مهاڳ
استاد ويلم فاڪنر مرحوم جيڪي به ناول لکيا آهن اهي سڀ جا سڀ ناول سندس اباڻي علائقي ميسيسپي جي پس منظر ۾ لکيا آهن انهي ڳالهه کي اڳيان رکندي انگريزي جي معروف ٽماهي رسالي پيرس رويو (Paris Review)وارن جڏهن کائنس اهو سوال پڇيو ته “ تون ڪنهن خاص ۽ محدود علائقائي ليکڪ ته نه آهي؟” انهي تي استاد وڏي کڙڪي وچان جواب ڏنو ته “ دنيا جا سڀ ليکڪ علائقائي آهن، جيڪو نيويارڪ يا ٽوڪيو جي پس منظر ۾ لکي ٿو اهو اتان جو علائقائي ليکڪ آهي پر جيڪو فڪشن رائيٽر آهي هيءِ ڌرتي ڇڏي آسمان جي پس منظر ۾ ڪا ڪهاڻي يا ناول لکي ٿو ته اهو آسمان جو علائقائي ليکڪ آهي ڇاڪاڻ جو آسمان به ته هڪ علائقو آهي جيڪو ليکڪ علائقائي ليکڪ ناهي اهو ليکڪ ئي ناهي ڪا ٻي مخلوق هجي ته ڀلين هجي” استاد جي اها راءِ به هڪ اهڙو ئي ٺپو آهي جيڪو موجوده دور جي چيني ناول نگار ۽ ڊراما نگار گائوشين جيان ( Gao Xinjian) تي به لڳي ٿو ته ٿر جي ڀٽون پار ڪري مٺي تائين پهچي نصير ڪنڀار جي ڪهاڻين تي به لڳي ٿو. نصير ڪنڀار جي ڪهاڻين تي به اها مقاميت پاتي وڃي ٿي ۽ اها مقاميت ئي کيس هن دور جي سنڌي ڪهاڻيڪارن ۾ اعليٰ مقام تي بيهاريو بيٺي آهي. ظاهر آهي ته سٺو ليکڪ انهن حالتن ۽ روين تي لکندو آهي. جن کي اهو اکين سان ڏسندو آهي ۽ ذهن سان پرکيندو آهي ۽ دل اندر محسوس ڪندو آهي، نصير ڪنڀار به هڪ اهڙو ئي ليکڪ آهي جيڪڏهن ساڳيو نصير اڻ ڏٺين ۽ اڻ ڄاتين ڳالهين تي لکي ها ۽ پنهنجي ڌرتي ڇڏي اڻ ڏٺي نيويارڪ جي ايئرپورٽ يا اتر قطب يا دور دراز ملڪ نيوزي لينڊ جي پس منظر ۾ لکي ها ته به ٻوڙ هاري ها، جي ڀلا ٿر ۾ ڪولمبيا جا گئنگسٽر يا هالينڊ جون اسٽرپ ٽيز ڊانس ڪلبون پلانٽ ڪري ها ته به ٻوڙ هاري ها، پر ميان نصير اهڙي فئشن بازي کان پاسو ڪندي “حبيبن جو حال” لکي پنهنجو پاڻ کي جديد سنڌي ادب ۾ مڃرايو آهي سندس ڪهاڻين جي وڏي ۾ وڏي خوبي اها ئي آهي جيڪا مون پارن کي پاڻ ڏانهن ڇڪي ٿي، مقاميت جي ڪري سندس ڪهاڻيون ڪنواريون آهن، نيون آهن ۽ دل اندر ۾ وهارڻ جهڙيون آهن، سندس ڪهاڻيون ڪنجهي جي ٿانو وانگر وڄي ڌيان ڇڪائين ٿيون سندس ڪهاڻيون گج ۾ لڳل ٽڪن وانگر جهٻڪا ڏيندون نظر اچن ٿيون سندس ڪهاڻيون ٻکن وانگر اچي وچڙن ٿيون، ٻک به اوترا، جيڪي ڪڏهن به نه وسرن جيڪا ڪهاڻي ٻکجي نٿي اُها ڪهاڻي ئي نه آهي نصير جي ڪهاڻين ۾ پنهنجائپ آهي، جيڪا پڙهندڙ کي پاڻ ڏانهن ڇڪي وٺي ٿي “وارياسا وجود” پاڻ ڏانهن نه ڇڪندا ته ٻيو ڪير ڇڪيندو بابل سائين!
اها ته ٿي مقاميت ۽ انهي جو ڀرپور اظهار، هاڻي اچجي هڪ ٻئي ڳالهه تي
لکڻ جا جيڪي به گُر، هنر ۽ ڪلائون آهن انهن ۾ ڏکئي ۾ ڏکيو ڪم مختصر ڪهاڻي کي ڪري لکيو وڃي ٿو، جو انهي ۾ بيان ٿيل حالتن، روين ۽ زندگي جي ٻين پهلوئن کي چٽڻ لاءِ ليکڪ کي تمام ننڍو ڪئنواس ٿو کپي، مصوري جي حساب سان مختصر ڪهاڻي کي مئنيوچوئر (Miniature) پئنٽنگ چئي سگهجي ٿو يا سوليٰ سنڌي ۾ انهي آرٽ کي چوندا آهن “ٿورو لکيو گهڻو سمجهندا” اهو ئي سبب آهي جو اڄ ڪلهه دنيا جا وڏا وڏا ليکڪ مختصر ڪهاڻي لکڻ کان ڪن هڻندا آهن، ٻين لفظن ۾ ايئن به چئي سگهجي لکڻ جي آرٽ سان ڪهاڻي کي چونڊ رسڪ ( Risk) کڻڻ جي برابر آهي، جيڪي اسان جا ليکڪ ڪهاڻي لکڻ جو رسڪ کڻندا آهن انهن جي اڪثر ڪهاڻين کي اسان اهو چئي سگهون ٿا ته اهي مختصر ڪهاڻي لکندي ڪري به گهڻن لفظن ۾ ٿوري ڳالهه ڪندا آهن پر هن مجموعي ۾ موجود ڪهاڻين کي پڙهي ڪري ايئن چئي سگهجي ٿو ته ميان نصير ٿورن لفظن ۾ گهڻو ڪجهه لکي وڃي ٿو ۽ سندس ڪهاڻيون اصلي آرٽ تي پورو لهي اچن ٿيون مونکي انهي جو جيڪو ڪارڻ سُجهي ٿو اِهو اُهو آهي ته نصير ڪنڀار اسان جي ٻين ليکڪن جي برعڪس ڪُت خلقت سان گڏ اٿئي وهي ٿو، جنهن کي اسان “اصلي عوام” چئي سگهون ٿا ۽ اسان جو هي يار اڃان تائين نام نهاد سول سوسائٽي جو حصو نه بڻيو آهي، کيس اسان Down to the earth (پنهنجي ڌرتي سان لاڳاپيل) ليکڪ چئي سگهون ٿا جنهن کي پنهنجي پبلڪ جي زير پتير خبر آهي سندس اهو شخصي رويو سندس ڪهاڻين کي جنم ڏئي ٿو، منهنجي پنهنجي خيال ۾ وڏو ليکڪ
اهو ئي آهي جيڪو ڪلر جي پوٺي تي يا ٿر جي واري تي پٽ تي ڪانڀ ٻڌي غريب غرباء سان وڃي سور اوري به سگهي ۽ ڏوري به سگهي ۽ محسوس به ڪري سگهي اها خوبي نصير ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪا سندس ڪهاڻين ۾ لهي آئي آهي.
اسان وٽ ڪافي وقت کان وٺي اهو مونجهارو رهندو پئي آيو آهي ته لکڻ جي فن ۽ هنر جي ڊيفينيشن (Definition) ڪهڙن لفظن ۾ ڪجي ته آخر اها بلا ڪهڙي آهي. اڄ اسان اوهان جيڪڏهن ويهي بين القوامي ادب تي نظر ڌريندئو يا انهن ليکڪن جي راءِ کي نظر ۾ رکندئو ته اها ڊيفينيشن اوهان جي اڳيان هٿ جي تري وانگر چٽي نظر ايندي اها ڊيفينيشن ڪجهه هن ريت بيان ڪئي وئي آهي ته “زندگي جي ڏٺل واٺل پر دماغ کان اوجهل بڻيل ڪنڊن پاسن کي ايئنExplore ڪرڻ (کوٽي پڌرو ڪرڻ) جو اهو فن هڪڙي پاسي پڙهندڙ جي Aesthetic Sense (حس جمال) کي وڃي ڇُهي ته ٻئي پاسي وري پڙهندڙ جي ذهن ۾ ڪونه ڪو سوال اُٿاري” ايئن جيڪڏهن ڪا به ڪهاڻي پڙهندڙ جي حس جمال کي نٿي ڇُهي ته پوءِ اها ڪهاڻي نعري بازي جو شڪار ٿئي ٿي وڃي ۽ پڙهندڙ انهي ٺلهي نعري بازي سان ڪو به چَسُ وٺي نٿو سگهي. جي ڪهاڻي ۾ ڪو چس ئي نه هوندو ته پڙهندڙ ڇو پڙهي. پر ساڳئي طرح جيڪڏهن ڪا ڪهاڻي پڙهندڙ جي ذهن ۾ زندگي جي باري ۾ ڪو سوال نٿي اٿاري ته اها ڪهاڻي وندر جو ذريعو بڻجي ٿي وڃي. جي ڪهاڻي رڳو وندر جو ئي ذريعو هجي ته پوءِ اها چرس جو سوٽو بڻجي رهجي وڃي ٿي ۽ ذهني عياشي جو هڪ ذريعو بڻجي وڃي ٿي. جي ڪنهن کي رڳو ذهني عياشي جي کپ آهي ته انهي لاءِ ٻيا وڌيڪ ڀرپور ذريعا آهن ذهني عياشي جي ٻين ڀرپور ذريعن کي ڇڏي ڪري ماڻهو ڀلا ڇو ويهي ڪهاڻي پڙهڻ تي مٿو کپائي.
جيڪڏهن اسان انهي حقي واجبي ۽ مڃيل ۽ ڳايل وڃايل ڊيفينيشن کي اڳيان رکي ميان نصير جي ڪهاڻين کي پڙهنداسين ته سندس ڪهاڻيون انهي ئي ڊيفينيشن تي پورو لهن ٿيون. سندس ڪهاڻين ۾ نه ته نعري بازي پاتي وڃي وڃي ٿي ۽ نه ئي رڳو سندس ڪهاڻيون ذهني عياشي جو شڪار آهن. پر انهي جي ابتڙ سندس ڪهاڻين ۾ حس جمال به موجود آهي ته انهي سان گڏ زندگي جي باري ۾ ڪيترائي سوال به اڀرن ٿا، جن کي حل ڪرڻ جو حق صرف پڙهندڙ وٽ آهي نه ڪو ليکڪ وٽ آهي، جيڪو ليکڪ پڙهندڙ کي بيوقوف ٿو سمجهي ته پوءِ اهو پاڻ بيوقوف آهي، نصير هنن ڪهاڻين ۾ اهڙي بيوقوفي کان بچيل آهي ۽ سنڌي زبان جو هڪ اعليٰ ڪهاڻيڪار آهي.
اچو سائين ڊڪشن ( Diction) تي اسان وٽ گهڻا ماڻهو رڳو سٺي ٻولي جو استعمال کي ڊڪشن سمجهن ٿا، جيڪا سوچ سراسر غلط آهي سٺي ٻولي ته اجائي لفاظي ۾ به استعمال ڪري سگهجي ٿي، پر ڊڪشن ۾ سٺي ٻولي يا ڳالهائي ويندڙ ٻولي (Spoken Language) جي ذرعي جيڪي ڏيک (Visuals) تصورات (Images) ڌڪ (Punches) اڌما، احساس ۽ جذبات گڏجي ڪري استعمال ڪيا وڃن ٿا، اهي ئي ڊڪشن آهن، انهي حساب سان جڏهن هن مجموعي جون ڪهاڻيون پڙهجن ٿيون ته اسان کي نصير ڪنڀار جي ڪهاڻين ۾ اهو خوبصورت ڊڪشن به ملي ٿو.
اهي ئي ڪارڻ آهن، جيڪي هن مجموعي جي ڪهاڻين کي مٿڀرو کڻيو بيٺا آهن، انهي حساب سان ميان نصير ڪنڀار ڪنهن ڏهر جي بدران ٽئونڪ تي بيٺل نظر اچي ٿو.
باقي وڌيڪ مکياري پڙهندڙن تي ڇڏيل آهي.
2010-02-03
ڄامشورو
[b]عبدالقار جوڻيجو[/b]