وٿيون
“گڊ مارننگ، گڊ مارننگ، سٽ ڊائون” استاد ٻارن کي هٿ سان ويهڻ جو اشارو ڪندي چيو.
“سر اڄ هوم ورڪ چيڪ ڪندو؟” هڪ شرارتي ٻار اٿندي چيو.
“ها ويهو ويهو” استاد سوال پڇندڙ ٻار کي اشارو ڪندي چيو
“هي نئون سر آهي” هن ڏانهن اشارو ڪندي چيائين “ اڄ اوهان جو ڪلاس وٺندو، شاباش ويهو، گوڙ ڪير نه ڪندو.” استاد اهي لفظ چئي پويان خالي پيل ڪرسين ڏانهن هليو ويو ته هن پنهنجو پاڻ کي ٻارن ڏانهن متوجه ڪيو، سڀئي ٻار خاموش، هن ڏانهن نهاريندي آڏي اک سان ڀر ۾ ويٺل ٻارن سان نظرون ملائي مرڪي رهيا هئا.
“جيئن ته اڄ آئون اوهان جو انٽروڊيڪشنلي ڪلاس وٺندس”.
هن ڳالهائڻ جي شروعات ڪندي چيو. “ هونئن ته توهان کي سر نثار پڙهائيندو، پر پاڻ اڄ اتان ئي شروعات ڪنداسين، جتي توهان ٽاپڪ کي اڳئي ڇڏيو آهي.” ٻئي لمحي هي ٽاپڪ لکڻ لاءِ چاڪ کڻي بورڊ ڏانهن وڌيو، ٽاپڪ لکي هن انهي ٽاپڪ تي ڀرپور جامع ليڪچر ڏنو، جنهن ۾ ٻارن جي انٽريسٽ وٺائڻ لاءِ وڌيڪ مختلف مثال ڏئي چارم پيدا ڪيو، سمورو ڪلاس لهرن وانگي هو، جنهن۾ هن جو آواز ئي ڪلاس جي ديوارن سان ٽڪرائي اسڪول جي ڪاريڊور ۽ پرنسيپل جي آفيس تائين وڃي رهيو. ڪلاس دوران مختلف ٽيچر هن جي ايفيشنسي پرکڻ لاءِ مختلف درين مان نهاري هليا ٿي ويا، جڏهن هن ٽاپڪ کي پڄاڻي تي پهچايو تڏهن اسٽوڊنٽ هڪٻئي ڏانهن شرارتي نظر سان نهارڻ بجاءِ هن ڏانهن مرڪي رهيا.
“جيئن ته توهان جو پيرڊ ختم ٿيڻ ۾ باقي پنج منٽ آهن، پنهنجو ٽاپڪ ڪمپليٽ ٿي ويو آهي، بقايا ٽائيم ۾ سر نثار توهان سان ڳالهائيندو”
هي سائيڊ تي ٿي بيٺو “ سر توهان پنهنجو انٽروڊڪشن ڪرايو” ڇوڪرين جي قطار ۾ هڪ ڇوڪري اٿندي چيو
“ها سر توهان تعارف ڪرايو، پوءِ ٻار پنهنجو تعارف ڪرائيندا” پوئين قطار ۾ ويٺل سينئر استاد چيو.
“منهنجو نالو بادل، آئون پوسٽ گريجوئيٽ، فزيڪس ۾ اتان ڪراچي مان ڪئي آهي” انهي بعد ٻارن پنهنجو تعارف ڪرايو ڇوڪرن جي قطار ۾ پهرين ڇوڪري اٿندي چيو، وسيم، ڪيلاش، سفير احمد، عطا..... ائين سڀ ڇوڪرا تعارف ڪرائي ويا تڏهن ڇوڪرين جي پهرين قطار ۾ ڇوڪري اٿندي چيو. فائزا ميمڻ، سنڌيا، صبيحه فلپوٽو، نيلم شيخ، آصفه... سڀ ڇوڪريون تعارف ڪرائي ويا تڏهن سينئر استاد اڳ ۾ ۽ هي پويان ڪلاس کان ٻاهر نڪرڻ لڳا ته سڀني ٻارن اٿندي چيو “ ٿينڪ يو... سر”
“ٿينڪ يو ويري مچ، ڊيئر اسٽوڊنٽس” هن مسڪرائيندي جواب ڏنو هن جي مرڪ سڄي ڪلاس ۾ پرهه ڦٽي مهل پوندڙ ماڪ جيئن هوريان هوريان ڦهلجي ويئي.
“ نيپا، نيپا.... چلو ڀائي نيپا چورنگي والي.” ڪنڊيڪٽر هوڪو ڏيندي چيو ته هي خيالن جي دنيا مان ڇرڪي ماضي جي ولڙين مان پاڻ کي آجو ڪندي، حقيقت جي دنيا ڏانهن هلي آيو، هنج ۾ پيل ڊائري ڪجهه پنا ۽ ڪتابن کي ٺاهيندي اٿيو، خالي هٿ ڇت واري شيخ ۾ وجهي، بس جي پوئين گيٽ ڏانهن وڌيو، هن کي خبر هئي ته هن اسٽاپ تي رش گهڻي ٿيندي آهي انهي ڪري لهڻ ۾ ڏاڍي ڏکائي ٿيندي آهي ڇو ته هن اسٽاپ تان هي روز لهندو ۽ چڙهندو هو، بس جيئن بيهڻ لاءِ جهٽڪو کاڌو ته هي گيٽ تي بيٺل ڪجهه ماڻهن مان ٿيندو وڃي بس جي گيٽ تي پهتو، هيٺين پائدان ۾ پير ڦاسائي ٻاهرين لوهي شيخ ۾ هٿ وڌائين، بس بيٺي ته هي لهي ماڻهن جي انبوهه کان ٻاهر نڪري ماڻهن جي چڙهڻ جو تماشو ڏسڻ لڳو، جيڪي هاڻي بس جي گيٽن کي ائين وڪوڙي ويا هئا جيئن مکيون ڳڙ تي يا اٽي جي بحران ۾ ماڻهو رائس مل جي گيٽ تي گڏ ٿيندا آهن. هن جو معمول هوندو هو ته لهي پوءِ ماڻهن جي انهي وٺ وٺان کي ڏسي پوءِ اسڪول جي لاءِ روانو ٿيندو هو.
يونيورسٽي مان فارغ ٿيڻ بعد، ڪجهه ڏينهن هي ائين آوارهه گهمندو رهيو، مختلف ادبي دوستن سان ڪچهريون ڪندو رهيو، هڪ ڏينهن هڪ ڀلوڙ مئگزين جي ايڊيٽر هن کي اخبار ۾ ڪم ڪرڻ جي صلاح ڏيندي چيو “ يار بادل تون سٺو لکندڙ آهين، جيڪر اخبار ۾ ڪم ڪرين ته آئون اڄ ئي تنهنجي لاءِ ڳالهايان ۽ تون اخبار ۾ رپورٽر ٿي وڃ”
“ نه يار ساحل، اخبار جو ڪم ڏاڍو ٿڪائيندڙ آهي، انهي ۾ ماڻهوکي بائونڊ رهڻو ٿو پوي، اها ئي منهنجي طبيعت جي ڪمزوري آهي، صحافي ٿي آئون پنهنجون ادبي سوچون خبرن جي پويان وڃائڻ نٿو چاهيان” هن پراڻي مئگزين جا ورق اٿلائيندي چيو “هونئن به يار ساحل منهنجو سبجيڪٽ سائنس آهي، آئون صحافي کان ٽيچر ٿيڻ ۾ وڌيڪ صحيح ٿو محسوس ڪيان”
“پوءِ ته صحيح آهي، منهنجو دوست آهي رحماني صاحب، انهي جو پنهنجو اسڪول آهي، ان ڏي خط لکي ٿو ڏيان، توکي ضرور جاب ڏيندو” ساحل چيو
ٻئي ڏينهن هو خط کڻي پرنسپال وٽ ويو ته هن ٽرائل بيس تي ڪلاس وٺرايو، هي پرنسيپال ۽ ايڊمنسٽريٽر مس فرحين کي پسند آيو، انهن ظاهر ته ڪجهه ڪونه چيو، صرف هن کان ڪانٽريڪٽ نمبر وٺي ڇڏيو، هي اتان سڌو پنهنجي پروڊيوسر دوست شبير وٽ آيو جنهن جي ادبي پروگرام لاءِ هي اسڪرپٽ ۽ ڪهاڻيون لکندو هو، هي جيئن شبير وٽ پهتو ته ساحل جو فون آيو “او منهنجا پيارا شبير، پيارو بادل آهي” ساحل فون تي چيو “ها سائين بس هاڻي پهتو آهي” شبير وراڻيو “پياري کي چئو سڀاڻي اسڪول ۾ ڊيوٽي وڃي ڏيو” پوءِ هي روزانه اسڪول مان فارغ ٿي ڪڏهن ريڊيو اسٽيشن ته ڪڏهن ڪنهن مئگزين يا اخبار جي آفيس ۾ دوستن سان ڪچهري لاءِ هليو ويندو هو، اسڪول جي پگهار گهر موڪليندو ۽ ريڊيو جي معاوضي ۾ فليٽ جو ڪرايو ۽ پنهنجو خرچ ڪڍندو هو.
پان... پا... پان” سوزوڪي جي هارن تي ڇرڪي پيو، ڏٺائين ته بس ڪڏهوڪي وڃي چڪي آهي، هن سڄي وايو منڊل تي نظر وڌي ته اڄ صرف پندرنهن ڏينهن ۾ سڄو منظر ئي هن کي اوپرو ٿي لڳو، اڀرندي پاسي اسپتال انهي جي اڳيان يوڪلپٽس جا ڊگها وڻ، ماڻهن جي اچ وڃ، ٻئي پاسي هوٽل ۽ ڀر ۾ پارڪ، پلازا، سڀ هن کي بلڪل اوپرا لڳي رهيا هئا، جنهن ۾ هي پنهنجائپ جون ڪڻيون ڳولي رهيو هو.
هي روڊ اُڪري ڪالوني ڏانهن ويندڙ روڊ ڏانهن وڌيو ته وري ماضي جون ساروڻيون هن جي ذهن جي رڳن ۾ شراب جيئن لهي رهيون هيون، يادن جي سمنڊ جي تيز ڇولي هن کي ٻالڪپڻ جي ڪناري تي اچي اڇليو.
جڏهن هي پرائمري پاس ڪري ڳوٺان پنهنجي ماءُ جي شفقت ڀرين مٺين ساڻ کڻي پڙهڻ روانو ٿيو هو، ماسات سنگهار جيڪا هن سان ننڍي وڏي ڳالهه تي وڙهندي هئي موڪلن ۾ اچڻ تي هاڻ هن سان رڳو مٺيون مٺيون ڳالهيون ڪرڻ لڳي، جڏهن ميٽرڪ ۾ آيو ته ماسات هن کان بي رخ ٿي وڇڙي ويئي، هن جي شيشي جهڙي دل چور چور ٿي پئي، اها هن جي جذباتي محبت پهرين هار هئي، انهيءِ بعد پيار جي راند ۾ هي هميشه هارايل جواري رهيو، ناڪاميون هن سان گڏ هونديون هيون، سنگهار، سنگهار کان پوءِ حڪيمان، شهلا.
شهلا يونيورسٽي ۾ ملي هئي جڏهن يونيورسٽي جي سيڪنڊ ايئر ۾ شهلا جي اوچتو شادي ٿي ويئي، هي انهي ميدان ۾ پاڻ کي نراس ڪري محرومين جون ڀريون کڻي بلڪل ٻاهر هليو آيو، هٿ جي ريکائن کان اعتبار بلڪل کڄي ويو هو، هڪ ڏينهن پنهنجو پاڻ کي ڀڻڪندي چيائين “خوشين جون مکڙيون منهنجي من جي آڳر تي مرڪن اهو انهي دنيا ۾ ناممڪن آهي، مون کي صرف ۽ صرف اڪيلائپ جي اونداهين راتين ۾ رهڻو آهي” پوءِ هن ڪتابن ۾ پناهون ڳولهڻ شروع ڪيون ته هي ڪتابن جو ٿي ويو، هڪ ڏينهن سندس پارٽنر چيو “ ڊيئر زندگي خوشي جو نالو آهي، انهي کي انجواءِ ڪر، صرف هڪڙي افيئر تي پاڻ کي لائبريري ۽ ڪتابن جي حوالي ڪري ڇڏيو اٿئي...”
“صادق يار آئون انهن منجهان ناهيان، جيڪي زندگي کي تو واري ڏسيل فلسفي تي گهاريندا آهن، آئون جنهن جو ٿيندو آهيان ته انهي جو ئي ٿي ويندو آهيان” هن ڪتاب جا پنا اٿلائيندي چيو “ شهلا سان منهنجو پيار هو، آئون صرف ٽائيم پاس ڪرڻ جي لاءِ هن سان گڏ نه هوندو هئس، پر مون ڏٺو ته منهنجي لاءِ خوشي نالي ڪا شئي نه آهي انهي ڪري مون کي هميشه انهي اڪيلائين جي ڪاري رات ۾ گهارڻو آهي، جيڪا پاتارن کا پولارن تائين وسيع آهي، جنهن جو وايو منڊل ۾ صرف ۽ صرف ماٺار جا منجهائيندڙ دائرا آهن”
پوءِ جڏهن هن پنهنجي ناڪامين جو زهر ڪاڳر جي ڪنواس تي پلٽيو ته هي ادبي حلقن ۾ ڇانئجي ويو، هر روز ڪنهن نه ڪنهن ادبي ميڙاڪي، گڏجاڻي، ڪنهن نه ڪنهن تقريب ۾ هوندو هو، هڪ ڏينهن پارٽنر چيو “ يار بادل پيپر جي تياري ڪندين يا رڳو پيو ڪتاب پڙهندين” ته هن وراڻيون “يار ادب منهنجي پناهگاهه آهي، جتي آئون پاڻ کي سيف سمجهندو آهيان، جيڪر آئون نه لکندس ته منهنجو جيئڻ جنجال ٿي پوندو، انهيءِ ڪري پيپر مون کي صرف پاس ڪرڻا آهن جيڪي آئون ڪري وينديس” ڪار جي هارن تي هي ڇرڪي روڊ جي هڪ پاسي ٿيو، ڪار ڀر مان لنگهي ويئي، تڏهن هن کي خيال آيو ته هي اسڪول وڃڻ وارو موڙ ڪڏهوڪو اُڪري اڳتي نڪري ويو آهي، هي واپس وريو جيئن چوراهي کان اڳتي نڪتو ته سامهون اسڪول هو جتي جيون جي خوشين جا پل هن گهاريا هئا، ٻار مٿئين فلور جي درين مان هيٺ جهاتيون پائي رهيا هئا، هي هر روز ٽائيم کان ڏهه منٽ اڳ پهچندو هو ته ٻار درين مان بيهي سلام ڪندا هئا”.... جواب ۾ هي مسڪرائيندي هٿ لوڏيندو هو.
ڪجهه ڏينهن بعد هن انهي در مان ڪنهن کي بيٺل ڏٺو هو، جيڪو هن ڏانهن نهاريندو هو، پر پوءِ اهو به هٿ مٿي ٿيڻ لڳو، پر هٿ هلڻ بجاءِ انهي هٿ جي آڱرين ۾ ائين لرزش ايندي هئي جيئن ڪو راڳي باجي تي مڌر سر جا راڳ ڇيڙيندي آڱرين کي لرزش ڏيندو آهي، موٽ ۾ هي صرف آڱرين کي لرزش ڏيندو هو، سنڌيا ڀرپور بحث بعد هن کي ائين سلام ڪندي هئي.
يادن جو تيز ڪڪر هن تي وسندو لنگهي ويو ته هي وري ڪنهن ڏور ڏس ڏي ماضي جا موتي ميڙڻ هليو ويو، يادن جي تيز جهوٽي هن کي اسڪول جي ڪلاس ۾ آڻي بيهاريو جڏهن هن کان سنڌيا سوال ڪيو هو ته “سر واٽ از لائيف؟”
سنڌيا جيتري ڪلاس ۾ پڙهڻ ۾ هوشيار هئي اوتري ڪلاس ۾ حسين ۽ عمر ۾ وڏي هئي، سفيد سلوار ۽ نيري قميص تي اڇو رئو هن جي سنهڙي ڊگهي قد تي ڏاڍو ٺهندو هو، نيرين اکين ۾ ڪيترائي سوال هميشه آکيرو ڪري استاد جو انتظار ڪندا هئا، استاد ڪلاس ۾ ايندو هو ته هي سوالن جا آکيرا زبانن وسيلي استاد اڳيان کولي ڇڏيندي هئي، استاد جي مطمئن ڪندڙ جواب تي سنهڙن چپن سان مسڪراهٽ موٽ ڏيندي هئي ۽ جيڪي هن جي دل ۽ دماغ انهي ڳالهه سان آمادهه نه ٿيندا هئا ته “پر” جو لفظ لڳائي استاد جي جواب مان ضمني سوال ڪڍندي هئي، اڄ هن جو بلڪل سبجيڪٽ کان هٽي ڪري سوال پڇيو ته هن چاق جو ٽڪر هٿ تري تي گهمائيندي پهرين ته انهي سوال تي حيرانگي ۾ سوچيائين ۽ سنڌيا جي دماغ کي داد ڏيڻ لڳو، پوءِ چيائين “ لائيف اهڙين ناڪامين ۽ محرومين جو نانءُ آهي، جنهن سان اسين نه چاهيندي به گهارڻ لاءِ مجبور هوندا آهيون” پر سر خليل جبران چيو آهي ته “زندگي جستجو جو نالو آهي، جيڪا ڄمڻ کان مرڻ تائين جاري رهندي آهي” هن ملائم هٿ جي ڊگهين سنهڙين آڱرين کي ٻئي هٿ جي شروعاتي آڏ تريءِ تي رکندي چيو
“ها جبران جيئن لائيف فيل ڪيو ائين چيو اٿس” هن چاق جو ٽڪر ڊسٽ بن ۾ اڇليندي چيو. “ سر انهي جو مطلب ته لائيف جي ڪا به ڪانسٽنٽ ڊيفينيشن نه آهي؟” سنڌيا رئو کاٻي هٿ سان صحيح ڪندي چيو “پر سر... اسين...”
“هي سوال منهنجي سبجيڪٽ جو ناهي”، هن سنڌيا جي ڳالهه اڌ ۾ ڪٽيندي چيو. “توهان مون سان آفيس ۾ فارغ ٽائيم تي بحث ڪري سگهو ٿا. هنيئر ٻاهر مس فرزانه منهنجي نڪرڻ جو انتظار ڪري رهي آهي” ٻارن چيو “ ٿين... ڪيو... سر” ٻارن کي ٿينڪ يو چئي ٻاهر نڪتو ته مس فرزانه سلام ڪندي ڪلاس ۾ داخل ٿي.
هي آفيس ۾ اخبار پڙهي رهيو هو ته سنڌيا گيٽ تي بيهي چيو “ مي آءِ ڪم ان سر”.
“يس ڪم ان” هن مٿي نهاريندي چيو
“ايڪسيوز مي سر، توهان فري آهيو؟”
سنڌيا هنج ۾ کنيل ڪتاب ٺيڪ ڪندي چيو، “ها فري آهيان، توهان ويهو” هن ڪرسي ڏانهن اشارو ڪندي چيو “ سر توهان کي منهنجي ائين سوال پڇڻ تي برو ته ڪانه لڳو ” سنڌيا نماڻائي مان هن ڏانهن ڏسندي چيو
“نه باقي ڪلاس جي حوالي سان ٿورو آڪورڊ هو” هن اخبار کي ويڙهيندي چيو
“بس سر مون کي ذهن ۾ سوال اچي ويو، پڇي ورتم” سنڌيا سڄي هٿ جي آڱر سان کاٻي هٿ جي تري مهٽيندي چيو
“ڊونٽ ووري، باقي توهان جي ناليج سٺي آهي” هن ڪرسي تي سنڌو ٿيندي چيو “ڪٿان ايتري ڄاڻ حاصل ڪئي.”
“هو بابا جا کوڙ ڪتاب پيا آهن، اتان پڙهندي آهيان.” سنڌيا چيو
“اڇا!، ڇا ڪندو آهي توهان جو والد صاحب؟”
“بابا ليڪچرار آهي گورنمينٽ ڪاليج ۾” سنڌيا رئو صحيح ڪندي چيو
“ڇا نالو آهي؟” هن بال پين آڱرين ۾ گهمائيندي پڇيو
قلند بخش “قلندر”
“سر بابا هر مهيني کوڙ ڪتاب وٺندو آهي، پوءِ اتان ئي مونکي پڙهڻ جو موقعو
ملندو آهي
“پوءِ ٽيڪسٽ جي تياري لاءِ ٽائيم بچندو آهي” هن پڇيو
“ ها بس ٽائيم بچي پوندو آهي” هونئن ئي مونکي لٽريچر ۾ ايم اي ڪرڻي آهي
“ تمام سٺي ڳالهه، توهان جو ذهن تمام سٺو آهي” سنڌيان جي ذهن کي داد ڏيڻ لڳو
“سنڌيا تنهنجو سوال اهڙو وسيع جواب طلب هو، جو جيڪر آئون انهيءِ تفصيل ۾ ڳالهايان ها ته اڄوڪو ڏينهن پورو گذري وڃي ها، انهي ڪري مون انهي ڳالهه کي اتي ئي فنش ڪئي” هن سنڌيا جي ڪلاس واري سوال جو تفيصل ۾ هليو ويو
“سنڌيا هي دنيا اسٽيج آهي، جتي هر ڪنهن ماڻهو کي پنهنجو ڪردار ڪري دنيا کي ڏيکارڻو آهي، پوءِ ڪڏهن ڪنهن کي ڪاميڊي ته ڪنهن کي ٽريجڊڪ رول ملي ٿو، هر ڪو پنهنجي ڪردار آهر، انهي جي وضاحت ڪندو آهي، ٿي سگهي جبران لائيف کي ائين فيل ڪيو هجي تڏهن ائين وضاحت ڪئي آهي”
“پوءِ سر توهان پنهنجي جواب جي باري ۾ ڇا ٿا چئو” هن هلڪي مسڪراهٽ چپن تي ڦهلائيندي پڇيو
“ ها بلڪل مون لائيف کي ايئن گهاريو آهي” هن سيرس ٿيندي چيو
“ ڪين يو گو ان ڊيٽيل سر”
نو... نو... سنڌيا، آئون وري ناسورن جا فٽ اُڊيڙڻ نٿو چاهيان، هونئن اٽ از ماءِ پرسنل ميٽر” هن اٻاڻڪو ٿيندي چيو
“ڪا ڳالهه ناهي، سر بس دل چيو ته سوال پڇيم” هن ڪرسي تي ٽيڪ ڏيندي چيو “سنڌيا اڃان توهان جي لائيف جي شروعات آهي، انشاالله توهان اڳتي قدم کڻندو ته کوڙ سارا تجربا ٿيندا” هن بحث کي سميٽيندي چيو.
“اوڪي سر” هن اٿندي گهڙي ڏانهن نهاريو “منهنجو هاڻي مئڊم جو ڪلاس آهي وري توهان سان گفتگو ڪبي”
“ٺيڪ آهي منهنجو به ڪلاس آهي توهان ڪنهن به موضوع تي بحث لاءِ بلڪل اچي سگهو ٿا”
پوءِ سنڌيا ڪڏهن نه ڪڏهن هڪ نه ٻيو موضوع کڻي ائين بحث ڪندي هئي، ڪلاس ۾، آفيس ۾ بحث مباحثا ۽ ڪتابن جي ڏي وٺ شروع ٿي ويئي ۽ سنڌيا هن جي ادبي قد ڪاٺ کان متاثر ٿي هن لاءِ پاڻ ارپڻ لڳي، پر بادل صرف سنڌيا کي ادبي طرح همٿائڻ لڳو
هڪ ڏينهن پراڻي هاسٽل پارٽنر صادق هن کي ڏٺو ته ڏاڍو خوش ٿيو، چيائين “يار بادل ڏاڍو بدلجي ويو آهين”“ آئون ته ساڳيو آهيان ” هن نماڻي نظر نهاريندي چيو
“نه يار گهڻو فرق آهي، سواءِ ڪتابن جي” هٿ ۾ جهليل ڪتابن ڏي اشارو ڪندي چيائين
“ نه توکي شڪ آهي” هن وري به پڪ ڏيندي چيو
“اچ ته ڪٿي هلي ويهون” صادق صلاح ڪندي چيو
پوءِ هي هوٽل ۾ وڃي ويٺا، کوڙ ساريون ڳالهيون ٿيون
“يار بادل ماڻهو چون ٿا ته پرائيويٽ سيڪٽر ۾ ڪجهه ڪانهي، تو الائي ڇا ڏٺو آهي جو ايڏو خوش آهين؟”
“ڇا ڪونهي سڀ ڪجهه آهي، ڪامپٽنسي، گلمير، رسپيڪٽ سڀ ڪجهه ئي ته آهي، باقي آئون ته سيٽسفاءِ آهيان” هن چانهه پيئندي چيو
“۽ فيوچر جي سيفٽي آهي” صادق يڪ ٽڪ نهاريندي چيو
“جيڪڏهن ڪامپيٽنسي آهي ته سيفٽي بالڪل آهي” بادل جواب ڏنو
“گورنمينٽ جاب جي ٽراءِ ڪانه ڪئي” صادق چيو
“ڇا ڪندس گورنمينٽ جاب کي، آئون هتي بلڪل خوش آهيان، هونئن مونکان سائين، سائين ڪانه ٿيندو” هن چانهه ختم ڪندي چيو.
“يار تون اڳئي پنهنجي خيالن جو ماڻهو آهين، پر گورنمينٽ جاب جي ٽراءِ ضرور ڪجان” صادق صلاح ڏيندي چيو
“ها وقت اچڻ تي ڏسبو في الحال ارادو ڪانهي”
چرين واريون ڳالهيون نه ڪر، هل ته هلون” صادق اٿندي چيو
“ڪيڏانهن؟” هن پڇيو
“ريڊيو اسٽيشن، پياري شبير ڏانهن، گهڻا ڏينهن ٿيا آهن” صادق چيو
“اهو يار، مونکي اڄ هن کي اسڪرپٽ ڏيڻو آهي” هن چيو
“س.....ر.” ڪٿان آواز آيو هن جي ڪن تي پيو ته هي خيالن جي دنيا مان حقيقت ڏانهن هليو آيو، مٿي نهاريائين ڪي ٻار ساڳين درين مان هٿ هلائي رهيا هئا، هن به روئڻهارڪي اکين سان هٿ هلايو. سڌو وڃي پرنسپل جي آفيس ۾ گهڙيو
“سر توهان ڪٿي آهيو؟” ڪلرڪ ٻئي ٻانهون ڦهلائيندي چيو
“بس اتي ئي” هن ڪلرڪ جي ٻانهن۾ پاڻ اڇلائيندي چيو
“سائين خير ته هو نه، اوچتو گم ٿي ويا”
“خير هو”
“اسان چيو سائين الائي ڪيڏانهن گم ٿيو” ڪلرڪ ساڳي ڳالهه ڪئي
جواب ۾ هي مصنوعي مرڪ سان مرڪندو رهيو، هن محسوس ڪيو ته پويان ڪير بيٺل آهي، هن جيئن ئي پوئتي نهاريو ته پرنسپل گيٽ تي ڪتاب هٿ ۾ کنيو بيٺو هو
“ينگ مين ڪٿي آهين؟” رحماني صاحب سوال ڪندي چيو
“اتي ئي سر” هن جواب ڏنو
“الائي توهانجي برادر فون ڪيو ته بادل کي هتي ڪم آهي ڪجهه ڏينهن بعد ايندو، اڇا، پنهنجي بورڊ جي ميٽنگ آهي، سٺو ٿيو جو توهان به پهچي ويا”
ٿوري دير ۾ سڀ استاد پرنسپال جي آفيس ۾ گڏ ٿي ويا، ميٽنگ ختم ڪيائين ته ميڊيم فرحين پڇيو “بادل صاحب توهان اوچتا هليا ويا خير ته هو نه؟” هي ڳچ دير خاموش رهيو، ڇا چئي؟ ڪيئن چئي؟ “ها ميڊيم خير هو، ڇا آهي ته مونکي گورنمينٽ جاب ملي ويئي آهي انهي ڪري هاڻي توهان کان هليو ويندس” هن آڱريون مروڙيندي مس مس چيو.
“ هي ته خراب ڳالهه آهي” مس فرحين چيو، سڀ استاد هن ڏانهن نهارڻ لڳا
“ سر منهنجا ڪجهه گهريلو مسئلا آهن انهي ڪري مون کي هو جاب صحيح رهندي” هن پرنسپال سان مخاطب ٿيندي چيو
“ پٽ بادل تون سٺو استاد آهين، تنهنجي هتي ريسپيڪٽ آهي، باقي تنهنجي مرضي” وڌيڪ پرنسپال ڪجهه ڪانه چيو، سڀ استاد اٿي هليا ويا تڏهن پرنسپال چيو “بابا تنهنجي ڇا مرضي آهي؟”
“سر مون توهان کي پنهنجي مجبوري ٻڌائي” هن اٻاڻڪو ٿيندي چيو “ٺيڪ آهي پٽ، ائز يو وش، بٽ يو آر هاڊ ورڪ پرسن” پرنسپال هن جي قابليت تي داد ڏيندي چيو “وري ڪراچي اچين ته اسان کان چڪر لڳائي وڃجان، توهان پنهنجي سيلري شاهد کان وٺي سگهو ٿا”
هي سڀني کان موڪلائي روانو ٿيڻ وارو هو ته، هن کي سنڌيا سڏ ڪيو، ڪاريڊور ۾ هن کي ڪتاب ڏيندي چيائين “ماڻهو ائين ڪانه ڪندو آهي، توهان گهٽ ۾ گهٽ ڏسڻ گهرجي ته ڪير توهان لاءِ تڙپي ٿو، هي ڪتاب منهنجي ياد ڏياريندو رهندو” سنڌيا ڪتاب هن کي ڏنو
“سنڌيا آئون ٽٽل ڦٽل انسان آهيان، منهنجو گهر، ٻار، زال آهن، مون توهان جي ادبي ذوق جي ڪري همٿايو پئي، منهنجي اهڙي ڪابه نيت نه هئي، سنڌيا، زندگي نه چاهيندي گهاريندڙ لمحن جو نانءُ آهي، مون اڳي توهان کي ٻڌايو هو ته توهان منهنجي کلڻ کي جذباتي نه وٺو، توهان جي معصوم زندگي جي اڃان شروعات آهي منهنجي دعا آهي ته خوش گذاريندو”
موٽ ۾ سنڌيا جي اکين ۾ پاڻي هو، جيڪو اکين جا بند ٽوڙي ملائم ڳلن تي لڙي آيو هو، هي موڪلائيندي روانو ٿيو مٿي اسڪول جي درين ۾ هٿي هلي خدا حافظ چي رهيا هئا، هڪ در ۾ بيٺو هن کي ڪير ڏسي رهيو هو، هن پويان نهارڻ بغير هٿ هلائيندي خدا حافظ چيو ٻنهي پاسن کان هٿ خدا حافظ چئي رهيا هئا، موڪلائيندڙ هٿن جي وچ ۾ هيون صرف وٿيون جيڪي وڌنديون ٿي ويون صرف وٿيون