سمهاڙو
اونداهي ڪاري نڀرنگ رات، سڄي ڳوٺ کي گهيري ويئي هئي، سڄو ڳوٺ ڄڻ ته رات جي هيٺيان دٻيل آهي، ڪٿي ڪٿي ڪنهن چونئري ۾ ٽمڪندڙ باهه اونداهي جي سيني ۾ ڀالي جيئن کُپجي ٿي ويئي، ڪٿي ڪنهن جي جهيڻي ڳالهائڻ جو آواز ڪنهن ٻڪري جي کلڪڻ [کنگهڻ] ساڻ ٿي آيو، ڪنهن مهل ڪنهن گڏهه هينگ ٿي ڪئي ته ڪتن به انهي ساڻ اونائڻ شروع ٿي ڪيو، رات جي سانت ۾ ٻڏل ڳوٺ کي ڪتن جي اونائڻ سان وڌيڪ ڊپ ورائي ٿي ويو، ڳوٺ نه هو ڄڻ پاڻي ۾ ٻڏل جهاز، جنهن پار پوڻ جا ڪي به امڪان نه هيا، چونئري جي وچ ۾ مچ ٻري رهيو هو، چوڌاري لقمان، هاشم ويٺا هئا، لقمان ٻرندڙ ڪاٺي جو بچيل حصو باهه ۾ اڇليندي ڪانڀ صحيح ڪئي ته تماچي به اچي پهتو
“ ڀلي آئين” هاشم چيو
“ڀلائي” تماچي جواب ڏنو
“هلي آءُ هتان هلي آءُ” لقمان چيو
“هائو تماچي جواب ڏيندي ٻنهي جي وچ ۾ باهه کي ويجهو ٿي ويٺو
“ ڏي خبر اڄ دير ڪيئي” لقمان پڇيو
“دير ڪهڙي مال سڀ آڏي لٺ پيو آهي، ڇا ڪجي؟” تماچي چيو
“ڇو اڄ وري ڪو جهلاڻي ڇا؟” هاشم پڇيو
“ها هڪڙي هئي کير واري سو به قابو ٿي ويئي، چانهه ته وڃي کڏ جي تري ۾ پئي، ڇورئي جي رڙ پئي پوي، هاڻ هن کي ڇا پياريون؟” تماچي جواب ڏنو
“منهنجي به ٽڪڙ ٻڪري ڪالهه ٺيڪ هئي، اڄ هوءَ به جهلاڻي پئي آهي، لقمان چيو، “ٻڪري گڀڻي به آهي، انهي انڌارين ۾ ويامي ها، الله خير ڪري ماڳئين ٽُجي نه” “ٽُجي ويندي، هي بيماري ڏاڍي نُگري آهي، بس الله پيو پناهه ڏي” هاشم بيماري جي باري ۾ ٻڌائيندي چيو
“بس ڙي بابا يار آهي ڏمريو هاڻ ڇا ڪريون؟” تماچي چيو
“بلي ٻڪرين ڪو کير اڇليو هو ڇا!” لقمان ٽوال جي ڪانڀ نئين سري سان ڪڍندي چيو
“ڪجهه جهڻ به ٿي پئي هئي، سمجهيونسين ته شڪر رب جا جو اڇو ڏند به ٿيو ۽ ڇيلڙا به سڌري پوندا ته ڪنهن قرضي جي وات بند ڪرڻ جهڙا ٿي پونداسين، پر يار چوي ته ائين مون کي منظور ڪونهي. پنج ڏينهن کان جهليل ڳاڙهي ڇيلي مس وڃي ڪجهه ساهه کنيو هو ته وري اڄ جيڪا کير جهڙي هئي، اُها جهلجي پئي، هاڻي ڇا ڪريون؟” تماچي چيو
“هي ڪلهه اداري وارو ڊاڪٽر آيو انهي ڇا چيو؟” هاشم ٿر ۾ ڪم ڪندڙ اين جي او جي باري ۾ پڇيو
“الائي ٻيلي اسين پنهنجي حشري ۾ پورا، اسان کي ته خبر ئي ڪانه هئي” تماچي چيو
“اي هي چوي پيو ته ڏياري واري چنڊ تي ٽڪا هڻايو ها ته اڃان ڪجهه ٿئي ها، پر هاڻي ڪجهه ڪونه ٿيندو” لقمان چيو
“اي ته توهان ٻڌايو نه اسان اڻپڙهيل ماڻهن کي ڪهڙي خبر” تماچي چيو
“ها نه ائين ٻڌايو اسان کي ڪهڙي خبر ته ڪڏهن ٽڪا هڻائڻا آهن” هاشم به تماچي جو ساٿ ڏنو
“باقي چيائين ته هاڻي اهو اڇڪي ٽڪي آهي نه ڳاڙهي پني ۾ اهي چار چار ڏيو ته ڪجهه اڃان ئي جوم هٽي ويندو، باقي ڇڏي پنهنجي وقت تي ويندي” لقمان ڪالپول گوري جا پار پتا ڏيندي چيو
“ٻيلي هاڻ ته ٽپ کائڻ گهرجي، هي نڀاڳي وٿاڻ مٽائي، مهينو اچي ٿيڻ وارو آهي” تماچي چيو
“هاڻ وٿاڻ مٽائي نه مٽائي، پاڻ کي سڃا ڪري ڇڏيا اٿس” لقمان چيو
“اي ڪٿان آيا هي ڊاٽڪر ۽ دبائون، اُهي پنهنجا اصلي علاج هوندا هئا” هاشم چيو
“ٻيو نه ته” تماچي هاشم جو وارو کڻندي چيو “چون ڪه تيل پڙهائي اچو، گوئڙ ماري انهي جي ڌوپ ڪريو، بندوق جو مال جي مٿان ٺڪاءُ ڪرايو، پاڻهي مال ٽاهه کائيندو ته ڇڏي ويندي، لوڪڙ جي هڏي جو ڌوپ ڪريو” هاشم پراڻا ڏس ٻڌائيندو ماضي جي ورقن ۾ وڃائجي ويو “ٻيلي اسين ته اهي ڏس ڪندا هئاسين، ڪٿان آيا اهي ڊاٽڪر ۽ ڌوڙ فشاد، هي هينئر نڪتا آهن”
لقمان هڪ نئين ڳالهه شروع ڪرڻ لاءِ سڌو ٿيو، ڪالهه ويو هوئس محرم پيرن ۾ پير قابل شاهه وٽ تيل ۽ گگر پڙهائڻ، پير چيو ته ننڍو توڙي وڏو ڦر آهي انهي ته پنج روپيا رکو، اهي پئسا گڏ ڪري انهي جي ڪني رڌي معشومن کي کارايو ۽ هي گگر جي ڌوپ ڪري تيل مال جي منهن تي مکيو خدا ڪندو ٺيڪ ٿي ويندو، جي عضوئي (قرباني) جي هڏي ملي ته انهي جو ڌوپ ڪريو
“ها هي به سٺي آهي” تماچي هاڪار ۾ ڪنڌ لوڏيندي چيو
وري نئين ڳالهه کڻندي چيائين “اي اڳئين جنگ کان اڳ اسان وٽ پوريون پنج ويهون ٻڪريون ۽ رڍون هيون، تڏهن به ابا مرحوم ويو، پير جيندل شاهه کي وٺي آيو، تنهن اچي هتي سڄي ڳوٺ جي مال گڏ ڪرايو، پاڻ ڪلام الله پڙهڻ شروع
ڪيائين، اسان کي چيائين هوشيار ٿجو، مال ٽاهه کائيندو، اسين سڀ لٺون کڻي مال روڪي ويٺا هئاسين، اُسر جو مال ٽاهه کاڌو، پر اسان هڪڙو ڦر به ڀڄڻ ڪونه ڏنوسين، صبح سوير نئون پٽڪو گهرائي انهي ۾ قرآن رکي مٿي ٻڌرائي چيائين هاڻ مال سڀ هن هيٺيان لنگهايو، ٻاهران هڪڙو ڦر به نه وڃي، سڀ مال لنگهي روانو ٿيو، اسان جي ته جان ڇٽي پئي، پوءِ مال مئو پنهنجي کٽي، سو ٻيلي هي مرض اهڙو نگرو آهي”
“اهي ته سڀ ڦسرا (علاج) ڪياسين، هاڻي ته صرف مسواڻ جي ڪير ڪاٺي کڻي اچي ته جان ڇٽي پوي” لقمان چيو
“ها اهو هينياتو ڪير هجي ته کڻي اچي” تماچي چيو
“اکجي بانڪاڻي اهڙو ڏهيسر هو” لقمان وري چيو
“چون ٿا هي راڻ سنگهه پوڇانڊي وارو به کڻي ٿو اچي؟” هاشم چيو
“ها کڻي پرون ايندو” تماچي چيو
هي سڀ پنهنجين اوڀارين لهوارين ۾ هئا ته ڀورو اچي پهتو
ڀوري کي سڀني ڀليڪار ڏني “ڀلي آئين”
“ڀلائي”
“لقيا! مال کي ڀيڙو ڪجو، آئون وڃان ٿو جيراڻي ڪاٺي کڻڻ” ڀوري چيو
“هان!” هنن کي پنهنجي ڪنن تي اعتبار نه اچڻ لڳو
“آئون اڄ ڏينهن جو ڪاٺي ڏسي ٻولائي آيو آهيان، کڻي ٿو اچان”
“ها ٻيلي وارو ڪيو، بس هينئي جي ڳالهه آهي” تماچي چيو
“خبر آهي ڪيئن کڻبي آهي” هاشم پڇيو
“جيئن ڳالهيون ٻڌيون آهن، ائين ٻيو وري ڪيئن؟” ڀوري چيو
“ها ته پوءِ تون اُپڙ، اسين مال کي وڏي وٿاڻ ۾ گڏ ڪيون ٿا” لقمان چيو
ڀوري ٻاهر نڪرندي چيو “مرشد سچا حامي ٿجان”
ڳچ دير تائين هي ماٺ جي ڪوهيڙي ۾ گهيريل رهيا، نيٺ ماٺ کي ٽوڙيندي لقمان چيو “ڪيئن ڪندو الائي؟”
“ٻيلي مڙس ته هينياتو آهي پوءِ الائي” هاشم چيو
“جي نه کڻي سگهيو ته” لقمان چيو
“ڇڏي آيو ته ماڻهو مري پوندو” تماچي ٻه ٺپي ڳالهه ڪئي
“اڙي الله چڱي ڪندو توهان هلي، مال کي هڪ هنڌ ڀيڙو ڪيو” تماچي چيو
“هائو هائو” لقمان چيو
ٽئي ڄڻا اٿي پنهنجن پنهنجن گهرن ڏانهن روانا ٿي ويا، ڀورو ٻاهر نڪرندي ئي اونداهي رات جي سيني ۾ گم ٿي ويو، هر طرف خاموشي ۽ گهگهه اوندائي ڇانيل هئي، ٻوٽن ۽ ڪکن ۾ ويٺل تڏين جو چرڙاٽ پئي ٿيو، هن کي نظر ڪجهه ڪونه ٿي آيو، پيرن وسيلي هن کي پڪ پئي ٿي ته هي صحيح مارڳ تي وڃي رهيو آهي، ڳوٺ جي پٺئين پاسي وڃي سامهين ڀٽ چڙهيو، گهران نڪرندي ته هن کي سيءُ محسوس ٿي رهيو هو، جنهن ڪري هن پراڻي ٽوال ۾ پاڻ کي لپيٽيو هو، پر هاڻ هن کي محسوس ٿي رهيو هو ته سيءُ گهٽ آهي، ٻئي لمحي هي ڀٽ جي ٻئي پاسي هيٺائين ڏانهن لهڻ لڳو، سڄي مڙهي ۾ خاموشي ڇانيل هئي، هن محسوس ائين ٿي ڪيو ڄڻ هي رات ڏينهن گهمندڙ گاگام جي مڙهي ۾ نه بلڪه قبر ۾ لهي رهيو آهي، اتر کي سامهون وڃڻ جي باوجود ، اتر جي ٿڌي هير هن جي بدن جي گرمائش نه گهٽائي سگهي هئي، اوچتو ڪنهن ڪنڊي يا کٻڙ جي وڻ مان چٻري چرڙاٽ ٿي ڪيو ته، ڄڻ رات جي سيني ۾ ڪنهن خنجر واهي ڪڍيو هجي، انهي ساڻ هن جون لونءَ لونءَ ڪانڊارجي ٿي ويو، رات ڏينهن پيرن ۾ ڪڍيل مڙهي جو پنڌ هن لاءِ هينئر کٽڻ جو نالو ئي ڪونه ٿي ورتائين، مس وڃي هي ٻئي ڀٽ جي چوٽي تي پهتو، هيڏانهن هوڏانهن نهارڻ بغير هي ٻئي مڙهي ۾ لهي ويو، وڃي سامهين ڀٽ تي چڙهيو، هن کي خبر هئي، هن ڀٽ چڙهندي شرط سامهون مٿاهين تي هندن جو مڪان “جيراڻا” آهي، جنهن مان هن کي ڪاٺي کڻڻي هئي، جيڪو ڪجهه هن کي ڪرڻو هو ۽ هن سان ٿيڻو هو، اُهي سڀ ڳالهيون هن جي ذهن ۾ گهمي رهيون هيون
ٽئين ڀٽ جي چوٽي تي پهچڻ شرط هن ٽوال مٿي تان لاهي هيٺ رکيو، ڪانچ جو اڳٺ کوليائين ٿوري دير ۾ هي الف اگهاڙو ٿي ويو، ڪپڙا ٽوال ۾ ويڙهي، ڳنڍ ڏيئي هيٺ رکيائين ٻئي لمحي هي ڀٽ جي لاهي ۾ لهي ويو، سياري جي موسم ۾ الف اگهاڙو هوندي به هن جو بدن پگهرجي ويو هو. هي وڃي مسواڻ ۾ داخل ٿيو، ڪاٺي ته ڏينهن جو نهاري ٺاهي رکي، انهي کي ٻولائي آيو هو، هن جي ذهن ۾ ڏينهن جو چيل لفظ گونجڻ لڳا “ڪاٺي هوشيار ٿجان رات توکي کڻڻ ايندس”
هي وقت وڃائڻ بدران رکيل ڪاٺي جي الهندي ڇيڙي کان ايتري مفاصلي تي ستو، جو پوئتي مٿي وٽان هٿ سڌو ڪري ته وڃي ڪاٺي کي پهچي، هن هٿ پوئتي ورايو ته ڪاٺي تي پهتو، ڪاٺي تي هٿ پهچندي هن جو هٿ ڪاٺي مان نڪري ويو “هي ڇا!؟” واقعي ڳالهه سچي ڪاٺي نه ڄڻ ڪنهن ماڻهو جي ٽنگ هجي، هي گهٻرائجي ويو، ڪاٺي کڻي يا ڇڏي وڃي، پر خبر هئي ته ٻولايل ڪاٺي نه کنئي ۽ ڀڄي ويس ته مري ويندس، “کڻ پوءِ يا نصيب” هي پنهنجو پاڻ سان ڀڻڪيو، يڪدم ڪاٺي ڇڪي ڪلهي تائين آندائين، خاموشي جي ماحول ۾ دل جي ڌڪ ڌڪ جو آواز هن کي صاف ٻڌڻ ۾ پئي آيو، ڪاٺي جي گهلڻ جو آواز هن کي لڳو ڄڻ ڪنهن سو مڻ وزني پٿر گهليو هجي، هي سڌ ٿي ويٺو، اٿڻ جي ڪوشش ڪيائين ته اٿي نه سگهيو، پنهنجي پوري طاقت لڳائيندي چيائين “مرشد سچا حامي ٿجان”
هي اٿي کڙو ٿيو، هلڻ جي ڪوشش ڪيائين ته پير وزني محسوس ٿيا، ٻه ٽي قدم کڻڻ بعد هن ڪاٺي کي ساڳي ڪاٺي ۽ هلڪي محسوس ڪرڻ لڳو، مسواڻ کان ٻاهر نڪتو ته پويان مال جي رنڀڻ ته ڪنهن مهل ٻارن جي روئڻ ۽ سڏ واڪا ٻڌڻ ۾ پئي آيا، هي سڀ اڻٻڌيون ڪري وڃي سامهون ڀٽ تي ڪپڙن وٽ پهتو، پير سان بيٺي بيٺي ڪپڙا کڻي لاهي ۾ لهي ويو، هاڻي هي پاڻ کڄندو پئي ويو، باقي هن کي پنڌ ساريل هو
لقمان، تماچي هاشم سڄي مال کي گڏ ڪري وڏي وٿاڻ ۾ آندو، ڀوري جي زال حرمت جو اها ڳالهه ٻڌي ته هن جي هٿان ٺڪر ڪري پيا “ائي مٺيس، الائي ڪاٺي کڄي نه کڄي، منهنجو ته گهر اجڙي ويندو” پر ڀوري ڪنهن کي ڪين ٻڌايو هو، صرف ويندي مهل انهن ٽنهي همرائن کي چئي ويو هو، سو حرمت کي مال کان وڌيڪ ڀوري جي فڪر اچي ورايو، مال ته لقمان ڪاهي وڃي وٿاڻ ۾ ٻئي مال سان گڏ ڇڏيو هو، چو طرف لٺيون کڻي روڪي ڀوري جو انتظار ڪري رهيا هئا، ڳوٺ سڄي جو ننڍو وڏو مال گڏ هو، تنهن ڪري ڪٿي ڍڳي جي رنڀڻ جي ته ڪٿي ننڍڙي ڇيلڙي جو آواز ٿي آيو، انهي مان محسوس ٿي ٿيو ته ڳوٺ ۾ حياتي جا پساهه کڻندڙ ڪا شيءِ آهي، باقي سڄي ڳوٺ تي سانت ڇانيل هئي.
ڍڳين ۾ چرپر شورع ٿي، زمين سونگهي هيڏانهن هوڏانهن ڦرڻ لڳيون ته تماچي هڪل ڪئي.
“هاشوڙا همرائن کي هوشيار ڪج، شايد ڀورو اچي پيو، مال ٽاهه کائيندو”
حرمت جي ڪنن تي تماچي جو آواز جو پيو ته ڪجهه سرير ۾ ساهه پيو، ٽپ ڏيئي اٿندي چيائين “ مرشد سچا، ڏاڏا ميئن شاهه حامي ٿجان”
اوچتو سائي سان ڍڳي رنڀ ڪئي ته ڀوري هڪل ڪئي “مڙس ٿي مال روڪجو اچي پهتو آهيان”
ڍڳين ڦونگار ڪندي ڀوري ڏانهن ڪن ڪيا، چئني پاسن کان همراهه ڍڳين ٻڪرين کي روڪڻ لاءِ هڪلون ڪرڻ لڳا “هئه ابا هئه، بس پٽ بس، هئه”
ڀوري سهڪندي ڪاٺي کڻي ڍڳئين ۽ ٻڪرين جي وچ ۾ اڇلائي ته ڪاٺي جي ڪرڻ جي آواز سان سڄو مال ٽاهه کائي چوطرف پکڙجي ويو، همرائن به مال کي ڍر ڏني، ڀورو ڪاٺي اڇلي اڪ پويان ڪپڙا پائڻ ويو، ڪپڙا پائي ٽوال سان پگهر اگهندو بيٺل همراهن وٽ آيو
“ايئن ڪو ڪريو نه” تماچي چيو
“واهه ڙي ڀورا واهه” لقمان چيو
سڀني جا چهرا چمڪي رهيا هئا، ڳوٺ ۾ به ماڻهن، عورتن جي ڳالهائڻ جو آواز ٿي آيو، ڄڻ سڄو ڳوٺ ڪنهن وزن هيٺ دٻيل هو ۽ هاڻي پاڻ کي هلڪو محسوس ڪري رهيو هو.