اُلڪا ۽ اُميدون
اڄ سج جي ڪني ڪڍڻ کان پهرين هلڪو سوجهاڪو مس ٿيو ته پوڙهي چاڳان کٽ تان اٿي گهڙي مان پاڻي کڻي، منهن کي ٻه ڇنڊا هڻي، چانهه لاءِ ٻڪريو ڏهڻ وئي. ٻڪريون ڏهي اوٽي تي پير مس رکيائين ته سوڍي جو آواز ڪن تي پيو “ ماسي اڄ مومل کي گهراءِ مون کي سور پيا اٿن” تڏهن پٽ صابو کي ڳوٺ جي دائي مومل کي وٺي اچڻ لاءِ چيائين، صابو پاڻي جي گرڙي ڪئي نه ڪئي جهڙي، کڻي پيرن تي زور ڏنائين. چاڳان چانهه ڪاڙهي ٻه ٽي ڪپ ڪٽلي ۾ وجهي. پوڙي ساهو جي کٽ تي رکيائين جيڪو اڃان اٿي ويٺو هو. کنگهه ايتري ڍر ڪانه ٿي ڏني، جو پاڻي جا ٻه ڇنڊا منهن کي هڻي. چاڳان جلدي سوڍي کي ڪچي ڪوٺي ۾ ويم لاءِ وٺي وئي.
سوڍي هن جي نهن هئي، دين دنيا ۾ هڪ پٽ صابو ۽ هڪ ڌيءَ خاتون هئا. ڌيءَ جو سنڱ صابو جي بدي ۾ ڏنائين، سوڍي جو هي پهريون ٻار هئس، انهيءَ ڪري چاڳان ۽ مڙسنهس ساهو ڏاڍا الڪي ۾ هيا، چاڳان، سوڍي جي مائٽن جي زور ڀرڻ جي باوجود سوڍي کي موڪل ڪانه ڏني، ماءُ گهڻو ئي چيس ته “پهريون ٻار آهي. موڪل ڏيو ته مائٽين ڪوٺي وڃون، اها ڪا نئين ڳالهه ڪونهي، اڳي ست جڳن کان اها رسم پاڻ ۾ هلندي اچي ته پهريون ٻار، ناناڻي گهر ڄمندو آهي.” پر چاڳان ۽ ساهو سڀني کي لٺ جي ڇيڙي تي جهلي ڇڏيو. چاڳان ويم جو گهربل سامان تيار ڪري اڳ ۾ ئي مومل کي چئي ڇڏيو هئائين.
“اي ادي اڳي ته ويچاري هوندي هئي سرهي، سو ته ٿي منهنجي مالڪ کي پياري، هاڻي اها مهرباني تون ڪجانءَ، الله صابو کي پٽ ڏيندو، توکي کير پياريندس. هي ڏس منهنجي سينڌ آهي” چاڳان چاندي پيل وارن جي چڳ کي جهليندي پڪ ڏياري.
لانڍي جي ڇانو ۾ ڍيري ڪتيندي وهم ساهو کي وڻ ويڙهي جيئن وڪوڙي ويا هئا. جيڪي ڪڏهن هن کي ۽ ڪڏهن سامهون ويٺل صابو کي عجب سوچن جي ڪن ۾ ٿي آڻي بيهاريو ته ڪڏهن سوڀ جي چانئٺ تي سرخرو ٿي ڪيو.
صابو سوچن ۾ زمين کوٽي رهيو هو، “الله پٽ ڏيندو... جي ڌي ٿي ته.. ڌي به الله جي رحمت آهي، پنهنجو ڀاڳ کائيندي پر پٽ.. سڀ دوست مبارڪون ڏيندا نه.”
ساهو کي پنهنجي سجهي رهي هئي. “ شل رب خير ڪري ڏاڍو ڏکيو معاملو آهي... سرهي هجي ها... نه نه هي به ڇوري هوشيار آهي... جي ڪجهه ٿي پيو ته... اي الله خير ڪندو.”
“ابا ٻي سئي وٺي آءُ” چاڳان جو آواز ڪن تي پيو ته هي ٻئي، خيالن جي دنيا ڇڏي حقيقت ڏانهن هليا آيا. هن هڪ نظر صابو ڏانهن وڌي، جيڪو ٽپ ڏئي اٿيو “چاڳو...” چاڳان کي اندر ڪنهن مائيءِ سڏ ڪيو.
“ ها امان اچان پئي” چاڳان ورندي ڏني.
ٻئي لمحي صابو جا پير ڳوٺ جي دڪان ڏانهن کڄڻ لڳا، اڱڻ لهندي ئي هن هلڪي ڊوڙ ڪئي، پيرن جا واري تي ٿپڪا، ٿپڪن مان اٿندڙ آواز ساهو جي ڪنن ۽ دماغ ۾ ڌڪ هڻڻ لڳا، پڙاڏي جي پري ٿيندڙ آواز سان گڏ هي به پنجويهه سال پوئتي هليو ويو، جڏهن هي صابو جي وهي جو هو.
هي چئن ڀائرن ۾ وڏو هو، هن جي شادي جي گهر پهرين شادي هئڻ ڪري تمام گهڻي خوشي ڪئي وئي، ڳوٺ جي توڙي نيات جي ماڻهن تمام گهڻي شرڪت ڪئي، سندس ڄڃ ۾ 20 اُٺ ٻيلاسي سان ويا هئا، جڏهن عيسي جو تڙ ۾ منجهند جي ماني ڪيائون ته پنج ويهن ۾ ٻاراهو ٻڪر وٺي ڄاڃين جي ماني ڪيائون، هنن جي ڪاڄ جي سڄي ٿر ۾ هاڪ ٿي وئي، ڪنوار گهر ۾ آئي ته سڄو گهر هٿو هٿ ڪان ٿي پهتو. ڏير، ڏيراڻيون، سڀ ڀاڀي ڀاڀي پيا ڪندا هئا، ڳوٺ جون مايون هڪ ڏينهن نه ته ٻئي ڏينهن ضرور ملڻ اينديون هيون، ساهو جي گهر واري به ٿورن گهڻن ڏينهن ۾ سڀني سان رلي ملي وئي،
هڪ ڏينهن هي به پيءُ ٿيڻ جهڙو ٿيو، انهي ڏينهن صبح ساڻ دائي مرحوم سرهي کي گهر ۾ اڳتي پوئتي ٿيندي ڏٺائين ته هن جي بدن ۾ ڪتڪتايون ٿيڻ لڳيون، سرهي هن جي ماءُ سان ڳالهائيندي، هن ڏانهن ٿي ڏٺائين ته هي اکيون نٿي ملائي سگهيو. “ مائي ڏاڍي کڙديال آهي، مبارڪون ڏنائين ته ڪجهه ورتي کانسواءِ ڪان ڇڏيندي.” هن کي خيال آيو، “ خير آهي ٻولاهي ٻڪري جو هيلوڪي ڇيلي کڻي ڏيندس”. هي پنهنجو پاڻ سان ڀڻڪيو.
منجهند کانپوءِ ويم واري چونئري ۾ رش ٿيڻ لڳي مگر اڃان تائين نئين تخليق جو آواز هن جي ڪنن تائين نه پهتو، منجهند ڌاري ماءُ چيس “ابا چنيسر کي وٺي آ” هي ڊوڙندو مولوي کي وٺي آيو، تنهن شفائتون ۽ پليتا لکي ڏنا، سڄو گهر انهيءِ اوسيئڙي ۾ پريشان هو، جڏهن سج مٿان هيٺ مڙيو ته ننڍڙي ٻار جي اوئان... اوئان جو آواز هن جي ڪنن تي پيو، هر ڪنهن اچي مبارڪون ڏنيون. “اي ساهو مبارڪون هجئي، توکي پٽ ڄائي جون” ڳوٺ جا ننڍا وڏا سڀ اچي مڙيا، گڙ ورهائڻو، مبارڪن جي وٺ وٺان ٿي وئي، گڙ ورهائڻ تي پوڙهي حاجران کي ڇڏيو ويو، مٿان جو خبر پئي ڳوٺ جي فقير کي گهر ۾ اصل دهل جو دڌڪو پيو پئي،
ٿوري دير بعد ساهو جي ماءُ ٻاهر نڪري دهل تي چني ڍاري چيو. “ابا لونگ هاڻي دهل نه وڄاءُ، نينگري به ٺيڪ ڪانهي الله خير ڪري ننڍڙي جي ڇٺي تي خوشيون ڪنداسين”.
سج وڻن پويان لڪي روشني کي پنهنجي جهولي ۾ سميٽڻ لڳو، رات جي ديوي پنهنجي ڪاري چادر پکيڙڻ شروع ڪئي، مگر ساهو جي گهر واري جو ڪو حال ڪانه هو، کونئر جي رٻ وغيره پياري وئي، سابه پي نه سگهي، مائي کي لڇ پڇ وڌيڪ ٿيڻ لڳي، ويم هئڻ ڪري ڪيڏانهن وڃڻ به مشڪل هو، سڀ بيوسي ۾ هٿ مهٽي رهيا هئا، مولوي چيس الله جي واٽ ۾ خيرات ڪريو، ڀلو ٻاراهو ٻڪر حلال ڪري معصومن کي کارايو ويو، هر هڪ ڌڻي در ٻاڏائڻ لڳو ته“ منهنجا رب معصوم جي ماءُ آهي، خير ڪجان، دشمن کي به ڇٺي جو ڇورو ٿيڻ کان بچائج.”
رات جي پوئين پهر اميدن جا سڄا وسيلا ٽٽي پيا، مائي هڪ ڏينهن جي معصوم ڇڏي پنهنجي ڌڻي ڏي رواني ٿي، گهر ۾ ٻاڪار پئجي ويو، جنهن جتي ٿي ٻڌو ته پيرن هيٺيان زمين ٿي نڪري ويئي، مرڻ وارا مري ويندا آهن، پنهنجا سور گڏ کڻي ويندا آهن، پر پويان ڇڏيل معصوم پوين لاءِ هميشه ڏک جو ثمر ٿي ويندا آهن، نيٺ صابو جي ڏاڏيءَ صابو کي نپائڻ جو ذمو کنيو، تنهن هوندي به صابو هڪ ته ٻئي پاسي ڏاڏي، ڏاڏو، چاچا، پڦيون وغيره گهڻا هئا، پر ماءُ پوءِ به ماءُ هوندي آهي، انهن سڀني ڪوشش ٿي ڪئي ته صابو کي ماءُ نه هئڻ جو احساس نه ٿئي پر هن بي سمجهه معصوم کي اها ڪل ئي ڪانه هئي ته ماءُ ڪڏهن موڪلائي هلي وئي.
لوڪ منهن موڪ تنهن کي ڪير هٿ ڏي، جيڪو اچي ته چوي “ ٻيلي ساهو اڃان ننڍو نيٽو ويٺو آهي، نڪو ناناڻي، نه ڏاڏاڻي گهٽ آهي، هن بڻيادي گهر لاءِ سنڱ کوڙ” نيٺ ساهو جي ٻي شادي ڪرائي ويئي جنهن مان هن کي صرف هڪ ڌي خاتون ٿي
هاڻي زماني به پنهنجا رنگ ڏيکارڻ شروع ڪيا هن جي ڪارن وارن جي جڳهه چاندي جي تارن ورتي ته صابو جي منهن تي منهسر ڦٽي، ڌي اڳي ئي “اروڙي” ڌڻ، وڌندي دير ئي نه ڪري” پنهنجي سالي جي گهر صابو جي منڱڻي ڪيائين بدي ۾ پنهنجي ڌي ڏنائين، ٽي سال تائين صابو جي اڱڻ تي خوشين جو ٻوٽو ڪانه اڀريو، پوءِ ڪجهه خيراتن مانين ۽ ڊاڪٽري علاج بعد زال اميد سان ٿي، اڄ کيس مبارڪون ملڻيون هيون پر پوڙهي ساهو کي الائي ڇو پاڻ سان ويڌن جا سور هن جي ذهن تي تري آيا هئا.
“اي تون پريان ادي جوسي کي سڏ ڪري پنهنجو ڳاڙهو ڇيلو خيرات ڪريو” جوڻس جي آواز تي هي خيالن جي دنيا مان موٽي آيو. ڍيري کي اتي ڇڏي لوڙهي تان جوسي کي سڏ ڪيائين. صابو به ڊوڙ ۾ ٻي سئي وٺي آيو، سئي به لڳي، ڇيلو به خيرات ڪيو ويو، پر اڃان اميد جو ڪرڻو نه اڀريو ٿي.
ٽاڪ منجهند جو ساهو جي ڪنن تي ٻي ڀيري ننڍڙي ٻار جي اوئان... اوئان جو آواز پيو. ٻئي لمحي ننڍڙي ٻار جي آواز سان گڏ سڏڪا گونجڻ لڳا، جيڪي هن جي زال جا هئا، ساهو بي ساختو اڳتي وڌي ويو “ڇا ٿيو؟” هن اتاولائي مان پڇيو.
“ڄائو ته پٽ آهي پر...” دائي مومل چيو “پر ڇا ٿيو؟” هن وري پڇيو.
“پر سوڍي گ... گذاري ويئي” مومل هٻڪندي چيو.
“هان...”
زمين، وڻ، گهر سڀ هن کي ڦرندا محسوس ٿيا، هي چڪرائجي هيٺ ڪري پيو.