏانهن وڌي ويو. ڪرسٽوفر جا لڱ سٽجي رهيا هئا. پر هو ماٺ ڪيو ويٺو رهيو. نيٺ صدر صاحب واپس وريو ۽ پنهنجي ڪرسيءَ جي پويان اچي بيٺو. هن ڪرسيءَ جي پٺ کي مضبوطيءَ سان جهليو ۽ ڪرسٽوفر جي چهري تي نظرون کپائي ڇڏيون. “مون تنهنجي هر ڳالهه ڌيان سان ٻڌي آهي ۽ ان تي غور به ڪيو آهي. آئون نهايت صاف گوئي کان ڪم وٺندس. تون قانون کي اسان سڀني کان وڌيڪ ٿو ڄاڻين ۽ ان کان واقف آهين. ٿامسن کي هٽائڻ جا سبب جيڪي تو بيان ڪيا آهن، اهي ثبوت کان محروم آهن، افواهن، نظرين ۽ منطقي تجزين جو نتيجو آهن. تو وٽ ڪو به ٺوس ثبوت ڪو نهن. تو جيڪو بيان ڪيو آهي، اهي فقط ڳالهيون آهن. حقيقتون ڪونهن.” صدر صاحب جو لهجو سرد هو. ڪرسٽوفر ڪجهه چوڻ چاهيو، پر صدر کيس هٿ جي اشاري سان روڪي ڇڏيو. “پهرين مونکي ڳالهه پوري ڪرڻ ڏي، تون ٿامسن تي لڳايل الزمن تي هڪ نظر وجهه، هن ڪيليفورنيا ۾ ٿيندڙ ڏوهن جي انگرن اکرن ۾ گڙ بڙ ڪئي. تون اها ڳالهه ثابت ڪري نٿو سگهين. تو چيو ته ٿامسن ملڪ ۾ عقوبتي ڪيمپون اڏائي رهيو آهي. تون اهو به ثابت ڪري نٿو سگهين. مونکي ٻڌائي هو اهي ڪيمپون ڪٿي پيو اڏرائي ۽ ڪهڙو ادارو اهي اڏائي رهيو آهي. تون ڊونالڊ سان ٿامسن جي سودي بازي، هن جي جيل مان فرار ۽ ٿامسن پاران کيس نئين شخصيت جي فراهميءَ جي جيڪا دعويٰ ڪئي آهي، تون ان جو به ڪو ٺوس ثبوت پيش نٿو ڪري سگهين. تون اهو به ثابت نٿو ڪري سگهين ته ڊونالڊ جيئرو آهي. تنهنجي چوڻ موجب ته ڊونالڊ جي ذريعي ٿامسن، جسٽس هاورڊ جي قتل جو معاوضو ادا ڪيو. تو وٽ ان جو ڪو ثبوت آهي؟ تو چيو ته ٿامسن آرگوسٽي ۾ 35هين ترميم جي نتيجن تي تجربا پيو ڪري. تون وٽ ان جو ڪو ثبوت آهي؟ آر دستاويز جي سلسلي ۾ به ڪو ثبوت ڪونهي. ڪرنل بيڪسٽر جا لفظ به تو پاڻ نه ٻڌا. پهرين توکي آر دستاويز جي موجودگي ثابت ڪرڻي پوندي. پوءِ اهو ثابت ڪرڻون پوندو ته اهو دستاويز خطرناڪ آهي. هاڻ تون پاڻ ٻڌائي، تنهنجي الزامن جي ڪهڙي قانوني حيثيت آهي ۽ انهن بنيادن تي تون چاهين ٿو ته آئون ٿامسن کي هٽائي ڇڏيان. اهو ناممڪن آهي ڪرس؟ مونکي ته پاڻ تنهنجي ذهني توازن تي شڪ پيو ٿئي.”
ان دوران ڪرسٽوفر پنهنجو پاڻ کي سنڀالي چڪو هو. شڪست جي احساس سبب کيس پنهنجو وجود ننڍو ٿيندي محسوس ٿيو. کيس اها اميد نه هئي ته صدر صاحب ڪجهه الزامن تي شڪ جو اظهار ڪندو، پر کيس ايتري ڀرپور حملي جي اميد نه هئي. هن مايوس لهجي ۾ چيو “جناب صدر! ثبوت جون ڪيتريون ئي شڪليون هونديون آهن. آئون توهانکي اهي ثبوت به پيش ڪري ٿي سگهيس، جيڪي اوهانکي پوري طرح مطمئن ڪري پي سگهيا، پر اسان وٽ وقت بنهه گهٽ آهي. پهرين ٿامسن کي هٽايو، هو بي حد خطرناڪ ماڻهو آهي. اوهين يقين ڪريو ته آئون هن جي خلاف ناقابل شڪست ڪيس تيار ڪندس. پر اها پوءِ جي ڳالهه آهي، پهريون مسئلو ٿامسن جي برطرفيءَ جو آهي. هو بنيادي حقن کي معطل ڪرڻ جي لاءِ ۽ ......35هين ترميم جي منظوري جي لاءِ ڪجهه به ڪري سگهي ٿو..... هو ان به جمهوريت کي قتل.....”
صدر جي چهري تي سختي جو تاثر اڀري آيو. “آئون خود 35هين ترميم جو حامي آهيان. ان جو مطلب ٿيو ته آئون به جمهوريت جو دشمن آهيان.”
“هرگز نه صدر صاحب!” ڪرسٽوفر جلدي چيو. “آئون هر ان شخص جي باري ۾ دعويٰ نه پيو ڪريان. جيڪو 35هين ترميم جو حامي آهي. حقيقت اها آهي ته آئون پاڻ به کلم کلا ترميم جي حمايت ڪندو رهيو آهيان. ماڻهن جي نظر ۾ ته آئون اڃا به ان جو حامي آهيان. مون ان جي کليل مخالفت ته نه ڪئي آهي. نه آئون هن عهدي تي رهي ايئن ڪري ٿو سگهان.”
صدر جو لهجو ڪجهه نرم ٿيو. “مونکي اهو ٻڌي خوشي ٿي ان جو مطلب اهو ٿيو ته تون وفاداري جي احساس کان عاري ناهين.”
“بلڪل نه!،” ڪرسٽوفر چيو. “سوال اهو آهي ته ٿامسن ۾ احساس وفاداري آهي يا نه، اسانکي رڳو ملڪ ۽ قوم سان نه پر جمهوريت سان به وفا ڪرڻي آهي، ان ڳالهه جي اوهانکي به خبر آهي ۽ مونکي به پر ٿامسن نٿو ڄاڻي. اوهين ۽ آئون 35هين ترميم جو غلط استعمال نٿا ڪري سگهون. پر ٿامسن جي هٿان آئون 35هين ترميم ....”
“تو وٽ ان جو ڪو به ثبوت ڪونهي.”
“مون جيڪو ڪجهه ٻڌايو اوهانکي ٻڌايو آهي ان جي روشنيءَ ۾ اها ڳالهه ثابت آهي. ڀلي آئون ثبوت فراهم ڪري نه سگهان. پر اوهين اهو مڃيندا ته......”
“بيڪار آهي ڪرس....” صدر صاحب هن جي ڳالهه ڪٽي ڇڏي. “آءِ ايم سوري ڪرس” هن پنهنجي ڪرسيءَ تي ويهندي چيو. هن جي لهجي م قطعيت هئي، “آئون حقيقتون ٻڌندو به آهيان ۽ انهن جو احترام به ڪندو آهيان. تو جيڪو ڪجهه بيان ڪيو آهي، اهو منهنجي لاءِ اثرائتي حقيقتن جو تاثر ڇڏي ناهي سگهيو. منهنجي نظر ۾ اهي ٿامسن جي برطرفي واسطي مناسب سبب ڪونهن. منهنجي نظر ۾ ٿامسن محب الوطن هئڻ سان گڏ اهليت جي لحاظ کان هن جو ڪو ٻيو مٽ ڪونهي. تنهنجي لڳايل الزامن جي روشني ۾ کيس هٽائڻ ايئن آهي، جيئن جارج واشنگٽن کي امن امان ۾ خلل وجهڻ جي الزام ۾ گرفتار ڪرڻ. کيس هٽائي آئون نه رڳو ملڪ کي هڪ سٺي شخص جي خدمتن کان محروم ڪندس، پر اهو منهنجي لاءِ سياسي خودڪشي وانگر هوندو. عوام کي مٿس اعتبار آهي ۽ عوام مٿس ڀروسو.”
“اوهانکي به مٿس ڀروسو آهي. اوهين به مٿس اعتبار ڪريو ٿا.” ڪرسٽوفر زخمي لهجي ۾ پڇيو.
“بلڪل! هو محنتي به آهي ۽ مستقل مزاج به، هو گهڻو سهڪار ڪرڻ وارو به آهي.”
“ان جو مطلب اهو ٿيو ته نه اوهين 35هين ترميم مان جند ڇڏائڻ ٿا چاهيو ۽ نه وري ٿامسن مان هٿ ٿا ڪڍو. ان صورت ۾ مون وٽ استعفيٰ ڏيڻ کانسواءِ ٻي ڪا واهه ڪونهي.” ڪرسٽوفر کڙو ٿيو. “آئون پنهنجي آفيس وڃي استعفيٰ لکندس ۽ ايندڙ 24 ڪلاڪ ڪيليفورنيا اسيمبليءَ ۾ 35هين ترميم جي خلاف جنگ ڪندي گذاريندس ۽ اتي ناڪام ٿيس ته ڪيليفورنيا سينٽ ۾ لڙندس.” اهو چئي هن ڪنڌ جي اشاري سان صدر کي سلام ڪيو ۽ دروازي طرف وڌيو. صدر کيس سڏ ڪيو. هن مڙي ڏٺو، صدر جي چهري ڏک جا آثار هئا. “ڪرس! تڪڙ نه ڪر...” صدر چيس. “اهو سڀ اسان سڀني جي لاءِ... ملڪ لاءِ به ڏکيو وقت آهي. ائين ٻيڙي کي ٻوڙڻ ڪٿان جي عقلمندي آهي.”
“آئون ٻيڙي کي نه پيو ٻوڙيان سائين، پر ان مان لهي رهيو آهيان جناب صدر.” ڪرسٽوفر وراڻيو. “يا ته ٻڏي ويندس، يا اُڪري ويس ته پنهنجي زور تي اُڪرندس.... خدا حافظ!” اهو چئي هو آفيس مان ٻاهر نڪري ويو.
آمريڪي صدر جون نظرون دير تائين ان دروازي تي کتيون پيون هيون. جنهن مان ڪرسٽوفر روانو ٿيو هو. نيٺ هن هٿ وڌائي رسيور کنيو ۽ بٽڻ دٻايو. “مس ليجر.” هن پنهنجي سيڪريٽري کي چيو “ايف بي آءِ جي ڊائريڪٽر ٿامسن کي ڪال ڪر. کيس چئو ته آئون ساڻس اڪيلائي ۾ ملڻ ٿو چاهيان.”